Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Zum Inhalt springen

Reptils

Modifitgar colliaziuns
Ord Wikipedia
Represchentants da las quatter grondas gruppas dals reptils recents

Ils reptils (Reptilia Laurenti, 1768) dal latin reptilis (‹ruschnond›) furman tenor la concepziun tradiziunala ina classa dals vertebrats. Quella è situada a la transiziun dals vertebrats ‹inferiurs› (Anamnia) als vertebrats ‹superiurs› (utschels e mammals). Sco tals na furman ils reptils tenor la sistematica pli nova nagina gruppa natirala, mabain in taxon parafiletic, damai ch’els na cumpiglian betg tut la descendenza da lur ultim perdavant communabel. Entaifer la sistematica zoologica e paleontologia na vegn il taxon classic ‹Reptilia› perquai strusch pli duvrà; el serva però vinavant sco noziun collectiva informala che cumpiglia ils vertebrats che vivan sin terra (tetrapods) e ch’èn segnads da sumeglientschas morfologicas e fisiologicas. En quest senn vegnan actualmain differenziadas bundant 10 000 spezias da reptils recentas.[1]

Sco taxon monofiletic, pia sco gruppa da derivanza natirala (cumpletta) stuessan ils reptils almain er cumpigliar ils utschels e resguardond tschertas furmas ch’èn svanidas schizunt er ils mammals. Per illustrar questas relaziuns vegn fatg diever dal taxon dals amniots ch’è gia vegnì introducì il 1866 e che cumpiglia tut ils reptils recents inclus ils mammals ed utschels sco er tut ils descendents da lur ultim perdavant communabel.[2] Sut il term sauropsids ch’è vegnì creà il 1864 vegnan subsummads tut ils reptils recents inclus ils utschels sco er tut las furmas svanidas ch’èn parentadas pli stretgamain cun ils reptils ed utschels dad oz che cun ils mammals. Facticamain èn tut ils reptils recents parentads pli ferm cun ils utschels che cun ils mammals; u formulà autramain: tut ils ‹reptils› dal rom genealogic che maina tar ils mammals èn morts ora.

L’occupaziun scientifica cun ils reptils tutga en il champ da la herpetologia. La savida davart la tgira e l’allevament da reptils en terraris numnan ins terraristica; quella furma ina part da la vivaristica.

Caracteristicas

[modifitgar | modifitgar il code]
Squamas diras dal dies da differentas spezias da leguans
Natras d’ina spezia nordamericana èn londervi da sortir dals ovs

La caracteristica centrala dals reptils recents furma lur cuvrida dal corp ch’è sitga, senza mucosa e che consista da squamas diras. Dals utschels e mammals sa differenzieschan ils reptils tras quai ch’els n’han naginas plimas resp. chavels. Tar reptils squamads èn las squamas diras per ordinari ordinadas ina sur l’autra sco tievlas; tar tartarugas e crocodils n’è quai percunter betg il cas. Ina spaletschada per propi, vul dir ina midada da la pel periodica cun perder partidas da la pel superiura pli grondas, ha da princip be lieu tar ils reptils squamads, e qua surtut tar las serps.[3]

La gronda part dals reptils che vivan oz possedan il tipic habitus da luschard, vul dir ch’els han ina lunga cua, van sin quatter chommas e sa movan cun sbrajattar las chommas. I sa tracta qua dal habitus oriund da tut ils vertebrats che vivan sin terra, il qual era gia avant maun tar ils perdavants dals reptils. Tut las serps ed intgins luschards divergeschan da quest plan da construcziun oriund: tar els èn las chommas e la tschinta da las extremitads regredids ed il culiez, il corp e la cua èn s’unids in cun l’auter. Er tar bleras furmas ch’èn mortas ora era il habitus da reptil oriund vegnì midà. Ils dinosaurs avevan sviluppà ina moda da sa mover sin duas chommas, ils saurs sgulants han schizunt sviluppà alas e pliras gruppas èn s’adattadas ad ina vita en la mar ed han transfurmà lur membra en nudaglias (l’adattaziun la pli ferma en quest senn ha gì lieu tar ils ictiosaurs ch’avevan sviluppà ina cumparsa da pesch cumparegliabla als delfins odierns). Reptils ch’èn medemamain sa transfurmads vaira ferm èn las tartarugas. Tar quellas furman la chascha da las costas e las squamas dal bist ina sort chascha, en la quala l’animal po sa retrair. Ils crocodils han bain in habitus da luschard, ma quel n’han els betg ertà da lur perdavants, mabain acquistà secundarmain. Quai sa mussa tranter auter en il fatg che crocodils che curran spert na stortiglian lur bist betg en il plaun orizontal e ch’els tschentan lur chommas sut il corp.

