Liliowiec

Liliowiec
	; Liliowiec żółty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	złotogłowowate
Rodzaj	liliowiec
	Nazwa systematyczna
	Hemerocallis L.; Sp. Pl. 324. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hemerocallis lilio-asphodelus L.
Synonimy
	Cameraria Boehmer in C. G. Ludwig; Lilioasphodelus Fabricius;
	Cameraria Boehmer in C. G. Ludwig; Lilioasphodelus Fabricius;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Liliowiec, dzienna lilia, pajęcza lilia^[4] (Hemerocallis L.) – rodzaj bylin z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae). Obejmuje 16 gatunków^[5]. Rośliny te rosną w większości w Azji Wschodniej, zwłaszcza w Japonii, jeden gatunek (liliowiec żółty H. lilioasphodelus) także w Europie (południowo-wschodnia część Alp i tereny przyległe^[6]), a kolejny – liliowiec rdzawy H. fulva – od wschodniej części basenu Morza Śródziemnego po Indie^[4]. Liczne gatunki i mieszańce między nimi uprawiane są jako rośliny ozdobne dla dużych i barwnych kwiatów, otwierających się sukcesywnie i kwitnących przez jeden dzień^[4]. W Chinach i Japonii rośliny te uprawiane są od tysięcy lat^[7]. Współcześnie znanych jest ponad 38 tys. odmian^[8]. Czasem odmiany uprawne bywają określane jako liliowiec ogrodowy (Hemerocallis ×hybrida hort.)^[7]. W Polsce kolekcję ponad 3,5 tys. odmian i gatunków można oglądać w Arboretum Wojsławice na Dolnym Śląsku^[9].

Kwiaty niektórych gatunków spożywane są w sałatkach, w Azji wschodniej stosowane są jako dodatek do potraw^[8]. Przedstawiciele rodzaju zawierają substancje aktywne biologicznie, wykazujące działanie przeciwdepresyjne^[10], działające jako antidotum przy zatruciach arszenikiem^[8].

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckich słów hemera (dzień) i kallos (piękno) w odniesieniu do kwiatów rozwijających się tylko za dnia^[11].

Morfologia

Pokrój: Byliny z krótkim, mięsistym kłączem i włóknistymi lub mięsistymi korzeniami kurczliwymi, często bulwiasto zgrubiałymi na końcach^[12]^[11].
Liście: Tylko odziomkowe, wyrastające w dwóch szeregach, równowąskie i rynienkowate, ostro zakończone^[4]^[11].
Kwiaty: Wyrastają na głąbikach prosto wzniesionych lub podnoszących się, nierozgałęzionych lub rozgałęzionych, czasem z kilkoma przysadkami. Kwiaty skupione są zwykle po kilka (do 6, rzadziej więcej) na szczycie głąbika w główki lub częściej w jedno- lub dwustronne wierzchotki. Poszczególne kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach, są okazałe, ale krótkotrwałe. Okazały okwiat trzykrotny, składa się z 6 listków zrośniętych u nasady w lejkowatą lub dzwonkowatą rurkę. Końce listków są wywinięte na zewnątrz. Wszystkie listki okwiatu są barwne, od jasnożółtych do pomarańczowych i pomarańczowoczerwonych, czasem z ciemniejszym V-kształtnym wzorem. Wewnętrzne listki bywają szersze od zewnętrznych. Pręciki w liczbie sześciu, o gładkich i wolnych nitkach wyrastających z listków w rurce okwiatu. Nitki są zwykle wygięte, z końcem (łącznikiem) łączącym się z główką pręcika od tyłu. Pylniki są żółte do czerwonoczarnych. Zalążnia dolna, trójkomorowa. Szyjka słupka prosta, cienka i długa, zwieńczona drobnym, główkowatym znamieniem^[12].
Owoce: Trójgraniaste torebki o tępych kantach i skórzastych ścianach^[4]^[11]. Zawierają w każdej klapie po dwa rzędy czarnych nasion^[12], przy czym u niektórych gatunków jest ich wiele, a czasem są rzadko wytwarzane^[11].

Systematyka

Pozycja systematyczna

W systemie APG IV (2016) oraz według Angiosperm Phylogeny Website jest to jeden z rodzajów z podrodziny liliowcowych (Hemerocallidoideae (Bartl.) Lindl.) z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae) stanowiącej jeden z kladów w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych^[2]^[13]. W systemach klasyfikacyjnych wyróżniających liczniejsze i mniejsze rodziny rodzaj zaliczany jest do rodziny liliowcowatych Hemerocallidaceae (odpowiadającej podrodzinie w ww. ujęciu), a w jej obrębie do podrodziny Hemerocallidoideae, którą tworzy wspólnie z monotypowym rodzajem Simethis z południowo-zachodniej Europy. Podrodzina ta jest siostrzaną dla podrodziny Johnsonioideae Nakai obejmującej 7 rodzajów z półkuli południowej^[14].

Wykaz gatunków^[5]

Hemerocallis citrina Baroni – liliowiec cytrynowy
Hemerocallis coreana Nakai
Hemerocallis darrowiana S.Y.Hu
Hemerocallis dumortieri C.Morren – liliowiec Dumortiera
Hemerocallis × exilis Satake
Hemerocallis × fallaxlittoralis Konta & S.Matsumoto
Hemerocallis forrestii Diels
Hemerocallis fulva (L.) L. – liliowiec rdzawy
Hemerocallis hakuunensis Nakai
Hemerocallis lilioasphodelus L. – liliowiec żółty
Hemerocallis major (Baker) M.Hotta
Hemerocallis middendorffii Trautv. & C.A.Mey. – liliowiec Middendorffa
Hemerocallis minor Mill.
Hemerocallis multiflora Stout
Hemerocallis nana W.W.Sm. & Forrest
Hemerocallis plicata Stapf
Hemerocallis thunbergii Barr – liliowiec Thunberga
Hemerocallis yezoensis H.Hara

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 465-466. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Hemerocallis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-09].
↑ Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 5. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1980, s. 19. ISBN 0-521-20108-X.
↑ ^a ^b Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 443-447. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 430, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Wykaz liliowców (Hemerocallis) rosnących w Arboretum Wojsławice – stan na 4 czerwca 2020 r.. strona Arboretum Wojsławice, 2020-06-04. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
↑ Matraszek-Gawron R, Chwil M, Terlecka P, Skoczylas MM. Recent studies on anti-depressant bioactive substances in selected species from the genera Hemerocallis and Gladiolus: a systematic review. Pharmaceuticals 2019, 12(4), 172; https://doi.org/10.3390/ph12040172. artykuł
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gerald B. Straley, Frederick H. Utech: Hemerocallis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-09].
↑ ^a ^b ^c Chen Xinqi, Junko Noguchi: Hemerocallis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-09].
↑ Genus: Hemerocallis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-09].
↑ Johansson, J. T.: The Phylogeny of Angiosperms. 2013 (and onwards). [dostęp 2020-10-09].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].

[slownik-4] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 465-466. ISBN 83-214-1305-6.

[pow-5] Hemerocallis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-09].

[tutin-6] Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A.: Flora Europaea. Vol. 5. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1980, s. 19. ISBN 0-521-20108-X.

[grabowska-7] Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 443-447. ISBN 978-83-7506-845-0.

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 430, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[9] Wykaz liliowców (Hemerocallis) rosnących w Arboretum Wojsławice – stan na 4 czerwca 2020 r.. strona Arboretum Wojsławice, 2020-06-04. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).

[10] Matraszek-Gawron R, Chwil M, Terlecka P, Skoczylas MM. Recent studies on anti-depressant bioactive substances in selected species from the genera Hemerocallis and Gladiolus: a systematic review. Pharmaceuticals 2019, 12(4), 172; https://doi.org/10.3390/ph12040172. artykuł

[america-11] Gerald B. Straley, Frederick H. Utech: Hemerocallis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-09].

[china-12] Chen Xinqi, Junko Noguchi: Hemerocallis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-09].

[grin-13] Genus: Hemerocallis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-10-09].

[14] Johansson, J. T.: The Phylogeny of Angiosperms. 2013 (and onwards). [dostęp 2020-10-09].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]