Volume: 9 Issue: 2 Year: 2012
Teacher and student views
Seviye belirleme sınavına
regarding the placement test yönelik öğretmen ve öğrenci
görüşleri
Türkan Argon 1
Aylin Soysal 2
Abstract
The purpose of this study is to identify
teacher and student views regarding the
Placement Test (SBS). The research was
undertaken with primary school teachers from
Bolu central district (n=100) and students who
were given the test during (n=100) 2009-2010
educational year. The study employing the
survey model utilizes qualitative research
methods. Data was collected by using interview
forms which were later analyzed by content
analysis. At the end of the study it was found
that SBS creates feelings such as stress, fear,
anxiety and curiosity and has an important effect
on the identification of the future educational
lives and professions of the students. SBS
prevents students from socializing. Differences
have been detected between the courses SBS
covers and the courses studied at school.
Students engage in activities such as answering
test questions, taking trial tests, answering
preparatory courses, receiving counseling, going
to the courses and private tutoring. School
administrators take the exam results very
seriously. Implementations that are based on
student-teacher-parent collaboration and that
Özet
Bu araştırmanın amacı, Seviye Belirleme
Sınavına (SBS) yönelik öğretmen ve öğrenci
görüşlerini belirlemektir. Araştırma, 2009-2010
eğitim-öğretim yılında Bolu merkez ilçe
ilköğretim
kurumlarında
görev
yapan
öğretmenler (n=100) ile sınava giren öğrenciler
(n=100) üzerinde yürütülmüştür. Tarama
modelindeki araştırmada nitel araştırma yöntemi
kullanılmıştır. Görüşme formu ile veriler
toplanmış, içerik analiz tekniği ile çözümlenmiş
ve sayısallaştırılmıştır. Araştırma sonucunda
SBS’nin stres, korku, heyecan, merak gibi
duygular uyandırıp, öğrencilerin gelecekteki
eğitim hayatı ve mesleğini belirlemede oldukça
önemli etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıştır. SBS
öğrencilerin sosyalleşmelerini engellemektedir.
SBS’nin kapsadığı dersler ile okulda işlenen
dersler arasında eşitsizlik bulunmaktadır.
Öğrenciler SBS’ye yönelik test çözme, deneme
sınavı,
etüt-yetiştirme
kursu,
rehberlik,
dershaneye gitme, özel ders alma gibi etkinlikler
yapmaktadırlar.
Okul
yöneticileri
sınav
sonuçlarına aşırı önem vermektedir. SBS yerine
yetenek ve ilgilere göre seçim yapan, öğrenciöğretmen-veli işbirliğine dayalı uygulamalar
önerilmiştir.
yazar: Doç. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, 14280
Bolu/Türkiye turkanargon@hotmail.com
2 İngilizce Öğretmeni, MEB Bolu, aylinarslanyilmaz@hotmail.com
1Sorumlu
447
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
use selection based on ability and interests have Keywords: Seviye belirleme sınavı, öğretmen,
been suggested.
öğrenci.
Keywords: Placement test, teacher, student
Extended English Abstract (at appendix)
Giriş
Ülkemizde ortaöğretim kurumlarının bazılarına girebilmek için öğrenciler ilköğretimin sonunda
merkezi bir sınav olan Seviye Belirleme Sınavına (SBS) girmek ve başarılı olmak durumundadırlar.
Bu kurumlara girmek isteyen öğrenci sayısının fazla olması buna karşın kurumların öğrenciler için
ayırdıkları kontenjanlarının sınırlı olması eleme ve seçme işleminin yapılmasını gerektirmektedir.
Yani, sınırlı kontenjanı olan bu okullara girebilmek için öğrencilerin yapılan sınavlardan yüksek puan
almaları gerekmektedir. Bu durum ise öğrencileri daha çocuk yaştan itibaren, ne yazık ki daha
çocukluklarını yaşayamadan, sınav gerçeği ile karşılaşmalarına ve bir koşuşturma içine girmelerine
neden olmaktadır. SBS, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından her yıl haziran ayında ders kesiminden
sonra düzenlenen, ilköğretim kapsamı içerisinde Türkçe, matematik, fen bilimleri, sosyal bilimler ve
İngilizce derslerinden 6, 7 ve 8’inci sınıflardaki müfredatta belirtilen kazanımları öğrencilerin elde
etme seviyesinin ölçüldüğü merkezi sistem sınavdır. Sınav çoktan seçmeli test şeklinde kazanımlar
esas alınarak hazırlanıp, öğrencinin yorumlama, analiz etme, eleştirel düşünme, sonuçları tahmin
etme, problem çözme vb. yeterliliklerini ölçecek niteliktedir (MEB, 2010a).
SBS, ilköğretim sürecinin zorunluluğu göz önüne alınıp mezun olan bütün öğrencilerin girme
potansiyeli olan dolayısıyla en çok öğrencinin müracaat edip katılım göstereceği sınavlardan biridir.
Öğrencilerin geleceklerini belirlemede önemli etkisinden dolayı her yıl hazırlanma, uygulanma ve
değerlendirme süreçleri açısından öğrencilerin, velilerin, eğitimcilerin ve tüm eğitim-öğretim
kurumlarının dikkatini üstüne çekmektedir. Bu sınava katılan adayların %75’inden daha fazlası sınavı
kazanamamakta ve istedikleri ortaöğretim kurumuna yerleşememekte, düşük düzeyde başarı
göstermektedirler (Sarıer, 2010). Olumsuz olan bu sonuç ise sınava olan dikkatleri daha da
artırmaktadır. Diğer yandan ülkemizde ortaöğretim kurumlarında oldukça fazla okul çeşitliliği söz
konusudur. Bu okullardan bazıları sınavsız doğrudan başvuru yoluyla öğrenci alırken (genel liseler,
ticaret meslek liseleri, teknik ve endüstri meslek liseleri, kız teknik ve meslek liseleri, imam-hatip
liseleri gibi), bazıları sınavla öğrenci almaktadır (anadolu liseleri, sosyal bilimler liseleri, fen liseleri,
anadolu öğretmen liseleri gibi). Ayrıca özel yetenek sınavları ile öğrenci alan liseler de mevcuttur
(güzel sanatlar ve spor liseleri gibi) (Üzkurt ve Koçakoğlu, 2009). Var olan çeşitlilik, öğrencilerde
yönlendirme olmadığı durumda tercih karışıklığına neden olabileceği gibi, gelecek kaygısı nedeniyle
toplumsal bakış açısıyla da en iyi eğitimi veren liseler fen liseleri, Anadolu öğretmen liseleri
448
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
düşüncesiyle sınava hazırlık sürecinde bu liselere olan talebi artırmaktadır. Diğer yandan
ortaöğretime girişte sınavlar konusunda tam bir sistem uygulamaya konulamamış, bu durum
beraberinde pek çok sorunu da getirmiştir. Ortaöğretime girişte ilköğretim ikinci kademede son
yıllarda değişik isimlerde ve farklı şekillerde pek çok sınavın uygulamaya konulması bu duruma
örnek olarak verilebilir. Örneğin Fen Liselerine öğrenci seçmek için 1988 yılına kadar iki basamaklı
yapılan sınav, 1988-1995 yılları arasında tek basamaklı Fen Liseleri (FL) Sınavı adı altında yapılmıştır.
1995 yılında Anadolu Öğretmen Liseleri (AÖL) Sınavı ile birleştirilmiş, 1995–1998 yılları arasında
FL/AÖL adı altında yapılmıştır. 1998 yılında kesintisiz zorunlu eğitime geçişle birlikte FL/AÖL
sınavı ilkokul sonunda yapılan Anadolu Liselerine Giriş Sınavlarıyla birleştirilerek Orta Öğretim
Kurumları Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sınavı (OÖKÖSYS) adı ile uygulanmaya başlamıştır.
Ortaöğretim Kurumları Sınavı (OKS) ile öğrenciler anadolu lisesi, anadolu öğretmen lisesi, anadolu
teknik lisesi, anadolu meslek lisesi, anadolu imam-hatip lisesi, anadolu sağlık meslek lisesi ve fen
liselerine yerleştirilmiştir. 8. Sınıfta orta öğretim kurumlarına yerleşmek için öğrencilerin girdiği
OKS, 2007’de son defa uygulanmış ve değişime uğramıştır. 2008-2009 eğitim-öğretim yılından
itibaren uygulanan bu sınavın hem adı hem de uygulaması değiştirilmiştir. Öğrencinin okul içi
sınavları ile altıncı, yedinci ve sekizinci sınıflarda ulusal düzeyde yapılan Seviye Belirleme Sınavları
(SBS) almıştır. Başlangıçta 6. sınıftan itibaren, üç yıl ardı ardına yapılan SBS’nin kademeli olarak
kaldırılacağı açıklanmıştır. Uygulamaya bakıldığında SBS’nin 6, 7,ve 8 sınıflarının eğitim öğretim
yılının sonunda 3 defa yapılan sınavın, aşamalı olarak kaldırıldığı ve sadece 8. sınıf sonunda
yapılacağı belirtilmektedir. Bu arada diğer lise türleri olup sınavla öğrenci alan anadolu teknik,
anadolu meslek ve meslek liseleri 1998’e kadar sınavla öğrenci almış, anadolu teknik ve anadolu
meslek liseleri için olan kısmı 1998’de OKS ile birleştirildiğinden adı meslek liseleri (ML) olarak
değiştirilmiştir. Kurumlara bağlı Meslek Liseleri Sınavı 1998’de uygulanmaya başlanmış ve 2001
yılında OKS ile birleştirilmiştir (Kerim vd., 2010; Özcan ve Açık, 2011).
Görüldüğü gibi son 30 yıllık bir sürede ortaöğretime giriş konusunda farklı sınav uygulamaları
yapılmış ve süreç tam bir düzene oturtulamamıştır. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Derneği’nin (2010) sınavlar üzerinde yaptığı bir çalışmada bu durum dile getirilmiş, yapısal bir
düzenleme gerçekleştirilemediği vurgulanmıştır. Bu çalışmaya göre süreç içinde eğitimin farklı
kademelerindeki öğrenci akışı sınavlarla düzenlenmeye çalışılmış, uzun vadeli politika oluşturmak
yerine, her güçlük sınavlarla aşılmaya çalışılmıştır. Zaten uzun ve yorucu bir hazırlık süreci
gerektiren sınavlar, çocuklar üzerinde olumsuz bir takım etkiler meydana getirmekteyken, bir de
uygulamaya yönelik sık sık değişikliklerin olması, sınava girecek öğrenciler üzerinde olumsuzlukların
etki düzeyini artırmaktadır. Bu durumdan sadece öğrenciler değil, okullardaki öğretmenler ve veliler
de etkilenmektedir. Çünkü sınavda sorulacak sorulara yönelik programdaki kazanımları, eğitim
449
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
öğretim süreci içinde öğrencilere kazandıracak olan kişilerin öğretmenler olması onların da sınava
hazırlanmalarını gerektirmektedir. Uzun yıllar süren gelişme ve öğrenme süreçlerinin, öğretilen her
konuyu kapsaması imkânsız gibi olan tek sınavla ölçülmesi, buna bağlı olarak öğrencilerin sınav
merkezli öğrenmeye yönelmeleri, dershane ve kurslara gitmeleri okullarda görev yapan
öğretmenlerin varlık duygusuna zarar vermekte ve otorite kaybına neden olmaktadır (Aydın, 2008).
Bunun yanında SBS aileler açısından da oldukça büyük önem taşımaktadır. Son yıllarda ekonomik
durumu ne olursa olsun hemen hemen her ailenin çocuğunu dershaneye gönderme çabasının ve
özel ders aldırma eğiliminin artması bu durumun açık göstergeleridir. Çünkü aileler iyi bir
üniversiteye girişin her geçen yıl zorlaştığının, bu yarışta olan gençlerin sayısının her geçen gün
arttığının farkında oldukları gibi, devam edilecek iyi bir lise ve ardından gelen üniversitenin
çocuğunun gelecekte seçeceği meslek konusundaki etkisini ve önemini çoktan fark etmişlerdir.
Nitekim Özerman’ın (2007), OKS’ye başvuranların sadece beşte birinin istediği okula
yerleştirilmesinin toplumda kaygı dolu bir ortam yarattığı bulgusu, bu durumu belgelendirmektedir.
MEB’in yeni öğretim programlarındaki hedeflere ulaşıp ulaşmadığının tespiti açısından yeterli ve
uygun olmadığı düşüncesinden hareketle, bilgi içerikli ve sonuç temelli ölçme ve değerlendirme
yöntemi olan OKS’yi bırakıp süreç temelli olarak yapılandırılan SBS’yi uygulaması da tartışma
konusudur. Bunun nedeni SBS’nin öğrencilerin dershanelere yönelmesini azaltması beklenirken,
tam aksi şekilde önceki sisteme göre daha alt sınıflardan başlayarak dershanelere ve kurslara
yönelmeleri, deneme sınavlarının sayılarının arttırılması ve bunun sonucu olarak öğrencilerin kişisel,
bedensel ve sosyal gelişimlerine yeterince zaman ayıramamaları şeklinde söylenebilir (MEB, 2010b).
