Burt Lancaster

Burt Lancaster
	; Lancaster (1947)
Imię i nazwisko	Burton Stephen Lancaster
Data i miejsce urodzenia	2 listopada 1913 ; Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	20 października 1994 ; Los Angeles
Zawód	aktor, reżyser, producent filmowy
Współmałżonek	June Ernst; (1935–1946; rozwód); Norma Anderson; (1946–1969; rozwód); Susan Martin; (1990–1994; jego śmierć)
Lata aktywności	1945–1990
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lancaster i Ava Gardner w *Zabójcach* (1946).

Burton Stephen „Burt” Lancaster^[1] (ur. 2 listopada 1913^[2] w Nowym Jorku^[3], zm. 20 października 1994^[4] w Los Angeles^[5]) – amerykański aktor filmowy. Laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Elmer Gantry (1960) Richarda Brooksa^[6]. American Film Institute umieścił go na 19. miejscu w rankingu „Największych amerykańskich aktorów wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)^[7].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się na Manhattanie w Nowym Jorku przy 209 East 106. Street, między drugą a trzecią Aleją, dziś miejscu Benjamin Franklin Plaza w protestanckiej rodzinie klasy robotniczej angielskiego pochodzenia, jako jedno z pięciorga dzieci Elizabeth (z domu Roberts) i listonosza Jamesa Henry’ego Lancastera. Jego dziadkowie, będący potomkami angielskich imigrantów do północnej Irlandii z Ulsteru, wyemigrowali z Belfastu do Ellis Island (USA), jego rodzina ze strony matki twierdziła, że jest spokrewniona z Frederickiem Robertsem^[8].

Dorastał we wschodnim Harlemie i spędził dużą część swojego czasu na ulicy; jego wielką pasją była gimnastyka. W roku 1930 ukończył szkołę średnią DeWitt Clinton High School w nowojorskim Bronksie^[9]. W latach 1932–1939 pracował w cyrku jako akrobata. W latach 1939–1942, po urazie, dorabiał na stanowisku sprzedawcy w Marshall Field’s w Chicago. Był także strażakiem i pracował w zakładzie mięsnym^[10]. Podczas II wojny światowej, w latach 1942–1945, służył w Armii Stanów Zjednoczonych.

Kariera

Początkowo nie myślał o aktorstwie. Jego ówczesna żona June Ernst pracowała jako sekretarka w agencji aktorskiej, gdzie jeden z agentów namówił go, by zgłosił się na przesłuchanie do wystawianej broadwayowskiej sztuki Dźwięk polowania (1945). Przez dwa tygodnie odtwarzał rolę sierżanta Josepha Mooneya, która zwróciła na niego uwagę producentów filmowych i przyniosła mu nagrodę Theatre World Award. Na ekranie zadebiutował w dramacie kryminalnym Zabójcy (1946) w reżyserii Roberta Siodmaka, gdzie wystąpił u boku Avy Gardner. Zdobył znaczny rozgłos i pojawił się w dwóch kolejnych produkcjach w następnym roku: thrillerze Brutalna siła i dramacie kryminalnym Desert Fury.

Przez wiele lat przyjaźnił się z aktorem, Kirkiem Douglasem, z którym zagrał w sześciu filmach: I Walk Alone (1948), Pojedynek w Corralu O.K. (1957), Uczeń diabła (1959), Siedem dni w maju (1964), Zwycięstwo nad Entebbe (1976) i Twardziele (1986).

Za rolę sierżanta Miltona Wardena w melodramacie wojennym Stąd do wieczności (1953) Freda Zinnemanna otrzymał swoją pierwszą nominację do nagrody Oscara. Tytułowa kreacja w filmie Elmer Gantry (1960) przyniosła mu Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego oraz Złoty Glob. Kolejną nominację do Oscara otrzymał za postać Roberta Franklina Strouda w biograficznym dramacie Ptasznik z Alcatraz (1962) Johna Frankenheimera. Rola Lou Pascala w melodramacie kryminalnym Atlantic City (1980) Louisa Malle’a z Susan Sarandon i Michelem Piccoli po raz kolejny przyniosła mu nominację do Oscara i Złotego Globu.

