Franz von Papen

Franz von Papen
Pełne imię i nazwisko	Franz Joseph Hermann Michael Maria von Papen
Data i miejsce urodzenia	29 października 1879 ; Werl
Data i miejsce śmierci	2 maja 1969 ; Obersasbach
	Kanclerz Rzeszy
Okres	od 1 czerwca 1932; do 3 grudnia 1932
Przynależność polityczna	Zentrum
Poprzednik	Heinrich Brüning
Następca	Kurt von Schleicher
	Wicekanclerz Rzeszy
Okres	od 30 stycznia 1933; do 1 lipca 1934
Przynależność polityczna	bezpartyjny
	Premier Prus
Okres	od 20 lipca 1932; do 3 grudnia 1932
Poprzednik	Otto Braun
Następca	Kurt von Schleicher
Okres	od 30 stycznia 1933; do 10 kwietnia 1933
Poprzednik	Kurt von Schleicher
Następca	Hermann Göring
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

^ⓘFranz Joseph Hermann Michael Maria von Papen (ur. 29 października 1879 w Werl, zm. 2 maja 1969 w Obersasbach) – polityk Republiki Weimarskiej (Partia Centrum) i początków III Rzeszy, niemiecki dyplomata.

Dzieciństwo i nauka

Papen urodził się w bogatej rodzinie w Werl w Westfalii, był trzecim dzieckiem Friedricha von Papen-Köningen (1839–1906) i Anny Laury von Steffens (1852–1939)^[1].

Papen uczył się w korpusie kadetów w Bensberg. Po czterech latach nauki odbył trzyletni staż w akademii wojskowej w Lichterfelde. Papen dołączył do niemieckiego sztabu generalnego jako kapitan w marcu 1913 roku.

Działalność polityczna

Od czerwca do grudnia 1932 kanclerz Rzeszy na czele pozaparlamentarnego rządu o profilu skrajnie konserwatywnym^[2].

Najważniejszym posunięciem rządu Papena było odsunięcie od władzy w Prusach socjaldemokratycznego (SPD) rządu Ottona Brauna i wprowadzenie zarządu komisarycznego rządu Rzeszy (20 lipca 1932). Oznaczało to utratę kontroli nad administracją^[3] największego kraju związkowego Rzeszy (2/3 terytorium państwa) przez największe ugrupowanie republikańskie i antyhitlerowskie i w konsekwencji pośrednie utorowanie drogi do władzy NSDAP – największego ugrupowania antyparlamentarnego i antyrepublikańskiego. Komisarzem Rzeszy w Prusach został sam Franz von Papen. 12 września 1932, wobec braku gotowości do ustąpienia po wyborach z 31 lipca 1932, kiedy to NSDAP zdobyła 230 mandatów, olbrzymią większością głosów (512:42) Reichstag uchwalił wobec niego wotum nieufności. Po popadnięciu 17 listopada w konflikt z własnym gabinetem został odsunięty od władzy przez Kurta von Schleichera, który obiecał prezydentowi Hindenburgowi stworzenie większości w Reichstagu poprzez dokonanie rozłamu w NSDAP (p. Gregor Strasser). W wyniku fiaska polityki Schleichera w tej kwestii, von Papen był osobą pośredniczącą w tajnych rozmowach pomiędzy Hitlerem a Hindenburgiem. Ich efektem było zdymisjonowanie rządu Schleichera (28 stycznia 1933) i mianowanie w dniu 30 stycznia 1933 Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy. W rządzie Hitlera (początkowo koalicyjnym – NSDAP i DNVP) Papen objął stanowisko wicekanclerza.