Görüldüğü gibi SBS öğrenci, öğretmen, veli, kurum boyutları göz önüne alındığında neredeyse
toplumun tamamını ilgilendiren bir sınavdır. SBS, şeklinde ve uygulanışındaki değişiklikler,
öğrencilerin yerleştirileceği okul kontenjanlarının sınırlı olması, sınava hazırlanan öğrencilerin bu
süreçte yaşadıkları zorluklar gibi pek çok değişkeni içinde bulunduran bir sınavdır. Sınav sürecinden
en çok etkilenenlerin başında ise öğrenciler ve öğretmenler gelmektedir. SBS ile doğrudan
etkileşimde olan bu iki grubun sınava yönelik görüşleri ise uygulamaya yönelik veri elde etmek ve
sorunların üstesinden gelmek için büyük önem taşımaktadır. Çünkü SBS’ye yönelik pek çok çalışma
yapılmakla birlikte doğrudan öğrenci ve öğretmenlerle yapılan çalışmaların sınırlı olduğu
görülmektedir. Belirtilen gerekçeler doğrultusunda yapılan bu araştırma ile üzerindeki tartışmalar
halen devam eden SBS hakkında öğretmen ve öğrenci görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde
edilen sonuçlar ile tartışmalara ve uygulamaya katkı bulunması da amaçlanılmıştır.
450
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı, SBS’ye yönelik öğretmen ve öğrenci görüşlerini tespit etmektir. Bu
amaç doğrultusunda araştırmada, ilköğretim okulları 6, 7 ve 8. sınıflarda okuyan öğrenci ve ders
veren öğretmenlere SBS’ye yönelik aşağıdaki sorular sorulmuştur:
1. SBS denilince aklınıza ne geliyor?
2. SBS gerekli bir sınav mıdır? Neden?
3. SBS’nin öğrenciler üzerinde oluşturduğu olumlu ya da olumsuz etkileri nelerdir?
4. SBS’nin öğretmenler üzerinde olumlu ya da olumsuz etkileri nelerdir?
5. SBS’nin içerik ve kapsamının okulda işlenen derslere uygun olup olmadığı hakkında
düşünceleriniz nelerdir?
6. SBS’nin kapsadığı dersler ile müfredat kapsamındaki dersler arasında eşitsizlik olduğunu
düşünüyor musunuz? (Matematik, fen, resim, müzik gibi)
7. SBS için okulda bir hazırlık yapılıyor mu? Yapılıyorsa bunlar ne gibi etkinliklerdir?
8. SBS için okul dışında herhangi bir hazırlık yapıyor musunuz? Yapıyorsanız bunlar ne gibi
hazırlıklardır?
9. SBS için okuldaki öğretimi mi yoksa okul dışında yapılan hazırlığı mı yeterli
görüyorsunuz? Neden? (Bu soru sadece öğrencilere sorulmuştur.)
10. SBS’nin öğrencinin gelecekteki öğrenim yaşantısına etkisi var mıdır? Bu etkiler nelerdir?
11. SBS ve sonuçlarına okul yöneticilerinin bakışı nasıldır? Sınava yönelik olarak ne gibi
davranışlarda bulunmaktadır?
12. Siz olsaydınız SBS yerine nasıl bir yol izlerdiniz?
Yöntem
Araştırmanın Modeli
Tarama modeli benimsenerek gerçekleştirilen araştırmada, öğretmen ve öğrencilerin SBS ile ilgili
görüşlerine yönelik verilerin toplanması, çözümlenmesi ve yorumlanmasında nitel araştırma yöntemi
kullanılmıştır. Tarama modelleri var olan bir durumu olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan
yaklaşımlar olup, araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde olduğu gibi
tanımlanmaya çalışılmaktadır (Eroğlu, 2006). Nitel araştırmalar ise gözlem, görüşme ve doküman
analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi
ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmalardır (Yıldırım
ve Şimşek, 2005).
451
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Çalışma Grubu
Araştırma, 2009-2010 eğitim öğretim yılında Bolu ili merkez ilçe ilköğretim kurumlarında görev
yapan ve araştırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen öğretmenler (N=100) ve 6, 7 ve 8. sınıflarda
öğrenim gören ve SBS’ye giren öğrenciler (N=100) üzerinde yürütülmüştür.
Verilerin Oluşturulması ve Toplanması
Araştırmada öğretmen ve öğrencilerin SBS’ye yönelik görüşlerini belirlemek amacıyla
standartlaştırılmış açık uçlu soru tekniğine uygun olarak yapılandırılmış sorulardan oluşan bir
görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formu esnekliği, katılımcıların düşüncelerini istedikleri gibi
yazıya dökerek belli bir konuda derinlemesine bilgi toplam imkânı verdiği, çok sayıda katılımcıya
ulaşma imkânı sağladığı, veri toplama ve çözümleme kolaylığı bakımından araştırmacılar tarafından
sıklıkla tercih edilen formlardır. Katılımcıların görüşmeciden etkilenmeden, gerçek düşünce ve
deneyimlerini yansıtmalarını temin etmek ve görüşmeci yanlılığı ile öznelliğinin doğuracağı zararları
engellemek, görüşlerini sınırlandırmadan düşüncelerini yazılı olarak ifade etmeleri istenmiştir (Ekiz,
2003; Yıldırım ve Şimşek, 2005; Balcı, 2009). Formun hazırlanma sürecinde, ilgili literatür taranarak
açık uçlu sorular hazırlanmış, iç geçerliliğini sağlamak için eğitim bilimleri alanında uzman üç kişinin
görüşü ve katılımcı teyidi alınmıştır. 10 ilköğretim öğretmeni ve 10 öğrencisine ön uygulama
niteliğinde bir çalışma yapılmış, elde edilen dönütler doğrultusunda formun eksik yönleri belirlenmiş
ve asıl uygulama için hazır hale getirilmiştir. Çünkü veri toplama araçlarının denenmesi araştırmanın
geçerlik ve güvenirliği ile doğrudan ilintilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Hazırlanan formda
öğretmen ve öğrenciler göz önüne alınarak benzer sorular sorulmuştur.
Verilerin Çözümlenmesi
Görüşme formu sonucunda elde edilen verilerin çözümlenmesinde içerik analiz tekniği ve nitel
verilerin sayısallaştırılması yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri
açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. Bunun için birbirine benzeyen veriler, belirli
kavram ve temalar çerçevesinde bir araya getirilip düzenlenir. İçerik analizinde temelde yapılan
işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmektir
(Yıldırım ve Şimşek, 2005). İçerik analizi ile elde edilen verilerin yorumlanmasında genellikle frekans
ve yüzde kullanılmakta (Büyüköztürk vd., 2008), yani sayısallaştırılmaktadır. Bu doğrultuda
araştırmada katılımcıların verdikleri yanıtlar, araştırma amaçları doğrultusunda kodlanmıştır. Elde
edilen verilerinden hareketle yapılan yorumların benzerlikleri, farklılıkları ve ilişkileri dikkate alınarak
kategoriler oluşturulmuştur. Analiz birimi olarak kelimeler seçilmiştir. Her bir kategorinin hangi
sıklıkla tekrar ettiği (frekansı) bulunarak veriler sayısallaştırılmıştır. Verilerin sayısallaştırılmasındaki
452
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
amaç, güvenirliği arttırmak, yanlılığı azaltmak ve kategoriler arasında karşılaştırmalar yapmaktır
(Yıldırım ve Şimşek, 2005). Araştırmada her bir kategorinin hangi sıklıkla tekrar ettiği (frekansı)
bulunmuş ve tablolar halinde gösterilmiştir. Tablolar oluşturulurken kelime sıklıklarının
belirtilmesinde kavramlar oluşturulurken, bir kişi birden fazla farklı görüş belirtmekle beraber
araştırmada, kişilerin birinci derece önem verip ilk sırada belirttikleri görüşler gösterilmiştir. Bu
doğrultuda görüşlerdeki kelime sıklıkları toplam öğretmen ve öğrenci sayısına tamamlanmıştır.
Kelime sıklıklarının yüzdeleri verilirken, uygulama yapılan 100 öğretmen ve 100 öğrenci görüşünün
içindeki yeri belirtilmiştir. Örneğin Tablo 1’de SBS’ye yönelik olarak 100 öğretmenin 15’i ilk sırada
stres kaynağı derken, 11’i ilk sırada merkezi öğrenci eleme sistemi, 10’u ilk sırada orta öğretime giriş
sınavı şeklinde görüş belirtmişlerdir. Araştırmanın bütün tabloları kişilerin birinci derece önem verip
ilk sırada belirttikleri görüşler doğrultusunda oluşturulmuştur. Güvenirlik çalışması için veriler analiz
edildikten sonra oluşturulan kategoriler için bir uzman görüşü alınmıştır. Araştırmada Seviye
Belirleme Sınavı, SBS şeklinde kısaltılmıştır.
Bulgular, Yorum ve Tartışma
Bu bölümde görüşme formları ile öğretmen ve öğrencilerden elde edilen veriler tablolar halinde
sunulmuş ve sonuçlar tartışılarak yorumlanmıştır. Öğretmen ve öğrenci bulguları birlikte tek tabloda
sunulmuştur.
SBS’ye Yönelik Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri
Tablo 1’de SBS’ye yönelik öğretmen ve öğrenci görüşleri yer almaktadır.
Tablo 1. SBS’ye Yönelik Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Stres kaynağı
f
15
%
15
Merkezi öğrenci eleme sistemi
11
11
Seviye belirleme sınavı
Ortaöğretime giriş sınavı
Liseye girme yarışı
Çocukluğun yaşanamaması
İhtiyaçları dikkate almayan sınav (oyun
gibi)
Yarış atına dönüştüren bir sistem
Ailelerin yarışı
Dershanelere yöneliş
Seviye belirlemeyen girilmek zorunda
olunan bir sınav
Ezberleme sistemi
Belirsizlik ve gereksizlik
Toplam
11
10
9
8
11
10
9
8
Öğrenci Görüşleri
Stres, korku, heyecan, merak
Seviyeye uygun liseye girmek için
önemli bir sınav
Geleceği değiştirecek bir sınav
Sadece sınav
Seviye belirleme sınavı
Hayatın ilk üç anahtarı
7
7
6
6
5
f
35
%
35
16
16
16
10
6
3
16
10
6
3
Ders çalışma ve test kitabı
3
3
6
6
5
Maddi külfet
Başarılması zor bir sınav
Yeni bir hayata başlama
2
2
2
2
2
2
4
4
Fen ve Anadolu Lisesi
3
3
5
3
100
5
3
100
Aile baskısı ve oyun oynamama
2
2
Toplam
100
100
453
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Tablo 1’de SBS’ye yönelik öğretmen görüşleri incelendiğinde dikkat çeken görüşlerin, SBS’nin stres
kaynağı (%15), merkezi öğrenci eleme sistemi (%11), seviye belirleme sınavı (%11), ortaöğretime
giriş sınavı (%10) şeklinde belirtilen görüşler olduğu görülmektedir. Bunun dışında öğretmenler
SBS’ye yönelik, liseye girme yarışı (%9), çocukluğun yaşanamaması (%8), oyun gibi ihtiyaçları
dikkate alınmaması (%7), öğrencileri yarış atına dönüştürülmesi (%6), ailelerin yarışı (%6),
dershanelere yöneliş (%5), ezberleme sistemi (%5), belirsizlik ve gereksizlik (%3) şeklinde olduğu
görülmektedir. SBS’ye yönelik öğrenci görüşleri incelendiğinde ise öğrencilerin %35’i bu sınavı stres,
korku, heyecan, merak şeklinde tanımlamışlardır. Bunun yanında SBS için; seviyeye uygun liseye
girmek için önemli bir sınav (%16), geleceği değiştirecek büyük bir sınav (%16), sadece sınav (%10),
seviye belirleme sınavı (%6), hayatın ilk üç anahtarı (%3), ders çalışma ve test kitabı (%3), maddi
külfet (%2), başarılması zor bir sınav (%2), yeni bir hayata başlama (%2), fen ve anadolu lisesi (%3),
aile baskısı ve oyun oynamama (%2) şeklinde görüşler belirtmişlerdir.
Görüşlerden anlaşıldığı gibi hem öğretmenler hem de öğrenciler için SBS, öğrenciler üzerinde stres,
korku, heyecan gibi daha çok olumsuz duygular yaşatan bir uygulamadır. Stres, korku, heyecan gibi
duygular kontrol altına alınamadığında kişinin yaşam kalitesini, başarısını ve eylemlerini olumsuz
etkileyebildiği gibi başarısızlığı da beraberinde getirebilmektedir. Gündoğdu vd. (2010) küçük yaşta
sınavlarla baş başa kalan öğrencilerin belli düzeyde strese girdiklerini ortaya koyarken, Bunevicius
vd. (2008) üniversite öğrencilerinin özellikle sınavlar yüzünden önemli ölçüde kaygılı olduğunu,
kaygının da öğrencilerin strese yönelik dirençlerini azalttığını tespit etmiştir. Akademik beklenti ve
amaçlar ne kadar yüksekse, diğer bir ifadeyle öğrenciler ne kadar üstün sonuçlar almak
istemekteyseler akademik stres de o kadar yüksek olabilmektedir (Carver ve Scheier, 1994). Yüksek
düzeyde sınav kaygısı yaşayan ilköğretim öğrencilerinin ise başarıları düşük olabilmektedir (Koçkar,
Kılıç ve Şener, 2002). Sınava hazırlanma ve girme sürecinde sadece öğrenciler değil aileler de stres
içine girip kaygı yaşamaktadırlar. Aileler yaşadıkları stres ve kaygıyla, çocuklarını dershanelere
yönlendirip özel dersler aldırmakta, sürekli ders çalış ve sınava hazırlan baskısını yapıp daha çok
gerilim yaşamalarına neden olmaktadırlar. Ne yazık ki bu süreç bazen aile ile çocuk arasındaki
ilişkinin niteliğinin bozulmasına neden olup çatışmalar yaşatabilmektedir. Bunun yanında sınavlar
öğrenci ihtiyaçlarını tamamen dikkate almamaktadır. Sınav yüzünden çocuklar, yaşları gereği, en çok
ihtiyaç duydukları bir dönemde ders çalışmak yüzünden zamansızlık nedeniyle oyun
oynayamamakta, sosyal etkinliklere yönelememekte, yaşıtlarıyla birlikte zaman geçirememektedir.
Yaşıtlarıyla bir araya geldiklerinde de anne babaların istek ve zorlamalarıyla ders çalışıp, test çözerek
zamanlarını geçirmektedirler. Bu durum ise onların yeterince sosyalleşememelerine neden
olmaktadır. Bu duruma dikkat çeken Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği (2010)
yaptıkları çalışma öğrencilerin sosyalleşemeden hayata atılması durumunda bunun faturasını
454
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
öncelikle kendisi ve ileride atılacağı toplum ödeyeceğini belirtmektedir. Görüldüğü gibi SBS sadece
öğrencilerin kişilik gelişimine olumsuz etkilemekle kalmamakta, toplumsal açıdan da olumsuz
sonuçlar taşımaktadır.
SBS’nin Gerekliliği
Tablo 2’de SBS’nin gerekliliğine ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri yer almaktadır.
Tablo 2. SBS’nin Gerekliliğine İlişkin Görüşler
Evet gerekli. Çünkü/Fakat
f
%
14
21,5
Alternatifi olmadıkça gerekli
13
20,0
Kaliteli liselere gitmeyi sağlıyor
8
12,3
7
10,7
5
7,7
Öğrenci Görüşleri
Öğretmen Görüşleri
Seviyeye uygun okul belirliyor
Sınav dışı bir uygulama daha fazla
eşitsizlik yaratır
Öğrenciyi çalışmaya sevk ediyor
Sınav, okul başarısı, öğretmen-veli
görüşü de eklenmeli
Öğrencilerde baskı yaratıyor
Fikrim yok
Toplam
2
3,1
2
16
65
3,1
24,6
100,0
Seviyeye uygun liseyi belirliyor
40
58,8
İdeal mesleği belirliyor
7
10,3
Başarıyı ölçüp, geleceğe hazırlıyor
5
7,4
Üç yıl boyunca yapılan sınav tek
sınava oranla daha verimli
4
5,9
Başarılı ve başarısızı ayırıyor
3
4,4
Fikri yok
9
13,2
Toplam
68
100,0
Hayır gereksiz. Çünkü/Fakat
Tek bir sınav yerine yıl boyunca
değerlendirme olmalı
Öğrencinin ilgi-yetenek isteklerini
göz ardı ediyor
Küçük yaşta sınav kaygısı
gelişiyor
f
%
8
20,0
6
17,1
5
14,3
Sadece akademik başarı ölçülüyor
4
11,4
Değerlendirme objektif değil
Başarısızlar kendini değersiz
hissediyor
Sosyal hayat engelleniyor
Rekabet hissi yaratıyor
Toplam
Stres, zaman kaygısı başarılı
öğrenciyi bile başarısız yapıyor
Üç sınav üç defa stres yaşatıyor
Okul başarısı ve öğretmen
görüşünü içeren sistem olmalı
4
11,4
3
8,6
3
2
35
8,6
5,7
100,0
7
21,9
5
15,6
4
12,5
2
6,3
1
3,1
1
12
32
3,1
37,5
Yeteneğe göre yönlendirilmeli
Düşük not alındığında çevre ve
aile baskısı artıyor
6. sınıf sınav için erken
Fikri yok
Toplam
100,0
Tablo 2’de sınavın gerekliliğine ilişkin görüşler incelendiğinde, öğretmenlerin %65’inin gerekli
olduğunu, %35’inin gereksiz olduğunu belirttikleri görülmektedir. Sınavı gerekli gören
öğretmenlerin bir kısmı sınavın seviyeye uygun okulu belirlediğini (%21,5), kaliteli liselere gitmeyi
sağladığını (%12,3) ve öğrenciyi çalışmaya sevk ettiğini (%7,7) söyleyerek uygulamayı destekleyen
görüşler belirtirken, bir kısmı da alternatifi olmadıkça gerekli olduğunu (%20,0), sınav dışı bir
uygulamanın daha fazla eşitsizliğe yol açacağını (%10,7), sınava okul başarısı, öğretmen-veli görüşü
de eklenmesi gerektiğini (%3,1) ve sınavın öğrencilerde baskı yarattığı (%3,1) belirterek kaygılarını
dile getirmişlerdir. Öğretmenlerin %24,6’sı sınavın gerekli olduğunu belirtmekle beraber bu konuda
yorum yapmamışlardır. Sınavı gereksiz gören öğretmenler ise bu duruma gerekçe olarak tek bir
455
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
sınav yerine yıl boyunca yapılacak değerlendirmenin daha doğru olduğunu (%20), sınavın öğrencinin
ilgi, yetenek ve isteklerini göz ardı ettiğini (%17,1), küçük yaşta sınav kaygısı geliştirdiğini (%14,3),
sınavın sadece akademik başarıyı ölçtüğünü (%11,4), değerlendirmenin objektif olmadığını (%11,4)
belirtmişlerdir.
Tablo 2’de öğrencilerin %68’inin bu sınavın gerekli olduğunu, %32’sinin gereksiz olduğu
belirtmektedir. Sınavın gerekli olduğunu belirten öğrencilere göre sınav, seviyeye uygun lise (%58,8)
ve ideal mesleği belirlemekte (%10,3), başarıyı ölçüp geleceğe hazırlamakta (%7,4); gereksizliğini
belirten öğrencilere göre de stres ve zaman kaygısı yüzünden bu sınavda başarılı öğrenciler bile
başarısız olmakta (%21,9), üç sınav yüzünden öğrencilerin üç kez stres yaşamaktadır (%15,63).
Sınav yerine okul başarısı ve öğretmen görüşünü içeren (%12,5), yeteneğe göre yönlendirme yapan
(%6,3) uygulamaların olması önerilmiştir. Belirtilen görüşlerin çoğu, diğer araştırmalar tarafından
ortaya konulmuş bulgulardır. Fakat her ne kadar doğru olduğu bilinse de ülkemizdeki öğrenci ve
okul sayısı arasındaki dengesizlik, eğitimin her kademesinde öğrencilerin ciddi bir rekabetin
yaşamasına neden olmaktadır. Bu durum eğitimin her aşamasının, öğrenciler için zorlayıcı
olduğunun da bir göstergesidir (Aypay ve Eryılmaz, 2011). Bu sorunu aşmanın önemli adımı
sınavsız, yönlendirmeye dayalı bir uygulamanın getirilmesidir.
SBS’nin Öğrenciler Üzerinde Oluşturduğu Etkiler
Tablo 3’de SBS’nin öğrenciler üzerinde oluşturduğu etkilere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri
verilmiştir.
Tablo 3. SBS’nin Öğrenciler Üzerinde Oluşturduğu Etkilere İlişkin Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Stres, sıkıntı ve kaygı
Sınav merkezli bir yaşam sürdürüp
sosyalleşmeyi engelleme
Düzenli çalışmaya itme
Karamsarlık, psikoloji bozma
Baskı altında ve mutsuz
Başarısızda utanma, başarılıda
üstünlük duygusu oluşturma
Öğrenciyi dershaneye yöneltme
Öğrencinin durumunu gördürme
Sınavda çıkan konuları ezberleme
Soru çıkmayan dersleri önemsememe
Arkadaşlarını rakip görme
Toplam
f
27
15
%
27,0
15,0
12
9
8
7
12,0
9,0
8,0
7,0
6
6
4
4
2
100
6,0
6,0
4,0
4,0
2,0
100,0
Öğrenci Görüşleri
Heyecan, stres ve korku
Test çözme ve ders çalışma
alışkanlığı kazandırma
İyi bir lise, meslek için bir adım
Düşük not korkusu ve kaygısı
Oyun oynamayı engelleme
Aile baskısı oluşturma
f
53
10
%
53,0
10,0
9
9
6
4
9,0
9,0
6,0
4,0
Fikrim yok
9
9,0
100
100,0
Toplam
Tablo 3’de öğretmenlere göre SBS öğrenciler üzerinde stres, sıkıntı ve kaygı (%27), karamsarlık,
psikolojiyi bozma (%9), baskı altında ve mutsuz kılma (%8), sınav merkezli bir yaşam sürdürüp
456
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
sosyalleşememe (%15), başarısız öğrencilerde utanma, başarılı öğrencilerde üstünlük duygusu
oluşturma (%7), dershaneye yöneltme (%6), sınavda çıkan konuları ezberleme (%4), soru çıkmayan
dersleri önemsememe (%4) ve arkadaşlarını rakip görme (%2) gibi olumsuz etkiler bırakmaktadır.
Öğretmenlerin sadece %12’si sınavın öğrencileri düzenli çalışmaya ittiğini belirterek olumlu yönde
görüş belirtmişlerdir. Öğrenci görüşleri incelendiğinde ise %53’nün bu sınavının heyecan, stres ve
korku oluşturduğunu belirttiği görülmektedir. Bunun yanında öğrenciler sınavın düşük not korkusu
ve kaygısı oluşturma (%9), oyun oynamayı engelleme (%6) ve aile baskısı yaratma (%4) şeklinde
olumsuz etkilerden bahsederken, test çözme ve ders çalışma alışkanlığı kazandırma (%10), iyi bir lise
ve meslek için önemli bir adım atma (%9) şeklinde olumlu etkilerinden de söz etmişlerdir.
Bu araştırmadaki bulguya benzer olarak öğrencilerinin sınav kaygısına yönelik Tekbaş’ın (2009)
yaptığı araştırma da dershaneye gitmeyen ve aile baskısı gördüğünü belirten öğrencilerde sınav kaygı
düzeyinin yüksek olduğunu tespit etmiştir. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği’nin
(2010) SBS’ye yönelik yaptığı çalışmaya göre SBS’ye hazırlanma süreci çocuklar arasında duygusal
rekabet olmadan, sadece zihinsel becerilere bağlı olarak gerçekleşmektedir. Oysa duygusal rekabet
sosyal ilişki ve etkileşimin olduğu gerçek hayatta, sporda, bedensel becerilerde, oyun ortamlarında ve
birlikte bir iş ya da beceri eğitimi yapıldığında her zaman yaşanabilmekte, bu yolla bireylerin
motivasyonunu artırıp gerektiğinde işbirliği ve dayanışma duygusu kazandırabilmektedir. SBS ise
öğrenciler arasında sosyal ilişki ve etkileşim yaşatmamakta, herkes başarı ya da başarısızlığa
odaklanmaktadır. Sınava hazırlanan öğrenciler hem kendilerini hem de diğer arkadaşlarını
kendilerine rakip olarak görmekte ve bu rekabette sadece sınav sonuçları açısından kendi kendilerini
ve arkadaşlarını aşma gayreti içindedirler. Yaşanan rekabet ve yapılan eleme ise çoğu kez öğrenciler
tarafından dayanılmaz bulunmaktadır. Dolayısıyla sınavlara hazırlanma süreci, çocuklar arasında
tahrip edici bir kaygı düzeyinin gittikçe artmasına, kişilik bozukluklarının çoğalmasına, birçok
çocuğun anti sosyal bir kişilik edinmesine yol açmaktadır (http://www.haber10.com/
makale/16607). Araştırma sonuçlarındaki öğretmen görüşleri incelendiğinde elde edilen bulguların
raporda hazırlanan bulgularla hemen hemen tamamen örtüştüğü görülmektedir. Oysa bu durum
eğitim sisteminin amaçları arasında değildir.
SBS’nin Öğretmenler Üzerinde Oluşturduğu Etkiler
Tablo 4 SBS’nin öğretmenler üzerinde oluşturduğu etkilere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşlerini
göstermektedir.
457
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Tablo 4. SBS’nin Öğretmenler Üzerinde Oluşturduğu Etkilere İlişkin Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Stres, kaygı ve yorgunluk
Etkisi yok
f
21
13
%
21,0
13,0
f
24
16
%
24,0
16,0
11,0
Öğrenci Görüşleri
Etkisi yok
İyi puan için umutlanma düşük
puan alınca umutsuzlaşma
Panik ve heyecan
Öğrenci başarısından sorumlu tutulup
baskı altında ve gergin
Daha çok test çözmeye yöneltilme
Kendini geliştirme ihtiyacı hissetme
Müfredatı yetiştirme çabasında
Soru çıkmayan dersler için, gereksiz
ders mantığı oluşması
Öğretmenlerde yarış oluşturma
Çocukları yarış atı gibi görme
Çocukluklarını yaşayamayan öğrenciler
üzgün
Öğrenciyi dershane, özel derse itme
Toplam
11
11
11,0
11
8
9
6
11,0
8,0
9,0
6,0
Olumlu etkileri olma
Sürekli öneri ve taktik verme
İyi puan için çok çabalama
Sürekli ders çalışmaya itme
9
7
6
5
9,0
7,0
6,0
5,0
6
4
4
6,0
4,0
4,0
Sınav için baskı uygulama
Konuları çok tekrar etme
Bol bol test çözdürme
5
3
3
5,0
3,0
3,0
4
100
4,0
100,0
Fikrim yok
Toplam
11
100
11,0
100,0
Tablo 4’te sınavın öğretmenler üzerinde bıraktığı etkiye ilişkin öğretmenlerin, stres, kaygı ve
yorgunluk (%21), öğrenci başarısından sorumlu tutuldukları için baskı ve gerginlik (%11), daha çok
test çözmeye yöneltilme (%11), müfredatı yetiştirme çabası (%9), kendini geliştirme ihtiyacı
hissetme (%8), öğretmenler arasında yarış oluşturma (%6), öğrencileri yarış atı gibi görme (%4),
öğrencilerin çocukluklarını yaşayamadıkları için üzülme (%4) vb. görüşler belirttikleri görülmektedir.
Öğretmenlerin %13’ü sınavın üzerlerinde bir etkisi olmadığını belirtmiştir. Öğrencilere göre ise
sınav öğretmenler üzerinde, öğrencinin iyi puan alacağını düşünüp umutlanma düşük puan alınca
umutsuzlaşma (%16), panik ve heyecan (%11), sürekli öneri ve taktik verme (%7), iyi puan için çok
çabalama (%6), sürekli ders çalışmaya itme (%5), sınav için baskı uygulama (%5) gibi etkileri
olduğunu düşünmektedirler.
Öğretmen ve öğrenci görüşleri birlikte değerlendirildiğinde SBS’nin öğretmenler üzerinde etkisi
olmadığını belirten görüşlerin yanında, etkisi olduğunu belirten görüşlerin de olduğu görülmektedir.
Fakat ne yazık ki bu etkiler daha çok olumsuz öğeler içeren etkiler şeklindedir. Aydın (2008)’ın
belirttiği gibi öğrencilerin yıllarca süren eğitim sürecinin tek bir sınavla ölçülmeye çalışılması,
derslerin sınav odaklı işlenmesi, öğrencilerin özel ders ve dershanelere yönelmeleri okullarda görev
yapan öğretmenlerin varlığına zarar vermektedir. Balaban (2000) da yaptığı araştırmada SBS’nin
öğrenciler değil öğretmenler üzerinde de akademik ortamda stres yaşatan bir sınav olduğunu
belirlemiştir. Yani SBS öğretmenler üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Bu araştırmada
öğretmenlerin okulda yaptıklarını söyledikleri etkinlikler, Çelikkaya (2011)’nın araştırmasında
öğrencilerin SBS hazırlığına yönelik öğretmenlerinden yapmalarını istedikleri belirttikleri etkinliklerle
(sınavda hangi konu ve soruların çıkacağını söyleme ve konu testi çözdürme) örtüşmektedir.
458
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
SBS’nin İçerik ve Kapsamının Okulda İşlenen Derslere Uygunluğu
Tablo 5, SBS’nin içerik ve kapsamının okulda işlenen derslere uygunluğuna ilişkin öğretmen ve
öğrenci görüşlerini göstermektedir.
Öğrenci Görüşleri
Öğretmen Görüşleri
Tablo 5. SBS’nin İçerik-Kapsamının Okulda İşlenen Derslere Uygunluğuna İlişkin Görüşler
Uygun. Çünkü/Fakat
Sınavın içeriği kapsamlı, okul dersleri
yüzeysel
Son sınav uyumlu, önceki sınavlar
konularla uyumsuz
Ders saatleri sınava hazırlık için
yetersiz
Test alıştırmaları bulmak zor
Farklı illerde farklı kitapların
okutulması eşitliği bozmakta
Fikri yok
Toplam
Farklı soru tipleri sorulmakta
Okulda konular yetişmemekte
Sınav olmadan başarı hedefi olmayıp,
düşük not alınabilir
Sınavsız hayat olmaz
Fikri yok
Toplam
f
9
%
14,1
5
7,8
5
7,8
3
2
4,7
3,1
40
64
45
10
62,5
100,0
52,9
11,8
4
4,7
4
22
85
4,7
25,9
100,0
Uygun değil. Çünkü/Fakat
Ders kitapları sınava hitap
etmiyor
Sorular anlamaya yönelik, ders
içerikleri buna uygun değil
Derslerin işlenişinde yöntem ve
teknikler farklı
Dershaneye gitme
Sınavın kapsam geçerliği düşük
f
6
%
16,7
3
8,3
3
8,3
3
2
8,3
5,5
Fikri yok
Toplam
Farklı olduğunu düşünmekte
tek bir sınavla bütün bir eğitim
ölçmez
Fikri yok
19
36
2
1
52,8
100,0
13,4
Toplam
15
12
6,7
80,0
100,0
Tablo 5’e göre öğretmenlerin %64’ü sınavın içerik ve kapsamının okulda işlenen derslere uygun
olduğunu düşünürken, %36’sı uygun olmadığını belirtmektedir. Öğretmenler sınav ve dersler
arasında uyum olduğunu belirtmekle birlikte aynı zamanda sınava yönelik bir takım sıkıntılar
olduğunu da belirtmektedirler. Bu sıkıntılar; sınav içeriğinin daha kapsamlı okulda işlenen derslerin
ise daha yüzeysel olması (%14,1), ders saatlerinin sınava hazırlık için yetersiz olması (%7,8), test
alıştırmaları bulmanın zor olması (%4,7) şeklindedir. Öğretmenlerin sadece %7,8’i son sınavın ders
içeriklerine uyumlu olduğunu belirtmektedir. Araştırmada dikkat çekici diğer bir bulgu SBS’nin
kapsamı ve derslerin uygun olduğunu belirten öğretmenlerin %62,5’nin, uygun olmadığını belirten
öğretmenlerin %52,8’inin bu duruma yönelik fikir belirtmemeleridir. Hâlbuki bu konu hakkında en
objektif ve geçerli bilginin sağlanacağı temel kaynaklardan biri sınıf içi öğretim yapan ve program
doğrultusunda kazanımlara yönelik dersleri işleyen öğretmenlerdir. Sınavın okulda işlenen derslere
uygun olmadığına yönelik görüş belirten öğretmenlerin gerekçeleri ise ders kitaplarının sınava hitap
etmemesi (%16,7), sınav sorularının anlama yeteneğine yönelikken ders içeriklerinin buna uygun
olmaması (%8,3), derslerin işlenişinde yöntem ve tekniklerin farklı olması (%8,3) şeklindedir.
Tablo 5’deki öğrenci görüşlerinde ise, öğrencilerin %85’i sınavın içerik ve kapsamını derslere uygun
bulurken, %25,9’u uygun bulmamaktadır. Dersleri sınava uygun bulmakla birlikte öğrenciler sınavda
459
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
farklı soru tipleri ile soru sorulduğunu (%52,9), konuların yetişmediğini (%11,8), sınav olmadan
hedefin başarı olmayıp düşük not alınabileceğini (%4,7), sınavsız hayat olmayacağını (%4,7) da
belirttikleri görülmektedir. Sınavı derslere uygun bulmayan öğrencilerin %13,3’ü okuldaki konularla
sınavdaki soruların farklı olduğunu, %6,7’si yıl boyunca işlenen bütün konuların tek bir sınavla
değerlendirilemeyeceğini belirtmişlerdir.
Öğretmen ve öğrenci görüşleri birlikte değerlendirildiğinde SBS’nin içerik ve kapsamının okulda
işlenen derslerle paralellik göstermesi konusunda benzer düşüncelere sahip oldukları, genel olarak
sınavın içerik ve kapsamını derslere uygun bulmadıkları anlaşılmaktadır. Oysa SBS, öğrencinin
derslerde belirtilen kazanımları elde etme seviyesini ölçmek amacıyla düzenlenen bir sınavdır ve bu
yüzden soruların kazanımları ölçecek nitelikte olmalıdır. Bu konuda yapılan diğer çalışmalar da
benzer bulgulara ulaşmıştır. Güven (2011)’in Türkçe dersi için yaptığı araştırmada öğretmenlerin
%75’inin ders programı ile SBS’nin örtüşmediğini, Kabapınar ve Ataman (2010) ilköğretim ikinci
kademe Sosyal bilgiler dersi için yaptıkları çalışmada yeni sistemdeki ölçme ve değerlendirme
yöntem ve teknikleri ile SBS arasında tutarsızlıkların olduğunu ve sınavlarda öğrencilerden istenen
bilgi ile yeni sistemin örtüşmediğini, Karakuş ve Baki (2011) ilköğretim 8. sınıf matematik ders
kitaplarında işlenen konular ile SBS sınavının içeriğinin tam olarak uyuşmadığını, Özcan ve Açık
(2011) da 2008-2009 yıllarına ait 6., 7., 8. sınıflara düzenlenen SBS Türkçe sorularının bilgi, kavrama,
uygulama, analiz türündeki sorular olup sentez ve değerlendirme gibi test tekniğine uygun olmayan
sorulara yer verilmediği bulgularına ulaşmışlardır. Diğer bir araştırmada Sert (2008) öğretmenlerin
SBS’yi programın sürekliliğini kesintiye uğratan faktör olarak gördüğünü, SBS’nin yenilenen
programlarla uyumlu olarak düşünme becerilerini ölçen bir sınav olsa da, bireyler arası rekabetin
olmasının velilerde endişe oluşmasına neden olduğunu ortaya koymuştur. Oysa SBS soruları ile
ölçülen konuların, öğretilen konularla arasında uyum ve dengenin olması, örtüşmesi gerekmektedir.
Merkezi sınavların kararlı ve güvenilirlik düzeylerinin yüksek oldukları görülmekle birlikte her
güvenilir testin, öğretimin içeriğini tam olarak yansıttığını söylemek mümkün değildir. Bunun
yanında birkaç saat süren bir sınavın yıllar boyunca süren bir öğrenme sürecini ölçmesi mümkün
değildir (Aydın, 2008). Ayrıca öğretim içeriğini yansıtmayan sınavlar kaygı uyandırmaktadır (Young,
1999). Görüldüğü gibi SBS’nin içerik ve kapsamının derslere uygunluğu konusunda sıkıntılar halen
devam etmektedir. Bu durumun en büyük faturasını ise öğrenciler ödemektedirler.
SBS’nin Kapsadığı Dersler İle Müfredat Kapsamındaki Dersler Arasında Eşitsizlik Olup
Olmadığı
Tablo 6 SBS’nin kapsadığı dersler ile müfredat kapsamındaki dersler arasında eşitsizlik olup
olmadığına dair öğretmen ve öğrenci görüşlerini göstermektedir.
460
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Tablo 6. SBS’nin Kapsadığı Dersler ile Müfredat Kapsamındaki Dersler Arasında Eşitsizlik Olup
Öğrenci Görüşleri
Öğretmen Görüşleri
Olmadığına Ait Görüşler
Eşitsizlik var. Çünkü/Fakat
Bireysel farklılıkları dikkate
alınmamakta
Soru çıkmayan derslere ilgisiz
kalınmakta
Matematik, fen bilgisi vb. derslerin
ders saati az
Eğitim sistemi yapılandırmacı, sınav
sistemi davranışçı yaklaşımda
Derslerin soru sayıları farklı
Fikri yok
Toplam
Sınavda soru çıkmayan derslere
gerekli önem verilmemekte
Eşitsizlik yok. Çünkü/Fakat
Özel yetenekle ilgili okullara
girişte mülakat yapılmakta
Sınav, bazı dersleri içerip, bazı
dersleri içermemeli
f
%
4
11,4
4
11,4
21,5
Sınav çok kapsamlı
3
8,6
9,2
Fikri yok
23
65,7
Toplam
Matematik, fen gibi temel dersler
daha gerekli
Yetenek gerektiren dersler için
ayrı bir sınav yapılmalı
Resim, müzik, din kültürü gibi
dersler gereksiz
Sınavda sorulmasa bile her ders
okulda görülmekte
Fikri yok
Toplam
35
100,0
12
20,6
6
10,3
6
10,3
3
5,2
31
58
100,0
f
%
17
26,2
15
23,1
14
6
6
7
65
9,2
10,8
100,0
11
26,2
7,1
Dersler arasında kat sayı farkı var
Soru çıkan dersler en önemli dersler
gibi ön planda tutulmakta
3
Fikri yok
26
61,9
Toplam
42
100,0
2
4,8
53,4
Tablo 6’da sınavın kapsadığı ve müfredat kapsamındaki dersler arasında eşitsizlik olup olmadığına
dair öğretmenlerin %65’i eşitsizlik olduğunu, %35’i eşitsizlik olmadığını belirtmektedir. Eşitsizlik
olduğunu belirten öğretmenlerin SBS’nin öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate almadığını
(%26,2), sınavda soru çıkmayan derslere karşı öğrencilerin ilgisiz kaldığını (%23,1), matematik, fen
bilgisi gibi derslerin sınavda soru çıkma oranına karşılık ders saatinin az olduğunu (%21,5), eğitim
sisteminin yapılandırmacı sınavın ise davranışçı bir yaklaşımda olduğunu (% 9,2), derslerin soru
sayısının farklı olduğunu (%9,2) belirttikleri görülmektedir. Dersler arasında eşitsizlik olmadığı
yönünde görüş belirten öğretmenlerin %65,7’si bu durumun gerekçesini belirtmezken, gerekçe
belirtenlerin özel yetenek gerektiren okullara girişin mülakatla yapıldığını (%11,4), sınavın sistem
gereği bazı dersleri içerip bazı dersleri içermemesi gerektiğini (%11,4) belirttikleri görülmektedir.
Tablo 6’da öğrenci görüşleri incelendiğinde ise öğrencilerin %42’si sınav ile okuldaki dersler
arasında eşitsizlik olduğunu, %58’i eşitsizlik olmadığını belirtmişlerdir. Eşitsizlik olduğunu belirten
öğrenciler, sınavda soru çıkmayan derslere gerekli önem verilmediğini (%26,2), dersler arasında kat
sayı farkı olduğunu (%7,1) belirtirken; %69’u neden böyle düşündüklerine gerekçe belirtmemiştir.
Bunun yanında öğrencilerin %20,6’sı matematik, fen gibi temel derslerin daha gerekli olduğunu,
resim, müzik, din kültürü gibi derslerin gereksiz olduğunu (%10,3) ve yetenek gerektiren dersler için
ayrı bir sınav yapılması gerektiğini (%10,3) belirtmişlerdir.
461
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Araştırmada elde edilen matematik, fen bilgisi gibi derslerin haftalık ders saatinin az olduğunun
vurgulanması, ama aynı zamanda matematik, fen bilgisi gibi temel derslerin daha gerekli görülüp
diğer derslerin sınavda soru çıkmadığı için gereksizmiş gibi algılanıp önem verilmemesi oldukça
önemli bir bulgudur. Bu durumun temel nedeni sınavın içeriğidir. SBS’de temel olarak Türkçe,
Sosyal, Fen ve Matematik alanlarından oluşan test maddeleri bulunmaktadır. Haftada 3-4 saat olarak
okutulan bir dersin sınava yansıması birkaç soru ile sınırlı kalabilmektedir. Bu durum öğrencileri
okul dışı sınav hazırlığına itmekte ve dershane öğretmenleri sınavda sorulma ihtimali olan alanlara
özel olarak yönelip öğrencilerini hazırlamaya çalışmaktadırlar. Bazı derslerin tamamının ya da bir
kısmının merkezi sınavlara yansıtılamaması ise bu derslerin öğrenciler tarafından gereksiz gibi
algılanmasına neden olmaktadır (Aydın, 2008). MEB’nın SBS’ye yönelik yaptığı çalışmada bu
bulguyu destekler nitelikte öğretim programı, öğrenme öğretme durumları ve sınama durumlarına
yönelik ciddi bulgular elde edilmiştir. Buna göre, öğretim programında öngörülen öğrenme alanları
ile bu alanlara yönelik kazanımların SBS soruları ve içeriği ile gerek kapsam gerekse yapı geçerliği
açısından anlamlı derecede ilişkilidir. Buna rağmen öğrenme-öğretme durumları açısından okullarda
dersler daha çok süreç odaklı işlenirken, dershane vb. kurumlarda ise sınav odaklı olarak
işlenmektedir. Diğer yandan SBS içerik ve soru tipleri açısından mevcut öğretim programı ve
sınama durumları etkisinde şekillendirilirken, içeriği ve soru tipleri açısından mevcut öğretim
programını ve sınama durumlarını şekillendirici bir etkiye sahiptir (MEB, 2010c).
SBS İçin Okulda Yapılan Hazırlıklar
Tablo 7’de SBS için okulda yapılan hazırlıklara ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri verilmiştir.
Tablo 7. SBS İçin Okulda Yapılan Hazırlıklara İlişkin Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Test çözme
Test ve deneme sınavı yapma
Dersleri SBS formatında işleme
f
18
17
10
%
18,0
17,0
10,0
Soru çözme
10
10,0
Hazırlık yapmama
Ders etütleri yapma
Kitap okumaya yönlendirme
13
9
8
13,0
9,0
8,0
Yetiştirme kursu açma
6
6,0
5
5,0
4
3
100
4,0
3,0
100
Kaynak, test kitabı, soru bankası
aldırma
Konuda önemli noktaları anlatma
Çıkan soruları inceleme
Toplam
Öğrenci Görüşleri
Derste test çözme
Test çözüp tekrar etme
Teneffüsler test çözme
Soru bankası, çalışma kitaplarından
hazırlanma
Deneme sınavları yapma
Dersi iyi dinleme
Sınavda çıkan soruları çözme
Anlamadığı konularla ilgili proje
yapıp, öğretmeni dinleme
Etüt çalışmasına katılma
Hazırlık yapmama
Toplam
f
36
23
7
%
36,0
23,0
7,0
7
7,0
6
5
5
6,0
5,0
5,0
6
6,0
2
2,0
3
3,0
100
100
462
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Tablo 7’ye göre öğretmenler SBS’ye yönelik okulda test çözme (%18), test ve deneme sınavı yapma
(%17), dersleri SBS formatında işleme (%10), soru çözme (%10), ders etütleri yapma (%9),
yetiştirme kursu açma (%6), kitap okumaya yönlendirme (%8), kaynak, test kitabı ve soru bankası
aldırma (%5), konularda önemli noktaları anlatma (%4) türünde etkinlikler yapmaktadırlar.
Öğretmenlerin %13’ü sınav için hazırlık yapmamaktadır. Öğrencilerin ise okulda derste test çözme
(%36), test çözüp tekrar etme (%23), teneffüslerde test çözme (%7), soru bankası ve çalışma
kitaplarında hazırlanma (%7), deneme sınavları yapma (%6), dersi iyi dinleme (%5), sınavda çıkan
soruları çözme (%5), anlamadığı konularla ilgili proje yapıp öğretmeni dinleme (%6) gibi etkinlikler
yaptıkları anlaşılmaktadır.
Öğretmen ve öğrenci görüşlerinde dikkat çeken bulgunun yapılan hazırlığın çoğunluğunun test
çözme ve deneme sınavı yapma şeklinde olduğudur. Bu durumun temel nedeni SBS’nin çoktan
seçmeli test şeklinde yapılmasıdır. Bu tip sınavlar, değerlendirmede objektiflik ve kolaylık sağladığı,
bütün öğrenci gruplarına uygulanabildiği ve yüksek kapsam geçerliği nedeniyle tercih edilen sınavlar
olmakla birlikte çoğu derste sadece bazı bilgileri ölçebilmektedir. Çünkü bu tip testler daha çok
bilgiyi ölçmeye yönelik olup iyi bir şekilde hazırlansa bile öğrencinin yargılama, yorumlama,
değerlendirme ve çözümleme gibi üst düzeydeki zihinsel becerilerini tam anlamıyla ölçememektedir.
Oysa iyi bir ölçme ve değerlendirmede, soruların sadece bilme (tanıma) değil, aynı zamanda
kavrama, analiz, sentez, değerlendirme basamaklarını da içermesi gerekmektedir. Bu durumun en
büyük sakıncası da ise öğrencileri ezberciliğe sürüklemesidir (Arslantürk, 2011). Bu durumda
MEB’nın (2010b) OKS’nın eksikliğini gidermek için uygulamaya koyduğu SBS’nin kararları kâğıt
üzerinde kalarak uygulanan bir sınav olduğu söylenebilir.
SBS İçin Okul Dışında Yapılan Hazırlıklar
Tablo 8’de SBS için okul dışında yapılan hazırlıklara ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri yer
almaktadır.
Tablo 8. SBS İçin Okul Dışında Yapılan Hazırlıklara İlişkin Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Test çözme
Etüt yapma
Ek ders yapıp, soru çözme
Hazırlık yapmama
Sınavda çıkabilecek soruları çözme
Öğle araları ders tekrarı yapma
Ek kaynaklardan alıştırma yapma
Yönlendirme yapma
Deneme sınavları yapma
Toplam
f
29
17
16
10
9
6
7
6
5
100
%
29,0
17,0
16,0
10,0
9,0
6,0
7,0
6,0
5,0
100,0
Öğrenci Görüşleri
Dershaneye gitme
Evde test çözüp ders çalışma
Test çözüp konu tekrarı yapma
Etüt çalışmalarına katılma
Hazırlık yapmama
Özel ders alma
Dershane sınavlarına girme
Fikrim yok
f
31
17
14
13
9
7
6
3
%
31,0
17,0
14,0
13,0
9,0
7,0
6,0
3,0
Toplam
100
100,0
463
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Tablo 8’de SBS için okul dışında yapılan hazırlıklara ilişkin öğretmen görüşleri incelendiğinde,
öğretmenlerin test çözme (%29), etüt yapma (%17), ek ders yapıp soru çözme (%16), sınavda
çıkabilecek soruları çözme (%9), öğle araları ders tekrarı yapma (%6), ek kaynaklardan alıştırma
yapma (%7), deneme sınavı yapma (%5), yönlendirme yapma (%6) şeklinde etkinliklerde
bulundukları anlaşılmaktadır. Öğrenciler ise dershaneye gitme (%31), evde test çözüp ders çalışma
(%17), test çözüp konu tekrarı yapma (%14), etüt çalışmalarına katılma (%13), özel ders alma (%7),
dershane sınavlarına girme (%6) şeklinde etkinlikler yaptıklarını belirtmektedirler.
Görüldüğü gibi öğrencilerin büyük çoğunluğu SBS’ye hazırlanmak için okul dışında dershanelere
gitmekte, özel ders almakta ya da deneme sınavlarına katılmaktadırlar. Öğrencilerin bu tip
taleplerinin artması dershane, etüt gibi kurumlarında yaygınlaşmasına da yol açmıştır. Bu durumun
nedenleri sınavla öğrenci alan okullara girişin zorlaşması, öğrenciler arasında olan rekabetin artması,
öğretim sürecinde okullarda öğrenilemeyen bilgilerin dershane gibi kurumlarda öğrenilmesi, okulda
sınavlarda soru sorulan ders saatlerinin az olması, öğrencilerin okulda öğretmene soramadıkları
konuları bu kurumlarda daha rahat sorabilmeleri, sınav kazandırmada ve ders geçmede etkili olan
kişi ve kurumlardan ders almak gibi nedenlerdir (Köse, 1999; Morgil vd., 2000; Özdemir, 2001;
Ortaş, 2006; Akdeniz ve Keser, 2006). Dershaneler, öğrencileri sınava hazırlama işlevini
gerçekleştirirken, okula paralel, tamamlayıcı ve pekiştirici bir öğretimle, etkili eğitim ortamlarıyla
öğretim yaparak eğitimin niteliğini yükseltmekte, örgün eğitimi de desteklemektedirler (Köprülü,
2008). Öğrencilerin dershaneye gitmelerinde ailelerinin etkisi de unutulmamalıdır. Çünkü toplumsal
bir sorun haline gelen SBS, öğrenciler için olduğu kadar aileler için de önemlidir. İyi bir lisenin
çocuğunun seçeceği üniversite ve meslekteki etkiyi ve önemi farkeden aileler erken yaşlardan
itibaren çocuklarını dershaneye göndermekte ya da özel dersler aldırmaktadırlar. Ailelerin aylık
gelirleri arttıkça öğrenci başına kurs, dershane, özel ders ve etüt merkezi için yapılan ödemelerin de
artması bu durumun göstergesidir (Beşkaya, 2006; Kahveci, 2006; Kerim vd., 2010).
SBS İçin Okul İçi ve Dışında Yapılan Hazırlığın Yeterliliği
Tablo 9’da SBS için okul içi ya da okul dışında yapılan hazırlığın yeterliliğine ilişkin öğrenci görüşleri
verilmiştir.
Tablo 9. Okul İçi ve Okul Dışı Yapılan Hazırlığın Sınava Yeterliliğine İlişkin Görüşler
Okuldaki eğitim
yeterlidir. Çünkü
Öğrenci Görüşleri
Okulda ders sayısı sınav için arttırıldı, daha iyi anlaşılıyor
Öğretmenlerden daha iyi anlaşılıyor
Okulda konular daha kapsamlı anlatılıyor
Okul dışında etkili, verimli eğitim alınamaz
Okuldaki ders sistemi sınava uygun
Derslerde sınava yönelik testler çözülüyor
f
15
10
4
3
3
1
%
24,6
16,4
6, 6
4,9
4,9
1,6
464
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Okul dışındaki eğitim
yeterlidir. Çünkü
Birlikte yeterlidir.
Çünkü
Evet, ama fikrim yok
Toplam
Okulda fazla hazırlık yapılmıyor
Toplam
Okulda ders görüp okul dışında tekrar etmek daha faydalı
Okulda anlaşılmayan konular kursta pekiştiriliyor
Okul dışında hazırlıkların mutlaka yapılmalı
Fikrim yok
Toplam
25
61
4
4
18
3
2
12
35
40,97
100,0
75,0
100,0
51,4
8,6
5,7
34,3
100,0
Tablo 9’da SBS için okul içi ve dışında yapılan hazırlığın yeterliliğine ilişkin görüşler incelendiğinde,
öğrencilerin %61’i okulda verilen eğitimin, %4’ü okul dışındaki verilen eğitimin, %35’i ise her iki
ortam verilen eğitimin birlikte yeterli olduğuna yönelik görüş belirttikleri görülmektedir. SBS için
okulda verilen eğitimin yeterli olduğunu belirten öğrenciler bu görüşlerine gerekçe olarak okuldaki
ders sayısının sınav için arttırıldığını bu sayede daha iyi anladıklarını (%24,6), öğretmenlerden daha
iyi anladıklarını (%16,4), okulda konuların daha kapsamlı anlatıldığını (%6,6) gerekçe olarak
belirtirken; okul dışında yapılan eğitimi yeterli olduğunu belirten öğrencilerin okulda sınava fazla
hazırlık yapılmadığını (%3) belirtmişlerdir. Her iki ortamda yapılan hazırlığın birlikte yeterli
olduğunu belirten öğrenciler ise okulda ders görüp dışarıda tekrar etmenin faydalı olduğunu
(%51,4), okulda anlaşılmayan konuların kursta pekiştirildiğini (%8,6), okul dışında hazırlığın mutlaka
yapılması gerektiğini (%5,7) belirtmişlerdir. Araştırmada dikkat çekici bir bulgu da SBS’ye hazırlık
için okulda verilen eğitimi yeterli gören öğrencilerin %40,97’sinin bu duruma yönelik fikrim yok
demesidir. Bu durum okulda verilen eğitimin öğrenciler tarafından önemli olarak algılandığını fakat
bu algının altındaki nedenlere yönelik düşüncelerinin temelleri oturtamadıklarını göstermektedir. Bu
durum ne yazık ki öğrencilerin sorgulamadan, eleştirmeden ezberci eğitim yaptıklarının bir
göstergesi kabul edilebilir.
MEB’nın (2010c) SBS’ye yönelik yaptığı çalışmada ise ilköğretim ikinci kademede öğrencilerin, okul
dışı faaliyetlere daha fazla yöneldikleri ve çoğunun dershanelere gidip özel ders aldıkları ya da okulda
düzenlenen kurslara katıldıkları tespit edilmiştir. Oysa bu çalışmada öğrenciler SBS’ye hazırlık
sürecinde en etkili faaliyet olarak okulda verilen eğitimi göstermiş, okul eğitimini okul dışında
yapılan faaliyetlerin izlediğini belirtmişlerdir. Öğrencilerin okul dışı etkinliklere yönelmesi ise okulda
yapılan eğitimin sorgulanması gerektiğini düşündürmektedir.
SBS’nin Öğrencilerin Gelecekteki Öğrenim Yaşantılarına Etkileri
Tablo 10’da SBS’nin öğrencilerin gelecekteki öğrenim yaşantılarına etkilerine ilişkin öğretmen ve
öğrenci görüşleri verilmiştir.
465
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Tablo 10. SBS’nin Öğrencilerin Gelecekteki Öğrenim Yaşantılarına Etkilerine Ait Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Gelecekteki eğitim hayatını belirleme
Kaygılı, bıkkın, hırslı bireyler yetiştirme
Sınava alışmış, ezberci bireyler
yetiştirme
Mesleği belirleme
Öğrenciyi planlı, programlı kılma
Sosyal alanda gelişemeyen bireyler
yetiştirme
Fikrim yok
Toplam
f
33
19
%
33,0
19,0
Öğrenci Görüşleri
Lise ve meslek belirleme
Stresli bireyler yetiştirme
f
42
20
%
42,0
20,0
14
14,0
Olumsuz etkisi yok
21
21,0
11
7
11,0
7,0
Geleceği belirleme
Lisedeki derslere yardımcı olma
7
5
7,0
5,0
6
6,0
Öğrencilerin azmini arttırma
5
5,0
10
100
10,0
100,0
4
100
4,0
100,0
Etkisi yok
Toplam
Tablo 10’da öğretmen görüşleri incelendiğinde, öğretmenlerin SBS’nin öğrencilerin gelecekteki
eğitim hayatını belirlediğini (%33), kaygılı, bıkkın, hırslı bireyler yetiştirdiğini (%19), sınava alışmış
ezberci bireyler yetiştirdiğini (%14), mesleği belirlediğini (%11), öğrenciyi planlı programlı kıldığını
(%7), sosyal alanda gelişmeyen bireyler yetiştirdiğini (%5) belirttikleri görülmektedir. Öğrencilerin
ise %21’i bu sınavın olumsuz etkisi olmadığını belirtirken, bunun yanında gelecekteki lise ve mesleği
belirlediğini (%42), stresli bireyler yetiştirdiğini (%20), geleceği belirlediğini (%7), lisedeki derslere
yardımcı olduğunu (%5) ve öğrencilerin azmini artırdığını (%5) belirtmişlerdir. SBS’nin öğrenciler
açısından önemli olmasının temel nedenlerinden biri, ülkemizdeki öğrenci sayısı ile okul sayısı
arasındaki dengesizlik gösterilebilir. Özellikle üniversitelerin öğrenci alma sayısı arasındaki dengesiz
dağılım bu durumun önemli göstergesidir. İyi bir üniversiteye girmenin temeli kaliteli eğitim veren
bir orta öğretim kurumunda eğitim görmekten geçmektedir (Türk, 2007). Bunun yanında diğer
okullara oranla daha fazla tercih edip girilmek istenen Anadolu Liseleri veya Fen Liselerinden
mezun olan öğrencilerin eğitim göstergeleri bakımından çok daha yüksek performans göstermeleri
(Dünya Bankası, 2005; Gündoğdu vd., 2010) bu bulguları destekler niteliktedir. Bu durum ise
SBS’de yüksek puan almak için öğrenci talebi ve ilgisini artırmaktadır.
Sınavın öğrenciler üzerinde önemli bir etkisi de göz ardı edilen bir gerçek olan gelişim dönemleri ve
bu dönemlerde karşılanamayan ihtiyaçların gelecekteki etkileridir. Sınava girecek öğrenciler
çocukluktan ön ergenliğe geçip gelişimsel krizleri yaşamaktadırlar. Bu dönemde öğrenciler gelişim
dönemi özellikleri ile baş edebilme yerine, sınava odaklanmaktadırlar. Sorunlarla baş etme yeterliliği
kazanamayan öğrenciler gelecekte karşılaştıkları benzer olumsuzlukların da üstesinden gelmede
zorlanacaklardır (Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği, 2010). Nitekim öğretmen ve
öğrencilerden elde edilen bulgular bu durumu destekler niteliktedir. Çitemel vd. (2009) yaptıkları bir
çalışmada öğrencilere eğer sınav olmasaydı, sadece yetenek ve başarıya göre üniversiteye
yerleştirilselerdi hangi davranışları yapıp, hangi davranışları yapmayacakları sorulmuş ve önemli
bulgulara ulaşmışlardır. Öğrenciler sınav olmasaydı sosyal faaliyetlere daha fazla zaman
466
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
ayıracaklarını, sevdikleri ile daha fazla vakit geçireceklerini, dershaneye gitmeyeceklerini, gereksiz
yere ders çalışmayacaklarını, sevdikleri ile kavga etmeyeceklerini, stres yapmayıp alıngan
olmayacaklarını belirtmişlerdir. Bu durum sınavın öğrencilerin sosyal yaşamlarını sınırlayıcı bir etkiye
sahip olduğunu bir kez daha göstermektedir.
SBS’ye Okul Yöneticilerinin Bakış Açıları
Tablo 11’de SBS’ye okul yöneticilerinin bakış açılarına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri
verilmiştir.
Tablo 11. SBS’ye Okul Yöneticilerinin Bakış Açılarına Ait Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Sonuçlara aşırı önem verme
f
21
%
21,0
Hafta sonu kurs, etüt düzenleme
20
20,0
Deneme sınavları yapma
14
14,0
Öğretmenlere baskı yapma
Başarılı olmak isteme
Öğretmen ve öğrencileri test
çözmeye teşvik etme
Motivasyon semineri düzenleme
Öğretmenin rehber olmasını
isteme
Fikrim yok
Toplam
10
9
9
10,0
9,0
9,0
6
6
6,0
6,0
5
100
5,0
100,0
Öğrenci Görüşleri
Bütün öğrencilerin başarılı olmasını
isteme
Başarılı öğrencilere ilgili,
başarısızlara ilgisiz kalma
En iyi liseleri kazananların kendi
okulunda olmasını isteme
Deneme sınavları, etüt yapma
Öğrencilere bol bol öğüt verme
Sonuçları il genelinde irdeleyip
sürekli uyarıda bulunma
Aileleri uyarma
Fikrim yok
f
27
%
27,0
25
25,0
6
6,0
6
5
5
6,0
5,0
5,0
5
21
5,0
21,0
Toplam
100
100,0
Tablo 11’de okul yöneticilerinin SBS’ye bakış açılarına ait öğretmenler, yöneticilerin sınav
sonuçlarına aşırı önem verdiğini (%21), hafta sonu kurs-etütler düzenlediğini (%20), deneme
sınavları yaptığını (%14), başarılı olmak istediklerini (%9), öğretmenlere baskı yaptıklarını (%10),
motivasyon seminerleri düzenlediklerini (%5), öğretmenlerin rehber olmalarını istediklerini (%6) ve
test çözmeye yönelttiklerini (%9) belirtmişlerdir. Öğrencilere göre ise yöneticiler, bütün öğrencilerin
başarılı olmasını istemekte (%27), başarılı öğrencilere ilgili başarısız öğrencilere ilgisiz kalmaktalar
(%25), en iyi liseleri kazananların kendi okulundan olmasını istemekteler (%6), deneme sınavları,
etütler yapmaktalar (%6), öğrencilere bol bol öğütler vermekte (%5), aileleri uyarmaktadırlar (%5).
Görüldüğü gibi okul yöneticileri SBS ve sonuçlarına büyük önem vermektedirler. Oysa eğitim bir
bütündür. Sadece sonuca odaklanmak sürecin gözden kaçmasına neden olabilmektedir. MEB’in
(2010c) SBS’nin değerlendirmesine yönelik yaptığı çalışmada ise yöneticilerin çoğunun SBS’nin
eğitim sistemini olumsuz etkilediğini düşündükleri, sınav yüzünden öğretmenlerden SBS'ye yönelik
dersleri SBS odaklı işleme, soru çözme gibi etkinlikler beklediği tespit edilmiştir. Bu bulgu araştırma
467
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
sonuçlarını destekler niteliktedir. Aynı zamanda elde edilen bu bulgu, SBS'ye yönelik yapılan
tespitlerin gerçekçiliğini artırmaktadır.
SBS Yerine Önerilen Sistemler
Öğretmen ve öğrenciler tarafından SBS yerine önerilen sistemlere ilişkin görüşler Tablo 12’de yer
almaktadır.
Tablo 12. SBS Yerine Önerilen Sistemlere İlişkin Görüşler
Öğretmen Görüşleri
Yetenek ve ilgilere göre seçim yapan
sistem
Eksikliklerine rağmen gerekli ve uygun
bir sınav
Öğrenci, öğretmen, veli işbirliğiyle
yeteneklere göre yönlendiren sistem
Zorunlu birinci kademe ardında
yeteneklere göre yönlendiren sistem
8.sınıfta tek sınav uygulayan sistem
f
26
%
26,0
Öğrenci Görüşleri
Bu sınav uygun
f
35
%
35,0
17
17,0
16
16,0
16
16,0
Okul puanı ve karne notlarına
göre yerleştiren sistem
Sınavsız sistem
10
10,0
15
15,0
9
9,0
11
11,0
6
6,0
Okul notuna göre yerleştiren sistem
Okullara kendi öğrencisini seçme hakkı
veren bir sistem
1.oturumu kültür, ikinci oturumu
yeteneği ölçen sorular içeren sınav
Toplam
8
4
8,0
4,0
5
4
5,0
4,0
3
3,0
Yeteneğine göre yönlendiren
sistem
Öğretmen görüşlerine göre
yönlendiren sistem
Daha basit sorular soran sistem
BBS (Benim Başarı Sınavım)
adında bir sistem
Fikrim yok
15
15,0
100
100,0
Toplam
100
100,0
Tablo 12’ye göre öğretmenlerin %17, öğrencilerin %35’i eksikliklerine rağmen yapılan sınavı uygun
bulmaktadır. Diğer görüşler incelendiğinde ise SBS yerine öğretmenlerin; yetenek ve ilgilere göre
seçim yapan (%26), öğrenci-öğretmen-veli işbirliği ile yeteneklere göre yönlendiren (%16), zorunlu
birinci kademe ardından yeteneklere göre yönlendiren (%15), sekizinci sınıfta tek sınav yapan (%11),
okul notuna göre yerleştiren (%8) vb. uygulamaları önerdikleri görülmektedir. Öğrenciler ise SBS
yerine okul puanı ve karne notlarına göre yerleştirme yapan (%16), sınavsız sistem (%10), yeteneğe
göre yönlendiren (%9), öğretmen görüşlerine göre yönlendiren (%6), daha basit soru soran (%5)
sistemleri öneri olarak sunarken %15’i bu konuda fikri olmadığını belirtmiştir.
Merkezi sınavlar, sıralama, seçme, yerleştirme amacı taşıyan ve çoktan seçmeli sınavlardır.
Öğrencilerin yetenek, yeterlilik, gelişim, başarı gibi önemli özelliklerini göz ardı etmekte,
yönlendirmede sadece sınav sonuçlarını dikkate almakta ve sonuçları başarı olmamaktadır. Yapılan
çalışmalar, çoktan seçmeli yapılan sınavlar sonucunda öğrencilerin yerleştikleri programlardan
memnun kalmadıklarını, ilgi, yetenek, bilgi düzeyine uygun bölümlere ya da alanlara
yönelemediklerinden şikâyet ettiklerini tespit etmişlerdir (Aydın, 2008). Bu durumu MEB
(2010b)’nın ulaştığı bulgular da desteklemektedir. MEB Teftiş Kurulu’nun yaptığı çalışmada da
468
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
ilköğretimden ortaöğretime geçişte yöneltme ve başarının ölçülmesi amacıyla uygulanan ölçme ve
değerlendirme yöntemi olan SBS’nin sonuçlarına göre doğru cevap ortalamasının devlet okullarında
%35’lerin altında kaldığını, kullanılan ölçme ve değerlendirme araçlarının geçerlilik ve güvenirliğinin
yeniden değerlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Sınavı düzenleyen ve yapan MEB’in 2008 ve
2009 yıllarında uygulanan SBS’nin, öğretim programlarında hedeflenen kazanımların ölçülmesinde
etkili bir ölçme aracı olmadığını belirtmesi dikkat çekicidir. Karakuş (2008) da ilköğretim öğretmen
ve öğrencilerinin ortaöğretime geçiş sistemine yönelik görüşlerini incelenmiş ve her iki grubun da
ortaöğretime geçiş sisteminde değişiklik yapılması gerektiğini belirttiklerini tespit etmiştir. Bu
araştırmada SBS yerine öne sürülen görüşler bu durumu destekler niteliktedir.
Sonuç ve Öneriler
Araştırmada elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibidir:
Öğretmen ve öğrencilere göre SBS, stres, korku, heyecan ve merak gibi duygular uyandıran bir
sınavdır. Bunun yanında SBS geleceği değiştiren, seviye belirleme sınavı, ortaöğretime giriş sınavı,
liselere girme yarışı olarak görüldüğü gibi çocukların oyun gibi temel ihtiyaçlarını dikkate almayan,
ailelerin çocuklarına baskı yapmasına neden olan ve öğrencileri yarış atına dönüştüren bir sınavdır.
Öğretmenlerin %65’i, öğrencilerin %68’i SBS’yi gerekli görmektedir. Çünkü SBS, öğrencinin
seviyesine uygun okul belirlemekte, kaliteli liselere girmeyi sağlamakta ve öğrenciyi çalışmaya sevk
etmektedir. Ayrıca sınav dışı bir uygulama daha fazla eşitsizliğe yol açacaktır.
SBS öğrenciler üzerinde stres, sıkıntı ve kaygı oluşturup karamsarlığa itmekte ve psikolojilerini
bozmaktadır. Baskı altında ve mutsuz kılmakta, sınav merkezli bir yaşam sürdürmelerine neden olup
sosyalleşmelerini engellemektedir. SBS öğrenciyi dershaneye yöneltip, başarısız öğrencilerde utanma
başarılılarda üstün görme duygusu oluşturmaktadır.
SBS öğretmenler üzerlerinde de stres, kaygı ve yorgunluk yaratıp öğrenci başarısından sorumlu
tutuldukları için kendilerini baskı altında ve gergin hissetmelerine neden olmaktadır. Bu durum
onları öğrencileri test çözmeye yöneltme ve kendilerini geliştirme ihtiyacı hissettirirken, aralarında
yarış havası da oluşturmaktadır.
Öğretmenlerin %64’ü, öğrencilerin %85’inin sınavın içerik ve kapsamını okulda işlenen derslere
uygun bulmakla birlikte, sınavla ilgili bir takım sıkıntılar da bulunmaktadır. Bu sıkıntılar sınavın
içeriğinin derslere göre daha kapsamlı olması, ders saatleri sınava hazırlık için yetersiz olması, ders
kitaplarının sınava hitap etmemesi, sınav soruları anlama yeteneğine yönelikken ders içerikleri bu
doğrultuda işlenmemesi şeklindedir. Bunun yanına SBS’nin kapsadığı dersler ile okulda işlenen
dersler arasında eşitsizlik bulunmaktadır. Eşitsizliğin temel nedenleri, eğitim sisteminin
yapılandırmacı sınavın davranışçı bir yaklaşımda düzenlenmesi, sınavın öğrencilerin bireysel
469
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
farklılıklarını dikkate almaması, matematik, fen bilgisi gibi derslerin sınavda soru oranına karşılık
okulda ders saatinin az olması şeklindedir. Bu durum sınavda soru çıkmayan derslere karşı
öğrenciler ilgisiz kılmaktadır.
Öğretmenler SBS’ye yönelik okulda test çözme, deneme sınavı yapma, dersleri SBS formatında
işleme, yetiştirme kursu-etüt düzenleme, öğrencileri kitap okumaya yönlendirme, rehberlik ve
güdüleme etkinlikleri yaparken, öğrenciler bu etkinliklere ek olarak teneffüslerde soru çözme, dersi
iyi dinleme, anlamadığı konularla ilgili projeler yapma, anlamadığı soruları öğretmene sorma gibi
etkinlikler yapmaktadırlar. Okul dışında ise SBS’ye hazırlık olarak öğretmenler test çözme, etüt
yapma, daha fazla çalışma, ek ders yapıp çok soru çözme, öğle araları ders tekrarı yapma, sınavda
çıkabilecek soruları anlatma, ek kaynaklardan alıştırma yapma, deneme sınavı yapma, yönlendirme
yapma şeklinde etkinliklerde bulunurken, öğrenciler ise evde test çözüp ders çalışma, dershaneye
gitme, etüt çalışmalarına katılma, konu tekrarı yapma, özel ders alma gibi etkinlikler yapmaktadırlar.
SBS’ye hazırlık için öğrencilerin %61’i okulda verilen eğitimi, %4’ü okul dışındaki eğitimi, %35’i ise
her iki ortamda birlikte alınan eğitimi yeterli görmektedirler. Okuldaki dersler öğretmenlerden daha
iyi anlaşılmakta, konular daha kapsamlı anlatılmakta fakat sınava yönelik okulda fazla hazırlık
yapılmadığı için, okul dışında dersler tekrar edilmeli, anlaşılmayan konular kurs ve dershanelerde
pekiştirilmeli ve okul dışı hazırlık mutlaka yapılmalıdır.
SBS öğrencilerin gelecekteki eğitim hayatını ve mesleğini belirlemede oldukça önemli bir sınav olup
öğrenciyi planlı programlı kılıp azmini artırmaktadır. Fakat aynı zamanda kaygılı, bıkkın, sınava
alışmış, ezberci ve sosyalleşmemiş bireyler yetiştirip öğrencilerin psikolojisini bozmaktadır.
Okul yöneticileri SBS sonuçlarına büyük önem verip, başarılı okul olmak istemektedirler. Başarıyı
artırmak için hafta sonu kurs, etüt düzenlemekte, deneme sınavları yapmakta, motivasyon
seminerleri düzenlemekte ama aynı zamanda öğretmenlere baskı da yapmaktadırlar. Okul
yöneticileri SBS yüzünden başarılı öğrencilere ilgili başarısızlara ilgisiz kalmaktadırlar.
SBS eksikliklerine rağmen uygun bulunan bir sınav olmakla birlikte yetersiz görülmektedir. SBS
yerine yetenek ve ilgilere göre seçim yapan; öğrenci-öğretmen-veli işbirliğine dayalı yetenekler
doğrultusunda yönlendiren; zorunlu birinci kademe ardından öğrenciyi yetenekleri doğrultusunda
yönlendiren; sekizinci sınıfta tek sınav uygulayan ya da okul notuna göre yerleştiren uygulamaları
içeren gibi çeşitli sistemlerin geliştirilmesi önerilmiştir.
Bu çalışmada elde edilen sonuçlar doğrultusunda şu öneriler geliştirilmiştir:
1- SBS’nin öğrenciler üzerindeki olumsuz etkileri göze alınıp, ortaöğretime geçişte sınav yerine
öğrencilerin bireysel farklılıkları, ilgi ve yetenekleri dikkate alınarak rehberlik ve yöneltme esas
alınmalıdır. SBS tamamen kaldırılamadığı durumda, özelliği olan ortaöğretim kurumlarını
470
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmeli, öğrenci yerleştirmede okul başarısı ve süreç
değerlendirme sınav uygulamasının önüne geçmelidir.
2- Türkiye’de var olan koşullar ve sınav gerçeği göz önüne alındığında ortaöğretime yerleştirmede,
yöneltme ve yönlendirme ile objektif bir süreci içeren sistem kuruluncaya dek;
-SBS’de ezber bilgileri ölçen sorular yerine, okullarda okutulan ders programlarını kapsayan, analiz,
sentez ve düşünme becerilerini ölçen sorular düzenlenmelidir.
-SBS’nin öğretmen ve öğrenciler üzerinde yarattığı olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için rehberlik
çalışmaları yapılmalıdır.
-Öğrencilerin sosyalleşmelerine katkıda bulunmak için okul içi ve okul dışında sınav dışı etkinlikler
düzenlenmelidir.
-Okul yöneticileri, SBS’nin öğretmen ve öğrenciler üzerindeki etkileri ve nasıl davranmaları
konusunda bilgilendirilmelidir.
-Öğrenci ve ailelerine sınavın önemli olduğu, fakat bireysel farklılıklar doğrultusunda her öğrencinin
yüksek başarı elde edemeyeceği, bu durumun yaşamın sonu olmadığı ve onları olumsuz rekabete
itmemesi gerektiği konusunda bilgilendirici seminerler düzenlenmelidir.
-Okulda verilen eğitimin sınava hazırlık konusunda yeterli olması için gerekli önlemler alınmalıdır.
-Okul başarısında sadece sınav sonuçları dikkate alınamamalı, bu konuda öğretmen ve yöneticiler
bilgilendirilmelidir.
-Öğrencilerin ders öğretmenlerinin görüşleri ve okul başarısının sınava dahil edilmesi, onların sınava
dahil olmayan derslere karşı olan ilgisizliğini ortadan kaldırabilir.
Kaynaklar
Akdeniz, A. ve R., Keser. (2006). Geleneksel öğretim ortamlarını etkileyen faktörlerin incelenmesi.
[Online]: http://www.fedu.metu.edu.tr/ufbmek-5/bkitabi/PDF/Fizik/Bildiri/t123DD.p
df Ulaşım Tarihi: 15.11.2011.
Arslantürk, H. (2011). Çoktan seçmeli test tekniğinin Türkçe öğretimine etkileri. Gazi Üniversitesi
Türkçe Araştırmaları Akademik Öğrenci Dergisi, 1 (1). [Online]: http://turkcearas
tirmalari.gazi.edu.tr/dergi/yil-1/sayi-1/02-aslanturk-handan.pdf Ulaşım Tarihi: 25.11.2011.