Ma swoją gwiazdę (numer 6801) na hollywoodzkiej Walk of Fame.

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty: z June Ernst (w latach 1935–1946), Normą Anderson (w latach 1946–1969), z którą miał pięcioro dzieci: Jimmy’ego, Billa, Susan, Joannę i Sighle i z Susan Martin (od 10 września 1990 do jego śmierci w 1994).

Zmarł po kolejnym zawale serca w swoim domu w Los Angeles na dwa tygodnie przed 81. urodzinami.

Filmografia

Zabójcy (1946) jako „Szwed” Andersen
Brutalna siła (1947) jako Joe Collins
Przepraszam, pomyłka (1948) jako Henry Stevenson
W pułapce miłości (1949) jako Steve Thompson/narrator
Płomień i strzała (1950) jako Dardo Bartoli
Dolina zemsty (1951) jako Owen Daybright
Wróć, mała Shebo (1952) jako Doc Delaney
Karmazynowy pirat (1952) jako kapitan Vallo
Stąd do wieczności (1953) jako sierżant Milton Warden
Vera Cruz (1954) jako Joe Erin
Ostatnia walka Apacza (1954) jako Massai
Tatuowana róża (1955) jako Alvaro Mangiacavallo
Traper z Kentucky (1955) jako Elias Wakefield „Big Eli” (także reżyseria)
Zaklinacz deszczu (1956) jako Bill Starbuck
Trapez (1956) jako Mike Ribble
Słodki smak sukcesu (1957) jako J.J. Hunsecker
Pojedynek w Corralu O.K. (1957) jako Wyatt Earp
Dramat w głębinach (1958) jako porucznik Jim Bledsoe
Osobne stoliki (1958) jako John Malcolm
Uczeń diabła (1959) jako wielebny Anthony Anderson
Elmer Gantry (1960) jako Elmer Gantry
Nie do przebaczenia (1960) jako Ben Zachary
Wyrok w Norymberdze (1961) jako Ernst Janning
Młodzi dzicy (1961) jako Hank Bell
Ptasznik z Alcatraz (1962) jako Robert Stroud
Lampart (1963) jako książę Fabrizio Salina
Lista Adriana Messengera (1963)
Dziecko czeka (1963) jako dr Matthew Clark
Siedem dni w maju (1964) jako gen. James Mattoon Scott
Pociąg (1964) jako Paul Labiche
Na szlaku Alleluja (1965) jako porucznik Thaddeus Gearhart
Zawodowcy (1966) jako Bill Dolworth
Łowcy skalpów (1968) jako Joe Bass
Pływak (1968) jako Ned Merrill
Obrona zamku (1969) jako mjr. Abraham Falconer
Cyrk straceńców (1969) jako Mike Rettig
Port lotniczy (1970) jako Mel Bakersfeld
Valdez przybywa (1971) jako Bob Valdez
Szeryf (1971) jako Jered Maddox
Ucieczka Ulzany (1972) jako McIntosh
Skorpion (1973) jako Cross
Zamach na prezydenta (1973) jako James Farrington
Portret rodzinny we wnętrzu (1974) jako profesor
Mojżesz Prawodawca (1974, miniserial) jako Mojżesz
Buffalo Bill i Indianie (1976) jako Ned Buntline
Wiek XX (1976) jako Berlinghieri, dziadek Alfredo
Skrzyżowanie Cassandra (1976) jako Stephen Mackenzie
Zwycięstwo nad Entebbe (1976) jako Szimon Peres
Wyspa doktora Moreau (1977) jako dr Paul Moreau
Ostatni promień blasku (1977) jako generał Lawrence Dell
Spatranie (1978) jako major Asa Barker
Świt Zulu (1979) jako płk. Anthony Durnford
Atlantic City (1980) jako Lou Pascal
Skóra (1981) jako generał Mark Wayne Clark
Biznesmen i gwiazdy (1983) jako Felix Happer
Weekend Ostermana (1983) jako Maxwell Danforth
Twardziele (1986) jako Harry Doyle
Pogrzeb wikinga (1988) jako Levi Rockwell
Pole marzeń (1989) jako dr Archibald „Moonlight” Graham
Przed sklepem jubilera (1989) jako jubiler
Upiór w operze (1990) jako Gerard Carriere

