Świętopełk II Wielki
Świętopełk II Wielki (ur. przed 1195, zm. 11 stycznia 1266) – książę Pomorza Gdańskiego z dynastii Sobiesławiców, najstarszy syn Mściwoja I i Zwinisławy (zm. 4 września 1240)[1].
 Odrys pieczęci konnej Świętopełka. Napis na otoku: S[igillum] Domini Zwantepolc de Danceke | |
| książę Pomorza Gdańskiego | |
| Okres |
od 1227 |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
przed 1195 |
| Data śmierci |
11 stycznia 1266 |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Matka |
Zwinisława |
| Rodzeństwo |
Mirosława |
| Małżeństwo |
Eufrozyna |
| Dzieci |
Mściwoj II |
Rządy namiestnicze. Zbrodnia gąsawska
edytujPo śmierci ojca, około 1219/1220, otrzymał od Leszka Białego godność namiestnika Pomorza Gdańskiego. W 1223 wraz z bratem Warcisławem wziął udział u boku Leszka Białego, jego brata Konrada mazowieckiego i innych książąt polskich w krucjacie przeciwko Prusom. Prawdopodobnie wówczas, lub nawet jeszcze wcześniej, przekazał swój gród Zantyr biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Około 1225 (chronologia niejasna) przyłączył do Pomorza Gdańskiego ziemię słupską, z której wyparł załogi duńskie. Prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią swego ojca związał się z Władysławem Odonicem. Siostra Odonica, Eufrozyna[2], została żoną Świętopełka, z kolei Odonic pojął za żonę Jadwigę – córkę Mściwoja I i siostrę Świętopełka. Około 1223 Świętopełk wraz z Odonicem rozpoczęli działania wojenne przeciwko panującemu w Wielkopolsce Władysławowi Laskonogiemu, zajmując stopniowo obszary pograniczne. Spowodowało to reakcję Leszka Białego, który zwołał w 1227 do Gąsawy (na terenie kontrolowanym przez Laskonogiego) ogólnopolski wiec książąt, przedstawicieli episkopatu i rycerstwa. Wiec został przerwany nagłym napadem Odonica wraz posiłkami Świętopełka. Leszek Biały zginął, a książę wrocławski Henryk I Brodaty został ciężko ranny. Najstarsze źródła przypisują odpowiedzialność za tę zbrodnię Władysławowi Odonicowi, ale jeszcze w ciągu XIII wieku – pojawia się opinia, że głównym winowajcą był Świętopełk. Jest możliwe, że wersja ta została rozpowszechniona przez źródła z terenu Wielkopolski w czasie, gdy dzielnicą tą rządzili synowie Odonica – Przemysł I i Bolesław Pobożny.
Usamodzielnienie Pomorza Gdańskiego
edytujPo przedwczesnej śmierci Leszka Białego rozpoczął się okres walk książąt dzielnicowych o Kraków i związany z tym upadek pryncypatu. Dla władcy Pomorza Gdańskiego oznaczało to możliwość usamodzielnienia się. Wcześniejsi przedstawiciele dynastii Sobiesławiców sprawowali władzę jedynie jako namiestnicy książąt-seniorów władających w Krakowie. Teraz Świętopełk przybrał tytulaturę książęcą. Swoim braciom Warcisławowi, Samborowi i Raciborowi wydzielił odrębne dzielnice. Przystąpił do tworzenia własnej hierarchii urzędniczej dla administracji terytorialnej (kasztelanowie) i dworu (wojewoda, podkomorzy, skarbnik itp.), co zapewniło mu poparcie miejscowego możnowładztwa dla idei samodzielności Pomorza Gdańskiego. W 1231 uzyskał dla siebie, swojej rodziny i swojego księstwa protekcję papieską. Nadal aktywnie wspierał chrystianizację Prus. W 1234 wraz z bratem Samborem uczestniczył w kampanii polsko-krzyżackiej, zakończonej zwycięską bitwą z Prusami nad rzeką Dzierzgoń[3].
W 1227 w związku z misjami pruskimi sprowadził z Krakowa zakon dominikanów, który osadził przy istniejącym w Gdańsku kościele św. Mikołaja. Około 1236/1237 rozszerzył swoje księstwo, przyłączając do niego ziemię sławieńską oraz zajmując gród w Nakle nad Notecią.
