Xenia Theodoridou

This dissertation discusses Yannis A. Papaioannou’s 16 chamber music works using tonal harmonic idiom (1936-1962). This analysis is conducted in conjunction with a biographic survey and with comparisons with the rest of his work and the Greek and international contemporary historical frame.One can detect some main stable stylistic features throughout the composer’s output: firstly, the foundation upon a classical style of motivic and thematic economy and organization of form, which commences with romantic classicism and evolves into various neoclassical idioms; also a programmatic element, which becomes particularly apparent through use of thematic transformation, suggestive titles, quotations and textural interruptions, which have narratological consequences and may acquire ideological character. One finds that a strict categorization of his output in stylistic periods is not possible, since different main axes of style and aesthetics can be detected, which have not been followed o...

Papaioannou’s activity as a choir conductor, while some of his own works were included in his programs, is testified for the period between 1938-1940, under the Metaxas Regime. It is not known so far if these, or other, choirs continued to exist and be performed during the Nazi Occupation, especially after the catastrophic winter of 1942. Yet Papaioannou composes four a capella choral works on verses by Palamas and Porfyras in the summer of 1943. A reading of those works as comments on the dramatic situation of Greece during that time, also as documents of spiritual resistance, is possible, while the turn towards the reek National School can be observed through modal elements. Porfyras’ “naturalist” tendence, which equates the circumstances of the outside world with his inner spiritual and sentimental proceedings is also particularly akin for Papaioannou, as can be remarked in other works of his, earlier or later, who juxtapose or identify natural elements with human feelings and metaphysical searches and use specific textures as meaning operators. The rather, even today, unperformed choral works testify an indomitable spirit, despite adverse circumstances, and can claim a right place next to other works with similar aims of Greek composers from that period.

Η δράση του Παπαϊωάννου ως μαέστρου χορωδιών, από τις οποίες ερμηνεύτηκαν και ορισμένα έργα του, από το 1938 ως τουλάχιστον το 1940, επί καθεστώτος Μεταξά, τεκμηριώνεται από τεκμήρια όπως σωζόμενα προγράμματα συναυλιών. Τα ως τώρα γνωστά δεδομένα δεν αποσαφηνίζουν το αν αυτές οι χορωδίες, ή ενδεχομένως άλλες, εξακολούθησαν να υφίστανται και κατά την Κατοχή, ιδιαίτερα μετά τον καταστροφικό χειμώνα του 1942. Ο Παπαϊωάννου συνθέτει όμως μια σειρά χορωδιακών έργων το καλοκαίρι του 1943 σε στίχους των Πορφύρα και Παλαμά, για τα οποία είναι σαφώς δυνατή μια ανάγνωση ως σχολίων της δραματικής κατάστασης που βίωνε τότε η Ελλάδα και επίσης ως πράξεων αντίστασης με πνευματικούς όρους, ενώ η στροφή προς την Εθνική Σχολή είναι αισθητή μέσω στοιχείων τροπικότητας. Η «φυσιολατρική» διάθεση του Πορφύρα, που όμως εξισώνει τις συνθήκες του τοπίου με τον εσωτερικό του ψυχικό και πνευματικό κόσμο, προσιδιάζει ιδιαίτερα και στον συνθέτη, όπως φαίνεται και σε άλλα έργα του, προγενέστερα ή μεταγενέστερα, που αντιπαραθέτουν ή ταυτίζουν στοιχεία της φύσης με ανθρώπινα αισθήματα και υπαρξιακές αναζητήσεις και χρησιμοποιούν συγκεκριμένες υφές ως σημασιολογικούς φορείς νοήματος. Τα μάλλον ακόμη ανεκτέλεστα σήμερα χορωδιακά αποτελούν μνημεία ενός αδάμαστου από τις αντίξοες συνθήκες πνεύματος, αντάξια άλλων έργων Ελλήνων συνθετών που γράφτηκαν κατά την ίδια περίοδο.