Nagrody

Nagroda Akademii Filmowej 1960: Elmer Gantry (Najlepszy Aktor Pierwszoplanowy)

Przypisy

↑ Burt Lancaster. TCM Movie Database. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
↑ Burt Lancaster. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
↑ Burt Lancaster. AllMovie. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
↑ Burt Lancaster. Listal. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
↑ Burt Lancaster. MYmovies. [dostęp 2016-07-08]. (wł.).
↑ Oscar Winner Burt Lancaster Dies at 80. Los Angeles Times. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).
↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [zarchiwizowane z tego adresu (26 maja 2012)]. (ang.).
↑ KateK. Buford KateK., Burt Lancaster [online], nytimes.com [dostęp 2024-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2023-08-06] (ang.).
↑ Burt Lancaster - Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2016-07-08]. (rum.).
↑ Burt Lancaster Biography (1913-1994). Film Reference. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

Bibliografia

Burt Lancaster w bazie IMDb (ang.)
Burt Lancaster w bazie Filmweb
Burt Lancaster w bazie Notable Names Database (ang.)
Burt Lancaster w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)

[1] Burt Lancaster. TCM Movie Database. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

[2] Burt Lancaster. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

[3] Burt Lancaster. AllMovie. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

[4] Burt Lancaster. Listal. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

[5] Burt Lancaster. MYmovies. [dostęp 2016-07-08]. (wł.).

[6] Oscar Winner Burt Lancaster Dies at 80. Los Angeles Times. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

[7] AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [zarchiwizowane z tego adresu (26 maja 2012)]. (ang.).

[8] KateK. Buford KateK., Burt Lancaster [online], nytimes.com [dostęp 2024-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2023-08-06] (ang.).

[9] Burt Lancaster - Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2016-07-08]. (rum.).

[10] Burt Lancaster Biography (1913-1994). Film Reference. [dostęp 2016-07-08]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