Okres wojen
edytuj
W latach 1237–1238 Świętopełk prowadził wojnę przeciwko koalicji utworzonej przez jego młodszych braci Sambora i Racibora, wspierających ich książąt meklemburskich oraz zakon krzyżacki. Popadł także w konflikt z biskupem kujawskim Michałem, któremu podlegało Pomorze Gdańskie, a książę kujawski Kazimierz odebrał mu gród w Bydgoszczy. W latach 1242–1248 wystąpiła przeciw Świętopełkowi koalicja złożona z Krzyżaków, biskupa kujawskiego, książąt pomorskich Sambora i Racibora, Konrada mazowieckiego z synami oraz synów Odonica Przemysła I i Bolesława Pobożnego. W tym czasie został wyklęty przez legata papieskiego Wilhelma z Modeny. Klątwę zdjął z niego dopiero następny legat papieski[4]. Początkowo książęta wielkopolscy odebrali mu Nakło, Kazimierz Kujawski Wyszogród a Krzyżacy Sartowice. Świętopełk, by się bronić, sprzymierzył się z pogańskimi Prusami i przejściowo także Litwinami. Podczas wojny zginął prawdopodobnie jeden z synów Świętopełka, Jan, a drugi, Mściwoj, został oddany Krzyżakom jako zakładnik. W 1248 Świętopełk zgodził się odstąpić Krzyżakom należące do Pomorza tereny na wschodnim brzegu Wisły. W latach 1252–1253 doszło do jeszcze jednej wojny między Świętopełkiem a zakonem krzyżackim, po czym zawarto pokój na warunkach proponowanych w 1248. W tym samym czasie zachodniopomorski Barnim I bezskutecznie próbował zagarnąć ziemię sławieńską i słupską. Uspokojenie sytuacji na innych frontach pozwoliło Świętopełkowi w latach 1253–1256 podjąć walkę z synami Odonica i zająć Nakło, ale wobec trudności z jego utrzymaniem, Pomorzanie odstąpili ten gród Wielkopolsce w zamian za okup pieniężny. Z kolei z Kazimierzem kujawskim udało się Świętopełkowi zawrzeć sojusz, dzięki czemu mógł w latach 1257–1259 odeprzeć najazd Bolesława Pobożnego i Warcisława III dymińskiego, których pokonał w bitwie pod Słupskiem.
Lokacja Gdańska i inne zasługi Świętopełka
edytujZa jego czasów nastąpił rozwój gospodarczy Pomorza Gdańskiego. Stołeczny Gdańsk otrzymał prawa miejskie na wzór Lubeki (zarówno określenie zasięgu miasta lokowanego przez Świętopełka, jak i data tej lokacji nie zostały dotąd jednoznacznie ustalone; część badaczy uważa, że lokacja ta odnosi się do terytorium dzisiejszego Głównego Miasta, inni, że chodzi o późniejsze Stare Miasto; podawane są daty od 1224 do 1263). Powstały klasztory: dominikanów w Gdańsku, cysterek w Żarnowcu (była to żeńska filia opactwa w Oliwie) i cystersów w Bukowie koło Darłowa w ziemi sławieńskiej. Był najwybitniejszym władcą z dynastii Sobiesławiców. Potrafił osiągnąć i obronić niezawisłość swojego księstwa oraz przyczynić się do jego rozwoju. Był też pierwszym z polskich władców dzielnicowych, który musiał toczyć ciężkie boje z zakonem krzyżackim. Nowożytni działacze kaszubscy, uważający średniowiecznych władców Pomorza za „książąt kaszubskich”, nadali mu przydomek „Wielki”.
Pomniki
edytuj-
Pomnik w Parku Oliwskim -
Jest patronem dzwonu gis4 carillonu Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku[5].
Władcy Pomorza gdańskiego z dynastii Sobiesławiców (z uwzględnieniem podziałów dzielnicowych).
| Sobiesław namiestnik pomorski 1155–1177/1180 |
Sambor I gdański namiestnik pomorski 1177/80–1205 |
Mściwoj I gdański namiestnik pomorski 1205–1219/1220 |
Świętopełk II Wielki namiestnik pomorski 1219/20–1227 ks. gdański 1227-1266 |
Warcisław II ks. gdański 1266–1270 |
Mściwoj II ks. pomorski 1270–1294 | ||
| Warcisław I świecki ks. świecko- lubiszewski 1227–1227/1233 |
Racibor ks. białogardzki 1233–1262 | ||||||
| Sambor II ks. lubiszewski (tczewski) 1233–1269 | |||||||
| Mściwoj II ks. świecki 1255–1270 | |||||||
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Jej pochodzenie nie jest wyjaśnione, wskazuje się na trzy możliwości: mogła być córką lub siostrą księcia świeckiego Grzymisława, pochodzić z rodu namiestników sławieńskich lub z możnego rodu z okolic Gdańska.
- ↑ Norbert Mika, Imię Przemysł w wielkopolskiej linii Piastów. Niektóre aspekty stosunku książąt wielkopolskich z Czechami do połowy XIII wieku, w: Przemysł II. Odnowienie Królestwa Polskiego pod red. J. Krzyżaniakowej, Poznań 1997, s. 247–255, stawia tezę, iż Eufrozyna pochodziła z bocznej linii czeskich Przemyślidów i była córką księcia morawskiego Świętopełka. Dawniejsza literatura uważała, iż pochodzenie Eufrozyny było nieznane względnie pochodziła ona z dynastii Piastów lub Raciborowiców sławieńskich, por. Kazimierz Jasiński, Jeszcze o Zwinisławie żonie Mszczuja I, Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 16 (1950), s. 85, przyp. 8 oraz Gerard Labuda, Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, t. III, Poznań 1975, s. 314–316.
- ↑ Józef Wójcicki, Dzieje Polski nad Bałtykiem. Książka i Wiedza Warszawa 1989, s. 39.
- ↑ Ks. Paweł Fabisz, Wiadomości o legatach i nuncyuszach apostolskich w dawnej Polsce (1075—1863). Ostrów 1864, s.36,37.
- ↑ Carillony. gedanopedia.pl. [dostęp 2019-02-24].