Kongelige Danske Marine

Søværnet

Państwo	Dania
Siły zbrojne	Duńskie Siły Zbrojne
Data utworzenia	1510
Prefiks	KDM (ang. HDMS)
Bandera

Kongelige Danske Marine (także Søværnet (duń.), czyli marynarka wojenna) – Królewska Duńska Marynarka Wojenna, morski rodzaj Duńskich Sił Zbrojnych, odpowiedzialna za kontrolę morskiego obszaru Królestwa Danii (wybrzeże ma łączną długość 7314 km) oraz dozorowanie wód wokół jej terytoriów zależnych: Grenlandii i Wysp Owczych.

W latach 1510–1814 działała z Marynarką Norwegii pod wspólną duńską banderą. W 1940 roku flota liczyła 45 okrętów. Podczas II wojny światowej Dania była neutralna, lecz trafiła faktycznie bez walk pod niemiecką okupację; flota nadal pozostawała w rękach rządu Danii, ale nie była używana operacyjnie. 29 sierpnia 1943, wobec próby zajęcia okrętów przez Niemców, większość okrętów, w tym dwa stare pancerniki obrony wybrzeża, została samozatopiona.

Z racji położenia Danii oraz konieczności patrolowania północnego Atlantyku wykorzystuje duże, nowoczesne okręty o zwiększonej autonomiczności, Søværnet bierze również udział w międzynarodowych misjach w ramach NATO. W przeszłości wykorzystywała śmigłowce Aérospatiale Alouette III (1977-1982) oraz Westland Lynx Mk. 90B (1980-2010), do czasu ich przeniesienia do Sił Powietrznych. Od czasu wycofania w 2004 trzech OP typu Tumleren Dania nie posiada okrętów podwodnych. Dowództwo operacji morskich znajduje się w Aarhus, królewska akademia marynarki mieści się w Kopenhadze, dwie główne floty stacjonują w Frederikshavn i Korsør. Wszystkie okręty Søværnet powstały w duńskich stoczniach. Marynarka pełni też rolę straży granicznej, wspierana przez Morski Oddział Obrony Terytorialnej.

Historia

Marynarka wojenna Danii została utworzona w 1510 roku, jako jedna z najstarszych sił morskich świata. W czasach unii Danii z Norwegią działała na Bałtyku, Morzu Północnym i północnym Atlantyku.

Kres potędze floty duńskiej przyniósł okres wojen napoleońskich, kiedy została pokonana przez marynarkę brytyjską w bitwie pod Kopenhagą w 1801 roku, a ostatecznie zniszczona jako licząca się siła po bombardowaniu Kopenhagi w 1807 roku. Dodatkowo pozycję geopolityczną i ekonomiczną Danii osłabiła utrata Norwegii w 1814 roku.

Druga połowa XIX wieku

Wizja artystyczna bitwy pod Helgolandem w 1864 – po prawej duńskie fregaty „Niels Juel” i „Jylland” i korweta „Heimdal”

Pancernik obrony wybrzeża „Helgoland” w 1885

Po wojnach napoleońskich marynarka duńska spadła do pozycji potęg lokalnych. U progu drugiej wojny o Szlezwik ze Związkiem Niemieckim w 1864 roku miała jeden parowo-żaglowy okręt liniowy, fregatę pancerną „Dannebrog”, nowoczesny monitor „Rolf Krake” i sześć fregat lub korwet śrubowych, a nadto stare okręty żaglowe oraz jednostki parowe o mniejszej wartości. Flota duńska była silniejsza od pruskiej i prowadziła podczas wojny blokadę morską wybrzeża państw niemieckich, lecz nie była w stanie zapobiec desantom pruskim. Dania odniosła jedynie taktyczne zwycięstwa przeciw eskadrze pruskiej w potyczce u przylądka Jasmund oraz przeciw eskadrze austriacko-pruskiej w bitwie pod Helgolandem, ale nie miały one wpływu na przebieg wojny, a Austria sprowadziła dalsze okręty, uzyskując przewagę na morzu. Po przegranej na lądzie wojnie Dania straciła znaczną część terytorium i ludności i była już niezdolna do utrzymywania silnej ani licznej marynarki, skupiając się na obronie wybrzeża. Do początku lat 70. XIX wieku wcielono z większych jednostek dwie dalsze fregaty pancerne, dwa monitory i okręt pancerny („Odin”). Wodowany w 1878 roku pancernik obrony wybrzeża „Helgoland” stał się natomiast w tym czasie największym okrętem w całej Skandynawii.