Cieszył się zaufaniem prezydenta Paula von Hindenburga. 20 lipca 1933 roku kardynał Pacelli (późniejszy papież Pius XII) podpisał w Rzymie konkordat z Niemcami. Negocjacje konkordatu prowadził w imieniu rządu Rzeszy von Papen i on też ze strony niemieckiej podpisał ten dokument^[4]^[5]. Na mocy konkordatu Watykan miał wycofać poparcie dla niemieckiej partii katolickiej Centrum (która 6 lipca 1933 jako ostatnia partia demokratyczna Niemiec podjęła wymuszoną przez reżim decyzję o samorozwiązaniu). Prócz tego artykuł 14 tego układu głosił: „Bulle nominacyjne dla arcybiskupów, biskupów, koadiutorów z prawem następstwa lub prałata niezależnego wtedy dopiero zostaną wydane, gdy nazwisko kandydata przedstawione zostanie pełnomocnikowi Rzeszy w odnośnym kraju i zostanie ustalone, że nie istnieją przeciwko niemu zastrzeżenia natury ogólnopolitycznej”.

17 czerwca 1934 na uniwersytecie w Marburgu von Papen wygłosił przemówienie (autorstwa Edgara Junga), w którym publicznie wezwał do powrotu do praworządności i swobody wypowiedzi w życiu publicznym Niemiec, zniweczonej w konsekwencji rządów NSDAP. Rozpowszechnianie tekstu przemówienia wicekanclerza Rzeszy zostało zablokowane przez cenzurę, zaś Adolf Hitler rozpoczął ostateczne przygotowania do krwawej czystki politycznej, mającej zabezpieczyć jego władzę wobec spodziewanej rychłej śmierci prezydenta Hindenburga – formalnego i faktycznego zwierzchnika sił zbrojnych Rzeszy. Czystka została przeprowadzona siłami SS przy faktycznym, uzyskanym w ostatniej chwili przez Hitlera, poparciu armii^[6]. Rozpoczęta w nocy z 29 na 30 czerwca 1934 była skierowana z jednej strony przeciwko kierownictwu SA (na czele z Ernstem Roehmem), z drugiej przeciw oponentom Hitlera w kręgach chadeckich, narodowokonserwatywnych i potencjalnym przywódcom opozycji (Kurt von Schleicher, Gregor Strasser). Czystkę określono jako tzw. Noc długich noży.

Po nocy długich noży, w czasie której zamordowano również bliskich współpracowników Papena (Herbert von Bose, Edgar Jung), Papen został przejściowo internowany w areszcie domowym. 1 lipca 1934 zrezygnował z urzędu wicekanclerza. Po śmierci Hindenburga (2 sierpnia 1934) wobec połączenia dekretem rządu Rzeszy urzędów Prezydenta i Kanclerza Rzeszy i oficjalnego powierzenia nowego urzędu („Führer i Kanclerz Rzeszy”) Adolfowi Hitlerowi urząd wicekanclerza został zlikwidowany z dniem 7 sierpnia 1934.

Papen był następnie ambasadorem w Austrii (1934–1938 – do Anschlussu), później w Turcji (1939–1945)^[7]. Nazywany był „Sługusem Hitlera” i „Diabłem w cylindrze”^[8]. W czasie procesu norymberskiego uniewinniony, lecz skazany przez komisję denazyfikacyjną na osiem lat robót przymusowych. Został zwolniony w 1949. W 1959 otrzymał od Jana XXIII tytuł tajnego szambelana papieskiego^[9].

Gabinet von Papena

Osobny artykuł: Rząd Franza von Papena.

Franz von Papen – kanclerz Rzeszy
Konstantin von Neurath – minister spraw zagranicznych
Wilhelm von Gayl (DNVP) – minister spraw wewnętrznych
Lutz Schwerin von Krosigk – minister finansów Rzeszy
Hermann Warmbold – minister gospodarki Rzeszy
Hugo Schäffer – minister pracy Rzeszy
Franz Gürtner (DNVP) – minister sprawiedliwości Rzeszy
Kurt von Schleicher – minister obrony (Reichsheer)
Paul Eltz von Rübenach – minister poczty i transportu Rzeszy
Magnus von Braun – minister rolnictwa Rzeszy

29 października 1932 – Franz Bracht i Johannes Popitz weszli do rządu jako ministrowie bez teki.

