Bydgoszcz

{{{nazwa}}}

{{{nazwa oryginalna}}}

[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]] {{{opis zdjęcia}}}
[[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga | class=mw-no-invert]] herb Bydgoszczy Flaga
Państwo	{{{państwo}}}
Zarządzający	Prezydent Bydgoszczy
Powierzchnia	174,57 km²
Wysokość	28-97 m n.p.m.
Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość	{{{liczba ludności}}} {{{gęstość zaludnienia}}} os./km²
Nr kierunkowy	{{{numer kierunkowy}}}
Kod pocztowy	{{{kod pocztowy}}}
Tablice rejestracyjne	{{{tablice rejestracyjne}}}
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | zdjęcie = | gęstość zaludnienia = | commons = | dopełniacz nazwy = | kod pocztowy = | flaga = | nazwa oryginalna = | tablice rejestracyjne = | numer kierunkowy = | państwo = | liczba ludności = | opis zdjęcia = | nazwa = | współrzędne = Nieznane pola: "sekundN2", "sekundN", "flaga_miasta", "założone", "panorama", "opis_panoramy", "miejska", "gęstość", "minutE2", "stopniE2", "grodzki", "minutN", "województwo", "kod_poczt", "populacja", "sekundE2", "tablica_rej", "gmina", "galeria_commons", "fax_um", "tel_um", "nr_kier", "powiat", "aglomeracja", "adres_um", "mapa_miasta", "Miasto", "TERYT", "stopniN", "kod_poczt_um", "stopniN2", "stopniE", "minutE", "minutN2", "sekundE", "SIMC", "prawa_miejskie", "dopełniacz_miasta", "herb_miasta", "prezydent" oraz "rodzaj_gminy".

Bydgoszcz (łac. Bidgostia, niem. Bromberg) – miasto w Polsce, położone nad rzeką Brdą i Kanałem Bydgoskim, którego wschodni fragment graniczy na Wiśle, siedziba Wojewody Kujawsko-Pomorskiego i największe miasto województwa kujawsko-pomorskiego.

Bydgoszcz jest jednym z największych miast w Polsce (8. według liczby ludności, 358 928 mieszkańców; 10. według powierzchni, 174,57 km²). Stanowi duży ośrodek gospodarczy, kulturalny, akademicki, wojskowy i sportowy. Jest ważnym węzłem drogowym, kolejowym i żeglugi śródlądowej w kraju, posiada międzynarodowy port lotniczy oraz port rzeczny. W Bydgoszczy łączą się dwie międzynarodowe śródlądowe drogi wodne, spinając dorzecza Europy Zachodniej i Wschodniej.

Cechą środowiska geograficznego miasta jest silne zróżnicowanie geomorfologiczne i geobotaniczne. Jako jedno z niewielu miast Polski Bydgoszcz jest położona na ogromnej polanie leśnej. Znajduje się tu również największy pod względem obszaru miejski park w Polsce.

Bydgoszcz jest wielobranżowym ośrodkiem przemysłowym, w którym obecnych jest wiele koncernów krajowych i zagranicznych. W 2005 r. powstał Bydgoski Park Przemysłowo-Technologiczny, w którym w 2009 r. 30 ha znalazło się w Pomorskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej.

W Bydgoszczy w 2008 r. studiowało 43,9 tys. studentów. Znajdują się tu cztery uczelnie publiczne: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich, Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Akademia Muzyczna oraz 15 niepublicznych szkół wyższych, w tym największa w Polsce północnej Wyższa Szkoła Gospodarki.

Miasto jest ośrodkiem kultury muzycznej. Posiada znaną z akustyki filharmonię oraz nowoczesną operę. Ambasadorem Bydgoszczy jest Rafał Blechacz - zwycięzca XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Oprócz tego sztuki wystawia Teatr Polski oraz teatry niepubliczne. Istnieją Ośrodki Kultury: Miejski i Wojewódzki oraz liczne galerie sztuki z Galerią Miejską bwa i Galerią Sztuki Nowoczesnej (na Wyspie Młyńskiej w ramach Muzeum Okręgowego) na czele.

Bydgoszcz jest również ośrodkiem turystycznym. Na uwagę zasługuje Stare Miasto położone w meandrach rzeki Brdy (drugim obszarem staromiejskim jest Stary Fordon nad Wisłą), Wyspa Młyńska, Wenecja Bydgoska oraz Śródmieście z wielkomiejską zabudową secesyjną, zabytkowe kościoły, cztery sanktuaria katolickie, liczne muzea. Unikatowym zabytkiem jest najstarsza w Polsce sztuczna droga wodna – Kanał Bydgoski (1774 r.) z systemem śluz. Miasto wyróżnia w Polsce elewacja od strony rzeki ("waterfront"), szczególnie wieczorami, po iluminacji budynków. Po Brdzie kursują dwa tramwaje wodne, które są traktowane jako środki transportu miejskiego.

Wśród wielu polskich miast Bydgoszcz wyróżnia się jako ośrodek wojskowy (siedziba okręgu oraz instytucji NATO), medyczny (od 2004 r. Centrum Onkologii corocznie zajmuje w rankingach pozycję najlepszego szpitala publicznego w kraju), kulturalny (zwłaszcza kultura muzyczna) oraz sportowy (liczne imprezy międzynarodowe). Na uwagę zasługuje również zieleń: parki, lasy, obszary chronione oraz nagromadzenie budowli hydrotechnicznych, w tym zabytkowych.

Miasto stanowi siedzibę starosty powiatu bydgoskiego, a także powiatu grodzkiego. W Bydgoszczy znajduje się również Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki. Od 2004 stanowi stolicę diecezji bydgoskiej. Jest także siedzibą wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Bydgoszcz jest członkiem Unii Metropolii Polskich i Związku Miast Polskich oraz Stowarzyszenia Eurocities – zrzeszającego duże miasta europejskie.

Środowisko naturalne

Brda na osiedlu Opławiec

Brda przepływająca przez Stare Miasto

Dzielnica Fordon od strony Wisły

Grodzisko Wyszogród nad Wisłą w Bydgoszczy

Zabytkowa śluza V kanału bydgoskiego

Nad starym kanałem bydgoskim

Położenie

Bydgoszcz znajduje się w północnej części Polski, w charakterystycznym miejscu, gdzie Wisła wykonuje gwałtowny zwrot na północ.

Jest jednym z nielicznych miast, w granicach którego występują dwa makroregiony: Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Pomorskie wraz z licznymi mezoregionami (6) i mikroregionami (ok. 20). W związku z tym widoczne jest znaczne zróżnicowanie geomorfologiczne na terenie miasta i jego najbliższej okolicy. Przemieszczenie się z Bydgoszczy w którymkolwiek z kierunków świata przynosi ze sobą całkowicie odmienne krajobrazy, a także odmienne regiony geobotaniczne i etnograficzne. Na południu od miasta rozciągają się malownicze pola wydmowe, porośnięte Puszczą Bydgoską, na północy wysoczyzny pomorskie z jeziorami, na wschodzie wielkie zakole i Dolina Dolnej Wisły, na zachodzie pradolina Noteci z wielkimi obszarami łąk. Terytorium miasta leży w obrębie trzech wielkich dolin rzecznych (Brdy, Wisły i pradoliny Wisły-Noteci), co jest przyczyną występowania licznych zboczy widokowych (do 62 m wysokości względnej), dolinek erozyjnych i parowów. Charakterystyczną cechą rzeźby terenu miasta jest występowanie systemu rozległych równinnych poziomów tarasowych i wysokich obszarów wysoczyznowych oraz szczególnie eksponowanych w krajobrazie miasta – stref krawędziowych pradoliny i dolin rzecznych.

Wg podziału S. Jarosza (1956) Bydgoszcz leży na obszarze siedmiu krain geobotaniczno-krajobrazowych (Kotlina Toruńska, Dolina Dolnej Wisły, sandr Brdy oraz krawędzie czterech wysoczyzn pojeziernych: pomorskiej, krajeńskiej, kujawskiej i chełmińskiej). Natomiast wg podziału fizyczno-geograficznego J. Kondrackiego (1978) najważniejszymi mezoregionami na terenie Bydgoszczy są:

• Kotlina Toruńska (obejmuje większość terytorium miasta, 11 teras wydmowych i zalewowych, kilkanaście mikroregionów),
• Dolina Fordońska (przełom Doliny Dolnej Wisły),
• Dolina Brdy,
• Wysoczyzna Świecka,
• Pojezierze Krajeńskie
• Pojezierze Chełmińskie.

Region obejmujący Bydgoszcz i okolicę nazywany bywa Kujawami Północnymi, a historycznie związany jest z Kujawami oraz Wielkopolską, co nie wyklucza oczywiście bogatych w przeszłości i teraźniejszości kontaktów z Pomorzem i Gdańskiem.

Wody

Przez Bydgoszcz, na odcinku 28 km, przepływa rzeka Brda, która uchodzi do Wisły w Brdyujściu. Wody tej rzeki na części miejskiego odcinka mają II klasę czystości. Wschodnia granica miasta na odcinku 14 km przebiega na Wiśle (w dzielnicach Fordon i Brdyujście). Przez zachodnią część miasta na odcinku 5 km przepływa Kanał Bydgoski, którym dotrzeć można do Noteci i dalej poprzez Wartę – do Odry. Godna odnotowania jest obecność na terenie miasta licznych budowli hydrotechnicznych związanych z kanałem oraz drogą wodną Wisła-Odra: sześć czynnych śluz i cztery nieczynne (zabytkowe), trzy jazy. W wyniku spiętrzenia Brdy w centrum miasta istnieje Wyspa Młyńska, którą opływa malownicza rzeka Młynówka, a przecina urządzony w formie wodnej kaskady kanał Międzywodzie.

Na obszarze miasta znajdują się także mniejsze cieki wodne, m.in. strumień Flis, przecinający ulicę Grunwaldzką, czy też Struga Młyńska (Białobłocka). Na Skarpie Południowej i Zboczu Fordońskim znajduje się kilkanaście strumieni oraz źródło zwane "Mieczysław". W wyniku spiętrzenia wód Brdy powstały w Bydgoszczy dwa zalewy:

• Tor Regatowy (60 ha, podniesienie poziomu wody względem stanu naturalnego sięga os. Kapuściska) zbud. w 1879 r., powiększony w 1906 r., odbywają się na nim krajowe i międzynarodowe zawody wioślarskie i kajakowe.
• Zalew Smukalski (96 ha) – powstał po budowie tamy na Brdzie w 1906 r., odbudowanej w 1952 r. po zniszczeniu w czasie II wojny światowej.

Planowana jest budowa nowego stopnia piętrzącego Brdę na osiedlu Czyżkówko.

Na terenie Bydgoszczy znajduje się ponadto ok. 50 zbiorników wodnych. Większość z nich to niewielkie stawy i starorzecza. Największe obiekty to jezioro zwane Balaton położone na os. Bartodzieje, dwa rozległe stawy w Fordonie, na Okolu oraz staw parkowy w Myślęcinku.

Klimat

Średnia roczna temperatur powietrza wynosi +7,9 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperatur +18,7 °C, najzimniejszym styczeń –2,1 °C. Absolutne rekordy temperatury w Bydgoszczy to: -26,9 °C (1 luty 1956 r.) i +38,0 °C (31 lipca 1994 r.) Dominują wiatry o kierunku zachodnim (18%) i południowo-zachodnim (15%). W 15% dni występuje cisza, co jest efektem położenia miasta w dolinie otoczonej lasami. Średnia roczna suma opadów jest niska i wynosi 512 mm, przy czym jest silnie zróżnicowana rocznie: od 269 mm (1989 r.) do 719 mm (1912 r.) Opad w sezonie wegetacyjnym wynosi średnio 318 mm, z maksimum w lipcu (72 mm), sierpniu (63 mm) i czerwcu (56 mm). W latach średnich i suchych występuje niedobór wody opadowej dla roślinności, co pogłębia na ogół lekki charakter gleb w okolicy. Usłonecznienie w rejonie Bydgoszczy wynosi 1509 godzin i jest wyższe od średniej w kraju, zwłaszcza w miesiącach wiosennych (marzec-maj). W ciągu roku notuje się 10-15 dni z mrozem, 100-110 dni z przymrozkami, ok. 50 dni z pokrywą śnieżną i 26-30 dni gorących z temperaturą maksymalną powyżej 25 °C.

Przyroda

Ścieżka nad starym kanałem

W parku im. Jana Kochanowskiego

W parku myślęcińskim

Grąd w Myślęcinku

Fordoński przełom Wisły

W rezerwacie Wielka Kępa Ostromecka

Parki

Bydgoszcz należy do miast o największej liczbie (31 parków o powierzchni powyżej 2 ha) i powierzchni parków w Polsce (874 ha, drugie miejsce po Warszawie). W Bydgoszczy znajduje się największy park miejski w Polsce - Leśny Park Kultury i Wypoczynku „Myślęcinek” - o powierzchni 830 ha. W centrum miasta znajduje się słynąca z „zielonego klimatu” Wyspa Młyńska, zaś Śródmieście w części zostało zbudowane na założeniach urbanistycznych miasta-ogrodu, w związku z czym istnieją tam liczne parki, skwery i kwietniki. Dużym obszarem zieleni jest obszar nadrzeczny Brdy (park centralny 16 ha), Kanału Bydgoskiego (tzw Planty nad kanałem bydgoskim o pow. 47 ha), Wisły oraz Skarpa Południowa (Dolina Pięciu Stawów, park im. H. Dąbrowskiego, park na Wzgórzu Wolności i inne).

Na terenie miasta znajdują się dwa ogrody botaniczne. Starszy z nich (zał. 1930 r.) jest w całości uznany na pomnik przyrody – arboretum, zaś nowszy założony w latach 1979-1983 jest drugim co do obszaru w Polsce (60 ha), malowniczo położony wśród dolin i wzgórz zbocza myślęcińskiego. Od 1978 r. znajduje się w Bydgoszczy Ogród Fauny Polskiej ZOO o pow. 14 ha.

Lasy

Bydgoszcz jest jednym z nielicznych dużych miast w Polsce otoczonych ze wszystkich stron lasami. Na dodatek lasy zajmują 32% powierzchni miasta. W większości są to lasy ochronne. Dominują bory sosnowe i mieszane, ale na północnych wysoczyznach znajdują się lasy mieszane oraz enklawy lasów liściastych, np. w okolicy Miedzynia, Osowej Góry, Opławca, Rynkowa, Fordonu. Na zboczach pradolin lasy są zróżnicowane gatunkowo. Z kolei w dolinie Wisły i Brdy spotkać można las łęgowy. W wielkim zakolu Wisły graniczącym z Bydgoszczą od wschodu, znajduje się największy kompleks nadrzecznych lasów łęgowych na obszarze całej dolnej Wisły.

Ochrona przyrody

Z uwagi na uwarunkowania przyrodnicze, 35% terytorium Bydgoszczy znajduje się w strefie krajobrazu chronionego, zaś 9% zajmuje Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły (na północy i północnym-wschodzie miasta). Z miastem graniczą trzy rezerwaty przyrody (Wielka Kępa Ostromecka, Las Mariański, Mała Kępa), zaś w promieniu 20 km znajduje się kolejnych 16 rezerwatów należących do czterech różnych jednostek przyrodniczo-geograficznych: (nadwiślańskie, nadnoteckie, Puszczy Bydgoskiej, wysoczyzny świeckiej). W okolicy Bydgoszczy znajduje się osiem obszarów krajobrazu chronionego, które obejmują zarówno pola wydmowe (porośnięte lasem), jak również strefy krawędziowe dolin rzecznych, jeziora oraz łąki nadnoteckie. Północna część Bydgoszczy objęta jest strefą krajobrazu chronionego pod nazwą Północny Pas Rekreacyjny Bydgoszczy (2640 ha) oraz Krajobrazu Zalewu Koronowskiego (890 ha), natomiast południowe krańce miasta - strefą Krajobrazu Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej. Na obszarze miasta znajduje się 78 pomników przyrody, zaś w dzielnicy Osowa Góra - użytek ekologiczny w celu ochrony torfowiska mszarnego.

Z uwagi na położenie Bydgoszczy na styku krain fizyczno-geograficznych i geobotanicznych, krzyżują się tu trzy korytarze ekologiczne, w tym dwa o znaczeniu międzynarodowym (Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Dolina Dolnej Wisły oraz Sandr Brdy łączący ww. węzły z Borami Tucholskimi). Dolina Dolnej Wisły wraz z „bydgoskim” zakolem tej rzeki znajduje się w sieci Natura 2000. Drugim obszarem w sieci jest graniczący z miastem od zachodu obszar pod nazwą: Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego.

Demografia

Nowe Spichrze wieczorem

Spichrze wieczorem

Opera Nova widziana z Wyspy Młyńskiej

Spichlerz nad Brdą

Młyny Kentzera nad Brdą

Secesja bydgoska

Bydgoszcz liczy 350 315 mieszkańców: (dane z sierpnia 2008 r.) – dane te obejmują wyłącznie osoby zameldowane na pobyt stały. Oficjalne dane o ludności miasta na koniec grudnia 2007 r. (GUS) podają liczbę 361 222 osób (w tym 191 983 kobiety). Ludność w wieku produkcyjnym to 235 572 osoby, w wieku przedprodukcyjnym 61 118 osób,a w wieku poprodukcyjnym 64 532 osoby. W 2007 r. odnotowano niewielki, ujemny przyrost naturalny (-102 osoby) wynikający z nadwyżki zgonów (3 588) nad urodzeniami (3 486).

W ostatnich kilkunastu latach występuje stała tendencja wyludniania się miasta, spowodowana starzejącym się społeczeństwem i wyprowadzaniem się poza miasto do gmin ościennych (Osielsko, Białe Błota, Kruszyn, Trzciniec, Osówiec) oraz poza region. Znaczną liczbę migracji mieszkańców stanowi emigracja zarobkowa do Wielkiej Brytanii i Irlandii.[10]

Osiedla i dzielnice

Specyficzne położenie Bydgoszczy, nad dwiema rzekami, Brdą i Wisłą czy też Kanałem Bydgoskim oraz na dwóch poziomach, tarasie północnym i południowym oraz niecce pomiędzy nimi, sprawia, iż jednoznaczny podział na dzielnice pozostał do dziś nierozstrzygnięty. Stan ten ma miejsce również ze względu na ogromną różnorodność i zawiłą historię bydgoskich osiedli, mających swe korzenie w istniejących na ich terenie folwarkach, majątkach itp.

Do początku XIX w. Bydgoszcz obejmowała miasto lokacyjne w obrębie murów miejskich oraz trzy przedmieścia: Gdańskie, Kujawskie i Poznańskie. Od czasów Księstwa Warszawskiego (pocz. XIX w.) zaludniło się kolejne przedmieście: Okole, gdzie zbudowano Kanał Bydgoski. W latach 1851-1907 pięciokrotnie zwiększono obszar administracyjny miasta przyłączając tereny, na których rozbudowało się m.in. dzisiejsze eklektyczne Śródmieście. Generalne, 8-krotne powiększenie terytorium miasta nastąpiło w 1920 r., kiedy włączono większość gmin podmiejskich, gdzie znajdowały się bydgoskie przedsiębiorstwa przemysłowe i mieszkała większość pracowników. Granice miasta wówczas oparły się, a nawet przekroczyły Wisłę (tzw Zawiśle w latach 1920-1954). Kolejne korekty granic miały miejsce w latach: 1954, 1959, 1961, 1973 i 1977. W 1973 przyłączono do Bydgoszczy pobliskie miasteczko Fordon położone nad Wisłą, a 4 lata później większość terenów łączących macierzysty rdzeń miasta z Fordonem. Fordon z ok. 8-tysięcznego miasteczka rozwinął się w ciągu 35 lat w prawie 70-tysięczną dzielnicę mieszkaniową, charakteryzującą się pewną odrębnością przestrzenno-krajobrazową względem obszaru macierzystego miasta.

Tradycyjnie Bydgoszcz podzielić można na cztery dzielnice:

• Górny Taras (osiedla położone na wysokim tarasie rzecznym w południowej części miasta, ok. 70 mnpm.)
• Dolny Taras (osiedla położone na niższym tarasie w północnej części miasta, ok. 40 mnpm.),
• Zachodnie osiedla willowe położone wzdłuż Kanału Bydgoskiego (zachód) i rzeki Brdy (północny zachód),
• Wschodnia Dzielnica oparta o Fordon oraz rzekę Wisłę.

Dodatkowo można wyróżnić Północny Pas Rekreacyjny z 830 ha Leśnym Parkiem Kultury i Wypoczynku "Myślęcinek" oraz teren Zakładów Chemicznych "Zachem" w południowo-wschodniej części miasta z własną siecią dróg. Zakłady wykorzystują część terenu, pozostałą przekształcono w Bydgoski Park Przemysłowo-Technologiczny oraz skansen hitlerowskiej architektury przemysłowej (pozostałości wielkiej niemieckiej fabryki dynamitu z czasów wojny).

Rozwój demograficzny miasta

• Wykres liczby ludności miasta Bydgoszcz na przestrzeni 4 ostatnich stuleci

Największą populację Bydgoszcz odnotowała w 1998 r. – wg danych GUS 386 855 mieszkańców.

Gminy podmiejskie

Od początku lat 90. rośnie liczba mieszkańców zurbanizowanych gmin podmiejskich powiązanych z Bydgoszczą: Osielska i Białych Błót, co jest wynikiem migracji ze ścisłych granic miasta. Od 1995 do 2005 liczba mieszkańców tych gmin wzrosła o 30 proc. Liczebność mieszkańców gmin wchodzących w skład tych dwóch gmin to ponad 20 tys. osób.

Historia

Panorama Bydgoszczy i ruin zamku Erika Dahlberga z 1656-57 r.

Miejski kościół farny (1466 r.)

Plik:Srebrny Kur Bractwa Strzeleckiego w Bydgoszczy koniec XVI w.jpg

Srebrny Kur Bractwa Strzeleckiego w Bydgoszczy (koniec XVI w.)

Relikty murów miejskich

Plik:Bydgoszcz Kościół pojezuicki 1910 r.jpg

Kościół jezuicki w Bydgoszczy (1649 r.)

Panorama Bydgoszczy z 1838 r.

Zachowane spichrze zbożowe

Stary Kanał Bydgoski, śluza V

Pomnik Kazimierza Wielkiego

Plik:Bydgoszcz ruiny zamku 1895.jpg

Ruiny zamku podczas ostatecznej rozbiórki w 1895 r.

Śluza Miejska (od 1774 r.)

Plik:Bydgoszcz Dyrekcja Kolei Wsch 1915.jpg

Dyrekcja Kolei Wschodniej (1886-89)

Plik:Bydgoszcz Synagoga pocz XX w.jpg

Synagoga (1884-1940)

Plik:Bydgoszcz fontanna Potop.jpg

Fontanna „Potop” (1904-43)

Plik:Bydgoszcz Instytut Rolniczy 1910.jpg

Cesarski Instytut Rolniczy (1903-08)

Plik:Gdańska-Słowackiego 1917 r.jpg

Ul. Gdańska 1917 r.

Plik:Bydgoszcz Mickiewicza 1910.jpg

Aleja Mickiewicza wytyczona w 1906 r.

Plik:Bydgoszcz Plac Teatralny 1914.jpg

Plac Teatralny 1914 r.

Plik:Bydgoszcz Pomnik Fryderyka II.jpg

Pomnik Fryderyka II na Starym Rynku

Plik:Bydgoszcz Stadttheater.jpg

Teatr Miejski (1895-1945)

Znajdujące się w obrębie dzisiejszej Bydgoszczy osady były zasiedlone na stałe od epoki brązu. Znaczny rozwój osadnictwa nastąpił w okresie rzymskim, kiedy stwierdzono kontakty handlowe miejscowej ludności z cesarstwem. Dogodne położenie osad i łatwa przeprawa przez Brdę wykorzystywane były wówczas przez kupców podróżujących traktem bursztynowym. W tym miejscu omijano Wisłę, pokonując brodem Brdę.

Według najnowszych badań, opartych o metodę dendrochronologiczną, gród bydgoski, którego relikty odkrywane są do dziś, zbudowano w roku 1038. Pierwsza wzmianka o kasztelanie bydgoskim Suzzlaus de Budegac pochodzi z 1238. Wcześniejszą genezę ma osada oraz kościoły: p.w. św. Marii Magdaleny (przed 1198 r.) w Wyszogrodzie (warowni nad Wisłą w obrębie dzisiejszego terytorium Bydgoszczy) oraz romański kościół pw. św. Idziego.

We wczesnym średniowieczu Bydgoszcz była grodem na północnych Kujawach. Książę Kazimierz Kujawski do połowy wieku XIII zbudował w Bydgoszczy stały most przez Brdę, gdzie pobierano cło od towarów przewożonych na Pomorze Gdańskie. Na początku XIV wieku w następstwie podziałów dzielnicowych na Kujawach powstało księstwo bydgosko-wyszogrodzkie.

W latach 1330-1337 bydgoski gród był przejściowo okupowany przez Krzyżaków. 19 kwietnia 1346 Kazimierz III Wielki lokował miasto Bydgoszcz na prawie magdeburskim oraz nadał je niemieckim zasadźcom, Johannowi Kesselhuth i Konradowi. Na wschód od miasta oddzielony fosą (na miejscu dawnego grodu), król wzniósł okazały zamek, który stał się początkowo siedzibą królewskiego wnuka, księcia słupskiego Kazimierza, a następnie starostów bydgoskich.

Bydgoszcz, z racji swego położenia, uczestniczyła w wojnach polsko-krzyżackich. W sierpniu 1409 r. Krzyżacy zdobyli bydgoski zamek, który następnie odbił Władysław Jagiełło i zawarł tu rozejm obowiązujący do 24 czerwca 1410 r. W latach 1411-1454 Bydgoszcz była kilkukrotnie oblegana przez siły krzyżackie, a także kierowano stąd polskie działania zaczepne. Z kolei w czasie wojny trzynastoletniej król Kazimierz Jagiellończyk założył tutaj jedną ze swoich głównych kwater wojennych. Tutaj też w kwietniu 1457 r. dokonał wykupu z rąk zaciężnych krzyżackich m.in. twierdzy w Malborku - stolicy Zakonu, która nigdy nie została zdobyta militarnie. W listopadzie 1520 r., w czasie ostatniej wojny polsko-krzyżackiej w Bydgoszczy obradował Sejm, w którym uczestniczyło zebrane na wojnę pospolite ruszenie oraz król Zygmunt Stary.

W XV i XVI w. miasto znacznie wzbogaciło się na handlu spławnym zbożem, piwem i solą. Bydgoszcz w XVI wieku była jednym z największych miejskich ośrodków handlu zbożowego w Polsce. Wedle zachowanych rejestrów z komory wiślanej w Białej Górze, w 1579 r. co szósty statek zdążający do Gdańska miał port macierzysty w Bydgoszczy. Miejscowi szyprowie (zrzeszeni w cechu od 1484 r.) transportowali średnio rocznie 2030 łasztów zboża (wg zachowanych rejestrów z lat 1564-1573) pochodzącego z Kujaw i Wielkopolski, a z powrotem przywozili towary zamorskie kupowane w Gdańsku. Miasto było również ośrodkiem rzemiosła (21 cechów, 80 zawodów) oraz siedzibą zakładów-manufaktur. Na szczególną uwagę zasługuje czynna w latach 1594-1688 mennica, w której w 1621 r. wybito największe złote monety w Europie - 100 dukatów Zygmunta III Wazy. Mennica w latach 1627-1644 była jedyną, czynną na obszarze Korony.

Na początku XVII w. zabudowa objęła w całości miejski obszar lokacyjny i rozprzestrzeniła się na czterech przedmieściach. Bydgoszcz osiągnęła wówczas maksymalną liczbę mieszkańców w okresie staropolskim – ok. 5 tysięcy, plasując się na pograniczu średnich i dużych miast Rzeczypospolitej.

Miasto otoczone było od południa murem obronnym z czterema basztami i trzema bramami, a z pozostałych stron ciekami wodnymi: Fosą miejską, zamkową, rzeką Brdą i Młynówką. Na terenie miasta lokacyjnego zbudowano okazały ratusz, liczne kościoły diecezjalne, zakonne i szpitalne, zabudowania klasztorne oraz kamienice. W Bydgoszczy istniała szkoła parafialna oraz szkoły klasztorne: karmelitów, klarysek i bernardyńskie studium filozoficzne. Charakter szkoły średniej posiadało kolegium jezuickie (1647-1780). Najsłynniejszym uczonym Bydgoszczy doby staropolskiej był Bartłomiej z Bydgoszczy (1475-1548), który opracował w 1532 r. pierwszy słownik łacińsko-polski.

Potop szwedzki (1655-1660) przyniósł Bydgoszczy duże zniszczenia. Podczas zażartych walk (miasto kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk) wysadzony w powietrze został zamek oraz zginęła połowa mieszczan. 6 listopada 1657 roku na Starym Rynku król Jan Kazimierz i elektor Prus Książęcych Fryderyk Wilhelm Hohenzollern podpisali i zaprzysiężyli traktaty welawsko-bydgoskie, które stały się podstawą dla uniezależnienia od Polski Prus Książęcych.

W latach 1700-1760 w wyniku wojen, kontrybucji, zaraz i klęsk nastąpił głęboki upadek gospodarczy i demograficzny miasta. Poprawa koniunktury nadeszła podczas panowania ostatniego polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1764 r. Bydgoszcz wyznaczono na siedzibę (na zmianę z Poznaniem) sądowniczego Trybunału Wielkopolskiego, zaś w 1766 r. powstał polski projekt kanału bydgoskiego.

W 1772 r. Bydgoszcz została zaanektowana przez państwo Pruskie w ramach I rozbioru Polski. Król Prus Fryderyk II wyznaczył wówczas Bydgoszcz na stolicę nowo utworzonego okręgu administracyjnego – Obwodu Nadnoteckiego. W latach 1773-1774 zrealizowano również budowę Kanału Bydgoskiego, który połączył Brdę z Notecią (a w konsekwencji Wisłę z Odrą). 2 października 1794 r. podczas insurekcji kościuszkowskiej rozegrała się bitwa o Bydgoszcz, którą stoczyło wojsko polskie pod dowództwem gen. Henryka Dąbrowskiego.

W latach 1807-1815 miasto należało do Księstwa Warszawskiego, ustanowione stolicą departamentu bydgoskiego. Po 1815 było z kolei stolicą rejencji bydgoskiej w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (od 1848 r. Prowincji Poznańskiej).

W XIX wieku Bydgoszcz przeżyła znaczny rozwój gospodarczy związany z powstaniem węzła wodnego, doprowadzeniem linii kolejowych (Pruska Kolej Wschodnia - 1851 r., Kolej Warszawsko-Bydgoska - 1862 r. i inne), oraz rozwojem przemysłu metalowego, maszynowego, drzewnego i spożywczego. Bydgoszcz na początku XX wieku była uważana za miasto o charakterze niemieckim (m.in. dzięki sztucznemu administracyjnemu odseparowaniu niemieckiego śródmieścia od polskich przedmieść), zwana „Małym Berlinem” z uwagi na podobne do stolicy Cesarstwa Niemieckiego oblicze architektoniczne oraz wszechobecną zieleń. W mieście pobudowano szereg reprezentacyjnych obiektów municypalnych, szkół, szpitali, kościołów, mostów, fabryk. W 1895 r. wybudowano monumentalny gmach teatru, a w 1908 r. powstała pierwsza uczelnia wyższa. Dynamika rozwoju Bydgoszczy w latach 1850-1914 wyróżniała się w skali całej Polski, co doprowadziło do tego, że w momencie odzyskania niepodległości miasto Bydgoszcz znalazło się w gronie siedmiu największych miast Polski (88 tys. mieszkańców).

W granice odrodzonej Polski Bydgoszcz wróciła 20 stycznia 1920, przejęta przez wojska wielkopolskie na mocy traktatu wersalskiego. Obecność w mieście silnego garnizonu niemieckiego uniemożliwiła wcześniej słabo uzbrojonej ludności polskiej miasta wsparcie powstania wielkopolskiego, którego zasięg w szczytowym okresie walk sięgnął wsi Brzoza Bydgoska, 7 km od granic miasta. Po I wojnie światowej Bydgoszcz uległa bardzo szybkiej repolonizacji i stała się jednym z najbardziej polskich miast (około roku 1928/9 Polacy stanowili 92% populacji miasta). W dalszym ciągu rozwijał się przemysł, zwłaszcza jego nowoczesne branże: chemiczny i elektrotechniczny. W 1928 r. Bydgoszcz stała się węzłem oraz siedzibą dyrekcji nowo zbudowanej kolejowej magistrali węglowej Śląsk-Gdynia. W okresie II Rzeczypospolitej Bydgoszcz straciła władze wojewódzkie (tzn. rejencyjne w epoce zaborów) na rzecz Poznania. Od 1938 r. znalazła się w województwie pomorskim, w nieformalnym sporze z Toruniem o siedzibę władz wojewódzkich.

3 września 1939 doszło do walk jednostek polskich z niemieckimi dywersantami wspomaganymi przez miejscowych Niemców (m.in. członków Hitlerjugend). Część pojmanych Niemców rozstrzelano. Propaganda niemiecka nadała tym wydarzeniom nazwę "Bromberger Blutsonntag" – "krwawa niedziela" – w polskich źródłach spotyka się nazwę "dywersja bydgoska". Po wkroczeniu Wehrmachtu rozpoczęły się represje na ludności polskiej za udział w "krwawej niedzieli" – egzekucje (na Starym Rynku, w Dolinie Śmierci i in.) i wywózki do obozów koncentracyjnych. W czasie II wojny światowej Bydgoszcz (jako Bromberg) włączona została do prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie jako siedziba rejencji. Niemcy zamordowali tu ok. 37 tysięcy mieszkańców.

W 1945 przeniesiono do Bydgoszczy stolicę województwa pomorskiego z Torunia, argumentując to przede wszystkim większą liczbą mieszkańców. Odziedziczony po poprzednich okresach wielobranżowy przemysł został przez nowe władze rozbudowany. W latach 40. i 50. XX w. Bydgoszcz stała się dużym ośrodkiem wojskowym i garnizonowym, a później także kulturalnym i naukowym (cztery publiczne uczelnie wyższe). W 1973 włączono do Bydgoszczy pobliskie miasto Fordon, gdzie rozpoczęto budowę dużej dzielnicy mieszkaniowej. Od 1 stycznia 1999 miasto jest siedzibą wojewody kujawsko-pomorskiego i rządowej administracji wojewódzkiej.

Prezydenci Miasta

Od 10 listopada 2002 funkcję Prezydenta Miasta Bydgoszczy pełni drugą kadencję z rzędu Konstanty Dombrowicz.

W czasach wcześniejszych funkcję tę pełnili m.in. (w czasie II wojny światowej) burmistrzowie, nadburmistrzowie czy Komisarz Miasta (niem. Stadtkommissar, w okresie międzywojennym) prezydenci miasta bądź krótko po odzyskaniu niepodległości, Komisarz Generalny.

Przed 1920, gdy Bydgoszcz znajdowała się pod zaborem pruskim, w mieście władzę pełnili nadburmistrzowie (niem. Oberbürgmeister).

Turystyka

Brda w Bydgoszczy

Przechodzący przez rzekę

Nowe spichrze

Kamienice nad Brdą

Gmach Poczty Głównej

Stary Port

Była Dyrekcja Kolei Wschodniej

Wenecja Bydgoska

Kanał Międzywodzie

Dawne kolegium jezuickie ob. ratusz

Południowa pierzeja Starego Rynku

Ulica Długa - najdłuższa ulica miasta lokacyjnego (650 m)

Gmach Sądu Okręgowego

Zdobienia kamienicy na ul. Długiej 24

Pan Twardowski wyłaniający się dwa razy dziennie na Starym Rynku z krótkim spektaklem widowiskowo-muzycznym

Śluza Miejska

Jaz Ulgowy

Śluza "Czyżkówko"

Trzy Gracje

Pomnik Kazimierza Wielkiego

Łuczniczka - jeden z symboli miasta

Ławeczka Mariana Rejewskiego

Pomnik Andrzeja Szwalbego

Ulica Gdańska

"Wędrowiec" przyglądający się hotelowi "Pod Orłem"

Pierzeja ul. Cieszkowskiego

Pierzeja ul. Dworcowej

Kamienica ul. Gdańska 27

Bydgoszcz jak każde miasto o historycznej metryce posiada zabytki architektury sprzed wieków: gotyckie kościoły, barokowe kamienice, średniowieczne fortyfikacje. Jednak to nie one stanowią o historycznym klimacie centrum miasta. Specyfika Bydgoszczy wyraża się przede wszystkim w symbiozie starówki z rzeką oraz powszechności XIX-wiecznej zabudowy z okresu „belle epoque”. Burzliwa historia miasta niewiele pozostawiła z licznych niegdyś zabytków staropolskich, natomiast lukę tą wypełnia bogata spuścizna architektoniczna z okresu 1850-1914. Podstawowym i oryginalnym walorem Bydgoszczy jest jednak woda: rzeki, kanały, budowle hydrotechniczne, bulwary, nabrzeża, kaskady oraz elewacja zabudowy miasta od strony rzeki.

Niewątpliwie produktem turystycznym jest Stare Miasto i Śródmieście ze swym historycznym rozplanowaniem i zabytkami architektury: kościołami, spichrzami, gmachami użyteczności publicznej, ulicami zabudowanymi zdobionymi, wielkomiejskimi kamienicami. W rejestrze zabytków Bydgoszczy znajduje się 226 obiektów, w tym przestrzenny zespół Starego Miasta, pozostałości murów miejskich, Wyspa Młyńska (w całości), Stary Kanał Bydgoski (w całości wraz ze śluzami i jazami), Śluza Miejska, 16 kościołów, synagoga, 7 cmentarzy, 10 starych spichlerzy, dawna wieża ciśnień, ok. 30 obiektów użyteczności publicznej, ponad 100 kamienic i willi.

W mieście warto zobaczyć zabytkowe kościoły, zwłaszcza katedrę - prastare sanktuarium maryjne Matki Bożej Pięknej Miłości, bazylikę św. Wincentego a’Paulo oraz pozostałe trzy miejskie sanktuaria. W mieście znajduje się kilkanaście muzeów oraz obiekty kulturalne, które przyciągają publiczność ze względu na swój repertuar, jak również z powodu imprez i festiwali.

Wielkim atutem Bydgoszczy jest również przyroda. Miasto rozczłonkowane jest dolinami trzech wielkich cieków wodnych. W związku z tym istnieje w Bydgoszczy wiele miejsc, skąd można zobaczyć panoramę miasta. Kolejne dzielnice, z zachodu na wschód można podziwiać idąc ścieżką spacerową wzdłuż Zbocza Bydgoskiego (krawędzi górnego tarasu Bydgoszczy o wysokości względnej 20-40 m).

W mieście nie brakuje parków, w tym wielu założonych w wieku XIX. Godne polecenia są przede wszystkim: Leśny Park Kultury i Wypoczynku, planty nad kanałem bydgoskim oraz szereg parków w obrębie Śródmieścia.

Waterfront Bydgoszczy, węzeł wodny

Bydgoszcz wyróżnia się spośród innych polskich miast ciekawą elewacją od strony rzeki. Wynika to z tego, że zarówno lokalizację, jak i rozwój miasto zawdzięczało rzece. W ciągu wieków w pobliżu rzeki budowano kościoły, spichlerze, kamienice, mosty, wobec czego dzisiaj wiele zabytkowych i nowoczesnych budowli odbija swe wizerunki w wodzie. Dzisiaj w otoczeniu Brdy i kanału bydgoskiego mają miejsce wszystkie ważniejsze wydarzenia miasta. Wokół niej tworzy się specyficzny „salon miasta” – z Wyspą Młyńską jako jego centrum.

Atrakcyjność Bydgoszczy związanej z wodą jest wciąż udoskonalana i podkreślana przez iluminację zabytków, miejsc i zieleni oraz wzbogacana przez małe formy architektoniczne np. rzeźbę „Przechodzący przez rzekę”. Dodatkowego uroku dodają jazy, gdzie woda szumiąc spływa jak w wodospadach oraz kaskady Międzywodzia.

Tak duże nagromadzenie zabytkowych śluz, kanałów, jazów jest dość rzadko spotykane w kraju. W ten sposób Bydgoszcz nabiera wyglądu miasta holenderskiego, gdzie architektura nad kanałami jest często spotykana. W opracowaniach turystycznych dość często spotyka się stwierdzenia, że Bydgoszcz jest „polskim Amsterdamem”.

Na obszarze staromiejskim w Brdzie odbijają swe wizerunki:

• stare bydgoskie zabytki (np. katedra, spichrze),
• budynki municypalne (np. Poczta Główna, była Dyrekcja Kolei Wschodniej),
• budynki poprzemysłowe (np. młyny Rothera, garbarnia Buchholza, obecny gmach PZU), młyny Kentzera,
• budowle nowoczesne (Opera Nova, „nowe spichrze” i inne),
• liczne kamienice nad Brdą oraz Młynówką (Wenecja Bydgoska, ul. Przyrzecze, ul. Stary Port).

Unikalnym zabytkiem Bydgoszczy jest najstarszy w Polsce Kanał Bydgoski (1774) - śródlądowy łącznik pomiędzy Europą Zachodnią a Wschodnią. Jego zabytkowy system urządzeń hydrotechnicznych, jazów, śluz, wraz z otaczającym go parkiem sprawiają, iż trwają starania o wpisanie Kanału na listę UNESCO. Na terenie miasta znajduje się dziesięć śluz i trzy jazy. Cztery śluzy są nieczynne, a trzy z nich odrestaurowane i udostępnione do zwiedzania w parku nad kanałem. Centrum Bydgoskiego Węzła Wodnego na terenie staromiejskim jest Wyspa Młyńska wraz z Wenecją Bydgoską. Wyspa jest rewitalizowana od roku 2007 i zyskuje coraz większą markę turystyczną. Wobec zlokalizowania w jej obrębie szeregu muzeów, coraz częściej nazywana jest "wyspą muzealną".

Jednym z podstawowych szlaków spacerowo-turystycznych Bydgoszczy są bulwary wzdłuż Brdy oraz kanału bydgoskiego. Wzdłuż Brdy prowadzą przez ok. 5 km i starego kanału 3 km. Wzdłuż kanału można podziwiać odrestaurowane, zabytkowe śluzy, natomiast wzdłuż Brdy oprócz budowli hydrotechnicznych (śluz, jazów) również zabytkowe gmachy architektury. Niektóre z nadrzecznych budowli są traktowane jako symbol miasta: zespół spichrzy nad Brdą, „nowe spichrze”, czy też np. Opera Nova.

Na Brdzie kursują dwa tramwaje wodne (w tym statek solarny), których kurs (4 km, 5 przystanków) uwzględnia również śluzowanie na śluzie miejskiej. W przyszłości planowane jest przedłużenie trasy tramwaju aż do Wisły.

Starówka lokacyjna

Bydgoskie Stare Miasto położone na zakolu Brdy zachowało średniowieczne rozplanowanie. Zachowały się tu relikty architektury sprzed 1800 r.:

• gotyckie świątynie: katedra św. Marcina i Mikołaja, kościół pobernardyński oraz kościół klarysek,
• gmach byłego kolegium jezuickiego z XVII w,
• fragmenty murów obronnych,
• kilkanaście kamienic i spichlerze z XVIII wieku.

Większość zabudowy Starówki pochodzi jednak z I i II połowy XIX wieku. Centralnym punktem miasta jest Stary Rynek. W jednej z kamienic wschodniej pierzei Rynku dwa razy dziennie ukazuje się postać Pana Twardowskiego, która prezentuje krótki spektakl widowiskowo-muzyczny.

Na terenie miasta lokacyjnego znajdują się historyczne ulice i place miejskie. Do nowszych obiektów zalicza się monumentalny pomnik Kazimierza Wielkiego – dawcy praw miejskich dla Bydgoszczy i budowniczego zamku.

Śródmieście

Śródmieście Bydgoszczy zostało niemal w całości zbudowane w latach 1850-1914 na fali korzystnej koniunktury z okresu pruskiego. Ówczesne powiązania gospodarcze i mentalne z Berlinem zdecydowały, że stolica Cesarstwa Niemieckiego stała się dla Bydgoszczy wzorcem, punktem odniesienia. W owym czasie nazywano Bydgoszcz „Małym Berlinem”, z uwagi na podobieństwo urbanistyczne: stawiania na pierwszym planie terenów zielonych: parków, skwerów, ogrodów, relacji do rzek i kanałów oraz autorstwo nowej zabudowy wg projektów architektów berlińskich lub miejscowych kształconych na berlińskich uczelniach.

Rozległe Śródmieście słynie przede wszystkim z doskonałej, XIX i XX-wiecznej zabudowy, w stylach historyzujących (eklektyzm, neorenesans, neobarok, neogotyk, historyzm malowniczy, secesja i modernizm). Wschodnia część Śródmieścia została zbudowana na założeniach miasta-ogrodu, wobec czego zabudowa przeplata się tutaj z zielenią parków. Właśnie w tym rejonie jest zlokalizowana dzielnica muzyczna, gdzie zbudowano szereg obiektów służących kulturze muzycznej.

Na terenie Śródmieścia znajduje się większość zabytkowych gmachów użyteczności publicznej: administracyjnych, oświatowych, kulturalnych, neogotyckie i neobarokowe kościoły oraz pierzeje wielkomiejskich kamienic wzdłuż najważniejszych traktów miejskich: ul. Gdańskiej, Dworcowej, Cieszkowskiego, Alei Mickiewicza i innych. Bogate w detale, sztukaterie i ornamenty kamienice i wille są wielkim walorem zabytkowej i współczesnej architektury miasta. Kilka obiektów ze Śródmieścia jest traktowanych jako symbole miasta np. pomnik Łuczniczki z 1910 r., monumentalna Fontanna Potop z 1904 r. (odbudowywana), czy też neobarokowy hotel „Pod Orłem” o wysmakowanej architekturze. Istnieją także fontanny i nowe pomniki, m.in. "Ławeczka" z pogromcą Enigmy, bydgoszczaninem Marianem Rejewskim.

Zabytkowe kościoły

Bydgoszcz posiada kilkanaście zabytkowych obiektów sakralnych, cztery sanktuaria, stare średniowieczne, gotyckie kościoły, oraz nowsze neogotyckie i neobarokowe. Warte zwiedzenia są przede wszystkim: katedra bydgoska-sanktuarium z 1466 r., kościół pobernardyński zbudowany latach 1552-1557, kościół klarysek, z którego wieży codziennie w południe grany jest hejnał bydgoski. Bazylika Mniejsza pw. św. Wincentego a' Paulo jest jedynym w Polsce przedstawicielem stylu wzorowanego na rzymskim panteonie. Wśród kościołów architektury historyzującej najbardziej okazałe są: kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła, św. Andrzeja Boboli, Najświętszego Serca Pana Jezusa, Trójcy Świętej, św. Mikołaja.

Muzea, turystyka festiwalowa

W Bydgoszczy znajduje się regionalne Muzeum Okręgowe mieszczące się w kilku budynkach rozsianych po starówce (zwłaszcza na Wyspie Młyńskiej), bogate Pomorskie Muzeum Wojskowe oraz jedyne w Polsce działające w czynnej aptece Muzeum Farmacji. Istnieje również Muzeum Kanału Bydgoskiego, Muzeum Dyplomacji i Uchodźctwa Polskiego, Muzeum Wolności i Solidarności, Muzeum Fonografii, Muzeum Fotografii, Muzeum Oświaty, Izba Tradycji Dróg Żelaznych, Muzeum Misyjne duchaczy i inne.

Bydgoszcz słynie również z kilku festiwali, które przyciągają widzów także spoza miasta. Działają tu znane sceny muzyczne Filharmonii Pomorskiej, Opery Nova oraz scena Teatru Polskiego. Filharmonia organizuje renomowane festiwale: „Bydgoski Festiwal Muzyczny” i „Musica Antiqua Europae Orientalis”, opera „Bydgoski Festiwal Operowy”, zaś teatr „Festiwal Prapremier”. Sporą publiczność zyskują również koncerty: „Smooth Jazz Festiwal”, „Hity na czasie”, czy też imprezy plenerowe typu „Ster na Bydgoszcz”. Oddzielną kwestią jest duża różnorodność imprez sportowych, w tym wielu klasy międzynarodowej, a wręcz światowej, które przyciągają kibiców z całej Polski (Grand Prix na żużlu, Mistrzostwa Świata Juniorów w Lekkiej Atletyce, mecze międzypaństwowe w piłce nożnej, siatkówce i koszykówce).

Turystyka kongresowa i biznesowa

W Bydgoszczy znajduje się doskonale położone i duże Centrum Kongresowe, które zajmuje jeden z kręgów Opery Nova (gmach ma formę trójlistnej koniczyny, dwa kręgi zajmuje opera). W 2009 r. według Katalogu Usług Konferencyjnych, wydawanego przez Meetings Management bydgoskie centrum znalazło się w czołówce największych tego typu obiektów w kraju. Miasto jako duży ośrodek gospodarczy jest poza tym miejscem szkoleń oraz turystyki biznesowej.

Stary Fordon

Na terenie administracyjnym Bydgoszczy znajduje się dawne miasteczko Fordon, lokowane w średniowieczu, które posiada własny rynek staromiejski oraz kilka zabytków (dwa kościoły, synagoga). Fordon posiada układ przestrzenny z XV wieku, natomiast obecna zabudowa pochodzi z XIX i XX wieku. Na uwagę zasługuje położenie Fordonu, którego rynek jest oddalony od Wisły zaledwie o 200 m., a z mostu przez Wisłę prezentuje się klasyczna nadwiślańska panorama byłego miasteczka. Nad starym Fordonem dominują wieże trzech świątyń, które były niegdyś różnych wyznań: katolicka, ewangelicka i żydowska. W XVIII wieku Fordon zamieszkiwali w większości Żydzi, a nad Wisłą znajdowała się królewska komora celna ustanowiona tutaj przez króla Zygmunta III Wazę.

Zabytki militarne

II wojna światowa pozostawiła w Bydgoszczy i okolicy atrakcje dla miłośników militariów. W lasach na terenie Zakładów Chemicznych "Zachem" w południowo-wschodniej części miasta znajdują się tajemnicze obiekty hitlerowskiej fabryki dynamitu i materiałów wybuchowych DAG, której system podziemnych tuneli ma długość blisko 2 km. Tunele budowano na czterech różnych głębokościach – w niektórych miejscach przecinają się ze sobą. Obiekt jest udostępniony do zwiedzania, a od 2009 r. trwa budowa skansenu architektury przemysłowej wraz z podziemną trasą turystyczną (Exploseum).

