satellitt

Ein satellitt kan operere på eigahand, eller den kan vere del av ein konstellasjon med fleire satellittar som løyser ei felles oppgåve. Satellittar kan bli brukt til ei eller fleire oppgåver. Dette vert som oftast delt inn i desse kategoriane:

• jordobservasjon
  • kartlegging med ulike instrument som radar eller altimeter
  • fotografering med ulike typar kamera
  • vêrsatellitt for å lage betre vêrmeldingar
• astronomi, slik som Hubble-teleskopet

• kringkasting
• telefoni
• dataoverføring
• navigasjon, slik som GPS, GLONASS og Galileo

stadleg utforsking og transport:

• romstasjonar, slik som den internasjonale romstasjonen ISS
• romfartøy i transit, med folk eller utstyr/frakt
• laboratorium for forsøk i mikrogravitasjon

Satellittar kan ha mange ulike storleikar, som variera frå nokre få gram til fleire tonn masse.

Det som ofte blir referert til som tradisjonelle satellittar er store satellittar med ei masse over eitt tonn. Ein liten satellitt (engelsk: small satellite) er ofte definert som ein satellitt med masse mindre enn 500 kg. Vidare er omgrep som minisatellitt (masse under 250 kg), mikrosatellitt (masse under 50 kg) og nanosatellitt (masse under 10 kg) brukt for dei mindre satellittane.

Størrelsen til satellitten heng saman med bruksområdet, nyttelasta og effekta ein treng for at nyttelasta skal kunne utføre oppgåva si.

Ein satellitt vert sett saman av fleire delsystem. Definisjonane av delsystema kan variere litt mellom dei enkelte satellittane, men vanlegvis er oversikta under dekkande.

• Mekanisk delsystem (engelsk: mechanical subsystem): Omfattar mekaniske strukturar, slik som rammer og eventuelle delar som kan bevege seg.
• Termisk delsystem (engelsk: thermal subsystem): Omfattar det som trengst for å regulere temperaturen om bord i satellitten. Dette kan inkludere passivt å fjerne varme-energi frå varme komponentar slik som ein forsterkar, eller aktivt å kjøle ned spesielle kamerasensorar eller varme opp batteri der det er nødvendig.
• Framdrift (engelsk: propulsion subsystem): Somme satellittar har behov for å endre bana dei går i, eller å justere fart for å halde seg på rett plass i bana. Desse treng eit delsystem for framdrift. Desse satellittane har ein eller fleire små motorar (engelsk: thruster). Dette kan til dømes vere rakettmotorar, kald-gass thruster eller elektrisk thurster (ofte ionemotor).
• Retningskontroll og stabilitet (engelsk: attitude determination and control subsystem): Oppgåva til dette delsystemet er å sørge for at satellitten peikar i den retninga den skal, og endre retninga når det er nødvendig. Dette kan vere å peike eit kamera mot eit mål på jorda, eller ei antenne mot ein brukar på bakken.
• Energi (engelsk: electrical subsystem): Alle satellittar og romsondar treng eit delsystem for å hauste og lagre energi. Dette omfattar vanlegvis solceller til å generere elektrisk energi frå sollys og lagring av denne energien på eit batteri. Delsystemet har også ansvar for å fordele og overvake bruken av energi i satellitten. Somme romsondar til ytre solsystemet og til andre planetar nyttar andre kjelder for elektrisk energi, slik som termo-elektriske radioisotopgeneratorar.
• Telemetri (engelsk: telemetry subsystem): Dette delsystemet samlar inn data frå ulike målepunkt om bord i satellitten. Dette kan vere temperatur til ulike komponentar, straumforbruk, spenningsnivå, minnebruk, oversikt over eventuelle feil og så vidare. Telemetridata vert sendt til bakken og er viktig for å kunne ha oversikt over helsa til satellitten.
• Datahandtering, kommando og lagring (engelsk: on-board command and data handeling): Dette delsystemet har ansvaret for å handtere kommandoar frå bakken, handtere og lagre data om bord i satellitten før denne kan overførast til bakken.
• Nyttelast (engelsk: payload): Nyttelasta er delsystemet som utfører oppgåva til satellitten.

Kommunikasjon kan også i somme tilfelle bli sett på som eit delsystem, men ofte er dette ein del av telemetri-delsystemet og/eller datahandtering, kommando og lagring. Ofte treng ein eit eige radiosystem for å overføre data frå ei nyttelast ned ttil bakken. I andre tilfelle er nyttelasta sjølv eit kommunikasjonssystem, slik som for ein kringastingssatellitt. Delsystemet omfattar radioar, antenner og handtering av desse, både i rommet og på bakken.

Den første satellitten som vart skote opp i bane var den sovjetiske satellitten Sputnik 1 som vart skote opp 4. oktober 1957. Dette var ein svært enkel satellitt som mellom anna sende ut ulike radiosignal som varierte med temperaturen inne i satelliten.

Den første telekommunkasjonssatellitten som kunne brukast til å kringkaste sendingar mellom Europa og USA var Telestar 1 (10. juli 1962).

Sidan den gang har knapt 9000 satellittar vorte skotne opp i bane. Dei fleste av desse fungerer ikkje lenger. Satellittar i låge baner vert heile tida bremsa opp slik at dei etterkvart kjem inn i atmosfæra og brenn opp, men mange satellittar vert værandes i bane etter at dei sluttar å fungere. Desse er dermed romskrot. Det finst omtrent 2000 operasjonelle satellittar i bane. Det er planlagt å skyte opp svært mange satellittar dei kommande åra i fleire megakonstellasjonar for kommunikasjonssatellittar.

Noreg har per juli 2020 fem eigne operasjonelle satellittar i bane.

Satellittar vert ofte klassifisert etter i kva slags bane dei er plasserte i.

De vanlegaste inndelingane er:

• lågbanesatellittar (engelsk: Low Earth Orbit – LEO): banehøgd mellom 200 og 1200 km over jordoverflata. Ofte brukt til jordobservasjonssatellittar.
• satellittar i middels høge baner (engelsk: Medium Earth Orbit – MEO): banehøgd mellom 1200– 35 786 km. Ofte brukt til navigasjonssatellittar.
• geosynkrone og geostasjonære baner (engelsk: Geo stationary Orbit – GEO): banehøgd på 35 786 km, der geostasjonære baner er geosynkrone med 0 graders ekvatorvinkel. Ofte brukt til kringkasting- og kommunikasjonssatellittar.
• høge baner (engelsk: Higly Elliptical Orbit – HEO): banehøgd over 35 786 km

Av spesielle baner finst polare baner, der satellittane går over polområda med ekvatorvinklar på 80–100 grader, og dei solsynkrone (engelsk: Sun Synchronius Orbit (SSO), der satellittane passerer over dei same punkta på jordoverflata til same lokaltid.

Satellittar kan også plasserast i sokalla Lagrange-punkt.

• romsøppel
• satellittbaner
• norske satellittar
• bane – romteknikk
• romvirksomhet