Cuntrari als amfibis respiran tut ils reptils – tuttina sco ils utschels ed ils mammals – durant lur entira vita tras ils pulmuns. Els n’enconuschan pia nagin stadi da larva aquatic cun respiraziun tras las brantschas.

La gronda part da las furmas recentas metta ovs (ovipars), be intginas spezias partureschan animalets vivents (vivipars) u mettan ovs en ils quals il svilup embrional è gia a fin (ovovivipars). Tar la gronda part dals reptils squamads èn ils ovs circumdads d’ina paletscha sco da pergiamina ch’è flexibla. Ils ovs da bleras tartarugas e da tut ils crocodils han però ina crosa da chaltschina relativamain dira. Quant fitg che quella è chaltschinada è in indizi areguard l’adattaziun da l’animal a l’umiditad dal milieu: Ovs cun ina crosa fitg dira protegian meglier tant encunter aua che pudess penetrar sco er cunter il setgar.[4]

Tar ils reptils recents sa tracti d’animals poichilotermics, vul dir ch’els reguleschan la temperatura da lur corp tant sco pussaivel tras lur cumportament (p.ex. cun star a sulegl). En pli dispona la circulaziun dal sang da tut ils reptils dad oz da nagina separaziun cumpletta tranter la circulaziun dals pulmuns e la circulaziun dal corp. Tar las bleras furmas resulta quai d’ina paraid da spartida dal cor che n’è betg cumpletta. Ils crocodils percunter han ina paraid da spartida serrada ed il stgomi da sang succeda tras in’avertura en la paraid situada tranter l’aorta sanestra e dretga.

Derivanza

[modifitgar | modifitgar il code]
Ils reptils tenor la chapientscha tradiziunala (surfatscha verda)
Reconstrucziun d’in reptil basal dal perm tempriv

Ils reptils originars entaifer l’evoluziun furman a medem temp ils emprims amniots, vul dir tetrapods ch’èn – cuntrari als amfibis – abels da sa multiplitgar dal tuttafatg independentamain da l’aua. Ils fossils ils pli vegls ch’èn cumprovads derivan da l’entschatta da la perioda carbonifera superiura (ca. avant 315 milliuns onns). Tut ils amniots ed uschia er tut ils reptils derivan da vertebrats che vivevan gia sin la terra (‹amfibis› en il vast senn dal pled). Cuntrari als reptils sa multiplitgavan quests amfibis però betg tras in ov amniotic, il qual furma quasi ina capsla da surviver autonoma che proveda l’embrio resp. fetus cun substanzas nutritivas ed al protegia dal siar ora.[5] En cuntrast cun ils amfibis n’èn ils amniots perquai betg dependents dad auas per sa multiplitgar ed èn uschia adattads en general meglier a spazis da viver sitgs. Cun ils amfibis moderns ha almain ina lingia dals tetrapods oriunds pudì sa mantegnair fin oz; quella è però surtut sa spezialisada sin abitadis umids e na sa lascha perquai betg cumparegliar cun ils perdavants directs dals amniots resp. reptils che ston esser stads gia relativamain independents da l’aua.

Las restanzas da skelet las pli veglias d’in reptil per propi (Hylonomus) èn bain vegnidas chattadas en in guaud tropic fossil[6]; ma fossils da passidas ch’èn praticamain tuttina vegls (ca. 315 milliuns onns) cumprovan l’existenza d’amniots temprivs en in ambient ch’era almain segnà durant tschertas stagiuns da pauc’aua. Qua ha l’ov amniotic fitg probabel muntà in avantatg en la multiplicaziun.[7]

Gia dal temp dal carbon superiur èn ils amniots sa dividids en duas lingias principalas: l’ina, ils sinapsids, ha manà als mammals, l’autra, ils sauropsids, als reptils ed utschels. Tenor la chapientscha paleontologica tradiziunala vegnan er ils emprims represchentants da la lingia dals sinapsids attribuids als reptils.