In works of both these composers, despite their many different pursuits and style, resulting also from their chronological distance, we can identify as a strong common feature general characteristics of exoticism. More specifically, in their works stereotype orientalistic characters, themes and styles occur, as they are established in the Western European literary and musical works of the 19th and of the beginning of the 20th century. But, since they represent the East being partly Others to the West,because Greece, then as now, was seen as a crossroad between West and East and epistemologically has been identified with an Incomplete Self, the issues of representation of power relationships, or of self-report, also of existence of other attitudes similar to Western ones are particularly interesting. Given that orientalistic Representations sought more or less verisimilitude or artistic truth instead of authenticity, the question of a possibly greater degree of authenticity of the orientalist tropes in Greek works, in conjunction with the searches of the Greek National School, then attempting to balance her orientation between West and East, is particularly interesting. Moreover, this study will be focusing mostly on songs, thus helping to advance the study of orientalism in this genre, which is still overshadowed by opera-centred researches. And, finally, as I will try to demonstrate, some of Riadis' works may have been for Papaioannou, his pupil for a short period of time, not only a connecting link with French exoticism, but also a model for the creation of at least one of his own orientalistic pieces.

Στην παρούσα διατριβή διερευνώνται τα 16 έργα μουσικής δωματίου σε τονικό ιδίωμα του Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, που γράφτηκαν από το 1936 ως το 1962, σε συνάρτηση με στοιχεία του βίου και της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας, όπως και με αναφορές και συγκρίσεις με το υπόλοιπο έργο του και με το ιστορικό πλαίσιο δημιουργίας του, ελληνικό και ξένο. Διακρίνεται ότι υπάρχουν ορισμένες σταθερές ύφους, που διατρέχουν τη δημιουργία του συνθέτη, όπως, καταρχάς, η στήριξη στο κλασικό ύφος μοτιβικής και θεματικής οικονομίας και οργάνωσης μορφών, που ξεκινά από το ρομαντικό κλασικισμό και εξελίσσεται σε διαφόρων ειδών νεοκλασικά ιδιώματα, καθώς και το στοιχείο της προγραμματικότητας, που διαφαίνεται ιδιαίτερα μέσω της στοχευμένης χρήσης θεματικών μεταμορφώσεων, υποβλητικών τίτλων, παραθεμάτων και ασυνεχειών υφής, οι οποίες έχουν συνέπειες στα έργα ως «αφηγήσεις» και μπορεί να προσλαμβάνουν ιδεολογικό χαρακτήρα. Διαπιστώνεται ότι δεν είναι εφικτός ο αυστηρός διαχωρισμός σε υφολογικές περιόδους, καθώς οι κύριοι άξονες τεχνοτροπίας και αισθητικής ήταν ποικίλοι και δεν υπηρετήθηκαν μόνο διαδοχικά, αλλά συνυπήρξαν και ταυτόχρονα (π.χ. κλασικισμός και ιμπρεσιονισμός ή δωδεκαφθογγικό και τονικό ιδίωμα). Η περίοδος στροφής προς την Εθνική Σχολή δεν είναι η μοναδική κατά την οποία απασχολεί τον συνθέτη το ζήτημα της σύζευξης της δυτικής με την ανατολική παράδοση. Ο Παπαϊωάννου αρχικά αποκλίνει από την κρατούσα αντίληψη της Εθνικής Σχολής στη δεκαετία του '30 και διαφοροποιείται υφολογικά και ιδεολογικά, παρουσιάζοντας σαφή επιρροή από τον ιμπρεσιονισμό και τον εθνικά χρωματισμένο εξωτισμό. Στα έργα της δεκαετίας του '40 συμπλέει περισσότερο με το κυρίαρχο κλίμα της Εθνικής Σχολής ως προς τη χρήση υλικού βυζαντινής ή δημοτικής μουσικής ή και δημοτικοφανούς, αποφεύγοντας ωστόσο την αναπαραγωγή ορισμένων ιδεολογικών θέσεων άλλων συγχρόνων συνθετών και εκπροσώπων της (Λαμπελέτ, Καλομοίρης, Πετρίδης). Μεταπολεμικά, σε έργα μουσικής δωματίου, αλλά και ευρύτερα στην εργογραφία του συνθέτη (π.χ. σε οχρηστρικές σουίτες), παρατηρείται αρχετυπική αναδρομή σε ένα ιδεαλιστικής θεώρησης αρχαϊκό παρελθόν με ελεύθερους συνειρμούς ελληνικότητας, που συνάδουν με αντίστοιχες μεταπολεμικές αναζητήσεις άλλων Ελλήνων συνθετών της πρωτοπορίας (Σισιλιάνος, Δραγατάκης, Ξενάκης). Από τη διερεύνηση των ερμηνευτικών παρουσιάσεων και της κριτικής υποδοχής, διαπιστώθηκε ότι για τα έργα αυτά υπάρχει σημαντικό κενό πρόσληψης, καθώς τα περισσότερα έχουν εκτελεστεί σπάνια ή και καθόλου. Η κριτική έκδοση των ανέκδοτων από αυτά, αποκάλυψε σε ορισμένες περιπτώσεις την ιδιαίτερη ευαισθησία του συνθέτη για την ανάδειξη των μεταβολών της υφής, μέσω των παραμέτρων της δυναμικής, του ηχοχρώματος και της ισορροπίας μεταξύ των οργάνων, ζητήματα με τα οποία πειραματιζόταν και στα οποία αναθεωρούσε την άποψή του σε διαφορετικές εκδοχές των χειρογράφων, ενώ παράλληλα φαίνεται ότι δεν ήταν απόλυτα συνεπής ως προς την τήρηση ομοιογένειας στις ενδείξεις κατά τη διαδικασία της καθαρογράφησης. Κατά συνέπεια, η εκδότρια υποχρεώθηκε σε αποφάσεις που αποτυπώνονται διακριτά στην παρτιτούρα και αιτιολογούνται στο κριτικό υπόμνημα.

This dissertation discusses Yannis A. Papaioannou's 16 chamber music works using tonal harmonic idiom (1936-1962). This analysis is conducted in conjunction with a biographic survey and with comparisons with the rest of his work and the Greek and international contemporary historical frame. One can detect some main stable stylistic features throughout the composer's output: firstly, the foundation upon a classical style of motivic and thematic economy and organization of form, which commences with romantic classicism and evolves into various neoclassical idioms; also a programmatic element, which becomes particularly apparent through use of thematic transformation, suggestive titles, quotations and textural interruptions, which have narratological consequences and may acquire ideological character. One finds that a strict categorization of his output in stylistic periods is not possible, since different main axes of style and aesthetics can be detected, which have not been followed only consecutively, but have coexisted, too (f.ex.classicism and impressionism or twelve-tone system and tonal idiom). The phase of turn to the Greek National School is not the only one during which Papaioannou is preoccupied with the issue of conjunction of the western and eastern traditions. In the 30's Papaioannou deviated from the currently dominating ideology of the Greek National School, as he was influenced by impressionism and nationally orientated exoticism In his works from the 40's he appears to conform more with the views of the National School as the use of folk or folk-like material or material from the byzantine tradition is concerned, but he does not reproduce some ideas expressed by contemporary composers, representatives of the School (Lambelet, Kalomoiris, Petridis). After the War, in some chamber music works and in some other ones as well (i.e..orchestral suites), a kind of archetypal visit to an idealistically conceived archaic past, freely evoking Greekness, can be discerned, in accordance with similar quests by other Greek avant-garde composers (Sicilianos, Dragatakis, Xenakis). No critical reception for most of these works exists, as they have been rarely or never performed. The critical edition of the unpublished works, revealed in some cases Papaioannou's particular sensibility for showing textual modifications, through the parametres of dynamics, color and balance among the instruments, which have been subjects of experimentation, while he sometimes revised his views and has not always been completely accurate in keeping homogeneity during the process of making a final draft. Accordingly, the editor had to undertake some decisions which are clearly stated on the scores and are being justified in the critical notes.