Сөйрәлүчеләр
| Сөйрәлүчеләр | |
 | |
| ХФӘ билгесе | ɹɛpˈtɪli.ə |
|---|---|
| Халыкара фәнни исем | Reptilia Лауренти, Иосиф Николай, 1768[1] |
| Таксономик ранг | сыйныф[1] |
| Югарырак таксон | завропсиды[d] |
| Таксонның халык атамасы | Sürünənlər, Kriachviecher, Reptilien, সরীসৃপ, Rèptils, plazi, Krybdyr, Reptilien, Ερπετά, Reptiles, Reptiles, Matelijat, Reptiles, Krepdiarten, Réptiles, Ἑρπετόν, Mo‘ohana, זוחלים, hüllők, Սողուններ, Skriðdýr, Rettili, 爬虫綱, ქვეწარმავლები, 파충강, Ropliai, Reptielen, Krypdyr, Gady, Réptil, Reptile, Пресмыкающиеся, Рептилии, Plazy, plazilci, Rreptilët, Zvarranikët, Kräldjur, สัตว์เลื้อยคลาน, Sürüngenler, Плазуни, Động vật bò sát, 爬蟲類, Һөйрәлеүселәр һәм တွားသွားသတ္တဝါ |
| Нәрсәнең чыганагы | мясо рептилий[d] һәм йомырка[d] |
| Башлану вакыты | 312000 тысячелетие до н. э. |
| Кайда өйрәнелә | Герпетология һәм рептилология[d] |
 | |
| Номенклатура кодексы | Зоологик номенлатураның халыкара кодексы[d] |
| MCN коды | 0106.20.00 |
 Сөйрәлүчеләр Викиҗыентыкта | |
Сөйрәлүчеләр яки рептилияләр (лат. Reptilia) — умырткалы хайваннарның сыйныфы. Дөньяда аларның 8734 төре билгеле.
Сыйныф мезозой чорында чәчәк аткан. Соңрак күп төрләре юкка чыккан. Хәзерге сөйрәлүчеләрнең бабалары динозаврлар булган дип санала.
Сөйрәлүчеләрнең үз-үзләрен тотышы катлаулы булу баш миенең яхшырак үсеш алуына бәйле. Ул соры ми матдәсеннән торган кабык башлангычыннан һәм яхшы үсеш алган кечкенә мидән тора. Сөйрәлүчеләрдән примитиврак булган хайваннардан төп аермасы — мие кабыгы булуы.
Сөйрәлүчеләр — коры җирдә яшәүгә чынлап җайлашкан беренче төркем умырткалылар, аларның үрчүе һәм үсеше коры җирдә уза. Аларның кайберләре, мәсәлән, крокодил, диңгез ташбакасы, диңгез еланы кабат суда яшәүгә күчкән, ләкин үрчегәндә, күкәй салу өчен, ярга чыгалар. Җир-су хайваннары белән чагыштырганда, сөйрәлүчеләр хәрәкәтчәнрәк, активрак һәм тайга урманнарыннан алын чүлләргә, тропикларга кадәр төрле яшәү тирәлекләренә җайлашканнар. Моңа аларның мөгезматдәдән торган тәңкәләр белән канланган һәм кибүдән саклаучы коры тиресе, тиз хәрәкәтләнүгә җайлашкан очлыклары, бармак очларында төрле өслекләрдән шуышырга мөмкинлек бирүче тырнаклары булышлык итә. Шулай ук аларның очлыклары озын, вак күзәнәкле үпкә бар, моның хисабына газлар алмашы камилрәк. Аларның кеше һәм имезүче хайваннар бөеренә бик тә охшаган бөер бар.
Классификация
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Гернетологлар сөйрәлүчеләрнең 8 мең төрен исәнлиләр һәм аларны дүрт отрядка кертәләр:
- Томшыкбашлылар (гаттерияләр)
- Ташбакалар (ташбакалар)
- Тәңкәлеләр (еланнар, кәлтәләр, сораннар)
- Крокодиллар (крокодиллар, аллигаторлар)
Күнчелек вәкилләре, даими тән температурасы булмаганлыктан, җылырак климатлы илләрдә тереклек итәләр. Татарстанда барысы 8 төр: ташбакаларның 1 төре һәм тәңкәлеләрнең 7 төре очрый.
Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Рәхимов И.И., Ибраһимова К.К., Татарстанның үсемлекләр һәм хайваннар дөньясы. Казан, Мәгариф, 2007. 2012 елның 27 апрель көнендә архивланган.
- ↑ 1,0 1,1 Integrated Taxonomic Information System — 2000.