Poza tym w podbydgoskich lasach znajdują się liczne schrony, osiedla awaryjne, budynki wojskowe, a nawet tajna wyrzutnia pocisków rakietowych. Strona polska pozostawiła po sobie wał obronny Wojska Polskiego w Kruszynie-Osówcu, gdzie urządzono skansen.

Szlaki turystyczne i otoczenie

Atrakcyjność krajobrazowo-przyrodnicza oraz silne zalesienie okolic Bydgoszczy sprawia, że wytyczono na obszarze podmiejskim kilkadziesiąt znakowanych szlaków turystycznych. Zagęszczenie szlaków w okolicy Bydgoszczy jest największe w regionie i większe niż w wielu innych dużych miastach. Spośród szlaków pieszych można wyróżnić:

• szlaki Brdy (9) – prowadzą one na północ od Bydgoszczy głównie terenami leśnymi wzdłuż Brdy i Zalewu Koronowskiego,
• szlaki Wisły (14) – obejmują cztery krainy: Dolinę Dolnej Wisły, dorzecze dolnej Wdy, zachodnią część Pojezierza Chełmińskiego i północne krańce Puszczy Bydgoskiej,
• szlaki Noteci (12) – prowadzą dorzeczem Noteci, obejmując część etnicznych terenów Kujaw i Pałuk, przez Bydgoskie Łąki Nadnoteckie oraz Puszczą Bydgoską krzyżując się w okolicy Jeziora Jezuickiego.

Przez Bydgoszcz przebiega najdłuższa w Europie Międzynarodowa Trasa Rowerowa R-1 oraz kilka innych: po Dolinie Dolnej Wisły, dookoła Doliny Fordońskiej, Rowerowy Szlak Przyjaźni Bydgoszcz–Toruń i inne. Miasto słynie również z turystyki wodnej na Brdzie, za sprawą spływów kajakowych.

Na obszarze miasta i w najbliższym jego otoczeniu znajdują się cztery grodziska słowiańskie z VI-XI w.: Wyszogród, Zamczysko, Pawłówek i Strzelce Dolne. W dzielnicy Opławiec znajduje się ośrodek wypoczynkowy (Janowo) oraz sanatorium (wybudowane w 1904 r.)

W promieniu 20 km znajduje się ok. 10 kąpielisk nad jeziorami. Najbliższe są w Pieckach i Chmielnikach nad Jeziorem Jezuickim oraz w Borównie nad jeziorem Borówno. Stan czystości wody w Brdzie ((II klasa) umożliwia kąpiel w rzece na jej odcinku górnym (od granic miasta do Starego Miasta, na pozostałym odcinku miejskim woda ma III klasę czystości)

W najbliższym otoczeniu miasta znajduje się okazały zespół pałacowo-parkowy w Ostromecku, zwany „bydgoskim Wilanowem”, Puszcza Bydgoska, zyskująca coraz bardziej na turystycznej marce Dolina Dolnej Wisły, a w odległości ok. 20 km raj dla żeglarzy i wodniaków - Zalew Koronowski.

Miasto jest dobrym punktem wypadowym w Bory Tucholskie, na Ziemię Chełmińską (zabytki pokrzyżackie) oraz na Kujawy i Pałuki, gdzie wytyczono Szlak Piastowski. W 2008 r. w Solcu Kujawskim, 15 km od Bydgoszczy powstał park jurajski.

Noclegi dla turystów

W Bydgoszczy znajduje się jeden hotel 5-gwiazdkowy (Bohema) oraz trzy 4-gwiazdkowe. Oprócz nich znajduje się ok. 20 obiektów niższej klasy. Ogółem Bydgoszcz dysponuje 2,5 tys. miejsc w hotelach, 105 miejsc w schronisku młodzieżowym oraz kilkaset w obiektach oferujących pokoje gościnne.

Kościoły i związki wyznaniowe

Katedra św. Mikołaja i Marcina

Madonna Bydgoska

Kościół Klarysek

Kościół pobernardyński, ob. garnizonowy

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Kościół św. Mikołaja

Bazylika św. Wincentego à Paulo

Kościół Świętej Trójcy

Kościół św. Andrzeja Boboli

Kościół Matki Bożej Królowej Polski

Kościół Miłosierdzia Bożego

Ołtarz kościoła św. Piotra i Pawła

Kościół Ewangelicko-Augsburski p.w. Zbawiciela

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, dawniej baptystów

Cerkiew św. Mikołaja

Katolicyzm

Bydgoszcz jest ważnym ośrodkiem religijnym Kościoła katolickiego w Polsce. W 2004 r. Jan Paweł II utworzył diecezję bydgoską w ramach metropolii gnieźnieńskiej.

Tradycje ośrodka religijnego w Bydgoszczy sięgają połowy XIII w., kiedy zbudowano kościół pw. św. Idziego.

W Bydgoszczy znajdują się cztery sanktuaria:

• Sanktuarium Matki Bożej Pięknej Miłości - katedra bydgoska, w której obiektem kultu jest słynący łaskami, gotycki obraz Matki Bożej zwany Madonną Bydgoską. Został on ufundowany w 1466 r. przez starostę bydgoskiego Jana Kościeleckiego i króla Kazimierza Jagiellończyka jako wotum za zakończoną wojnę trzynastoletnią. Wizerunek był dwukrotnie koronowany: w 1966 r. przez prymasa Stefana Wyszyńskiego (w obecności abp Karola Wojtyły) i w 1999 r. przez papieża Jana Pawła II).

• Sanktuarium Nowych Męczenników - kościół wybudowany z osobistej inicjatywy prymasa Stefana Wyszyńskiego (także wezwanie kościoła), w którym to ostatnią swą Mszę św. przed zamordowaniem przez oficerów SB (19 października 1984 r.) odprawił ks. Jerzy Popiełuszko. Sanktuarium utworzono 7 czerwca 2000 r. w odpowiedzi na apel papieża, wyartykułowany rok wcześniej podczas papieskiej mszy św. w Bydgoszczy. Sankuarium upamiętnia męczeńską historię Polski, związaną z Ewangelią Jezusa Chrystusa. W kaplicy papieskiej złożono również pamiątki po obecności Jana Pawła II w Bydgoszczy.

• Sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej - szensztackie Sanktuarium Zawierzenia, zbudowane jako dar Roku Jubileuszowego 2000, poświęcone 16 czerwca 2001 r. Jest położone na bydgoskim osiedlu Piaski, zgodnie z założeniami Ruchu Szensztackiego - w niezurbanizowanym otoczeniu, malowniczym krajobrazowo, sprzyjającym wyciszeniu, modlitwie i refleksji.

• Sanktuarium Królowej Męczenników - Kalwarii Bydgoskiej - Golgoty XX wieku - kolejne sanktuarium martyrologiczne, położone w dzielnicy Fordon u wrót Doliny Śmierci - miejsca kaźni hitlerowskich. Utworzono je 7 października 2008 r. w odpowiedzi na apel papieża, który wyraził na mszy św. na lotnisku w Bydgoszczy 7 czerwca 1999 r. Ważnym elementem sanktuarium oprócz świątyni jest Droga krzyżowa wykonana w formie Kalwarii w Dolinie Śmierci i na okolicznych wzgórzach. Od 2001 r. wystawiane są tu Misteria Męki Pańskiej.

Do najważniejszych rzymskokatolickich kościołów w Bydgoszczy należą przede wszystkim Katedra oraz Bazylika Mniejsza.

Wśród kościołów wartych uwagi jest kilkanaście zabytkowych świątyń:

• Kościoły gotyckie:
  • Katedra Bydgoska (Fara) św. Marcina i Mikołaja (1425–1466),
  • kościół Garnizonowy NMP Królowej Pokoju (1552–1557),
  • kościół Klarysek Wniebowzięcia NMP (1582–1645), z którego wieży codziennie o 9, 12 15 i 18 rozlega się Hejnał bydgoski

• Kościoły neogotyckie:
  • św. Piotra i Pawła (1872-1876),
  • św. Jana Ewangelisty (1877-1879)
  • św. Andrzeja Boboli (1903 dawna fara ewangelicka),
  • Miłosierdzia Bożego (1905),
  • św. Józefa Rzemieślnika (1905),
  • Matki Bożej Królowej Polski (1910-1911),

• Kościoły neobarokowe:
  • św. Mikołaja (1927-1930, prezbiterium z XVII wieku),
  • Najświętszego Serca Pana Jezusa (1910-1913),
  • Świętej Trójcy (1911-1913),
  • św. Wojciecha (1912-1913).

• Inne kościoły o architekturze historyzującej:
  • Bazylika św. Wincentego à Paulo, zbudowana w latach 1925–1937, największy bydgoski kościół, jeden z większych w Polsce, jako jedyny zbudowany w stylu wzorowanym na Panteonie rzymskim,
  • św. Stanisława Biskupa i Męczennika (1923-1925),
  • Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (1926-1928),

W Bydgoszczy znajduje się ponadto wiele kościołów wybudowanych w latach powojennych XX stulecia. Bryły kilku z nich to interesujące projekty architektoniczne.

Najstarszym patronem Bydgoszczy jest św. Mikołaj, zarówno Bydgoszczy, jak i Fordonu. Drugim patronem miasta jest również od 1502 św. Marcin. Obydwaj święci są również patronami najstarszego bydgoskiego kościoła tzw. fary. Patronką Bydgoszczy od początku XVI w. jest Matka Boża w słynącym z urody i łask wizerunku z kościoła farnego.

W 2008 r. znajdowało się w Bydgoszczy 40 parafii rzymskokatolickich w 6 dekanatach. Na terenie miasta pracuje 15 zgromadzeń zakonnych (6 męskich i 9 żeńskich) w 19 domach (8 męskich i 11 żeńskich), z czego duchacze posiadają tu od 1921 r. siedzibę polskiej prowincji. Istnieją dwa wyższe seminaria duchowne: diecezjalne (diecezji bydgoskiej) oraz duchaczy.

Prócz parafii rzymskokatolickich, działalność duszpasterską w mieście prowadzi również Parafia polskokatolicka pw. Zmartwychwstania Pańskiego, należąca do Diecezji Warszawskiej, Kościoła Polskokatolickiego.

Prawosławie

W Bydgoszczy znajduje się cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja należąca do Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

Protestantyzm

W historii miasta obszerną kartę zapisali ewangelicy, którzy w latach 1815-1920 stanowili większość wśród mieszkańców miasta. Na początku XX wieku na terytorium dzisiejszej Bydgoszczy znajdowało się 12 świątyń ewangelickich, podczas gdy katolickich jedynie 6. Największą liczbę wyznawców skupiał kościół ewangelicko-unijny. W okresie międzywojennym Bydgoszcz stanowiła największą w Polsce placówkę tego kościoła i obok Poznania najbardziej dynamiczny ośrodek działalności ewangelików niemieckich. Od 1921 r. istniała polska parafia ewangelicko-augsburska oraz szereg zborów innych wyznań (baptyści, adwentyści, metodyści, staroluteranie, zielonoświątkowcy, irwingianie).

Po II wojnie światowej pozostawiono ewangelikom tylko trzy świątynie (luteranie otrzymali dwie świątynie i baptyści jedną), głównie z uwagi na znaczne skurczenie się zasięgu tych wyznań w mieście. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bydgoszczy użytkuje dziś kościół pw. Zbawiciela przy placu Zbawiciela, zbudowany w latach 1896–1897. Inne zbory protestanckie działające na terenie miasta to: parafia Ewangelicko-Metodystyczna, zbór Zielonoświątkowy, zbór Ewangelicznych Chrześcijan, zbór Chrześcijan Baptystów, Kościół Boży w Chrystusie, Centrum Chrześcijańskie "Dobra Nowina", zbór Adwentystów Dnia Siódmego, Chrześcijan Dnia Sobotniego i inne.

Inne

W mieście działa Organizacja Świadków Jehowy prowadząca 5 Sal Królestwa, Świecki Ruch Misyjny "Epifania" oraz Mormoni.

Od średniowiecza żyli także w Bydgoszczy i Fordonie Żydzi, którzy zbudowali własne obiekty kultu religijnego (synagogi). Okazała (największa w prowincji poznańskiej) synagoga bydgoska została zburzona przez hitlerowców w 1940 r. Starsza synagoga w Fordonie przetrwała dlatego, że Niemcy urządzili w niej kino. Od 2007 r. jest ona adaptowana na centrum kultury. W mieście znajduje się cmentarz żydowski.

Cmentarze

W Bydgoszczy znajduje się również kilka cmentarzy, zabytkowych, komunalnych, parafialnych bądź innych wyznań, najstarszy z 1809, kilka sprzed wojny. W mieście znajdują się także cmentarze ofiar męczeństwa: powojenny (utworzony w 1946) cmentarz Bohaterów Bydgoszczy oraz malutki (0,2 ha) ukryty w lesie w Smukale cmentarz Bohaterów II wojny światowej. Najważniejszym ośrodkiem martyrologii bydgoskiej jest jednak fordońska Dolina Śmierci, miejsce masowego pochówku mieszkańców Bydgoszczy i okolic, wymordowanych przez Niemców podczas II wojny światowej.

Komunikacja

Most fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego

Tramwaj na Rondzie Fordońskim

Dworzec kolejowy Bydgoszcz Główna

Port lotniczy Bydgoszcz

Tramwaj wodny solarny

Most portowy

Most w ciągu magistrali węglowej

Mosty kolejowe nad Brdą z 1851 r.

Most Bernardyński

Mosty Solidarności

Most Królowej Jadwigi

Wiadukt w kierunku Myślęcinka

Wiadukty Warszawskie

Ul. Ludwikowo

Ul. Jagiellońska

Ul. Gdańska

Aleje Mickiewicza

Widok z Kapuścisk na most Kazimierza Wielkiego i os. Bartodzieje

Linia tramwajowa „Brda” (26,2 km), zbudowana w 1953 r.

Bydgoszcz jako węzeł komunikacyjny – rys historyczny

Rozwój historyczny Bydgoszczy ściśle związany jest z jej korzystnym położeniem na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych. W okresie prehistorycznym i staropolskim najważniejsze znaczenie miał kierunek południkowy. Rozwój osady umożliwiło położenie na szlaku bursztynowym, a później na lądowym szlaku śląsko-pomorskim. Wyrazem dużego znaczenia komunikacyjnego grodu bydgoskiego była budowa przed 1250 r. stałego mostu przez Brdę, gdzie pobierano opłaty celne. W wiekach XIV-XVII kluczowym czynnikiem miastotwórczym Bydgoszczy był rozwój handlu zbożem i drewnem na wodnym szlaku Wisły do Gdańska. Wiąże się z tym budowa licznych spichlerzy w mieście, powstanie najstarszego na terenie Korony cechu szyprów oraz wzrost liczby mieszkańców. Po zagarnięciu miasta przez Prusy w 1772 r. i budowie kanału bydgoskiego (1774 r.) większego znaczenia nabrał kierunek równoleżnikowy. Śródlądowa droga wodna Wisła-Odra stała się konkurencją dla transportu morskiego przez Gdańsk. Przez cały wiek XIX i początek XX w. przewóz towarów rzekami osiągał w Bydgoszczy swoje apogeum. Na początku XX w. przez kanał bydgoski przechodziła jedna trzecia całego dowozu drewna do Niemiec, a nad Brdą powstał port rzeczny ze stocznią oraz jeden z największych w Niemczech portów drzewnych.

Od 1851 r. nowym czynnikiem miastotwórczym stała się dla Bydgoszczy kolej, z uwagi na lokalizację węzła Pruskiej Kolei Wschodniej. W 1862 r. zbudowano Kolej Warszawsko-Bydgoską, która do 1877 r. (otwarcia Kolei Nadwiślańskiej) stanowiła jedyne połączenie północnych Niemiec z Rosją. Przez 20 lat do lat 70. XIX w. Bydgoszcz była między Poznaniem, a Gdańskiem jedynym tak dużym węzłem kolejowym, przez który przechodził w całości tranzyt z Królestwa Kongresowego, Rosji, Królewca i Gdańska do Berlina.

W 1849 r. zlokalizowano w mieście pierwszą w Europie i na świecie państwową Dyrekcję Kolei, która stała się najbardziej prestiżową instytucją, jaka została zlokalizowana w Bydgoszczy w XIX w. Do 1895 r. dyrekcja zarządzała Pruską Koleją Wschodnią, obejmując swym zasięgiem prowincje: Prusy Zachodnie, Prusy Wschodnie, Poznańskie i Pomorze Zachodnie (później ograniczyła się do części tego obszaru). Dodatni wpływ kolei dotyczył zarówno rozwoju przemysłu i handlu w Bydgoszczy w okresie rewolucji przemysłowej (m.in. powstały wielkie Warsztaty Naprawy Kolei, do dziś jedno z największych przedsiębiorstw w mieście - PESA), jak również rozwoju budownictwa mieszkaniowego (dzielnica kolejowa, obecna zachodnia część Śródmieścia). Do 1914 r. wzniesiono w Bydgoszczy 10 mostów na Brdzie i kanale bydgoskim oraz najdłuższy w Niemczech kratownicowy most przez Wisłę o długości 1,35 km.

Po powrocie Bydgoszczy do Polski w 1920 r. ponownego znaczenia nabrał południkowy kierunek komunikacyjny. W 1933 r. Bydgoszcz stała się węzłem i siedzibą dyrekcji magistrali węglowej Śląsk-Gdynia - największej inwestycji komunikacyjnej II Rzeczpospolitej. Oprócz tego nadal duże znaczenie miał transport wodny, a także podjęto przewozy lotnicze (loty cywilne do Warszawy, Lwowa i Wilna).

W okresie powojennym korzystne położenie komunikacyjne nadal przyczyniało się do rozwoju miasta. Jednakże w nowym układzie granic Polski, osłabiona została rola Bydgoszczy jako bezpośredniego zaplecza komunikacyjnego Gdyni i Gdańska. W konsekwencji w latach 70. planowaną autostradę A1 odsunięto od Bydgoszczy na rzecz Torunia, mimo że wymagało to budowy dwóch przepraw przez Wisłę w odległości zaledwie 50 km. W latach 60. powstała południowa obwodnica drogowa miasta, zmodernizowano linie kolejowe oraz miejski układ komunikacyjny. Kolejowa magistrala węglowa nadal spełniała funkcję głównej tranzytowej linii towarowej służącej do zaopatrywania portów Trójmiasta. Mimo, że spadło znaczenie gospodarcze drogi wodnej Wisła-Odra, w Bydgoszczy istniało jedno z większych w Polsce przedsiębiorstw żeglugowych „Żegluga Bydgoska”. Przez cały okres powojenny prowadzono połączenia lotnicze z Gdańskiem i Warszawą, a w 2000 r. wprowadzono połączenia międzynarodowe.

Tranzyt ( drogi przebiegające przez miasto)

Bydgoszcz położona jest na trasie paneuropejskiego korytarza transportowego VIa, którym przebiega droga międzynarodowa E261, w terminologii krajowej droga nr 5.

W Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych przewiduje się poprowadzenie przez Bydgoszcz dwóch dróg ruchu szybkiego. Przez miasto przebiegają:

• drogi ekspresowe

S5 - w budowie: Nowe Marzy - Wrocław

S10 - planowana: Szczecin - Płońsk

• drogi krajowe:

5E261 – ze Świecia do Lubawki, łączy Bydgoszcz z Poznaniem i Wrocławiem, oraz pośrednio z Gdańskiem poprzez autostradę A1, z którą łączy się w węźle „Nowe Marzy”, 45 km na północ od Bydgoszczy;

10 – z Lubieszyna do Płońska, prowadzi południową obwodnicą miasta, łącząc się z autostradą A1 w węźle „Czerniewice” ok. 40 km na wschód od granic miasta; łączy Bydgoszcz ze Szczecinem, Toruniem i Warszawą;

80 – z Pawłówka do Lubicza, wzdłuż północnego brzegu Wisły łączy Bydgoszcz z Toruniem;

25 – z Bobolic do Oleśnicy, łączy Bydgoszcz z Koninem i Kaliszem, oraz pośrednio z Koszalinem i Słupskiem

• drogi wojewódzkie:

223 - 7-kilometrowy odcinek łączący drogę nr 10 w Białych Błotach z drogą nr 80 w Bydgoszczy,

256 - 16-kilometrowy odcinek łączący drogę nr 5 w Trzeciewcu z drogą nr 80 w Bydgoszczy (Fordonie),

244 – Kamieniec-Bożenkowo-Strzelce Dolne, część naturalnej północnej obwodnicy miasta (nie dochodzi do granic miasta),

249 – Czarnowo-Solec Kujawski, obecnie brakuje stałej przeprawy przez Wisłę (nie dochodzi do granic miasta),

394 – Przyłubie-Solec Kujawski-Bydgoszcz (Łęgnowo).

Natężenie ruchu na wjazdach i wyjazdach z miasta wynosi 98,6 tys. pojazdów na dobę (pomiar ruchu z 2005 r.), w tym 13,5% pojazdów ciężkich. Tranzyt na wylotach wynosi ok. 30% ruchu całkowitego, co znaczy że większość kierowców znajduje w Bydgoszczy punkt docelowy. Spośród 9 głównych dróg wylotowych z Bydgoszczy, największy ruch dobowy pojazdów stwierdzono na wylocie południowym i północnym (5, 20 tys., pomiar ruchu z 2005 r.)

Przebudowy dróg

W latach 2006-2007 dokonano przebudowy do parametrów drogi ekspresowej 5-km odcinka drogi nr 5 Bydgoszcz-Stryszek. Powstały dwa bezkolizyjne węzły: ”Lotnisko” i „Stryszek”. W latach 2008-2009 powstaje 11-km dwujezdniowy odcinek drogi ekspresowej S5S10 na południowej obwodnicy miasta wraz z węzłem „Białe Błota”. Od 2009 r. trwają prace projektowe, dotyczące budowy drogi ekspresowej S5, tzw przejścia przez Bydgoszcz. Rozpatrywane są dwa warianty: północna i zachodnia obwodnica Bydgoszczy lub poprowadzenie trasy przez miasto na śladzie drogi istniejącej.

Kolej

Bydgoski węzeł kolejowy tworzą trzy linie kolejowe znaczenia państwowego oraz trzy linie lokalne. Wśród linii znaczenia państwowego znajdują się:

• międzynarodowa linia tranzytu nr 131 (C-E 65/1) - węglowa magistrala kolejowa Chorzów Batory – Tczew, łącząca Śląsk z portami w Gdańsku i Gdyni. Przebiega ona przez miasto na kierunku południe-północ, umożliwiając połączenie z Trójmiastem i południem kraju;
• linia magistralna nr 18: Piła – Bydgoszcz – Toruń – Włocławek – Kutno (dawna Kolej Warszawsko-Bydgoska). Umożliwia ona połączenie Bydgoszczy z Warszawą oraz pośrednio ze Szczecinem i Berlinem;
• obwodnica towarowa nr 201 na odcinku Nowa Wieś Wielka – Bydgoszcz – Maksymilianowo. Zbudowana w latach 1928-1930, omija stację Bydgoszcz Główna od wschodu.

Linie lokalne w Bydgoszczy to:

• linia kolejowa nr 201 na odcinku Maksymilianowo – Kościerzyna – Gdynia;
• linia kolejowa nr 209: Bydgoszcz – Chełmża – Kowalewo Pomorskie;
• linia kolejowa nr 356: Bydgoszcz – Kcynia – Gołańcz – Poznań.

Linia nr 131 i 201 znajdują się w VI paneuropejskim korytarzu transportowym oznaczonym numerem C-E65. Są one jedynymi liniami kolejowymi w regionie kujawsko-pomorskim o znaczeniu międzynarodowym, ponieważ ujęto je w umowie europejskiej AGTC o Ważniejszych Międzynarodowych Liniach Tranzytu Kombinowanego i Obiektach Towarzyszących. Koncentrują one ruch pasażerski (nr 131) i towarowy (nr 201) w kierunku północ-południe. Linia nr 18 umożliwia natomiast transport w kierunku wschód-zachód-południe. Wszystkie linie na terenie miasta są zelektryfikowane, z wyjątkiem linii nr 209 i 356.

Większość linii kolejowych wymaga natychmiastowej modernizacji. W pierwszej kolejności mają być odnowione linie do Trójmiasta i Torunia. Trasę z Toruniem ma połączyć linia SKM pod nazwą BiT-City. Jej przebieg jest obecnie uzgadniany. Docelowa prędkości ma wynieść 160 km/h.

Operatorami przewozów kolejowych (pasażerskich) w województwie są dwa podmioty: Arriva PCC (na liniach nie zelektryfikowanych) z wyłączeniem trasy Bydgoszcz-Chełmża oraz na pozostałych liniach Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna.

W granicach administracyjnych miasta znajduje się pięć dworców kolejowych: Główna, Leśna, Wschód, Bydgoszcz Emilianowo (nieczynny) i Bydgoszcz Fordon a także przystanki: Osowa Góra, Zachód, Rynkowo, Rynkowo-Wiadukt, Bielawy, Brdyujście, Łęgnowo, Akademia, Żółwin (nieczynny). Najbardziej obciążona przewozami pasażerskimi jest stacja Bydgoszcz Główna, odprawiająca ok. 90% podróżnych.

Według rozkładu 2008/2009 Bydgoszcz posiada bezpośrednie połączenia (poza sezonem) z :

• Trójmiastem – ok. 15 połączeń (w tym 3 osobowe),
• Warszawą - 11 połączeń (w tym jedno TLK oraz ekspres „Posejdon”),
• Poznaniem - 8 połączeń (w tym 4 osobowe),
• Lublinem - 5 połączeń,
• Łodzią - 4 połączenia,
• Olsztynem - 3 połączenia (wszystkie osobowe),
• Wrocławiem - 3 połączenia,
• Szczecinem - 3 połączenia,
• Gorzowem Wlkp – 3 połączenia,
• Katowicami - 2 połączenia,
• Krakowem – 2 połączenia.

Pociągiem pospiesznym można dojechać również bezpośrednio do Berlina, Chełma, Świnoujścia, Bielska-Białej, Białegostoku, Przemyśla, Zielonej Góry, Kostrzyna nad Odrą. W sezonie również do Kołobrzegu (m.in. expressem „Posejdon”), Łeby, na Hel, do Zakopanego, Krynicy, Zagórza, Jeleniej Góry, Kudowej Zdroju, Koszalina, Słupska, Radomia, Kielc, Rzeszowa. Liczne połączenia osobowe łączą także Bydgoszcz z Toruniem (12), Inowrocławiem (9), Tucholą (9), Piłą (8), Chełmżą (5), Chojnicami (5) i Gnieznem (4).

Pociągi ze stacji Bydgoszcz Główna – odjazdy wg rozkładu od 14-12-2008 do 12-12-2009 :

Nr	Typ	Liczba	Uwagi
1.	Ekspresowe	1	„Posejdon” do Warszawy Wschodniej
2.	Ekspresowe sezonowe	1	„Posejdon” do Kołobrzegu
3.	pospieszne całoroczne	37	w tym TLK
4.	pospieszne sezonowe	20	głównie do miejscowości turystycznych: nadmorskich i górskich
5.	osobowe	62

Komunikacja lotnicza

Międzynarodowy port lotniczy

Międzynarodowy Port Lotniczy im. Ignacego Jana Paderewskiego Bydgoszcz-Szwederowo zlokalizowany jest 3,5 km na południe od centrum Bydgoszczy. Jego zaletą oprócz bliskości do centrum, jest powiązanie z siecią dróg ruchu szybkiego (węzeł „Lotnisko” na drodze ekspresowej S5, na wylocie z miasta). Połączenie z miastem zapewnia autobusowa linia nr 80. W ramach projektu BiT-City planowane jest przedłużenie linii kolejowej do lotniska.

Lotnisko w Bydgoszczy zostało zbudowane w czasach I wojny światowej, a weszło do użytku cywilnego w 1929. Obecnie posiada ono utwardzoną drogę startową o wymiarach 2500 x 60 m i jest 10. najruchliwszym portem lotniczym kraju. Od 2004 r. posiada ono nowoczesny terminal pasażerski. W 2008 r. odprawiono w porcie ok. 280 tys. pasażerów. Zgodnie z planem rozbudowy na lata 2007-2013, zawartym na stronie internetowej portu w sekcji "Plany rozwoju", przewidywane jest przedłużenie drogi startowej i drogi kołowania, modernizacja oświetlenia nawigacyjnego, oraz rozbudowa płyty postojowej samolotów i utworzenie miejsca do ich odlodzenia. Planowane jest włączenie portu do transeuropejskiej sieci TEN-T.

Port lotniczy obsługują loty rejsowe linii Jet Air i Ryanair. Odprawiane są także letnie loty czarterowe i loty lotnictwa ogólnego (ang.: general aviation). W 2009 r. z portu lotniczego można było dolecieć do Londynu (Standsted), Birmingham, Liverpoolu, East Midlands, Dublina, Dusseldorfu (Weeze), Warszawy, a także lotami czarterowymi do Monastyru (Tunezja), Hurghady (Egipt) i Antalya (Turcja). Lotnisko obsługuje również przesyłki o charakterze towarowym (ok. 500 t. w 2008 r.).

Lotnisko aeroklubowe

Bydgoszcz posiada również drugie lotnisko, Bydgoszcz-Biedaszkowo (kod ICAO: EPBD), będące w posiadaniu Aeroklubu Bydgoskiego i funkcjonujące jako stacjonarna baza śmigłowca LPR-u i lotnisko lotnictwa ogólnego. Lotnisko znajduję się w tym samym kompleksie co Międzynarodowy Port Lotniczy, z oddzielnym dojazdem i wejściem głównym od strony Biedaszkowa. Lotnisko posiada nieczynną betonową drogę startową na kierunku 13/31 o wymiarach 1000 x 50 metrów. Używane są oboczne pasy trawiaste o wymiarach 650 x 100, 650 x 100 i 590 x 100 m. Współrzędne geograficzne lotniska (środek nieczynnego betonowego pasa): Nieprawidłowe parametry: {53|06|11|N|17|57|20|E|type:airport_region:PL}{{Współrzędne}} Nieznane pola: 3, 4, 5, 6, 7, 8 oraz 9..

Drogi wodne

W Bydgoszczy krzyżują się korytarze wodne wschodnio- i zachodnioeuropejskiego systemu śródlądowych dróg wodnych. Są to drogi

• E-40 Dolna Wisła (Morze Bałtyckie-Gdańsk-Bydgoszcz-Warszawa-Bug-Dniepr-Morze Czarne);
• E-70 (Morze Północne-Antwerpia-Berlin-Bydgoszcz-Kaliningrad-Kłajpeda). Fragmentem tej drogi jest odcinek Odra-Wisła, spławny dzięki kanałowi bydgoskiemu.

Przez terytorium miasta przepływają trzy skanalizowane cieki wodne, którymi możliwy jest transport wodny – zarówno o charakterze gospodarczym, jak i turystycznym: Wisła (14,4 km), Brda (skanalizowane 14,4 km) oraz Kanał Bydgoski (6,5 km).

Obecne wykorzystanie transportowe dróg wodnych w obrębie Bydgoszczy jest niewielkie, natomiast co roku wzrasta ich znaczenie turystyczne. Od 2005 r. na Brdzie kursuje tramwaj wodny o charakterze środka komunikacji publicznej (z rozkładem jazdy i biletami MZK). W 2009 r. pływają po Brdzie dwa tramwaje, jeden z nich jest statkiem solarnym – ekologicznym. Planowane jest wydłużenie trasy tramwaju i budowa infrastruktury nabrzeżnej wg nagrodzonego w konkursach krajowych Planu Rewitalizacji i Rozwoju Bydgoskiego Węzła Wodnego.

Komunikacja miejska

Obsługę komunikacji zbiorowej w Bydgoszczy, na zlecenie ZDMiKP, świadczy kilka firm. Wiodącym przewoźnikiem są Miejskie Zakłady Komunikacyjne MZK Bydgoszcz. Linie miejskie obsługują również: PKS Bydgoszcz spółka z o.o. i Mobilis sp. z o.o.. Na rynku znajdują się także prywatni przewoźnicy. Świadczą oni usługi busowe. W Bydgoszczy istnieje 40 linii autobusowych komunalnych oraz kilka prywatnych. Po mieście poruszać się można również 9 liniami tramwajowymi oraz tramwajem wodnym.

Władze miasta stawiają na rozwój połączeń tramwajowych. W najbliższych latach istniejąca trakcja ma zostać zmodernizowana. Planowane jest zbudowanie nowej trakcji do Dworca PKP, Ronda kujawskiego i do Fordonu.

Obecnie unowocześniany jest taboru autobusowy oraz tramwajowy. Od marca 2007 roku z bydgoskich ulic zniknęły autobusy marki Ikarus z ręczną skrzynią biegów, pozostał tylko jeden tego typu a zastąpiły je Mercedesy O345G, O530 i O530G, w użyciu jest jeszcze jeden ikarus 280 z automatyczną skrzynią. W 2008 roku na szynach pojawiły się dwa nowe tramwaje niskopodłogowe z bydgoskich zakładów PESA.

Komunikacja dalekobieżna

Bydgoszcz jest ważnym przystankiem dalekobieżnych kursów zbiorowej komunikacji samochodowej. Do kilku miast, m.in. Warszawy, Kołobrzegu, Szczecina, Gorzowa Wielkopolskiego kursują autobusy Polskiego Expressu oraz Komfort Busu. Z kolei PKS utrzymuje komunikację dalekobieżną m.in. do miast: Łódź, Chojnice, Słupsk, Koszalin, Grudziądz, Elbląg, Gniezno, Poznań, Wrocław, Płock, Ostrołęka, Białystok, Warszawa, Ustka, Piła, Konin i innych, nie licząc mniejszych miejscowości w regionie bydgoskim.