1920–1939	Emil Jannings (1928) Warner Baxter (1929) George Arliss (1930) Lionel Barrymore (1931) Fredric March / Wallace Beery (1932) Charles Laughton (1933) Clark Gable (1934) Victor McLaglen (1935) Paul Muni (1936) Spencer Tracy (1937) Spencer Tracy (1938) Robert Donat (1939)
1940–1959	James Stewart (1940) Gary Cooper (1941) James Cagney (1942) Paul Lukas (1943) Bing Crosby (1944) Ray Milland (1945) Fredric March (1946) Ronald Colman (1947) Laurence Olivier (1948) Broderick Crawford (1949) José Ferrer (1950) Humphrey Bogart (1951) Gary Cooper (1952) William Holden (1953) Marlon Brando (1954) Ernest Borgnine (1955) Yul Brynner (1956) Alec Guinness (1957) David Niven (1958) Charlton Heston (1959)
1960–1979	Burt Lancaster (1960) Maximilian Schell (1961) Gregory Peck (1962) Sidney Poitier (1963) Rex Harrison (1964) Lee Marvin (1965) Paul Scofield (1966) Rod Steiger (1967) Cliff Robertson (1968) John Wayne (1969) George C. Scott (1970) Gene Hackman (1971) Marlon Brando (1972) Jack Lemmon (1973) Art Carney (1974) Jack Nicholson (1975) Peter Finch (1976) Richard Dreyfuss (1977) Jon Voight (1978) Dustin Hoffman (1979)
1980–1999	Robert De Niro (1980) Henry Fonda (1981) Ben Kingsley (1982) Robert Duvall (1983) F. Murray Abraham (1984) William Hurt (1985) Paul Newman (1986) Michael Douglas (1987) Dustin Hoffman (1988) Daniel Day-Lewis (1989) Jeremy Irons (1990) Anthony Hopkins (1991) Al Pacino (1992) Tom Hanks (1993) Tom Hanks (1994) Nicolas Cage (1995) Geoffrey Rush (1996) Jack Nicholson (1997) Roberto Benigni (1998) Kevin Spacey (1999)
2000–2019	Russell Crowe (2000) Denzel Washington (2001) Adrien Brody (2002) Sean Penn (2003) Jamie Foxx (2004) Philip Seymour Hoffman (2005) Forest Whitaker (2006) Daniel Day-Lewis (2007) Sean Penn (2008) Jeff Bridges (2009) Colin Firth (2010) Jean Dujardin (2011) Daniel Day-Lewis (2012) Matthew McConaughey (2013) Eddie Redmayne (2014) Leonardo DiCaprio (2015) Casey Affleck (2016) Gary Oldman (2017) Rami Malek (2018) Joaquin Phoenix (2019)
2020–2039	Anthony Hopkins (2020) Will Smith (2021) Brendan Fraser (2022) Cillian Murphy (2023)

1940–1959	Paul Lukas (1943) Alexander Knox (1944) Ray Milland (1945) Gregory Peck (1946) Ronald Colman (1947) Laurence Olivier (1948) Broderick Crawford (1949) José Ferrer (1950) Fredric March (1951) Gary Cooper (1952) Spencer Tracy (1953) Marlon Brando (1954) Ernest Borgnine (1955) Kirk Douglas (1956) Alec Guinness (1957) David Niven (1958) Anthony Franciosa (1959)
1960–1979	Burt Lancaster (1960) Maximilian Schell (1961) Gregory Peck (1962) Sidney Poitier (1963) Peter O’Toole (1964) Omar Sharif (1965) Paul Scofield (1966) Rod Steiger (1967) Peter O’Toole (1968) John Wayne (1969) George C. Scott (1970) Gene Hackman (1971) Marlon Brando (1972) Al Pacino (1973) Jack Nicholson (1974) Jack Nicholson (1975) Peter Finch (1976) Richard Burton (1977) Jon Voight (1978) Dustin Hoffman (1979)
1980–1999	Robert De Niro (1980) Henry Fonda (1981) Ben Kingsley (1982) Robert Duvall / Tom Courtenay (1983) F. Murray Abraham (1984) Jon Voight (1985) Bob Hoskins (1986) Michael Douglas (1987) Dustin Hoffman (1988) Tom Cruise (1989) Jeremy Irons (1990) Nick Nolte (1991) Al Pacino (1992) Tom Hanks (1993) Tom Hanks (1994) Nicolas Cage (1995) Geoffrey Rush (1996) Peter Fonda (1997) Jim Carrey (1998) Denzel Washington (1999)
2000–2019	Tom Hanks (2000) Russell Crowe (2001) Jack Nicholson (2002) Sean Penn (2003) Leonardo DiCaprio (2004) Philip Seymour Hoffman (2005) Forest Whitaker (2006) Daniel Day-Lewis (2007) Mickey Rourke (2008) Jeff Bridges (2009) Colin Firth (2010) George Clooney (2011) Daniel Day-Lewis (2012) Matthew McConaughey (2013) Eddie Redmayne (2014) Leonardo DiCaprio (2015) Casey Affleck (2016) Gary Oldman (2017) Rami Malek (2018) Joaquin Phoenix (2019)
2020–2039	Chadwick Boseman (2020) Will Smith (2021) Austin Butler (2022) Cillian Murphy (2023)