Przypisy

↑ RichardR. Rolfs RichardR., The Sorcerer's Apprentice: The Life Of Franz von Papen. Lanham: University Press of America., s. 4 .
↑ Z uwagi na dominację konserwatywnych polityków z tytułami arystokratycznymi gabinet był określany ironicznie rządem baronów.
↑ A co w ówczesnej sytuacji politycznej najważniejsze – pruską policją.
↑ Reichskonkordat (with Hitler, 1933): Full text. [dostęp 2012-05-07]. (ang.).
↑ W książce Satan in Top Hat (Szatan w cylindrze) Tibor Koeves skomentował to następująco: Konkordat był dla Hitlera wielkim osiągnięciem. Stanowił pierwsze poparcie moralne z zewnątrz, i to od wielce poważanego autorytetu.
↑ Armia poparła Hitlera w zamian za obietnicę rezygnacji z planów Roehma remilitaryzacji Rzeszy w oparciu o kadry SA i likwidację zagrożenia dla statusu armii ze strony kierownictwa SA.
↑ Na tym stanowisku podpisał Niemiecko – Turecki Układ o przyjaźni z 18 czerwca 1941 r. (Treaty of Friendship Between Germany and Turkey June 18, 1941).
↑ J. Heydecker, J. Leeb, Trzecia Rzesza w świetle Norymbergi. Bilans tysiąca lat, Warszawa 1979.
↑ Von Papen, papal chamberlain and Nazi negotiator | Concordat Watch - Germany [online], www.concordatwatch.eu [dostęp 2024-09-27] (ang.).

Bibliografia

Franz von Papen: Memoirs. London: Andre Deutsch, 1952.
Richard Rolfs: The Sorcerer's Apprentice: The Life Of Franz von Papen. Lanham: University Press of America.. 1995. ISBN 0-7618-0163-4. (ang.).

[1] RichardR. Rolfs RichardR., The Sorcerer's Apprentice: The Life Of Franz von Papen. Lanham: University Press of America., s. 4 .

[2] Z uwagi na dominację konserwatywnych polityków z tytułami arystokratycznymi gabinet był określany ironicznie rządem baronów.

[3] A co w ówczesnej sytuacji politycznej najważniejsze – pruską policją.

[reichskonkordat-en-4] Reichskonkordat (with Hitler, 1933): Full text. [dostęp 2012-05-07]. (ang.).

[5] W książce Satan in Top Hat (Szatan w cylindrze) Tibor Koeves skomentował to następująco: Konkordat był dla Hitlera wielkim osiągnięciem. Stanowił pierwsze poparcie moralne z zewnątrz, i to od wielce poważanego autorytetu.

[6] Armia poparła Hitlera w zamian za obietnicę rezygnacji z planów Roehma remilitaryzacji Rzeszy w oparciu o kadry SA i likwidację zagrożenia dla statusu armii ze strony kierownictwa SA.

[7] Na tym stanowisku podpisał Niemiecko – Turecki Układ o przyjaźni z 18 czerwca 1941 r. (Treaty of Friendship Between Germany and Turkey June 18, 1941).

[8] J. Heydecker, J. Leeb, Trzecia Rzesza w świetle Norymbergi. Bilans tysiąca lat, Warszawa 1979.

[9] Von Papen, papal chamberlain and Nazi negotiator | Concordat Watch - Germany [online], www.concordatwatch.eu [dostęp 2024-09-27] (ang.).