Infrastruktura komunikacyjna oraz obiekty inżynierskie

W Bydgoszczy znajduje się 655 km dróg, z czego 37 km przypada na drogi krajowe, 8 km na wojewódzkie i 122 km na powiatowe. Tranzyt na kierunku wschód-zachód został przejęty przez południową obwodnicę miasta (droga krajowa nr 10), natomiast problemem jest przemieszczanie się w drugim kierunku - północ-południe. W 2008 r. 69% dróg miejskich posiadało nawierzchnię ulepszoną. Wyznaczonych i oznakowanych jest ok. 50 km dróg dla rowerów.

Na terytorium miasta znajduje się 68 obiektów inżynierskich:

• 26 mostów,
• 23 wiadukty,
• 15 kładek dla pieszych,
• 2 przejścia podziemne,
• 2 tunele dla pieszych.

Największym z obiektów jest most przez Wisłę im. Rudolfa Modrzejewskiego, którzy ma długość 1 km. Natomiast najstarszym zachowanym obiektem są mosty kolejowe przez Brdę z 1851 r.

Wypożyczalnie samochodów

Obecnie w Bydgoszczy działa szereg wypożyczalni samochodów, w tym agencje o zasięgu międzynarodowym.

Gospodarka

Bydgoszcz jest ósmym miastem pod względem liczby mieszkańców w kraju i największym w regionie ośrodkiem gospodarczym. Jednym z większych miejscowych przedsiębiorstw są Pojazdy Szynowe PESA S.A., produkujące tramwaje i szynobusy dla wielu polskich miast.

Firmy lokalne

Szablon:Kryteria Struktura przemysłu jest różnorodna i rozbudowana:

• przemysł chemiczny (m.in. Zachem SA, Unilever Polska, Stomil SA, Nitrochem SA, Belma, Foton, Hirsch-Pol, Pol-Trade, Pilkington Polska)
• przemysł spożywczy (m.in. Jutrzenka, Wody Mineralne Ostromecko, Global Malt Polska, Frosta, Bydmeat SA, Drobex, Tosta, Bydgoska Spółdzielnia Spożywców, Edbol,Ewans), dawniej Browary Kujawiak
• przemysł drzewny i meblarski (m.in. Bydgoskie Fabryki Mebli, Polpłyt, Helvetia Furniture)
• przemysł elektrotechniczny i telekomunikacja (m.in. PIXEL, Tyco Electronics, Eltra, Telefonika Kable SA, Volex, TelePlan, Jabil)
• przemysł informatyczny (m.in. Alcatel-Lucent (były Lucent Technologies), Atos Origin, Bazy i Systemy Bankowe, Spin, Post Data, ZETO SA, Unisoft, Oponeo.pl, Marketeo.com)
• przemysł transportowy (m.in. PESA SA, Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2 SA, Grupa PRECYZJA, Port Lotniczy Bydgoszcz SA)
• materiały budowlane (m.in. Prefabet SA, Solbet, Baumat, Cegielnie Bydgoskie SA)
• przemysł metalowy (m.in. Centrostal, Projprzem SA, Spółdzielnia Inwalidów TWÓRCZOŚĆ)
• maszyny i urządzenia elektryczne i specjalistyczne (Makrum, Elektromontaż SA, Famor SA)
• urządzenia gospodarstwa domowego, turystyczne (m.in. Dragon, Domik, Jumopol)
• artykuły papiernicze i biurowe (m.in. Bydgoskie Zakłady Papiernicze, Rystor, Pentel, Pasaco, Vaupe Polska)
• drukarnie (m.in. Ortis SA, ABEDIK, AS)
• przemysł odzieżowy, skórzany, taśmy techniczne (m.in. Pasamon, Modus SA)
• przemysł tworzyw sztucznych (OKT ul. Mokra 3)
• chemia budowlana (Q-mar)

Usługi i otoczenie biznesu stanowią mocną stronę Bydgoszczy. W mieście znajduje się 38 banków z 116 placówkami (w tym centrala Banku Pocztowego SA) oraz 37 instytucji ubezpieczeniowych. Siedzibę swojego oddziału posiada w Bydgoszczy również jedna z największych instytucji finansowych na świecie JP Morgan Chase.

Większość zakładów rozsiana jest po całym mieście, jednakże na uwagę zasługuje teren Zakładów Chemicznych Zachem, zajmujący kilkadziesiąt kilometrów kwadratowych w południowo-wschodniej części miasta, pozostałości po niemieckiej fabryce dynamitu z czasów II wojny światowej. Teren posiada własne linie kolejowe, wewnętrzną komunikację, osiedla, a dużą jego część porastają lasy.

Co roku od 2000 Bydgoszcz poddaje się międzynarodowej weryfikacji ratingowej. W lutym 2008 agencja Fitch Ratings, podniosła ocenę ratingową Bydgoszczy z poziomu BBB- (prognoza stabilna) do BBB (prognoza stabilna).

W 2004 uruchomiono Bydgoski Park Przemysłowy (powierzchnia 283 ha), miejsce atrakcyjne dla prowadzenia działalności gospodarczej (ulgi w podatkach, ochrona, dostępne media i tereny, linia kolejowa Chorzów Batory – Tczew (magistrala węglowa), DK5, DK10, przyszłe drogi ekspresowe S10 i S5, port lotniczy Bydgoszcz z rejsami do portów przesiadkowych).

Targi

Bydgoszcz obecnie jest silnym ośrodkiem targowym w Polsce. Odbywają się tu największe i najważniejsze w Polsce targi branży wodociągowej WOD-KAN organizowane przez Izbę Gospodarczą Wodociągi Polskie. Ostatnia edycja targów zgromadziła rekordową liczbę ponad 400 wystawców. Dodatkowo w Bydgoszczy regularnie odbywają się targi Interpiek-Polgastro - spożywcze i szereg innych imprez targowych. W Maju 2009 r. ukończono na terenie LPKiW 5 nowoczesnych hal wystawienniczych w których odbyły się XVII Międzynarodowe Targi „WOD-KAN” 2009.

Kultura

Bydgoszcz jest znanym w kraju ośrodkiem kultury muzycznej. Również w innych dziedzinach kultury nie ma się czego wstydzić. Tradycje kulturalne sięgają okresu staropolskiego. Funkcję kulturalną wzmacnia jedyna w regionie Akademia Muzyczna.

Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy

Kontynuujące tradycje i dzieło powstałego w 1832 Towarzystwa Upiększania Miasta Bydgoszczy, Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy powołane zostało w 1923. Stowarzyszenie to wydaje mnóstwo wydawnictw poświęconych miastu (m.in. monumentalny wielojęzyczny album "Bo to jest Bydgoszcz", album "Papież Jan Paweł II w Bydgoszczy", "Muzyczna Bydgoszcz" oraz periodyki: "Kronika bydgoska" – od 1967 – i "Kalendarz bydgoski" – od 1968), organizuje liczne koncerty, konkursy dla bydgoszczan, troszczy się o ochronę miejsc pamięci i zabytków. Za pomocą szkolnych kół popularyzuje wiedzę o tradycjach Bydgoszczy wśród młodych mieszkańców miasta.

Filharmonia Pomorska

Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy

Filharmonia Pomorska im. I. J. Paderewskiego istnieje od 1953. Sala koncertowa (920 osób) zaliczana jest pod względem akustycznym do najlepszych w Europie, co potwierdzają opinie znanych twórców i krytyków muzycznych (m.in. J. Waldorffa). Z uwagi na fenomen akustyki, cieszy się zainteresowaniem sławnych artystów. Na bydgoskiej estradzie występowało wiele światowych sław, m.in. Artur Rubinstein, Benjamin Britten, Witold Małcużyński, Luciano Pavarotti, Shlomo Mintz, Mischa Maisky, Kevin Kenner, Kurt Masur, Kazimierz Kord, Jerzy Maksymiuk i Antoni Wit. W ostatnich latach gościły tu również znakomite zespoły, np.: Orkiestra Symfoniczna Radia BBC, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i inne.

Opera Nova

Budynek Opery Nova nad Brdą

Opera Nova, istniejąca od 1956, w roku 1974 rozpoczęła budowę jednego z największych w Polsce gmachów Opery, składającego się z 3 kręgów. Opera wraz ze swoimi 3 kręgami położona tuż nad Brdą już stała się niezaprzeczalną wizytówką Bydgoszczy na świecie. Mimo niedługiej historii, w Operze odnosiły pierwsze sukcesy i zaczynały wielką karierę uznane dziś primadonny, np. Barbara Zagórzanka i Bożena Betley-Sieradzka, jak też śpiewacy: Józef Stępień, Florian Skulski i inni. Gościli tu najwięksi artyści operowi krajowi, np. Antonina Kawecka, Teresa Żylis-Gara, Wiesław Ochman, jak też zagraniczni. Występowały tu także całe zespoły: Opery Wrocławskiej, Teatrów z Leningradu, Moskwy, Kijowa, Mińska i Fundacji Glubenkiana z Lizbony.

Chóry

• Akademicki chór Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego
• Zespół Pieśni Dawnej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego - dyr. Jan Lach
• Akademicki chór Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego - dyr. Agnieszka Sowa
• Akademicki chór Akademii Muzycznej
• Chór Kameralny Akademii Muzycznej
• Akademicki chór Collegium Medicum UMK - dyr. prof. Janusz Stanecki
• Akademicki chór Wyższej Szkoły Gospodarki - dyr. Rafał Sójka
• Akademicki chór Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej - dyr. prof. Mariusz Kończal
• Bydgoski Chór Katedralny - dyr. prof. Mariusz Kończal
• Chór Żeński "Serioso-Giocoso"
• Chór pw. św. Cecylii przy parafii Chrystusa Króla - dyr. Leszek Rusiniak
• Chór "VINCENTINUM" przy parafii św. Wincentego à Paulo - dyr. Dariusz Rynkowski
• Chór "FORDONIA" przy parafii Matki Bożej Królowej Męczenników - dyr. Marian Wiśniewski
• Collegium Vocale Bydgoszcz
• Zespół Pieśni Dawnej "Fresca Voce" - dyr. Michalina Spychalska
• Chór "CANTUS CORDIS" przy parafii św. Jadwigi Królowej - dyr. Janusz Sierszulski
• Chór "EXSULTATE DEO" przy parafii Świętych Polskich Braci Męczenników - dyr. dr Romuald Rajs
• Chór "JUBILATE DEO" przy parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy - dyr. Kamil Turalski
• Chór "HARMONIA" przy parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa - dyr. Magdalena Opalińska
• Chór mieszany "RESSUREXIT" przy parafii Zmartwychwstania Pańskiego - dyr. Jolanta Rybka
• Żeński chór kameralny "GAUDEAMUS IN DOMINUM" przy parafii Zmartwychwstania Pańskiego - dyr. Jolanta Rybka
• Chór przy parafii Ewangelicko - Augsburskiej pod wezwaniem Zbawiciela - dyr. Karol Marcinkowski
• Chór mieszany "DZWON" - dyr. Piotr Stachura
• Towarzystwo Śpiewu "HALKA" - dyr. Benedykt Obyda

Kluby muzyczne

W Bydgoszczy znajduje się także miejsce ważne dla współczesnej kultury europejskiej, jeden z ośrodków powstania tzw. muzyki yassowej – klub Mózg założony przez Jacka Majewskiego i Sławomira Janickiego. Z "Mózgiem" związani są tacy artyści jak Tomasz Gwinciński, Tymon Tymański, Jerzy Mazzoll, Kazik Staszewski i wielu innych artystów polskich i zagranicznych.

Teatry

Teatr Polski im. Hieronima Konieczki

Teatr Polski im. Hieronima Konieczki z XVI-wiecznymi tradycjami, powstał w 1949. Od 2002 jest inicjatorem jedynego w Polsce Festiwalu Prapremier. W Bydgoszczy działa również kilka teatrów prywatnych: "Obok", "Yakiza", Teatr tańca Rozruch, plastyczny, słowa, Salon Młodych Twórców, oraz działają muszle koncertowe. Ponadto przy Szkole Aktorskiej im. A. Grzymały-Siedleckiego istnieje Scena Prezentacji Teatralnych, która podejmuje szereg imprez ogólnopolskich: "Wiosna Teatralna", "Peregrynacje z Melpomeną", happeningi.

W latach 1960-1986 istniał Teatr Kameralny, o którego reaktywacje aktualnie zabiega Stowarzyszenie Kultury Teatralnej "Fides" oraz Szkoła Aktorska im A. Grzymały-Siedleckiego.

Ponadto działa bardzo wiele teatrów alternatywnych m.in.Teatr Pantomimy Dar.

Muzea

Muzea bydgoskie nie należą do ekstraklasy polskich muzeów, jednakże warto odwiedzić regionalne Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego (od 1923), zajmujące kilka budynków w mieście, m.in. kilka zabytkowych domów i spichlerze na Wyspie Młyńskiej. W Bydgoszczy działa też jedyne w kraju muzeum wojskowe (Pomorskie Muzeum Wojskowe) specjalizujące się w dokumentowaniu najnowszej (XIX-XX w.) polskiej historii wojskowej, a w szczególności historii Pomorskiego Okręgu Wojskowego.

Muzeum im. L. Wyczółkowskiego

Warto wspomnieć jeszcze o Muzeum Farmacji, jedynym tego typu muzeum w Polsce, które działa przy czynnej aptece (Apteka "Pod Łabędziem"), Izbie Tradycji Bydgoskich Dróg Żelaznych, Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego oraz Muzeum Misyjnym Zgromadzenia Ducha Świętego, gromadzącym pamiątki z misji na całym świecie.

W mieście działa wiele galerii sztuki, orkiestr czy słynnych na skalę światową chórów. O bydgoskiej kulturze świadczą również biblioteki (m.in. Biblioteka Publiczna Wojewódzka i Miejska z bogatym zbiorem woluminów z XV-XIX wieku i starodruków niemieckich), domy kultury, kluby muzyczne (wraz ze słynnym bydgoskim "Mózgiem" i "Kuźnią") czy kina (wraz z jedynym obecnie w Polsce stale działającym w okresie letnim autokinem).

W 2006, dzięki staraniom Sebastiana Malinowskiego, otworzono w Bydgoszczy 2 nowe muzea: Muzeum Kanału Bydgoskiego oraz Muzeum Wolności i Solidarności.

Specyficzną jednostką muzealną jest Muzeum Oświaty działające przy Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Bydgoszczy, działające od 14 października 1985 roku. Zgromadzone zbiory obejmują okres od połowy XIX wieku, do czasów współczesnych. Można w nim znaleźć biografie nauczycieli z całej Polski oraz wszystko co jest związane ze szkolnictwem. Jest to jedyne w Polsce muzeum mające taki zakres gromadzenia zbiorów - z całego świata - dotyczących oświaty.

Kina

Multikino

• Multikino (10 sal)

• Cinema City (13 sal) Focus Mall Bydgoszcz
• Novekino Fordon (5/6 sal) (w planach)
• Kino-Teatr Adria
• Kino-Teatr POW
• Kino Pałacu Młodzieży
• Multikino Fordon (6-8 sal) (w planach)
• Kino Fordon(Dom Jubileuszowy CKK Wiatrak,otwarcie 2010r.)

Festiwale

Przez Filharmonię Pomorską organizowany jest Festiwal "Musica Antiqua Europae Orientalis" (już XIV edycji w 2005), Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. I. J. Paderewskiego. Ważne miejsce w kalendarzu imprez muzycznych zajmuje również Międzynarodowy Konkurs Młodych Pianistów "Artur Rubinstein in memoriam" organizowany przez Państwowy Zespół Szkół Muzycznych.

Innymi festiwalami bydgoskimi są m.in. Bydgoskie Impresje Muzyczne (Międzynarodowe Spotkania Młodzieży Muzykującej), Bydgoski Festiwal Operowy, Ogólnopolski Konkurs Chórów a Capella Dzieci i Młodzieży, Smooth Festival, Festiwal Laureatów Konkursów Muzycznych, Festiwal Prapremier, Camera Obscura - Festiwal Reportażu czy Festiwal "Pejzaż bez Ciebie". Festiwal Teatrów Młodzieżowych "Wiosna Teatralna" i Prezentacje Teatralne "Peregrynacje z Melpomeną" organizowane przez Szkołę Aktorską im. A. Grzymały-Siedleckiego i Stowarzyszenie Kultury Teatralnej "Fides". Również prężnie działający Miejski Ośrodek Kultury w Bydgoszczy organizuje festiwale; Międzynarodowy Festiwal Harmonijki Ustnej, na który zjeżdżają się wielbiciele tego instrumentu z całej Polski oraz największą imprezę literacką w regionie Festiwal Książki - Bydgoski Trójkąt Literacki. Bydgoscy perkusiści mają także swój festiwal - są nim "Bydgoskie Drums-Fuzje".

