pride

Pride oppsto som minnemarkering for Stonewall-opprøret 28. juni 1969. Det homofile klientellet på baren Stonewall Inn i New York City hadde over lang tid blitt trakassert av politiet, og gjorde denne kvelden opprør mot politiet sine arrestasjonar. Opprøret har blitt ståande som eit viktig symbol og startskot for den moderne homokampen, kor diskresjon og undertrykking blei bytta ut med stoltheit, openheit og krav om rettar. Pride er eit konkret uttrykk for dette.

Den første skandinaviske pride-feiringa fann stad i København i 1971. Den fyrste norske pride-markeringa fann stad på Universitetsplassen i Oslo i 1974, med mellom andre Kim Friele som frontfigur. Det har vore årlege pride-feiringar i Oslo sidan 1982. Bergen har hatt tilsvarande feiringar sidan tidleg 1980-tal, og frå 1990-talet og 2000-talet har ei rad andre byar og tettstader starta sine eigne feiringar. Sidan 2015 har antallet pride-markeringar skutt i vêret i Noreg, og det ser ut til at desse feiringene har vorte folkefestar for mangfald.

Opprinneleg hadde dei lokale pride-festivalane i Noreg norske namn, til dømes Skeive dager i Oslo, Stavanger på skeivå og Regnbuedagene i Bergen. I dag har desse namna i stor grad vorte bytta ut med det engelske ordet pride.

Frå byrjinga på 1970-talet har dessutan homofile og lesbiske deltatt i 1. mai-markeringar, og slikt synleggjort skeivt mangfald.

I dei tidlege paradane var det færre deltakarar enn i dag. I ein av dei første paradane i Bergen skjulte mange av deltakarane andleta sine i frykt for å oppleve stigmatisering og diskriminering.

Sidan 2017 har pride-paraden i Oslo opplevd ei mangedobling i oppslutning. Omkring 30 000 deltar i paraden og 200 000 er tilskodarar, men dei eksakte tala kan variere frå år til år. Omkring 450 000 personar er innom Oslo pride i løpet av dei dagane som festivalen varer. Ei viktig utvikling i pride-feiringane er at dei ikkje lenger er ein fest berre for skeive, men er blitt ein fest der også majoritetsbefolkninga, næringslivet og det politiske miljøet deltar. Eit konkret døme på dette er at regnbogeflagget vaiar frå offentlege bygg og på offentlege plassar under pride.

Regnbogeflagget er kanskje det viktigaste symbolet for feiringane. Det blei skapt av Gilbert Baker i San Francisco i 1978. Flagget har gjennomgått fleire endringar kva gjeld tal på striper og fargar, men den vanlegaste utgåva i dag består av seks striper. Enkelt sett kan ein seie at flagget symboliserer mangfald, livsglede, livsmot og kamp. Flagget har òg oppstått i ei rad andre variantar som symboliserer ulike forståingar av seksuell orientering, kjønn og fetisjar. Slik tar flagget også på seg ei viktig identitetsskapande rolle i eit stadig meir differensiert, mangfaldig og synleg skeivt miljø.

Heilt sidan dei fyrste pride-markeringane byrja, har konservative aktørar vore kritiske til at homoseksualitet skal visast fram offentleg. I takt med at markeringane har vorte større, har imidlertid fleire frå den skeive bevegelsen dei siste åra kritisert pride for å vere for kommersiell og utvatna. Kritikarane er bekymra for at den radikale politikken som opprinneleg var viktig for pride har blitt fjerna til fordel for ein meir stuerein homobevegelse som ikkje utfordrar heteronormative ideal. Radikal politikk i den tidlege homobevegelsen var til dømes forsøk på å utfordre tradisjonelle familiekonstellasjonar og utvikle meir frigjerande former for samliv, intimitet og seksualitet. Kritikarar er òg bekymra for at pride har blitt ein kommersiell merkevare utan substansielt innhald, som tiltrekk seg næringslivet, men som ikkje utfordrar andre maktforskjellar i samfunnet knytta til økonomisk fordeling.

• homobevegelsen i Noreg
• FRI – Foreningen for kjønns- og seksualitetsmangfold
• regnbogeflagget

• Oslo pride
• Bergen pride
• Trondheim pride

• Hanne Marie Johansen (2019), Skeive linjer i norsk historie fra norrøn tid til i dag, Samlaget.
• Elisabeth L. Engebretsen (2021), “Cake is not an Attack on Democracy”: Moving beyond Carceral Pride and Building Queer Coalitions in Post–22/7 Norway I «NORA: Nordic Journal of Feminist and Gender Research», 29(4).
• Anna-Maria Söderberg (2017), Homonationalism, Leopard förlag
• Dávvet Bruun-Solbakk & Elisabeth Stubberud (2019), Sápmi Pride og skeiv samisk organisering, Senter for tverrfaglig kjønnsforskning/Universitetet i Oslo.