[bezpartyjny-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ bezpartyjny

[Zentrum-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zentrum

[SPD-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ SPD

[DVP-13] DVP

[NSDAP-14] NSDAP

[CDU-15] CDU

[bezpartyjny-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ bezpartyjny

[DDP-17] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f DDP

[Zentrum-18] Zentrum

[DVP-19] DVP

[SPD-20] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g SPD

[DNVP-21] DNVP

[NSDAP-22] NSDAP

[FDP-23] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ FDP

[CDU-24] CDU

[Zieloni-25] Zieloni

[26] sądzony zaocznie

[27] łnił samobójstwo przed wykonaniem wyroku

[28] zwolniony w roku 1957

[29] zwolniony w roku 1955

[30] zwolniony w roku 1954

[31] ył sądzony ze względu na stan zdrowia

[32] łnił samobójstwo przed rozpoczęciem procesu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[G]

[H]

[I]

[J]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[G]

Związek Północnoniemiecki (1866–1871) Bundeskanzler	Otto von Bismarck^[A] (1867–1871)
Cesarstwo Niemieckie (1871–1918) Reichskanzler	Otto von Bismarck^[A] (1871–1890) Leo von Caprivi^[A] (1890–1894) Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst^[A] (1894–1900) Bernhard von Bülow^[A] (1900–1909) Theobald von Bethmann Hollweg^[A] (1909–1917) Georg Michaelis^[A] (1917) Georg von Hertling^[B] (1917–1918) Max von Baden^[A] (1918)
Rzesza Niemiecka (Republika Weimarska) (1918–1933) Reichskanzler	Friedrich Ebert^[C] (1918–1919) Philipp Scheidemann^[C] (1919) Gustav Bauer^[C] (1919–1920) Hermann Müller^[C] (1920) Konstantin Fehrenbach^[B] (1920–1921) Joseph Wirth^[B] (1921–1922) Wilhelm Cuno^[A] (1922–1923) Gustav Stresemann^[D] (1923) Wilhelm Marx^[B] (1923–1925) Hans Luther^[D] (1925–1926) Wilhelm Marx^[B] (1926–1928) Hermann Müller^[C] (1928–1930) Heinrich Brüning^[B] (1930–1932) Franz von Papen^[B] (1932) Kurt von Schleicher (1932–1933) Adolf Hitler^[E] (1933)
III Rzesza (1933–1945) Reichskanzler	Adolf Hitler^[E] (1933–1945) Joseph Goebbels^[E] (1945) Johann Ludwig Graf Schwerin von Krosigk^[E] (1945)
Republika Federalna Niemiec (1949–1990) i zjednoczone Niemcy (Republika Federalna Niemiec) (od 1990) Bundeskanzler	Konrad Adenauer^[F] (1949–1963) Ludwig Erhard^[F] (1963–1966) Kurt Georg Kiesinger^[F] (1966–1969) Willy Brandt^[C] (1969–1974) Helmut Schmidt^[C] (1974–1982) Helmut Kohl^[F] (1982–1998) Gerhard Schröder^[C] (1998–2005) Angela Merkel^[F] (2005–2021) Olaf Scholz^[C] (od 2021)

Cesarstwo Niemieckie (1878-1918)	Graf Otto zu Stolberg-Wernigerode^[A] (1878–1881) Karl Heinrich von Boetticher^[A] (1881–1897) Arthur Graf von Posadowsky-Wehner^[A] (1897–1907) Theobald von Bethmann Hollweg^[A] (1907–1909) Clemens von Delbrück^[A] (1909–1916) Karl Helfferich^[A] (1916–1917) Friedrich von Payer^[A] (1917–1918)
Republika Weimarska (1918-1933)	Eugen Schiffer^[B] (1919) Bernhard Dernburg^[B] (1919) Matthias Erzberger^[C] (1919) Eugen Schiffer^[B] (1919–1920) Erich Koch-Weser^[B] (1920) Rudolf Heinze^[D] (1920–1921) Gustav Bauer^[E] (1921–1922) Robert Schmidt (1923) Karl Jarres^[B] (1919) (1923–1925) Oskar Hergt^[F] (1927–1928) Hermann Dietrich^[B] (1930–1932) Franz von Papen^[A] (1932–1933)
III Rzesza (1933–1945)	Franz von Papen^[A] (1933–1934) Hermann Göring^[G] (1941–1945)
Republika Federalna Niemiec (od 1949)	Franz Blücher^[H] (1949–1957) Ludwig Erhard^[I] (1957–1963) Erich Mende^[H] (1963–1966) Hans-Christoph Seebohm^[I] (1966) Willy Brandt^[E] (1966–1969) Walter Scheel^[H] (1969–1974) Hans-Dietrich Genscher^[H] (1974–1982) Egon Franke^[E] (1982) Hans-Dietrich Genscher^[H] (1982–1992) Jürgen Möllemann^[H] (1992–1993) Klaus Kinkel^[H] (1993–1998) Joschka Fischer^[J] (1998–2005) Franz Müntefering^[E] (2005–2007) Frank-Walter Steinmeier^[E] (2007–2009) Guido Westerwelle^[H] (2009–2011) Philipp Rösler^[H] (2011–2013) Sigmar Gabriel^[E] (2013–2018) Olaf Scholz^[E] (2018–2021) Robert Habeck^[J] (od 2021)