Od lat 80. XIX wieku do początku XX wieku wprowadzano do służby kolejne nowe okręty, w tym pięć mniejszych pancerników przybrzeżnych, cztery małe krążowniki pancernopokładowe, jeden torpedowiec taranowy („Tordenskjold”) i ponad 20 torpedowców. Wyjątkiem wśród okrętów służących głównie do działań przybrzeżnych był nieopancerzony krążownik „Fyen” zbudowany dla potrzeb służby w koloniach na Wyspach Dziewiczych. Większość okrętów, w tym wszystkie większe jednostki były budowane w Danii.

Okres wojen światowych

Okręt obrony wybrzeża „Niels Iuel”

Torpedowiec „Havkatten” w okresie II wojny św.

Pancernik obrony wybrzeża „Peder Skram” samozatopiony w 1943 roku

Tuż przed I wojną światową, w której Dania pozostała neutralna, podjęto budowę nowych torpedowców oraz okrętów podwodnych według wzorów zagranicznych. W okresie I wojny światowej trzon floty stanowiły trzy niewielkie pancerniki przybrzeżne typu Herlulf Trolle, natomiast jej podstawowymi jednostkami były torpedowce: 10 nowych typów Tumleren, Søridderen, Hvalrossen i 30 starych XIX-wiecznych różnej wielkości, ponadto budowano 10 torpedowców typu Springeren. Marynarka liczyła wówczas 4000 ludzi i została podczas wojny postanowiona w stan gotowości do strzeżenia neutralności kraju. Do 1920 roku kupiono za granicą lub zbudowano 15 okrętów podwodnych, po czym w latach 20. ukończono jeszcze według zmodyfikowanego projektu ostatni pancernik przybrzeżny „Niels Iuel”, służący jako okręt szkolny i reprezentacyjny z uzbrojeniem krążownika, oraz dwa okręty podwodne. W latach 30. do służby weszło sześć nowych, lecz niewielkich torpedowców typów Dragen i Glenten i trzy okręty podwodne typu Havmanden (czwarty ukończono w 1942 roku), przy tym wycofywano starsze okręty. Duńską specyfiką było posiadanie, oprócz floty typowo służącej do obrony wybrzeża, specjalnych dużych okrętów patrolowych ochrony rybołówstwa, służących między innymi do działania u brzegów Grenlandii.

U progu II wojny światowej w skład marynarki duńskiej wchodziły dwa pancerniki przybrzeżne „Niels Iuel” i „Peder Skram”, sześć nowych i pięć starszych torpedowców, 11 małych okrętów podwodnych oraz różne okręty patrolowe, minowe i trałowce. Dania zadeklarowała neutralność również podczas II wojny światowej, lecz 9 kwietnia 1940 roku została zajęta przez Niemcy, nie stawiając oporu. Pod okupacją niemiecką flota nadal pozostawała w rękach rządu Danii, jedynie Niemcy zmusili Danię do przekazania sześciu najnowszych torpedowców, używanych przez Kriegsmarine jako okręty pomocnicze. Ukończono w tym okresie jeden okręt podwodny i rozpoczęto budowę dwóch większych torpedowców (określanych jako niszczyciele przybrzeżne), ukończonych dopiero po wojnie. 29 sierpnia 1943 roku Niemcy w ramach operacji Safari rozbroili duńską armię i podjęli próbę zajęcia jej okrętów, jednakże większość została samozatopiona w bazach przez załogi, a część podjęła próbę przedarcia się do neutralnej Szwecji. Powiodło się to tylko torpedowcowi „Havkatten”, trzem trałowcom i dziewięciu kutrom patrolowym, natomiast okręt obrony wybrzeża „Niels Iuel” został uszkodzony przez lotnictwo i wyrzucił się na brzeg. Na 51 okrętów marynarki duńskiej (nie licząc kutrów), 32 zostały zniszczone, cztery przedostały się do Szwecji, a reszta została zdobyta (głównie trałowce i kutry).

Czasy powojenne

Powojenny torpedowiec „Huitfeld”

Fregata „Peder Skram” z lat 60.