Gwara bydgoska

Gwara języka polskiego z zapożyczeniami z języka niemieckiego. Zamiast "tak" powszechne jest mówienie "ja".W 2008 na temat gwary miejskiej Bydgoszczy prof. Andrzej Stanisław Dyszak wydał (nakładem TMMB) "Jak mówili bydgoszczanie. Mały słownik gwary bydgoskiej". Literackim świadectwem gwary jest książka Jerzego Sulimy-Kamińskiego "Most królowej Jadwigi".

Edukacja

W Bydgoszczy istnieje obecnie 19 uczelni wyższych (4 państwowe i 15 niepaństwowych). Wieloprofilowość bydgoskich uczelni (humanistyczna, techniczno-rolnicza, medyczna, muzyczna) sprawia, iż miasto jest jednym z większych ośrodków edukacyjnych w Polsce. To właśnie w Bydgoszczy znajdują się jedyne w województwie kujawsko-pomorskim publiczne uczelnie – techniczna, artystyczna i medyczna.

Publiczne wyższe uczelnie

W Bydgoszczy działają 3 wyższe uczelnie publiczne, z których największą jest Uniwersytet Kazimierza Wielkiego (do 1 września 2005 jako Akademia Bydgoska), na którym studiuje ok. 20 000 studentów. Oferuje on 16 kierunków i ok. 40 specjalności na czterech wydziałach: Humanistycznym, Pedagogiki i Psychologii, Matematyki, Fizyki i Techniki oraz Nauk Przyrodniczych.

Drugą pod względem liczby studentów (10 000 w roku 2007/2008)), ale też i najstarszą (1951) jest Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich (do 22 listopada 2006 jako Akademia Techniczno-Rolnicza). Jest jedyną w regionie uczelnią o charakterze technicznym. Oferuje 13 kierunków i ok. 40 specjalności na 6 wydziałach: Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Mechanicznym, Rolniczym, Technologii i Inżynierii Chemicznej, Telekomunikacji i Elektrotechniki, Biologii i Hodowli Zwierząt oraz w Instytucie Matematyki i Fizyki.

Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego dla 405 studentów to jedyna w regionie państwowa uczelnia artystyczna. Kształci przyszłych artystów muzyków, kompozytorów, instrumentalistów, wokalistów, dyrygentów, na 4 wydziałach: Kompozycji,Teorii Muzyki i Reżyserii Dźwięku,Instrumentalnym, Wokalno-Aktorskim oraz Dyrygentury Chóralnej i Edukacji Muzycznej. Podlega Ministerstwu Kultury.

Filie wyższych uczelni

W Bydgoszczy znajduje się też filia medyczna UMK, powstała w 1951, jako filia AM w Gdańsku jednakże jako samodzielna jednostka istniejąca dopiero od 1984 – Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy (do 2004 jako Akademia Medyczna w Bydgoszczy). Kształci się na niej 4.889 studentów (rok akademicki 2007/2008) na 3 wydziałach: Lekarskim, Farmaceutycznym i Nauk o Zdrowiu. Baza uczelni opiera się również o kliniki zlokalizowane w Szpitalu Uniwersyteckim im. Antoniego Jurasza oraz 7 innych szpitalach. Podlega Ministerstwu Edukacji Narodowej.

W mieście działają również filie innych państwowych uczelni (m.in. Ośrodek Studiów Wyższych w Bydgoszczy 134 studentów - Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Sekcja Wydziału Teologicznego - Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu) oraz dwie uczelnie teologiczne (Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej oraz Wyższe Misyjne Seminarium Duchowne Zgromadzenia Ducha Świętego).

Niepubliczne wyższe uczelnie

Od połowy lat 90. zaobserwować można dynamiczny rozwój uczelni niepublicznych, z których największą jest Wyższa Szkoła Gospodarki (istniejąca od 1999), kształcąca 6.994 studentów (rok akademicki 2007/2008) na 7 kierunkach na 3 Wydziałach: Turystyki i Geografii, Społeczno-Ekonomicznym i Technologicznym, w tym m.in. w systemie studiów dziennych magisterskich. Szkoła współpracuje m.in. z Uniwersytetem w Tuluzie oraz Politechniką Laurea z Espoo (Finlandia). Drugą największą jest Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa (2008, 6.220 studentów, kształci się na 5 wydziałach: Pedagogiki, Techniczny, Ekonomii, Administracji i Stosunków Międzynarodowych. Uczelnia współpracuje z uczelniami z Krajów Unii Europejskiej oraz m.in. z Ukraińskim Uniwersytetem z Tarnopola.

Innymi większymi bydgoskimi uczelniami niepublicznymi są m.in. Wyższa Szkoła Środowiska (od 1998, 940 studentów), Wyższa Szkoła Informatyki (od 1997, 1.000 studentów) , Szkoła Aktorska im. Adama Grzymały-Siedleckiego (od 2006), Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu (od 2005, 316 studentów), Bydgoska Szkoła Wyższa (działa od 2004, 1.000 studentów). W Bydgoszczy działa również Wydział Zamiejscowy (102 studentów) WSHE (Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi), największej niepublicznej uczelni w Polsce, Zamiejscowy Wydział Politologii Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, pierwszej niepublicznej uczelni w Wielkopolsce, filia Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu (489 studentów) oraz Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Społeczna (23 studentów).

Instytuty naukowe

Bydgoszcz to również siedziba jednostek naukowych współpracujących z wieloma uczelniami wyższymi, a także wiele znacznych instytutów naukowych, np. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.

Szkoły artystyczne

• Akademia Muzyczna im.Feliksa Nowowiejskiego ul. Słowackiego 7
• Szkoła Aktorska im. Adama Grzymały-Siedleckiego ul. Dworcowa 81
• Państwowy Zespół Szkół Muzycznych im. Artura Rubinsteina ul. A. Szwalbego 1
• Zespół Szkół Plastycznych im. L. Wyczółkowskiego ul. Konarskiego 2

Niższe szkolnictwo

Edukacja na niższych szczeblach (dane w roku szkolnym 2007/2008):

• szkoły ponadgimnazjalne 129:
  • dla młodzieży 86 (34 technika, 24 licea ogólnokształcące w tym jedno międzynarodowe "IB" , 12 liceów profilowanych i szkół artystycznych, 16 zasadniczych szkół zawodowych),
  • dla dorosłych 34,
  • szkoły specjalne 9,
• gimnazja 57 (w tym: 6 gimnazjów sportowych i szkół mistrzostwa sportowego),
• szkoły podstawowe 56 (w tym: 7 specjalnych, 4 sportowe i 1 artystyczna),
• przedszkola 77 (w tym: 30 placówek jednostek samorządu terytorialnego, 20 prywatnych, 19 oddziałów przedszkolne przy szkołach).

Opieka zdrowotna

W Bydgoszczy znajduje się 10 szpitali:

• wojewódzki (Wojewódzki Szpital im. Jana Biziela, od września 2008 r. Szpital Uniwersytecki nr 2)
• miejski (Szpital Miejski im. Warmińskiego)
• uniwersytecki (Szpital Uniwersytecki im. dr. Antoniego Jurasza)
• wojskowy (Wojskowy Szpital z Polikliniką)
• dziecięcy (Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Józefa Brudzińskiego)
• zakaźny (Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny)
• MSWiA (Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA)
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej ESKULAP - Szpital Chirurgii Jednego Dnia

Na szczególną uwagę zasługuje Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka (tzw. RCO), znajdujące się w dzielnicy Fordon. Słynie ono nie tylko z wielokrotnych wygranych w rankingach na najlepszy szpital w Polsce, lecz i z wysoce specjalistycznych badań z wykorzystaniem m.in. pierwszego w Polsce PET-CT (Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa).

W dzielnicy Opławiec, położonej w zachodniej części miasta, na skarpie nad Brdą znajduje się sanatorium Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii dla przewlekle chorych. To rzadki przypadek, by tak duże miasto jak Bydgoszcz miało na swoim terenie sanatorium.

Tradycja szkolnictwa medycznego jest w Bydgoszczy głęboko zakorzeniona. Już w 1951 powołano jako pierwszy w Polsce Zakład Doskonalenia Lekarzy, gdzie odbywały się szkolenia podyplomowe dla lekarzy z całego kraju. W 1971 przekształcono go w Zespół Nauczania Klinicznego w Bydgoszczy, a następnie w Filię Akademii Medycznej w Gdańsku). 1984 przyniósł Bydgoszczy pierwszy rok akademicki na Akademii Medycznej w Bydgoszczy, by w dokładnie 20 lat później, w 2004, przekształciła się ona w Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika .

Pogotowie ratunkowe

W 1902 roku Zarząd Miejski postanowił utworzyć pogotowie ratunkowe. Zakupiony z budżetu miasta pojazd został przekazany do dyspozycji Miejskiej Straży Pożarnej, a jego miejscem pobytu stał się kościół Klarysek, zamieniony przez władze niemieckie na remizę strażacką. Obsługę pełnił woźnica i dwaj strażacy przeszkoleni w udzielaniu pierwszej pomocy. Przewożono nie tylko rannych w wypadkach, ale również chorych do szpitala i z powrotem do domu. Na terenie miasta obowiązywał zaprzęg jednokonny, a poza jego granicami dwukonny.

Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego znajduje się przy ul. Produkcyjnej 13 w Fordonie. Na terenie miasta rozlokowanych jest kilka baz wyjazdowych karetek.

W planach na lata 2009-2010 jest postawienie zespołów wyjazdowych na Osowej Górze i na osiedlu Zawiszy przy Wojskowym Szpitalu Klinicznym.

Sport i rekreacja

Kluby sportowe

W Bydgoszczy działa kilka wielosekcyjnych klubów sportowych, kojarzonych przez kibiców nierzadko po jednej z najważniejszych sekcji, na której polu dany klub odnosi sukcesy.

Sport wg dyscyplin sportowych

Koszykówka

Hala sportowo-widowiskowa "Łuczniczka"

Bydgoską koszykówkę reprezentuje Astoria Bydgoszcz (zał. w 1 kwietnia 1924, sekcja koszykówki od 1927) w PLK (największy sukces – 6. miejsce w sezonie 2004/2005).

Mecze w ekstraklasie odbywały się od 2002 w Hali sportowo-widowiskowej "Łuczniczka". Aktualnie zespół (II liga) powrócił do własnej hali na ul. Królowej Jadwigi.

Żużel

Stadion Polonii Bydgoszcz

Prawdziwą dumą bydgoszczan jest sekcja żużlowa Polonii Bydgoszcz. Klub założony został, podobnie jak Astoria, w 1920, w 1946 powstała również sekcja żużlowa, a od 2003 istnieje ona oddzielnie jako BTŻ (Bydgoskie Towarzystwo Żużlowe) Polonia Bydgoszcz.

Polonia Bydgoszcz jest wielokrotnym medalistą Mistrzostw Polski, zdobyła łącznie ponad 80 medali, w tym prawie 40 złotych (więcej). Najsłynniejszymi zawodnikami klubu byli Mieczysław Połukard i bydgoszczanin Tomasz Gollob.

Klub był organizatorem wielu imprez rangi światowej, jak chociażby finału Drużynowych Mistrzostw Świata w 1995 oraz organizowanego co roku od 1998 jednego z turniejów Grand Prix, wyłaniającego Indywidualnego Mistrza Świata. Bydgoszcz organizowała także finały Indywidualnych Mistrzostw Polski. Od 1982 w Bydgoszczy odbywa się Kryterium Asów Polskich Lig Żużlowych, które już tradycyjnie otwiera żużlowy sezon na krajowych torach.
Ponadto w Bydgoszczy znajduje się siedziba Centernet Mobile Speedway Ekstraligii.

Piłka nożna

Stadion Zawiszy Bydgoszcz

Z Bydgoszczy pochodzi jedna z największych gwiazd polskiej piłki, Zbigniew Boniek, wychowanek Zawiszy Bydgoszcz, wieloletni gracz Widzewa Łódź i Juventusu Turyn, uczestnik 3 turniejów finałowych mistrzostw świata (Argentyna 1978, Hiszpania 1982 (III miejsce), Meksyk 1986), jak również i Stefan Majewski (Hiszpania 1982 (III miejsce), Meksyk 1986). Ponadto bydgoskie korzenie ma bramkarz Arkadiusz Onyszko (wicemistrzostwo olimpijskie w Barcelonie 1992).

Choć Bydgoszcz wydała takich piłkarzy, niestety nie może poszczycić się klubowymi sukcesami. Piłkarskie sekcje posiadają Brda Bydgoszcz, Gwiazda Bydgoszcz i Polonia Bydgoszcz grające w regionalnych ligach, Chemik Bydgoszcz (III liga) oraz najsłynniejszy bydgoski klub – Zawisza Bydgoszcz. Ten ostatni ma na koncie kilka drobnych piłkarskich sukcesów. Przez wiele sezonów grał w ekstraklasie, w sezonie 1989/90 zdobył czwarte miejsce w I lidze, a sezon później dotarł do 1/2 finału Pucharu Polski. Juniorzy Zawiszy są bardziej utytułowani: mistrzostwo Polski juniorów U-19 (1981) oraz wicemistrzostwo Polski juniorów U-19 (1958).

Jesienią sezonu 2006/07 w ramach Cywilno-Wojskowego Związku Sportowego Zawisza grały w Bydgoszczy dwa kluby o podobnej nazwie: Stowarzyszenie Piłkarskie Zawisza (SP Zawisza Bydgoszcz) grające w IV lidze oraz Zawisza Bydgoszcz S.A. (II liga). Drugoligowa drużyna powstała w wyniku przeniesienia Kujawiaka Włocławek (Hydrobudowa) do Bydgoszczy na początku rundy wiosennej sezonu 2005/06. Wycofała się z rozgrywek po rundzie jesiennej sezonu 2006/07.

W Tabeli wszech czasów I ligi Zawisza zajmuje 26/80 pozycję (12 sezonów), a Polonia Bydgoszcz 44/80 (7 sezonów).

W 2007 roku w Bydgoszczy powstać miał kolejny klub piłkarski - Sparta Bydgoszcz, który miał być zapleczem zespołu Gwiazdy. Miał on występować początkowo w piłkarskiej C-klasie i stopniowo awansować do wyższych lig. Niestety ani właścicielowi klubu ani jego pełnomocnikom nieudało się znaleźć sponsorów, którzy wyłożyliby pieniądze na rozwój klubu i umożliwiliby mu start w lidze.

W Bydgoszczy odbyło się dotychczas 9 międzypaństwowych meczów męskiej reprezentacji A, w tym jeden o punkty eliminacji ME2008 z Finlandią (przegrany 1:3), oraz 1 mecz żeńskiej reprezentacji Polski.

Siatkówka

Również na polu siatkówki Bydgoszcz nie pozostaje w cieniu.

Siatkarki Pałacu Bydgoszcz (zał. 1982) od lat są już w czołówce polskiej siatkówki (Mistrz Polski seniorek, juniorek, trzykrotny zdobywca Pucharu Polski kobiet). (Pałac II WSG Bydgoszcz)

Siatkarze Delecty Chemik Bydgoszcz także należą do czołówki.

W Bydgoszczy rozegrano na HSW "Łuczniczka" również kilka spotkań reprezentacji Polski:

• męskiej – eliminacje Ligi Światowej (2003, 2004, 2005, 2007, 2008)
• żeńskiej – Polska vs. Słowacja

• Turniej World Grand Prix 2006 z udziałem reprezentacji USA, Włoch, Dominikany i Polski.

Wioślarstwo

Bydgoszcz nazywana jest stolicą polskiego wioślarstwa. Regionalne Towarzystwo Wioślarskie Bydgostia Bydgoszcz [11] założone w 1928 - jest 20-krotnym Drużynowym Mistrzem Polski (stan na 2008), w tym nieprzerwanie od 1993 co roku.

Najsłynniejszym zawodnikiem Bydgostii jest Robert Sycz, dwukrotny złoty medalista Igrzysk Olimpijskich (Sydney 2000, Ateny 2004).

Najstarszym bydgoskim klubem wioślarskim jest Bydgoskie Towarzystwo Wioślarskie założone w 1920.

W 1926 roku utworzono Bydgoski Klub Wioślarek. Pierwotnie miał być częścią Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego, ale w odpowiedzi na spore zainteresowanie mieszkanek Bydgoszczy naborem do żeńskiej sekcji klubu, powzięto decyzję o utworzeniu odrębnej jednostki. Bydgoskie wioślarki - wespół z wioślarkami Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego - wywalczyły na sejmiku PZTW w 1930 roku prawo startu kobiet w wioślarskich mistrzostwach Polski. Wioślarki BKW odniosły szereg sukcesów. Przed wojną był to pięciokrotny tytuł mistrzyń Polski wywalczony przez osadę czwórki ze sterniczką. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zdobywały medale krajowych i międzynarodowych zawodów. W latach dziewięćdziesiątych medale na mistrzostwach świata juniorek zdobywały Katarzyna Weinrauder i olimpijka z Sydney Agnieszka Tomczak.

