produsent – biologi – Store norske leksikon

Lauvskog er rik på produsentar, som dannar organiske sambindingar frå uorganiske.

Bøkeskogen i Larvik

Av Jechstra.

Lisens: CC BY NC ND 2.0

I biologien er produsent ein fellesnemnar for alle organismar som lagar all nødvendig næring sjølve, altså autotrofe organismar. Produsentar driv primærproduksjon og treng ikkje å ete andre organismar for å overleve. Produsentane utgjer det nedste trofiske nivået i næringskjeder og næringsnett. Grøne plantar og planteplankton er dei vanlegaste produsentane.

Faktaboks

Uttale: produsent
Etymologi: til produsere

Alle økosystem er avhengige av produsentar fordi det er desse som gjer om energi til organiske stoff som dannar grunnlaget for næringsnett. Utan produsentar ville det ikkje finnast mat til konsumentar, inkludert menneske og andre dyr. Det er estimert at produsentar produserer meir enn 200 milliardar tonn biomasse kvart år (målt i tørrvekt.)

Det finst to hovudtypar produsent. Fototrofe (og kalla fotoautotrofe) organismar utnyttar solenergien gjennom fotosyntese for å laga organiske stoff. Kjemoautotrofe organismar nyttar kjemisk energi til å produsera organiske stoff gjennom kjemosyntese. Dei aller fleste produsentar er fototrofe, sånn som plantar og dei fleste algar. Kjemoautotrofe organismar er mykje sjeldnare og lever i ekstreme miljø, til dømes bakteriar som lever i hydrotermiske ventilar på havbotnen og i aktive vulkanar.

Fotoautotrofe produsentar

Dei fleste produsentane vi kjenner til, driv fotosyntese. Det vil seie at produsentane kan danne karbondioksidgass (CO₂) om til energirike karbonsambindingar (sukker) ved hjelp av energien frå lyskjelder, som regel sollys. Plantar og algar har kloroplastar som fangar opp og brukar energien i sollyset. Ein kloroplast er ein spesiell cellelekam. Det finst òg bakteriar som er fotosyntetiserande. Dei blir kalla blågrønbakteriar og har klorofyll på same måten som grøne plantar.

Kjemoautotrofe produsentar

Rundt hydrotermiske undervasskjelder, som denne svarte skorsteinen, finn ein ofte kjemoautotrofe bakteriar som kan danna organiske stoff frå kjemisk energi.

Svart skorstein

Av NOAA Ocean Exploration.

Lisens: CC BY SA 2.0

Nokre produsentar driv ikkje fotosyntese. Særleg i økosystem der det er lite eller ikkje noko lys, finst det produsentar som hentar energi frå kjemiske sambindingar. Det blir kalla kjemosyntese. Denne typen produsentar bruker energien frå andre redoksreaksjonar enn fotosyntesen når dei skal lage sukker. Ein redoksreaksjon er ein kjemisk reaksjon der elektron går frå eitt atom eller molekyl til eit anna. I fotosyntesen kjem elektronane frå vann, medan dei i kjemosyntese til dømes kjem frå hydrogensulfid, metan, ferrojern eller mangan.

Døme på organismar som driv kjemosyntese er denitrifiserande bakteriar i jordsmonnet. Slike bakteriar gjer nitrat (NO_3–) om til nitrogen (N₂) eller lystgass (N₂O). Det blir i tillegg danna oksygen som bakteriane kan bruke. Eit anna døme er sulfatreduserande bakteriar, som finst på botnen av innsjøar og hav. Desse bakteriane gjer sulfat (SO4^2–) om til sulfid, som kan inngå i fleire kjemiske sambindingar.

Les meir i Store norske leksikon

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Artsinteraksjoner

Aline Magdalena Lee

NTNU – Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet