Puchowiec pięciopręcikowy

Puchowiec pięciopręcikowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Podrodzina	wełniakowe
Rodzaj	puchowiec
Gatunek	puchowiec pięciopręcikowy
	Nazwa systematyczna
	Ceiba pentandra (L.) Geartn.; Fruct. sem. pl. 2:244. 1791
Synonimy
	Ceiba caribaea (DC.) A. Chev.; Ceiba casearia Medik.; Eriodendron anfractuosum DC.;
	Ceiba caribaea (DC.) A. Chev.; Ceiba casearia Medik.; Eriodendron anfractuosum DC.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Puchowiec pięciopręcikowy, drzewo kapokowe (Ceiba pentandra (L.) Gaertn.) – gatunek drzewa z rodziny ślazowatych i podrodziny wełniakowych. Rośnie w Południowej, Środkowej Ameryce, w Meksyku, na Karaibach oraz w Afryce. Uprawiany jest w Azji, na wyspach Oceanii występuje zdziczały^[3].

Morfologia

Dorasta 60–70 m wysokości, pień wraz z korzeniami podporowymi osiąga średnicę 3 m. Pień o dość gładkiej korze pokrywają z czasem gęsto masywne, stożkowate kolce o długości kilku cm. Liście dłoniaste, złożone z 5 do 9 listków, każdy długości do 20 cm. Kwiaty posiadają 5 sterczących pręcików i różowe płatki. Owoce w postaci jajowatych torebek, zawierających nasiona. Dorosłe drzewo wytwarza kilkaset takich torebek. Nasiona w torebce otoczone są puchowym, żółtawym włóknem, zbudowanym z ligniny i celulozy.

Biologia

Kwiaty puchowca są hermafrodytyczne. Kwitnięcie trwa 3-4 tygodni i rozpoczyna się na początku pory suchej. Kwiaty są w pełni rozwinięte w ciągu nocy i wydzielają przy tym silny zapach, który przyciąga zwierzęta prowadzące nocny tryb życia np. - różne gatunki nietoperzy - Cynopterus sphinx oraz Pteropus giganteus. W niektórych regionach to właśnie nietoperze poszukujące nektaru są głównym sposobem zapylania Ceiba pentandra^[5].

Zastosowanie

Włókno puchowca, zwane kapokiem, jest głównym celem jego uprawy. Jest ono bardzo lekkie, sprężyste i odporne na działanie wody. Dzięki tym zaletom wykorzystywane jest do wypełniania materaców, w tapicerstwie i jako wykładzina ocieplająca. W przeszłości używano go również do wypełniania pływaków kamizelek ratunkowych. Współcześnie kapok z większości zastosowań jest wypierany przez tworzywa sztuczne.

Z nasion puchowca tłoczy się olej, w niektórych regionach wykorzystywany do produkcji mydła. Może być również stosowany jako naturalny nawóz.

Roślina jadalna i pastewna

Młode liście, kwiaty i owoce w postaci ugotowanej podawane są z sosem. Liście stanowią również paszę dla kóz, owiec i bydła. Nasiona bogate w olej zapewniają pożywienie dla zwierząt. Prażone nasiona lub mąka są również spożywane przez ludzi, ale są uważane za ciężkostrawne.

Roślina lecznicza

Puchowiec pięciopręcikowy jest szeroko stosowany w tradycyjnej medycynie na Karaibach, w Afryce, Ameryce Południowej, Indiach, na Sri Lance i w Azji Południowo-Wschodniej. Na Karaibach kora jest stosowana w wywołaniu moczopędności, liście w zapobieganiu wypadaniu włosów. W połączeniu z innymi roślinami jest stosowany do leczenia chorób skóry. W Birmie, korzenie są używane jako środek wzmacniający i w leczeniu rzeżączki. W Kambodży korzenie są uważane za środek mogący zmniejszyć gorączkę, kora ma pomagać w leczeniu rzeżączki, gorączki i biegunki. W Indonezji wywar z liści jest stosowany w leczeniu kiły. W Afryce, puchowiec jest uważany za lek na ból głowy, zawroty głowy, zaparcia, zaburzenia psychiczne i gorączkę. W Nigerii, liście, kora, pędy i korzenie są powszechnie stosowane. Ten lek w kombinacji z innymi roślinami jest stosowany do leczenia nadciśnienia i cukrzycy. Biochemicy wykazali, że ekstrakt z kory podawany szczurom z cukrzycą znacznie zmniejsza ich poziom glukozy we krwi^[6]^[7].

Gatunek w kulturze

Motyw kolców puchowca pięciopręcikowego powtarza się na naczyniach, urnach i figurkach starożytnych Majów, dla których jest świętym drzewem^[8].

Gatunek ten jest także symbolem Gwatemali i Gwinei Równikowej, gdzie jego wizerunek został przedstawiony na fladze i godle państwa^[8]^[9].

Ze względu na potężne rozmiary i długowieczność drzewa w warunkach tropikalnych uważa się, że puchowiec pięciopręcikowy był inspiracją do stworzenia Drzew-Domów w filmie Avatar^[8].

Korzenie
Kora
Owoc

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-24] (ang.).
↑ ^a ^b Taxon: Ceiba pentandra (L.) Gaertn.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-10-19].
↑ Ceiba pentandra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ P.P. Thiruchentil Nathan P.P. i inni, Bat pollination of kapok tree, Ceiba pentandra, „Current Science”, 88 (10), 2005, s. 1679-1681 [zarchiwizowane z adresu 2016-06-11] .
↑ ChristopheCh. Wiart ChristopheCh., Medicinal plants of Asia and the Pacific, CRC Taylor & Francis, 2006, s. 306 .
↑ KitK. Anderson KitK., Nature, Culture, and Big Old Trees: Live Oaks and Ceibas in the Landscapes of Louisiana and Guatemala, University of Texas Press, 2004, s. 199 .
↑ ^a ^b ^c Hellmuth, Nicholas: "Ceiba pentandra", Revue Magazine, 2011
↑ Equatorial Guinea. [w:] Flags of the World [on-line]. [dostęp 2014-04-09].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-24] (ang.).

[grin-3] Taxon: Ceiba pentandra (L.) Gaertn.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-10-19].

[iucn-4] Ceiba pentandra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] P.P. Thiruchentil Nathan P.P. i inni, Bat pollination of kapok tree, Ceiba pentandra, „Current Science”, 88 (10), 2005, s. 1679-1681 [zarchiwizowane z adresu 2016-06-11] .

[6] ChristopheCh. Wiart ChristopheCh., Medicinal plants of Asia and the Pacific, CRC Taylor & Francis, 2006, s. 306 .

[7] KitK. Anderson KitK., Nature, Culture, and Big Old Trees: Live Oaks and Ceibas in the Landscapes of Louisiana and Guatemala, University of Texas Press, 2004, s. 199 .

[:0-8] Hellmuth, Nicholas: "Ceiba pentandra", Revue Magazine, 2011

[9] Equatorial Guinea. [w:] Flags of the World [on-line]. [dostęp 2014-04-09].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]