Kuter patrolowy „Storen” typu Flyvefisken (Stanflex 300)

Na skutek zniszczenia marynarki duńskiej, bezpośrednio po II wojnie światowej nie miała ona wartościowych okrętów bojowych. Nieliczne odzyskane przedwojenne okręty i dwa otrzymane poniemieckie torpedowce były w złym stanie i zostały skasowane do początku lat 50. Jeszcze w 1945 roku Dania zakupiła dwie brytyjskie fregaty typu River i jedną korwetę typu Flower, a następnie wydzierżawiła trzy okręty podwodne typu U (w tym dawny polski ORP „Dzik”). Wojnę przetrwało jednak trzynaście trałowców, które okazały się przydatne do oczyszczania wód z min po wojnie i zostały uzupełnione przez kilkadziesiąt trałowców i kutrów trałowych poniemieckich lub dzierżawionych od Brytyjczyków. Dokończono również budowę dwóch dużych torpedowców typu Najaden oraz sześciu mniejszych typu Bille, które posłużyły do lat 60.

W 1949 roku Dania stała się jednym z założycieli sojuszu NATO, po czym w latach 50. przystąpiła do rozbudowy marynarki. W latach 50. wydzierżawiła trzy brytyjskie niszczyciele eskortowe wojennej budowy typu Hunt, a następnie zakupiła we Włoszech cztery nowe korwety typu Bellona i zbudowała sama cztery okręty podwodne typu Delfinen. W latach 60. z pomocą amerykańską Dania zbudowała dwie fregaty typu Peder Skram, będące przez dłuższy czas jej najsilniejszymi okrętami, a na przełomie lat 70/80. trzy korwety typu Niels Juel. Zbudowano ponadto dwa okręty podwodne typu Narhvalen niemieckiego projektu i pięć okrętów ochrony rybołówstwa. Dla celów ochrony wybrzeża, duńska marynarka wzbogaciła się o liczne małe okręty uderzeniowe – kutry torpedowe, a od 1976 roku także kutry rakietowo-artyleryjskie (typu Willemoes).

Na przełomie lat 80/90. Dania stała się pionierem budowy okrętów uniwersalnych, z uzbrojeniem i wyposażeniem montowanym w zależności od misji (program Standard Flex). Jako pierwsze powstały w ten sposób okręty patrolowo-rakieto-przeciwminowe typu Flyvefisken (Stanflex 300) i fregaty patrolowe typu Thetis (Stanflex 2000), budowane w latach 90. Nabyto wówczas też od Norwegii trzy okręty podwodne typu Kobben (oznaczone typ Tumleren).

W związku z odprężeniem międzynarodowym po zimnej wojnie i zmianą rodzaju zagrożeń, w XXI wieku marynarka Danii zmniejszyła swoją liczebność, z 4769 osób personelu i 5500 rezerwy w 1995 roku do 3179 osób, w tym 577 oficerów w 2015. Znaczenia nabrały działania ekspedycyjne i w 1990 roku po raz pierwszy od 126 lat okręt duński wyszedł poza Morze Północne – korweta „Olfert Fischer”, wysłana w celu wsparcia działań ONZ podczas wojny w Zatoce Perskiej. Od czasu wycofania w 2004 trzech OP typu Tumleren Dania zrezygnowała z posiadania okrętów podwodnych. W 2009 wycofano trzy korwety typu Niels Juel, do 2012 wycofano 10 patrolowców typu Flyvefisken, a trzy sprzedano Litwie. Starsze jednostki zastąpiono przez nowoczesne, budowane w kraju, również z zastosowaniem daleko idącej uniwersalności i standaryzacji, zdolne do operacji ekspedycyjnych na świecie w składzie zespołów międzynarodowych. Trzonem floty stały się trzy fregaty rakietowe typu Iver Huitfeldt, w służbie od 2010 roku. Największymi okrętami stały się natomiast dwa okręty wsparcia typu Absalon, łączące możliwości bojowe z pełnieniem funkcji transportowych, dowodzenia i wsparcia operacji. Zbudowano również trzy nowe patrolowce arktyczne typu Knud Rasmussen.

Od 1977 roku w składzie marynarki Danii istnieje Skrzydło Lotnictwa Morskiego (Søværnets Flyvetjeneste), wyposażone w śmigłowce, początkowo Alouette III, od lat 80. Sea Lynx, a od drugiej dekady XXI wieku MH-60R Seahawk. Od 1991 roku w skład marynarki wchodził też nadbrzeżny morski dywizjon rakietowy z pociskami Harpoon, zlikwidowany w 2003 roku.