Ils sauropsids da lur vart èn medemamain sa dividids gia en la perioda carbonifera superiura en duas sutgruppas: ils parareptils ed ils eureptils. Il pli vegl represchentant da quest’ultima gruppa deriva da la stresa da carbon il pli sisum ed è damai radund 15 milliuns onns pli giuven che Hylonomus, l’emprim eureptil.[8] Ils parareptils n’enconuschan nagin represchentant recent; cun ils procolofonids è morta ora en il trias tardiv la davosa da sias sutgruppas.

En consequenza da quai sa tracti tar la gronda part dals reptils dal temp suenter il perm e tar tut ils reptils recents (sco er tar ils utschels) da represchentants dals eureptilia. Quasi tut ils eureptilia e tut ils represchentants recents appartegnan ad ina gruppa gronda che vegn numnada diapsids. Ils emprims represchentants da quella cumparan bain er gia en il carbon superiur, ma la fluriziun per propi cuntanscha questa gruppa pir en il mesozoicum, quai ch’ha dà a quest temp geologic il surnum da l’‹èra dals reptils›.

Da quel temp ha gì lieu entaifer ina da las gruppas dals diapsids che vivevan sin terra in svilup, en il decurs dal qual adina dapli tratgs che valan sco tipics per ils reptils èn ids a perder. Tar questas novas spezias è la circulaziun dal lom sa spartida da quella dal corp, ellas èn daventadas endotermas ed han cuvert lur pel cun material isolant per pudair tegnair meglier la chalur dal corp ch’ellas producivan sezzas. Questa gruppa, da la quala las ragischs è da chattar en il perm, vegn numnada archosaurs. A quella appartegnan las duas gruppas da reptils da terra las pli enconuschentas dal mesozoicum: ils dinosaurs ed ils pterosaurs, ils saurs sgulants. Tenor la chapientscha tradiziunala furman ils dinosaurs ina gruppa parafiletica che sa cumpona exclusivamain da represchentants reptils e ch’è morta ora cumplettamain; tenor la chapientscha pli nova enserra la gruppa sco taxon monofiletic però er ils utschels. In svilup cumparegliabel ha gia gì lieu durant il perm e trias entaifer ils sinapsids ed ha manà a la fin als mammals. Entaifer la lingia da svilup dals crocodils, che furman in’ulteriura lingia dals archosaurs, è quest trend però sa vieut ed ils represchentants da quella han puspè survegnì tratgs cun caracter pli da reptil che lur perdavants. L’autra infraclassa dals diopsids (sper ils archosaurs) furman ils lepidosaurs. Cun ils tuataras, luschards, varans, ghecos, cameleons, serps etc. cumpiglia quella per lunschor la gronda part dals reptils che vivan ozendi. La gronda part da las gruppas dals lepidosaurs recents èn relativamain giuvnas e cumparan il pli baud durant il temp da crida.

Sur lung temp è la posiziun sistematica da las tartarugas stada nunclera: lur chau na dispona da nagina fanestra da la tempra, uschia ch’ins ha attribuì tradiziunalmain questa gruppa als anapsids. En il fratemp è la scienza però da l’avis che las tartarugas sajan descendents da reptils diapsids, tar ils quals las foras da la tempra èn sa serradas secundarmain. Entaifer ils diapsids vegn discutada tant ina relaziun da parentella cun ils archosaurs sco er cun ils lepidosaurs.[9] Ils pli vegls fossils da tartaruga ch’èn enconuschents derivan dal trias superiur e na lubeschan betg da respunder questas dumondas.

Sistematica

[modifitgar | modifitgar il code]
Sutdivisiun tenor il dumber da las averturas lateralas: A anapsids, B sinapsids, C diapsids

Tenor il dumber e la posiziun caracteristica da las averturas lateralas en la chavazza, las uschenumnadas fanestras da la tempra, vegnan differenziadas entaifer ils Reptilia tradiziunalmain trais gruppas grondas:

  • Ils anapsids (nagina fanestra da la tempra) che valan en il senn tradiziunal sco ‹amniots da tschep› e che consistan tant da represchentants senza fanestra dals eureptilia sco er da numerus parareptilia e da las tartarugas.
  • Ils sinapsids (ina fanestra da la tempra inferiura) che na cumpiglian en il senn tradiziunal betg ils mammals e che furman uschia in taxon puramain fossil.
  • ils diapsids (duas fanestras da la tempra) che n’enserran en il senn tradiziunal betg ils utschels.

I suonda ina survista da la sistematica dals reptils recents tenor la chapientscha classica:

  • Sutclassa da las tartarugas (Testudines)
  • Sutclassa dals diapsids
    • Infraclassa dals saurs squamads (Lepidosauria)
      • Urden dals tuataras (Sphenodon)
      • Urden dals reptils squamads (Squamata)
        • Suturden dals saurs (Lacertilia, Sauria)[10]
          • Infraurden dals leguans (Iguania)
          • Infraurden dals gechos (Gekkota)
          • Infraurden dals Scincomorpha (t.a. ils scincs)
          • Infraurden dals Anguimorpha (t.a. l’orvetta)
        • Suturden da las serps (Serpentes)
    • Infraclassa dals archosaurs (Archosauria)
      • Urden dals crocodils (Crocodylia)

Annotaziuns

[modifitgar | modifitgar il code]
  1. ↑ Funtauna: Reptile-Database.
  2. ↑ Michael S.Y. Lee, Patrick S. Spencer: Crown-Clades, Key Characters and Taxonomic Stability: When is an Amniote not an Amniote? En: Stuart S. Sumida, Karen L.M. Martin (ed.): Amniote Origins – Completing the Transition to Land. Academic Press, 1997, ISBN 978-0-12-676460-4, p. 61–84.
  3. ↑ L.J. Vitt, J. P. Caldwell: Herpetology. 2014, p. 48s.
  4. ↑ Knut Schmidt-Nielsen: Animal Physiology: Adaptation and Environment. 5. ed. Cambridge University Press, Cambridge 1997, ISBN 0-521-57098-0, p. 49.
  5. ↑ Michael J. Benton: Vertebrate Paleontology. 3. ed. Blackwell, Malden MA 2005, ISBN 0-632-05637-1, p. 111.
  6. ↑ Robert L. Carroll: The earliest reptiles. En: Journal of the Linnean Society. Tom 45, nr. 304, 1964, p. 61–83.
  7. ↑ Howard J. Falcon-Lang, Michael J. Benton, Matthew Stimson: Ecology of earliest reptiles inferred from basal Pennsylvanian trackways. Journal of the Geological Society. Tom 164, nr. 6, 2007, p. 1113–1118.
  8. ↑ Sean P. Modesto, Diane M. Scott, Mark J. MacDougall, Hans-Dieter Sues, David C. Evans, Robert R. Reisz: The oldest parareptile and the early diversification of reptiles. En: Proceedings of the Royal Society B. Tom 282, nr. 1801, 2015.
  9. ↑ Rosemary E. Becker, Roldan A. Valverde, Brian I. Crother: Proopiomelanocortin (POMC) and testing the phylogenetic position of turtles (Testudines). En: Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research. Tom 49, nr. 2, 2011, p. 148–159.
  10. ↑ Il term ‹saur› ha duas muntadas dal tuttafatg differentas: per l’ina furma el il term general per designar ils gronds amfibis fossils, surtut ils dinosaurs, ictiosaurs e pterosaurs (term correspundent tudestg: Saurier); per l’autra designescha el il suturden dals saurs recents (term correspundent tudestg: Echsen). Cf. er Pledari grond.

Litteratura

[modifitgar | modifitgar il code]

Colliaziuns

[modifitgar | modifitgar il code]
Commons Commons: Reptils – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio
Da "https://rm.wikipedia.org/w/index.php?title=Reptils&oldid=163807"