1950–1959	Ralph Richardson brytyjski & Marlon Brando zagraniczny (1952) John Gielgud brytyjski & Marlon Brando zagraniczny (1953) Kenneth More brytyjski & Marlon Brando zagraniczny (1954) Laurence Olivier brytyjski & Ernest Borgnine zagraniczny (1955) Peter Finch brytyjski & François Périer zagraniczny (1956) Alec Guinness brytyjski & Henry Fonda zagraniczny (1957) Trevor Howard brytyjski & Sidney Poitier zagraniczny (1958) Peter Sellers brytyjski & Jack Lemmon zagraniczny (1959)
1960–1969	Peter Finch brytyjski & Jack Lemmon zagraniczny (1960) Peter Finch brytyjski & Paul Newman zagraniczny (1961) Peter O’Toole brytyjski & Burt Lancaster zagraniczny (1962) Dirk Bogarde brytyjski & Marcello Mastroianni zagraniczny (1963) Richard Attenborough brytyjski & Marcello Mastroianni zagraniczny (1964) Dirk Bogarde brytyjski & Lee Marvin zagraniczny (1965) Richard Burton brytyjski & Rod Steiger zagraniczny (1966) Paul Scofield brytyjski & Rod Steiger zagraniczny (1967) Spencer Tracy (1968) Dustin Hoffman (1969)
1970–1979	Robert Redford (1970) Peter Finch (1971) Gene Hackman (1972) Walter Matthau (1973) Jack Nicholson (1974) Al Pacino (1975) Jack Nicholson (1976) Peter Finch (1977) Richard Dreyfuss (1978) Jack Lemmon (1979)
1980–1989	John Hurt (1980) Burt Lancaster (1981) Ben Kingsley (1982) Michael Caine / Dustin Hoffman (1983) Haing S. Ngor (1984) William Hurt (1985) Bob Hoskins (1986) Sean Connery (1987) John Cleese (1988) Daniel Day-Lewis (1989)
1990–1999	Philippe Noiret (1990) Anthony Hopkins (1991) Robert Downey Jr. (1992) Anthony Hopkins (1993) Hugh Grant (1994) Nigel Hawthorne (1995) Geoffrey Rush (1996) Robert Carlyle (1997) Roberto Benigni (1998) Kevin Spacey (1999)
2000–2009	Jamie Bell (2000) Russell Crowe (2001) Daniel Day-Lewis (2002) Bill Murray (2003) Jamie Foxx (2004) Philip Seymour Hoffman (2005) Forest Whitaker (2006) Daniel Day-Lewis (2007) Mickey Rourke (2008) Colin Firth (2009)
2010–2019	Colin Firth (2010) Jean Dujardin (2011) Daniel Day-Lewis (2012) Chiwetel Ejiofor (2013) Eddie Redmayne (2014) Leonardo DiCaprio (2015) Casey Affleck (2016) Gary Oldman (2017) Rami Malek (2018) Joaquin Phoenix (2019)
2020–2029	Anthony Hopkins (2020) Will Smith (2021) Austin Butler (2022) Cillian Murphy (2023)