Organizacja

Aarhus

Frederikshavn

Korsør

Kopenhaga

Obiekty Søværnet

Dowództwo Grenlandzkie, baza w Kangilinnguit

Przystań bazy Kangilinnguit, 1977

Główne dowództwo (ADMDANFLT) – Aarhus

Królewska Duńska Akademia Marynarki Wojennej – Kopenhaga

Baza Frederikshavn

• 1 Eskadra
  • Division 11 – Fregaty typu Thetis (4): F357 Thetis, F358 Triton, F359 Vædderen, F360 Hvidbjørnen
  • Division 14 – Żaglowce typu Svanen (2): Y101 Svanen, Y102 Thyra.
  • Division 16 – typ Supply (2): A560 Gunnar Thorson, typ Seatruck: A562 Mette-Miljø
  • Division 17 – typ Supply (2): A561 Gunnar Seidenfaden, typ Seatruck: A563 Marie-Miljø
  • Division 19 – typ Knud Rasmussen (2): P570 Knud Rasmussen, P571 Ejnar Mikkelsen
    • typ Holm (2): A541 Birkholm, A542 Fyrholm, typ Flyvefisken (1): Y311 Søløven

Baza Korsør

• 2 Eskadra
  • Division 21 – Fregaty typu Iver Huitfeldt (1): F361 Iver Huitfeldt
  • Division 22 – Fregaty typu Absalon (2): L16 Absalon og L17 Esbern Snare
  • Division 23 – typ MSF (4): MSF1, MSF2, MSF3, MSF4, typ Holm (2): MSD5 Hirsholm, MSD6 Saltholm
  • Division 24 – Okręty patrolowe typu Diana Mk II (6): P520 Diana, P521 Freja, P522 Havfruen, P523 Najaden, P524 Nymfen, P525 Rota

Baza Kangilinnguit, Grenlandia

• typ Agdlek: Y388 Tulugaq
• Y309 Kugsag

Okręty

P570 Knud Rasmussen w okolicach Grenlandii

Typ	Zdjęcie	Okręty	Wejście do służby	Wyporność (t)	Długość (m)
Fregaty (5)
Fregaty typu Iver Huitfeldt		3	2008-2011	6600	138,7
Okręty wsparcia typu Absalon		2	2003-2005	6300	137
Oceaniczne okręty patrolowe (7)
Fregaty typu Thetis		4	1989-1992	3500	112,3
Okręty patrolowe typu Knud Rasmussen		3	2005-2017	1720	71,8
Okręty patrolowe (6)
Okręty patrolowe typu Diana Mk II		6	2005-2009	185	43
Lodołamacze (3)
typu Danbjørn		2 (na sprzedaż)	1965–1966	3685	77
A553 Thorbjørn		0 (wycofany)	1979-1980	1548	57,6
Pozostałe
typu Supply (Okręt ochrony środowiska)		2	1980-1981	1660	12,3
typu Seatruck (Okręt ochrony środowiska)		2	1978-1979	247	29,75
typu Flyvefisken Y311 Søløven (Baza nurków)		1	1986-1996	350-480	54
typu MSF (Niszczyciele min)		4	1997-1999	125	26,5
typu Holm (Wielozadaniowe, szkolne)		6	2005-2008	98	28,9
A540 Dannebrog (Jacht królewski)		1	1932	1238	78,43
typu SKA11 (Zbiornikowiec, do pomiarów)	Brak zdjęcia	4	1981-1985	52	19,9
klasy O (Geodezyjny, badawczy)	Brak zdjęcia	2	Brak danych	3,5	7,7
klasy Miljø (Okręt ochrony środowiska)		2	1996	16	16,4
Miljø 103 (Okręt ochrony środowiska)		1	2008	30	16,4
A559 Sleipner (Okręt do transportu torped)	Brak zdjęcia	1	1986	465	36,5
klasy Svanen (Okręt szkolny)	Brak zdjęcia	2	1960-1961	32	18,8

Bandery

• 
  Bandera wojenna
• 
  Bandera admirała
• 
  Bandera wiceadmirała
• 
  Bandera kontradmirała
• 
  Bandera admirała flotylli
• 
  Bandera dowódcy eskadry

Bibliografia

• Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
• Conway's All the world’s fighting ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• IHS Jane’s Fighting Ships 2015–2016. Stephen Saunders (red.). IHS, 2015. ISBN 978-0-7106-3143-5. (ang.).
• Marcin Chała. Siły morskie Danii. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2014. XIX (147), lipiec – sierpień 2014. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• A. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii) [Корабли Второй мировой войны – ВМС Польши и стран Скандинавии (Дании, Норвегии, Швеции и Финляндии)]. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.). 

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Søværnet.. [dostęp 2012-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-17)]. (duń.).
• World Navies Today: Denmark, hazegray.org. [dostęp 2012-06-05]. (ang.).