Aydın, S. (2008). Orta ve yükseköğretim kurumlarına öğrenci seçme sistemi: Bir öneri. Bilim, Eğitim
ve Düşünce Dergisi. 8(2) [Online]: http://www.universite-toplum.org/pdf/pdf_UT_363.pdf
Ulaşım Tarihi: 2.11. 2011.
Aypay, A. ve Eryılmaz, A. (2011). Lise öğrencilerinin öznel iyi oluşları ve okul tükenmişliği
arasındaki ilişkiler. International Online Journal of Educational Sciences, 2011, 3 (1), [Online]:
181-199. http://www.iojes.net/userfiles/Article/IOJES_514.pdf Ulaşım Tarihi:13.12.
2011.
Balaban, J. (2000). Temel eğitimde öğretmenlerin stres kaynakları ve başa çıkma teknikleri.
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 1–8. [Online]: http://pauegitimdergi
.pau.edu.tr/Makaleler/361708473_28TEMEL%20E%c4%9e%c4%b0T%c4%b0MDE%20
%c3%96%c4%9eRETMENLER%c4%b0N%20STRES%20KAYNAKLAR%c4%b0%20
VE%20BA%c5%9eA%20%c3%87IKMA.pdf Ulaşım Tarihi: 13.12.2011.
471
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Bunevicius, A., Katkute, A. ve Bunevicius, R. (2008). Symptoms of anxiety and depression in
medical students and in humanities students: relationshıp with big-five personality
dimensions and vulnerability to stress. International Journal of Social Psychiatry, 54, 494–501.
Carver, C. S. ve Scheier, M. F. (1994). Situational coping and coping dispositions in a stressful
transaction. Journal of Personality and Social Psychology, 66, 184–195.
Çelikkaya, T. (2011). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal bilgiler öğretmenlerinden
beklentileri. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(40): 38-50, [Online]:
http://egitim.cu.edu.tr/efdergi Ulaşım Tarihi: 25.11.2011.
Çitemel, N., Bozkurt, S., Eroğlu, Y., Yıldırım, Ü., Mengi, S. (2009). Ortaöğretim öğrencilerinde
sınav sisteminin yarattığı yarışmacı kültür ve sonuçları. 18. Eğitim Bilimleri Kurultayı: Bildiri
Özetleri. Ege Üniversitesi, İzmir.
Gündoğdu, K., Kızıltaş, E. ve Çimen, N. (2010). Seviye belirleme sınavına (SBS) ilişkin öğrenci ve
öğretmen görüşleri (Erzurum il örneği). Elementary Education Online, 9(1), 316–330, [Online]:
http://ilkogretim-online.org.tr Ulaşım Tarihi: 15.10.2011.
Güven, A. Z. (2011). İlköğretim II. kademe Türkçe dersi öğretim programına ilişkin öğretmen
görüşleri. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 29: 121-133.
Kabapınar, Y., Ataman, M. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler (4-5. sınıf) programlarındaki ölçme ve
değerlendirme yöntemlerine ilişkin öğretmen görüşleri. Elementary Education Online, 9(2), 776791. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr Ulaşım Tarihi: 15.10.2011.
Karakuş, F. ve Baki, A. (2011). İlköğretim 8. sınıf matematik öğretim programı ve ders kitaplarının
fraktal geometri konusu kapsamında değerlendirilmesi. Elementary Education Online, 10(3),
1081-1092. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr Ulaşım Tarihi: 20.11.2011.
Karakuş, M. (2008). İlköğretim öğretmen ve öğrencilerinin ortaöğretime geçiş sistemine yönelik
görüşlerinin değerlendirilmesi. 1. Ulusal Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Kongresi,
281-290. 14-16 Mayıs 2008, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Koçkar, İ., A. Kılıç, B. G. ve Şener, Ş. (2002). Test anxiety among primary school students and
academic achievement. Çocuk ve Ergen Sağlığı Dergisi. 9(2), 100–105. [Online]:
http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi=TPRJ%2CTTAR%2CTTIP%2C
TMUH%2CTSOS%2CTHUK&c=google&ano=17609b9f6a323d7fb1a1c03bc4b86450dbe
a1 Ulaşım Tarihi: 13.12.2011.
Köprülü, F. (2008). Giriş sınavları: eleme mi, eğitim hakkının engellenmesi mi? TED 80. Yıl
Uluslararası Eğitim Forumu, “Eğitim Hakkı ve Gelecek Perspektifleri”, 28-30 Ocak 2008, TED
Ankara Koleji İncek Kampüsü.
Köse, M. R. (1999). Üniversiteye giriş ve liselerimiz. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5160. [Online]: http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/199915M%20RUH%C4 %B0%20K%
C3%96SE.pdf Ulaşım Tarihi: 13.12.2011.
MEB. (2010a). Milli Eğitim Bakanlığı ortaöğretim kurumlarına geçiş yönergesi. [Online]:
http://mevzuat.meb.gov.tr/html/2602_1.html (15.01.2010) Ulaşım Tarihi: 20.11.2011.
MEB. (2010b). Ortaöğretime Geçiş Sisteminde SBS ve Yeni Bir Model. Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş
Kurulu Başkanlığı. [Online]: http://eymud.org/Download/WN8G61CF.pdf Ulaşım Tarihi:
25.10.2011.
MEB. (2010c). Seviye Belirleme Sınavının Değerlendirilmesi. MEB Eğitimi Araştırma ve Geliştirme
Dairesi Başkanlığı. [Online]: http://www.mku.edu.tr/image/egitimfak/file/kitaplar/kitap
%207.pdf Ulaşım Tarihi: 06.12.2011.
Morgil, İ., Yılmaz, A., Seçken, N., Erökten, E. (2000). Üniversiteye giriş sınavında özel dershaneler
ve ÖZ-DE-BİR tarafından uygulanan ÖSS deneme sınavlarının öğrenci başarısına katkısının
ölçülmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 19: 96-103. [Online]:
http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/200019F%20%C4%B0NC%C4%B0%20MORG% C
4%B0L.pdf Ulaşım Tarihi: 13.11.2011..
Ortaş, İ. (tarihsiz).
Eğitim sistemimiz ve öğrenci seçme sınavı sonuçları. [Online]:
http://strateji.cu.edu.tr/EGITIM/pdf/ortas_01.pdf Ulaşım Tarihi: 10.09.2010.
472
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
Özcan, S. ve Açık, F. (2011). SBS Türkçe sorularıyla Türkçe ders kitaplarındaki soruların örtüşme
düzeyi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (16): 355, 370.
Özdemir, C. (2001). İlköğretim okullarında ikinci kademe öğrencilerinin fen öğreniminde özel
dershanelerin yeri üzerine bir araştırma. Kastamonu Eğitim Dergisi. 9 (2):411-418.
Sarıer, Y. (2010). Ortaöğretime giriş sınavları (OKS-SBS) ve PISA sonuçları ışığında eğitimde fırsat
eşitliğinin değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11 (3): 107-129.
[Online]: http://kefad.ahievran.edu.tr/archieve/pdfler/Cilt11Sayi3/JKEF11_3_2010 107 129.pdf Ulaşım Tarihi: 15.10.2011.
Sert, N. (2008). İlköğretim programlarında oluşturmacılık. Eğitimde Kuram ve Uygulama. 4 (2): 291316, [Online]: http://eku.comu.edu.tr/index/4/2/nsert.pdf Ulaşım Tarihi: 10.09.2011.
Young, D. J. (1999). Affect in foreign language and second language learning. Boston, MA: McGraw-Hill
Tekbaş, S. (2009). Edirne merkez ilçede ilköğretim son sınıf öğrencilerinde ortaöğretim kurumları öğrenci seçme ve
yerleştirme sınavı (OKS) ve lise son sınıf öğrencilerinde öğrenci seçme sınavı (ÖSS) sınav kaygısı ve etkileyen
etmenler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
Edirne.
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği SBS Çalışma Grubu. (2010). Seviye belirleme sınavları
(SBS) üzerine bir değerlendirme rapor. [Online]: https://www.pdr.org.tr/upload/icerik/Haz
%C3%84%C2%B1rlanan%20Raporlar/sbsraporu.pdf Ulaşım Tarihi: 01.12.2011.
Üzkurt, İ. Koçakoğlu, M. (2009). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin ders notları ile seviye belirleme
sınavları arasındaki ilişki. 1. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi. Çanakkale 18 Mart
Üniversitesi, [Online]: http://www.eab.org.tr/eab/oc/egtconf/pdf kitap/pdf/442.pdf
Ulaşım Tarihi: 10.09.2011.
World Bank (2005). Turkey Education Sector Study: Sustainable Pathways to an Effective,
Equitable, and Efficient Education System for “Preschool through Secondary School
Education”. Human Development Sector Unit, Europe and Central Asia Region
[Online]:http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/361616-114241
5001082/ESS_Main_Report_V1.pdf Ulaşım Tarihi: 06.04.2012.
http://www.haber10.com/makale/16607 Ulaşım Tarihi: 1.11.2011.
Extended English Abstract
The fact that the places are limited in secondary school institutions compared to the number of
students who demand placement in these institutions creates the need for an elimination and
selection process for school entrance. The entrance test for secondary level of education called
Placement Test (SBS) is one of the tests favored and taken the most by students graduating from
primary schools. Due to the effect the test has on identifying the futures of students, it receives
attention from students, parents, educators and all educational organizations each year in terms of
preparation, implementation and evaluation processes. During the last three decades there have
been various different types of entrance and placement tests in our country and the process is still
not determined fully. The problems have been tried to overcome through the use of tests instead of
creating policies that lead the process in long terms. On the other hand, the use of a single test
employed to assess prior teaching processes has caused students to lead lives centered on tests, has
473
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
led them to courses and training institutions and brought negative effects with it such as stress,
anxiety and anti-social lives.
The study undertaken in line with this purpose aims to identify teacher and student views regarding
the implementation of SBS about which discussions are ongoing.
The study employs the survey method. Qualitative research method was used during the collection,
analysis and interpretation of data regarding teacher and student views related to the test. The study
was implemented with volunteer teachers (N=100) working in Bolu central district primary schools
and students (N=100). Content analysis technique and quantification of qualitative data was
employed in data analysis.
The findings of the study regarding SBS are as follows: according to teacher and student views SBS
is a test that causes stress, fear, anxiety and interest. Also, SBS is an implementation that has
transformed the students into race horses and that has resulted in parental pressure and loss of
children needs such as the right to play since SBS is seen as a race which can change the future and
is related to the acceptance to secondary schools and high schools. Although the content and
framework of SBS is compatible with the courses studied at school there are some problems related
to the facts that the content of the exams is more comprehensive than the topics covered by
classes, the hours allocated to classes are insufficient for exam preparation, the textbooks do not
contain information representative of the test and the existence of different question types in the
test. However, SBS is also regarded as necessary since implementations that do not require testing
may cause inequality and that the test leads students to study. Schools undertake activities such as
test taking, providing trial tests, providing classes in test preparation format, providing training and
review courses, directing students to read more, providing counseling services, teaching students to
listen more effectively and preparing projects in topics that they are weak.
SBS causes stress, anxiety, lethargy and pressure on teachers as well. This causes the need for
development in teachers themselves but creates an atmosphere of contest which is translated into
unhappiness and negativity in students due to test-based lives that prevent students from
socializing. There are discrepancies between the topics SBS covers and the topics covered at school.
This discrepancy is due to the behaviorist preparation of the test in a constructive education system,
the fact that individual differences are not taken into consideration and that lack of interest towards
classes and topics that are not included in the test. School administrators give high esteem to SBS
results and want successful schools; hence they provide courses, reviews, trial tests and even coerce
teachers to create more success. Since SBS determines the future educational lives and professions
of the students, it creates students who are full of anxiety and lethargy, who are used to taking test
and memorizing facts and who cannot socialize easily, the total effect of which affects student
474
Argon, T., Soysal, A. (2012). Theacher and student views regarding the placement test. International Journal of Human
Sciences [Online]. (9)2, 446-474.
psychology. 61% of the students believe that education provided at school is sufficient, 4% of the
students believe that education provided from sources other than school is sufficient and 35% of
the students believe that both are sufficient. Implementations that are based on student-teacherparent collaboration, based on selection based on ability and interests instead of SBS by taking
school achievement should be utilized.
In line with research findings the first suggestion of the study involves the use of counseling and
guidance based on individual differences, interests and competences instead of tests in placement to
secondary school institutions. In case SBS cannot be fully eliminated, it should be reorganized to
cover only the secondary school institutions that have special features for entrance and school
achievement and process assessment should be taken into consideration in the placement period. In
addition to these, other suggestions have been proposed by taking the conditions of Turkey into
consideration in terms of tests that include questions from school curriculum instead of tests
consisting questions based on memorization and questions that assess the analysis, synthesis and
thinking skills until an objective system is established that does not require placement tests.
Guidance and counseling work should be undertaken in order to eliminate or decrease the negative
effects of SBS on students and teachers and informative seminars should be organized for the
students and their parents.