Pierwsi Ministrowie Elektoratu Brandenburgii	Eberhard von Danckelman
Ministrowie Stanu Królestwa Prus (1702–1802)	Johann Kasimir Kolbe von Wartenberg Heinrich Rüdiger von Ilgen Friedrich Wilhelm von Grumbkow Heinrich von Podewils Georg Dietloff von Arnim-Boitzenburg Karl Wilhelm von Finck und Finckenstein Friedrich Anton von Heynitz Friedrich Wilhelm von Arnim
Szef Ministrów Prus (1802–1848)	Christian von Haugwitz Karl August von Hardenberg Christian von Haugwitz Karl Friedrich von Beyme Karl August von Hardenberg Heinrich Friedrich Karl vom und zum Stein Karl Friedrich Ferdinand Alexander von Dohna-Schlobitten Karl August von Hardenberg Otto von Voß Carl Friedrich Heinrich von Wylich und Lottum Ludwig Gustav von Thile
Premier Prus (1848–1918)	Adolf Heinrich von Arnim-Boitzenburg Gottfried Ludolf Camphausen Rudolf Ludwig Cäsar von Auerswald Ernst von Pfuel Friedrich Wilhelm von Brandenburg Otto Theodor von Manteuffel Karl Anton von Hohenzollern-Sigmaringen Adolf zu Hohenlohe-Ingelfingen Otto von Bismarck Albrecht von Roon Otto von Bismarck Leo von Caprivi Botho zu Eulenburg Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst Bernhard von Bülow Theobald von Bethmann Hollweg Georg Michaelis Georg von Hertling Maximilian von Baden
Premier Prus (1918–1932)	Friedrich Ebert Paul Hirsch Otto Braun Adam Stegerwald Otto Braun Wilhelm Marx Otto Braun
Komisarz Rzeszy (1932–1933)	Franz von Papen Kurt von Schleicher Franz von Papen
Premier Prus (1933–1945)	Franz von Papen Hermann Göring

Skazani na karę śmierci	Martin Bormann^[A] Hans Frank Wilhelm Frick Hermann Göring^[B] Alfred Jodl Ernst Kaltenbrunner Wilhelm Keitel Joachim von Ribbentrop Alfred Rosenberg Fritz Sauckel Arthur Seyss-Inquart Julius Streicher
Skazani na dożywotnie pozbawienie wolności	Walther Funk^[C] Rudolf Heß Erich Raeder^[D]
Skazani na 20 lat pozbawienia wolności	Baldur von Schirach Albert Speer
Skazani na 15 lat pozbawienia wolności	Konstantin von Neurath^[E]
Skazani na 10 lat pozbawienia wolności	Karl Dönitz
Uniewinnieni	Hans Fritzsche Franz von Papen Hjalmar Schacht
Nieosądzeni	Gustav Krupp von Bohlen und Halbach^[F] Robert Ley^[G]