Od 1992 odbywają się na Brdzie regaty ósemek ze sternikiem – Wielka Wioślarska o Puchar Brdy. W 2004 i 2005 w wyścigach ósemek wystartowały legendarne osady z Uniwersytetu Cambridge i Uniwersytetu Oksfordzkiego. Ich przeciwnikiem był Uniwersytet Kazimierza Wielkiego z Bydgoszczy, który z obydwiema osadami zwyciężył.

Bydgoscy wioślarze zdobyli łącznie 8 medali olimpijskich, w tym 2 złote, 1 srebrny i 5 brązowych.

Baseball

Bydgoski baseball reprezentuje UBKS Baza Bydgoszcz założona przy Szkole Podstawowej nr 35 w 1994 przez dzisiejszego prezesa i trenera panią Beatę Kruszczyńską-Henke. Baza od 2006 startuje w polskiej lidze baseballa.

Kolarstwo

Pierwszą, historyczną edycją I Biegu Dookoła Polski (ob. Tour de Pologne) w dniach 7-11 września 1928 wygrał bydgoski kolarz Feliks Więcek z Bydgoskiego Klubu Kolarskiego.

Najbardziej znanymi kolarzami pochodzącymi z Bydgoszczy są Marek Leśniewski oraz Sylwester Szmyd.

Również od 2003 Bydgoszcz na stałe zaistniała na mapie Tour de Pologne jako meta III etapu z Ostródy.

Psie zaprzęgi

Od niedawna (od stycznia 2006) na terenie Bydgoszczy istnieje Klub Miłośników Psich Zaprzęgów "Śnieżne Psy", który należy do Polskiego Związku Sportu Psich Zaprzęgów, a jego członkowie mogą się poszczycić wieloma nagrodami, wyróżnieniami, a także trzykrotnie zorganizowanymi zawodami w Leśnym Parku Kultury i Wypoczynku.

Imprezy sportowe

Nie na darmo Bydgoszcz stała się Miastem Sportu – głównie za sprawą lekkiej atletyki, żużla, kolarstwa oraz wioślarstwa.

Stadion im. Zdzisława Krzyszkowiaka jako jedyny w Polsce spełnia normy Światowej Federacji Lekkiej Atletyki IAAF, z tego też powodu Bydgoszcz stała się nieoficjalną stolicą lekkiej atletyki w Polsce. W 1999 zorganizowano I Młodzieżowe Mistrzostwa Świata do lat 18. Od tej pory Bydgoszcz co roku gości najlepszych na świecie lekkoatletów – Mistrzostwa Polski, Puchar Europy Seniorów, Mistrzostwa Europy do lat 23, Europejski Festiwal Lekkoatletyczny, Mityng Lekkoatletyczny Elite Cafe Cup, czy wreszcie Puchar Europy SPAR (SPAR European Cup 2004).

Od 8 do 13 lipca 2008 odbywały się w Bydgoszczy Mistrzostwa Świata Juniorów w Lekkiej Atletyce.

Infrastruktura sportowa

Infrastruktura sportowa w Bydgoszczy jest bogata. W mieście znajduje się nowoczesna hala sportowo-widowiskowa Łuczniczka, 8 pełnowymiarowych stadionów w tym wielofunkcyjny częściowo zadaszony obiekt z charakterystycznym niebieskim tartanem - Stadion Zawiszy , 13 basenów (w tym 11 krytych, 2 miniaquaparki Perła i Ikar), po 6 przystani kajakowych i żeglarskich, 4 wioślarskie, 4 strzelnice, 4 hale sportowe oraz tor żużlowy, tor kartingowy, tor łuczniczy, nieczynne dziś sztuczne lodowisko (dawny Torbyd) lodowisko kryte w Fordonie, lodowisko kryte przy centrum handlowym Glinki, lodowisko okresowe (w zimie) na Starym Rynku oraz dwa niespotykane obiekty:

• tor regatowy – długości ok. 2,5 km tor w ujściu Brdy do Wisły,
• tor kajakarstwa górskiego – jedyny w Polsce taki tor, który usytuowany jest w ścisłym centrum miasta.

Polityka

Władze samorządowe

Na czele Bydgoszczy (miasto na prawach powiatu) stoi Prezydent Miasta, Konstanty Dombrowicz. Wraz z 4 zastępcami stanowi on organ wykonawczy.

Organem uchwałodawczym jest rada miasta składająca się z 31 radnych (na czele z przewodniczącą – Dorotą Jakuta).

Parlamentarzyści

Przedstawiciele mieszkańców do polskiego parlamentu są wybierani spośród kandydatów z okręgu wyborczego Bydgoszcz.

Posłowie do Sejmu RP posiadający biura poselskie w mieście:

Anna Bańkowska (SLD), Eugeniusz Kłopotek (PSL), Tomasz Latos (PiS), Wojciech Mojzesowicz (PiS), Paweł Olszewski (PO), Teresa Piotrowska (PO), Radosław Sikorski (PO), Andrzej Walkowiak (PO), Janusz Zemke (SLD).

Senatorowie posiadający biura senatorskie w mieście:

Zbigniew Michał Pawłowicz (PO), Jan Rulewski (PO).

Posłowie do Parlamentu Europejskiego posiadających biura poselskie w mieście:

Tadeusz Zwiefka, PO.

Placówki międzynarodowe

Od 24 lutego 2005 w Bydgoszczy przy ulicy Śniadeckich znajduje się Konsulat Honorowy Niemiec. Funkcję konsula pełni pan Jarosław Włodzimierz Kuropatwiński.

Z udziałem ambasadora Belgii Jana Luykxa i ministra spraw zagranicznych Polski Radosława Sikorskiego 30 czerwca 2008 w powołano w Bydgoszczy Konsulat Honorowy Królestwa Belgii. Funkcję konsula pełni Stanisław Wroński.

Współpraca zagraniczna

Obecnie (2006) Bydgoszcz ma podpisaną umowę o stosunkach partnerskich z 12 miastami na 3 kontynentach: 2 azjatyckimi (Ningbo i Pawłodar), 2 północnoamerykańskimi (Hartford i Tempe) oraz 8 europejskimi (Czerkasy, Kragujevac, Krzemieńczuk, Mannheim, Patras, Perth, Reggio Emilia, Wilhelmshaven).

Współpraca z włoskim Reggio Emilia rozpoczęła się już na początku lat 60. (umowę podpisano w 1962 roku), natomiast z serbskim (ówcześnie jugosłowiańskim) Kragujevacem na początku 70. (umowa z 1971). Te dwa miasta "od wieków" współpracują z Bydgoszczą, jednakże na początku lat 90. miasto podpisało zaczęło podpisywać umowy partnerskie z kolejnymi miastami: 1991 Mannheim, 1992 Tempe, 1996 Hartford, 1997 Pawłodar, 1998 Perth, 2000 Czerkasy, 2004 Krzemieńczuk i Patras, 2005 Ningbo oraz Wilhelmshaven 2006, które przez wiele lat łączył z Bydgoszczą status miast zaprzyjaźnionych.

Poza tym Bydgoszcz jest zaprzyjaźniona z 4 europejskimi miastami.

Miasta partnerskie Bydgoszczy

Tablica "Bydgoszcz Miasta Partnerskie" na Placu Teatralnym

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Czerkasy	Ukraina	13.09.2000
Hartford	USA	30.09.1996
Kragujevac	Serbia	23.07.1971
Krzemieńczuk	Ukraina	30.06.2004
Mannheim	Niemcy	26.11.1991
Ningbo	Chiny	28.12.2005
Patras	Grecja	8.10.2004
Pawłodar	Kazachstan	10.04.1997
Perth	Szkocja	9.05.1998
Pitesti	Rumunia	22.06.2007
Reggio Emilia	Włochy	12.04.1962
Wilhelmshaven	Niemcy	19.04.2006
Miasta zaprzyjaźnione
Arvika	Szwecja	???
Eindhoven	Holandia	???
Grenada	Hiszpania	???
Tuluza	Francja	???

Bydgoszcz jako garnizon wojskowy

W czasach I Rzeczypospolitej na zamku bydgoskim przebywała stała załoga wojskowa. Po 1657 bezpieczeństwo miastu zapewniała milicja municypalna.

Już w 1772 władze pruskie postanowiły ulokować w mieście stały garnizon wojskowy. Od 1847 Bydgoszcz jest siedzibą sztabu związku taktycznego szczebla drugiego lub pierwszego. Bydgoszcz była siedzibą 4 DP należącej do II Korpusu Armijnego. Po pruskim okresie w mieście zostało wiele budynków koszarowych i użyteczności publicznej.

W okresie międzywojennym Bydgoszcz nie zniknęła z wojskowej mapy Polski. W 1930 z Poznania do Bydgoszczy przeniesiono Ekspozyturę nr 3 Oddziału II Sztabu Generalnego, podlegającą referatowi Zachód w Warszawie. W garnizonie bydgoskim stacjonowały: jednostki 15 dywizji piechoty (15 DP) i Pomorska Brygada Kawalerii. Obie jednostki podlegały komendzie VII OK w Toruniu. W maju 1939 przy 4 dywizjonie lotnictwa myśliwskiego detaszowanym z 4 pułku lotniczego z Torunia zorganizowano Wojskowy Ośrodek Spadochronowy WOS. Użytkowano istniejące koszary wojskowe, wybudowano także kilka nowych obiektów. We wrześniu 1937 miasto było świadkiem defilady 50 tys. żołnierzy przed Naczelnym Wodzem po zakończonych manewrach letnich. 3 września 1939 z bydgoskiego garnizonu wycofały się ostatnie oddziały Wojska Polskiego.

Po wojnie trwała rozbudowa infrastruktury wojskowej (powstało m.in. Osiedle Leśne – dla kadry POW) i zakładów produkujących na potrzeby obronności kraju. Obecnie Bydgoszcz jest ważnym ośrodkiem wojskowym w kraju. Tutaj mają swoją siedzibę m.in.:

• Pomorski Okręg Wojskowy,
• Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych,
• dowództwo 2 Korpusu Obrony Powietrznej,
• 2 Baza Lotnicza,
• 1 Pomorska Brygada Logistyczna,
• Lotnicza Grupa Poszukiwawczo-Ratunkowa (jedyna w Polsce)
• Centrum Szkolenia Sił Połączonych – Joint Force Training Center – ośrodek sił NATO mający na celu zapoznanie i szkolenie sztabów dywizyjnych, brygadowych oraz batalionowych z nowymi doktrynami i technologiami,
• Rejonowy Zarząd Infrastruktury.

Osoby związane z Bydgoszczą

Z Bydgoszczy pochodzą liczni sportowcy, wśród nich wieloboista Sebastian Chmara, wioślarze Leon Birkholc, Franciszek Bronikowski, Ryszard Kubiak, Teodor Kocerka, Jacek Streich, Robert Sycz, kajakarze Maciej Freimut, Ivan Klementiev, bokser Brunon Bendig, sztangista Sławomir Zawada, lekkoatletki Teresa Ciepły i Irena Szewińska, gimnastyk Andrzej Szajna), żużlowcy (Tomasz Gollob, Jacek Gollob) oraz piłkarze (Zbigniew Boniek, Stefan Majewski, Arkadiusz Onyszko).

Pochodzą stąd również: aktorka Grażyna Szapołowska, aktorzy Jan Nowicki, Leon Niemczyk,Maciej Radel, prezenterka TVP1 Paulina Chylewska, prezenterka pogody w TVP1 Marzena Słupkowska, prezenter Teleexpressu i Wiadomości TVP Wojciech Reszczyński, korespondent TVN w USA Mariusz Max Kolonko, dziennikarz TVN Tomasz Sekielski i prezenterka Faktów TVN Patrycja Redo.

Bydgoszcz to miasto rodzinne polityków Jan Krzysztof Bielecki, Sławomir Jeneralski, Romuald Kosieniak, Wojciech Mojzesowicz, Jan Rulewski, Radosław Sikorski, Mieczysław Wachowski, Janusz Zemke), jak i Jana Kulczyka.

Bygoszczanami są także aktor teatralny Hieronim Konieczka, współtwórca "Kabaretu Starszych Panów" Jeremi Przybora, pisarze Jerzy Sulima-Kamiński, Józef Weyssenhoff, poeta Wojciech Banach, wieloletni dyrektor Filharmonii Pomorskiej Andrzej Szwalbe, malarz Leon Wyczółkowski, reżyser i scenarzysta filmowy Jerzy Hoffman), lekarze Jan Biziel, Władysław Piórek, Emil Warmiński) oraz osoba, która przyczyniła się do skrócenia II wojny światowej – Marian Rejewski, matematyk i kryptolog, który złamał kod Enigmy.

Związani z Bydgoszczą byli też bernardyn Bartłomiej z Bydgoszczy (XVI w.), twórca pierwszego w Polsce słownika łacińsko-polskiego, wielki kanclerz koronny okresu "srebrnego wieku" RP Jerzy Ossoliński (I poł. XVII w.), generał armii niemieckiej w latach 1933-1944 Eberhard von Mackensen, kapelan wojskowy, błogosławiony Kościoła katolickiego ks. Franciszek Dachtera, biskup i arcybiskup warmiński, historyk Kościoła abp Edmund Piszcz).

W okresie II RP z Bydgoszczą było związanych wielu działaczy mniejszości niemieckiej tj. Arthur Pankratz czy Ferdinand Lang oraz Zachari Bakradze gruziński oficer kontraktowy - generał brygady WP.

Honorowi obywatele Bydgoszczy

Miejsce zamieszkiwania Władysława Piórka

Honorowi obywatele Bydgoszczy
1918	Lewin Louis Aronsohn	wybitny samorządowiec, fundator posągu "Łuczniczki"
1926	Władysław Piórek	lekarz, działacz społeczny (p. Związek Ludowo-Narodowy)
1930	Jan Biziel	lekarz, działacz społeczny (m.in. założyciel Księgarni Bydgoskiej)
1937	Edward Śmigły-Rydz	marszałek Polski i Naczelny Wódz w wojnie obronnej w 1939
1993	Tadeusz Nowakowski	działacz społeczny, reporter papieża Jana Pawła II
1993	Andrzej Szwalbe	wieloletni dyrektor Filharmonii Pomorskiej i organizator życia muzycznego
1997	Teresa Ciepły	lekkoatletka, wielokrotna medalista (m.in. złoto, srebro Tokio 1964, brąz Rzym 1960)
1998	Karol Wojtyła	papież Jan Paweł II (16 października 1978 – 2 kwietnia 2005)
1999	Primo Nebiolo	ur. w Turynie poliglota, przewodniczący IAAF (1981-1999)
2003	Jerzy Hoffman	reżyser i scenarzysta filmowy
2005	Irena Szewińska	lekkoatletka, wielokrotna medalista (m.in. igrzysk olimpijskich – 3 złote, 2 srebrne i 2 brązowe)
2006	ks.Zdzisław Lipiński
26 IX 2007	Rajmund Kuczma	historyk, popularyzator miasta i wieloletni dyrektor Muzeum Okręgowego
2006	ks.Zdzisław Lipiński
2009	Krzysztof Penderecki	współczesny polski kompozytor, dyrygent i pedagog muzyczny

Legendy i przypowieści związane z Bydgoszczą

Mimo że jest to na ogół mało znane, istnieje całkiem sporo legend i podań o Bydgoszczy. Oto niektóre z nich:

• Legenda o powstaniu Bydgoszczy "Dwaj bracia Byd i Gost"
• "Legenda o herbie"
• "Legenda o bydgoskiej Łysej Górze"
• "Bartodzieje Bartłomiejami stoi"
• "Legenda o bydgoskim diabełku Węgliszku"
• "Jak Bocianowo z bocianiska powstało"
• "O Angelice, córce rycerza Carolusa"

Legendy o Bydgoszczy i panu Twardowskim (wg legendy szlachcic Twardowski mieszkał w Bydgoszczy):

• "Pan Twardowski i burmistrza Słomki odmłodzenie"
• "W roku pańskim 1560"
• "Na kogutach siedząc"
• "Dziewięć groszy"

Nazwę Bydgoszcz noszą

• "Bydgoszcz", statek
• "Bydgoszcz", balon
• "Bydgoszczanin", pociąg pospieszny relacji Zamość – Warszawa – Sochaczew - Łowicz Główny - Kutno - Włocławek - Aleksandrów Kujawski - Toruń – Solec Kujawski - Bydgoszcz

Bibliografia

• Historia Bydgoszczy, 1991, Warszawa-Poznań, PWN, ISBN 83-01-06666-0
• Janusz Umiński, 2004, Bydgoszcz przewodnik, Bydgoszcz, Wyd. Uczelniane WPSTiH, ISBN 83-914008-7-5
• Janusz Umiński, 1996, Bydgoszcz przewodnik, Bydgoszcz, Wyd. Regionalny Oddział PTTK "Szlak Brdy w Bydgoszczy", ISBN 83-905282-0-7

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa miasta