1950–1979	Burt Lancaster (1956) Pedro Infante (1957) Sidney Poitier (1958) Jean Gabin (1959) Fredric March (1960) Peter Finch (1961) James Stewart (1962) Sidney Poitier (1963) Rod Steiger (1964) Lee Marvin (1965) Jean-Pierre Léaud (1966) Michel Simon (1967) Jean-Louis Trintignant (1968) Jean Gabin (1971) Alberto Sordi (1972) Vlastimil Brodský (1975) Gerhard Olschewski (1976) Fernando Fernán Gómez (1977) Craig Russell (1978) Michele Placido (1979)
1980–1999	Andrzej Seweryn (1980) Jack Lemmon / Anatolij Sołonicyn (1981) Michel Piccoli / Stellan Skarsgård (1982) Bruce Dern (1983) Albert Finney (1984) Fernando Fernán Gómez (1985) Tuncel Kurtiz (1986) Gian Maria Volonté (1987) Manfred Möck / Jörg Pose (1988) Gene Hackman (1989) Iain Glen (1990) Maynard Eziashi (1991) Armin Mueller-Stahl (1992) Denzel Washington (1993) Tom Hanks (1994) Paul Newman (1995) Sean Penn (1996) Leonardo DiCaprio (1997) Samuel L. Jackson (1998) Michael Gwisdek (1999)
2000–2020	Denzel Washington (2000) Benicio del Toro (2001) Jacques Gamblin (2002) Sam Rockwell (2003) Daniel Hendler (2004) Lou Taylor Pucci (2005) Moritz Bleibtreu (2006) Julio Chávez (2007) Mohammad Amir Naji (2008) Sotigui Kouyaté (2009) Grigorij Dobrygin / Siergiej Puskiepalis (2010) Payman Maadi / Shahab Hosseini / Babak Karimi / Ali-Asghar Shahbazi (2011) Mikkel Følsgaard (2012) Nazif Mujić (2013) Liao Fan (2014) Tom Courtenay (2015) Majd Mastoura (2016) Georg Friedrich (2017) Anthony Bajon (2018) Wang Jingchun (2019) Elio Germano (2020)

1932-1959	Fredric March (1932) Wallace Beery (1934) Pierre Blanchar (1935) Paul Muni (1936) Emil Jannings (1937) Leslie Howard (1938) Ermete Zacconi (1941) Fosco Giachetti (1942) Pierre Fresnay (1947) Ernst Deutsch (1948) Joseph Cotten (1949) Sam Jaffe (1950) Jean Gabin (1951) Fredric March (1952) Henri Vilbert (1953) Jean Gabin (1954) Kenneth More / Curd Jürgens (1955) Bourvil (1956) Anthony Franciosa (1957) Alec Guinness (1958) James Stewart (1959)
1960-1989	John Mills (1960) Toshirō Mifune (1961) Burt Lancaster (1962) Albert Finney (1963) Tom Courtenay (1964) Toshirō Mifune (1965) Jacques Perrin (1966) Ljubiša Samardžić (1967) John Marley (1968) Mitchell Lichtenstein, Guy Boyd, Michael Wright, David Alan Grier, Matthew Modine i George Dzundza (1983) Naseeruddin Shah (1984) Gérard Depardieu (1985) Carlo Delle Piane (1986) Hugh Grant i James Wilby (1987) Don Ameche i Joe Mantegna (1988) Marcello Mastroianni i Massimo Troisi (1989)
1990-2009	Oleg Borisow (1990) River Phoenix (1991) Jack Lemmon (1992) Fabrizio Bentivoglio (1993) Xia Yu (1994) Götz George (1995) Liam Neeson (1996) Wesley Snipes (1997) Sean Penn (1998) Jim Broadbent (1999) Javier Bardem (2000) Luigi Lo Cascio (2001) Stefano Accorsi (2002) Sean Penn (2003) Javier Bardem (2004) David Strathairn (2005) Ben Affleck (2006) Brad Pitt (2007) Silvio Orlando (2008) Colin Firth (2009)
2010-2029	Vincent Gallo (2010) Michael Fassbender (2011) Philip Seymour Hoffman i Joaquin Phoenix (2012) Themis Panou (2013) Adam Driver (2014) Fabrice Luchini (2015) Oscar Martínez (2016) Kamel El Basha (2017) Willem Dafoe (2018) Luca Marinelli (2019) Pierfrancesco Favino (2020) John Arcilla (2021) Colin Farrell (2022) Peter Sarsgaard (2023) Vincent Lindon (2024)