MEMORIA: Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil, Ourense). Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 Autores: Gonzalo Buceta Bruneti Fernando Carrera Ramírez Promove: Concello de Parada de Sil e ESCRBCG Ano 2013 VOL. I: MEMORIA MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 ÍNDICE 1. Ficha técnica 2. Introdución 3. Emprazamento e descrición 4. Contexto histórico e resumo de actuación arqueolóxicas 4.1 Contexto histórico 4.2Resumo das actuacións arqueolóxicas 5. Obxectivos e criterios aplicados á conservación-restauración 5.1 Obxectivos 5.2 Criterios 6. Valoración do estado de conservación inicial. 6.1 Caracterización da rocha e estado de conservación 6.2 Análise da rocha soporte 6.3 Diagnose 7. Tratamentos realizados 7.1 Limpeza 7.2 Reintegracións estruturais, inxección e colocación de varais de fibra de vidro 7.3 Consolidación interna 7.4 Aplicación funxicida-alguicida 7.5 Outros 8. Recomendacións de conservación 9. Documentación fotográfica 10. Bibliografía consultada 11. Fichas técnicas productos 12. Sinaturas dirección técnica 13. Agradecementos 14. Documentación gráfica 0. Plano xeral entorno 1. Plano xeral sectores sur e norte_tumbas 2. Plano xeral sector capela |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 2 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 3. Sector tumbas sur A alteracións mapa 4. Sector tumbas sur B alteracións mapa 5. Sector tumbas norte alteracións mapa 6. Sector tumbas capela alteracións mapa 7. Sector tumbas sur (A) tratamentos 8. Sector tumbas sur (B) tratamentos 9. Sector tumbas norte tratamentos |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 3 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 1. FICHA TÉCNICA FICHA TÉCNICA DATA: 20 de septembro de 2013 Obra: Proposta de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova Expte S.A.: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 Promove: Concello de Parada de Sil Parroquia: San Lourenzo de Barxacova Concello: Parada de Sil Provincia: Ourense Obxecto da actuación: Conservación, difusión, rendabilidade social, cultural e económica Coordenadas: 42º22´23´´ N 07º30´06´´O Dirección: Gonzalo Buceta Bruneti Fernando Carrera Ramírez Eduardo Breogán Nieto Muñiz Fotografías: Foto de entrada/saída da necrópole no afloramento |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 4 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Fotografías: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 Ano 2013 Finais afloramento e detalle da T3 na Capela 5 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Redacción: Gonzalo Buceta Bruneti / Fernado Carrera Ramírez Sinopse: expóñense as conclusións e resultados obtidos nos traballos executados no xacemento rupestre durante os meses de xullo e agosto. Ademais, descríbense de forma detallada, as análises, os datos da diagnose, os tratamentos realizados e as conclusións obtidas. 2. INTRODUCIÓN Durante o periodo comprendido entre o 15 de xullo e o 8 de agosto de 2013 tiveron lugar as labouras de conservación e restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova que datan dos séculos IX-XI d.C. O traballo xurdiu logo do convenio de colaboración suscrito entre o Concello de Parada de Sil e a ESCRBCG. A traverso do devandito convenio puideron participar 4 alumnos en prácticas da ESCRBCG completando deste xeito a súa formación académica. Asemade considerouse moi importante, logo das análises realizadas por Gonzalo Buceta Bruneti, director executivo da intervención, encargar un estudo máis completo sobre a degradación que amosan as tumbas rupestres. En consecuencia, se encargaron sendos estudos sobre o grao de meteorización do afloramento rochoso nos que participaron a Dra. Teresa Rivas Brea, do Dpto. de Inxeñería dos recursos naturais e medio ambente (E.T.S.I. de Minas) da Universidade de Vigo e a Dra. María Jesús Mosquera, Profesora Titular Universidad, Investigadora Principal Grupo TEP-243 do Dpto. de Química-Física da Universidade de Cádiz. A participación destas universidades remarca o carácter científico que se lle deu a intervención. Dese estudo, ademáis, sacarase unha tese con título: Eficacia de consolidantes y hidrofugantes de nueva síntesis en rocas graníticas: optimización de métodos de evaluación , sendo o autor Ivan de Rosario Amado. Os datos obtidos dese estudo amosaranse na memoria final. En total tratáronse 45 tumbas con diferentes graos de intensidade e se mantiveron as cautelas suxeridas na resolución ditada pola Dirección Xeral de P.C. da Xunta de Galicia. Na estadía no xacemento corrobourouse que a degradación da rocha aínda é peor da que xa se tiña considerado e observouse unha degradación exponencial, antes dos tratamentos, nas tumbas escavadas máis recentemente, sector norte do afloramento, que nas expostas á intemperie de antigo, sector sur do afloramento. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 6 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Sector S Sector N Vista xeral do afloramento coas tumbas rupestres: sector S e sector N. As tumbas presentes na capela tamén mostran diferentes graos de meteorización debidos a súa posición no xacemento e ás súas características intrínsecas das mesmas (algunhas non foron rematadas de antigo). Na nosa opinión, esa degradación, se debe aos asulagamentos que a cotío se dan nas tumbas toda vez que chove e pola súa exposición aos meteoros, meteorización física. O asulagamento non se debe as escorregadas de auga polo que un tratamento ao respecto sería inoperante e en canto aos meteoros dicir que só se poden controlar mediante a colocación dunha cuberta ou mantendo intervencións anuáis moi activas. O método sinxelo proposto no proxecto de intervención para corrixir a acción da auga nas tumbas con problemas de asulagamento e cun impacto mínimo sobre estas pensamos que segue a ser o mellor tratamento posible. O traballo que se propuxo consistía na execución de un só buraco entre algunhas das tumbas, de 11 mm de Ø, que permitiría o desaugue entre as tumbas que se asulagan cara as que drenan por se mesmas ou ben, directamente, ao afloramento. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 7 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 No interior do buraco inseriríase un tubiño de PVC tapado nos extremos cun anaco de xeotextil que faría de filtro e impediría o entullamento do anterior. O tubo retraeríase para que non fose visible. Este tratamento impediría o tapado das tumbas con area ou outros métodos ineficaces para este caso concreto permitindo a súa completa visión e evitaría como non o os riscos derivados da presenza de auga, hidrólise dos feldespatos. Para remarcar o sinxelo do tratamento e a súa efectividade dirase que este proceso dase de xeito natural entre as tumbas 33-34 e 15-16. T33 T34 Vista dun buraco natural que permite o desaugue entre as tumbas 33 e 34. A tumba 34 drena por se mesma a traverso das fendas do afloramento. O tema dos asulagamentos teríase controlado dun xeito sinxelo coa proposta feita no proxecto de intervención. Tamén deberá tomar a Dirección Xeral, e de xeito urxente, unha decisión ao respecto da eliminación dos restos de canteira que están a piques de se derrubar sobre as tumbas do sector N. Semella que nunha visita efectuada polo Xefe de Servizo de Arqueoloxía xa se tomou a decisión de eliminalas; acción que consideramos moi beneficiosa para a conservación das tumbas próximas e para minimizar os riscos das visitas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 8 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 As rochas proceden dos traballos que se fixeron en 1906 para abrir o camiño que permitiu colocar a torre eléctrica de alta tensión que se asentaba sobre a mesma capela. Os restos de canteira a piques de se derrubar sobre as tumbas do sector N. Os perfís arqueolóxicos e pedras sobre as que se apoian as anteriores. O método que se propuxo no proxecto foi o de a eliminación manual con cuñas, percutor e maza, previa protección das tumbas con madeira. Por outra parte a valoración dos traballos realizados considérase exitosa xa que a intervención feita cumpliu os obxectivos que se marcaron no proxecto de intervención tanto a nivel de conservación, estudo da meteorización así como na búsqueda e aportación de datos históricos e de carácter científico. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 9 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Os traballos urxentes executados permitirán retardar a degradación das tumbas aínda que é necesario, como se pode supoñer, desenvolver as labouras de mantemento e reforzo dos tratamentos. Chegados a este punto estímase importante realizar, polo menos, dúas intervencións intensas máis nas mesmas tumbas e tamén no mesmo afloramento xa que éste forma parte do conxunto e amosa os mesmos riscos e patoloxías que as tumbas. As áreas preto destas últimas e outros elementos (ocos de poste, entallamentos… estánse a meteorizar de xeito alarmante. Situación actual con alto risco para os enterramentos próximos e as visitas. Baixo o punto de vista científico o equipo de conservación permitiu aportar unha nova, de relevante importancia, amosando de novo que a presenza dos conservadores-restauradores debe ser unha obriga desde o comezo mesmo das intervencións arqueolóxicas pola importancia que teñen na aportación de datos históricos e culturais. Neste caso estamos a falar dos achádegos dos restos de recebo atopados na cabeceira da T1. Asemade parece confirmarse a existencia dunha preparación para a colocación das laxes que dan forma a esa tumba e que se analizará para definir a composición da mesma. O estudo dos recebos pemitirá aumentar o coñecemento e abrir novos camiños de investigación. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 10 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Os traballos urxentes executados permitirán retardar a degradación das tumbas aínda que é necesario, como se pode supoñer, desenvolver as labouras de mantemento e reforzo dos tratamentos. Chegados a este punto estímase importante realizar, polo menos, dúas intervencións intensas máis nas mesmas tumbas e tamén no mesmo afloramento xa que éste forma parte do conxunto e amosa os mesmos riscos e patoloxías que as tumbas. As áreas preto destas últimas e outros elementos (ocos de poste, entallamentos… estánse a meteorizar de xeito alarmante. Restos de recebo e preparacións (de cal?) na laxe de cabeceira da tumba 1. Segundo o arqueólogo director das escavacións da necrópole E. Breogán Nieto Muñiz esta rocha poderíase ter reempregado e proceder dun lintel da mesma capela (sic). En paralelo a esa actuación poderíase facer unha reordenación na circulación das visitas pois se ten comprobado durante os traballos in situ que os visitantes seguen a pasar por enriba das tumbas e éstas, pola sua febleza, non poden soportar o paso e peso das persoas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 11 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Estamos seguros que nun concurso de ideas no que se conxuguen historia, paisaxe e arquitectura sairía como resultado unha intervención discreta e integrada que asemade potenciaría no só a conservación e exposición do xacemento senon tamén o desenvolvemento económico e turístico do Concello de Parada de Sil. Para comprender mellor o obxectivo final deste proxecto debemos acercarnos á xestión final do mesmo, entendéndose xestión como un acercamento á sociedade do coñecemento adquirido no sitio arqueolóxicos para que sexa un proxecto transversal e de legado para as futuras xeneracións. Ese coñecemento debe ser recoñecido pola sociedad, máis importante aínda, polas persoas que viven en Parada de Sil e a provincia de Ourense, como non, toda Galicia, a Península e Europa. A capacidade de xerar na sociedade unha demanda social de protección hacia o Patrimonio Cultura (PC) é unha tarea complicada, non podemos enganarnos, por iso, a diversificación, a democratización e a xestión (non por imposición) do noso PC son instrumentos indispensábeis para considerar a xestión dos valores que reclama a sociedade. O recoñecemento dos valores propios do PC (sexan económicos, estéticos, científicos ou simbólicos) pasan por acción derivadas da protección, a conservación e a exhibición da nosa salientábel e rica cultural. A AA.PP. como promotoras deben valorar nosos recursos naturais, así memo, protexer directa e indirectamente nosos PC para acadar o recoñecemento público.Las Administraciones Públicas, como promotoras, deben valorar nuestros recursos cultura As leis actuais, sancionadoras, non sensibilizadoras, e cunha mala praxe carente de ética e baseada en criterios políticos, a escasa regularización e o marcado desinterés pola interdisciplinaridade máis o intrusismo non remata por introducirse na parte máis crítica da sociedade. San Vítor de Barxacova é unha nova oportunidade para fuxir desa falta de ética que, en xeral, amósase coa escasa protección e difusión do noso PC. O proxecto deste xacemento coa xestión adecuada, como a que se está a desenvolver, alónxase acertadamente dos macroproxectos mal xestionados que derivan na ruina das AA.PP. da dependencia dos padroados auspiciados polos diferentes entes públicos e da falla de interacción e desarraigo social. Por todo isto remarcamos o bon facer dos planes de difusión acadados ata o momento e que deberan ser rematados con todas as propostas e tarefas necesarias para a conservación dos sitio arqueolóxico. El proyecto de San Vítor de Barxacova con la gestión adecuada, como la que se está desarrollando, se aleja acertadamente de los macroproyectos mal gestionados que conducen a la ruina de las AA.PP., de la dependencia de los padronados |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 12 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 auspiciados por los diferentes entes públicos y de la falta de interacción y desarraigo social. Executada a primeira Fase establécese como ruta de traballo para estes anos vindeiros: FASE II, anos 2014/2015:  Proxecto musealización.  Estudio de viabilidad de un proyecto de cubierta y pasarelas.  Mantemento.  Reforzo dos tratamentos de conservación nas tumbas atopadas recentemente e no mesmo afloramento. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 13 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 3. EMPRAZAMENTO E DESCRICIÓN1 No lugar de de San Vítor, localizado moi preto da desembocadura do río Mao co Sil, sabíase da existencia dunha capela no alto do outeiro que coroa o esporón da escarpada ladeira de San Lourenzo, sobro o río Mao, así como da presenza dalgunhas tumbas antropomórficas escavadas na rocha. Accédese ao xacemento a través dun estreito camiño aberto na empinada ladeira que, partindo de San Lourenzo en dirección S, diríxese ao núcleo de Forcas. Transcurridos 400 m o camiño bifúrcase, á dereita e ladeira arriba cara a forcas e a esquerda, e aproximadamente na mesma cota, hacia San Vítor. A este lugar lle denominan Os Padrós, caracterizado por unha penas elevadas rodeadas polos camiños descritos. Según se da a vola á peña cara a San Vítor xa é visible o sitio. Seguindo uns 100 m a ladeira ábrese nun pequeño rechán dun 15 m de longo por outro tanto de ancho que se ve coroado no seu extremo L por un afloramento de máis de 4 m de altura. No alto do mesmo consérvanse restos da vella capela; na mesma, no rechán e nas rochas que afloran no nudo O do camiño atópanse os sartegos rupestres. Os restos da capela foron derrubados a mediados do s. XIX. Coordenadas UTM: X = 623.405 Y = 4.692.573 610 m.s.n.m. Mapa 189-71, esc. 1:5.000 MTN Pertence ao lugar de San Lourenzo, cabeceira da parroquia de Barxacova. Desde o mesmo domínase unha ampla panorámica cara ao N, polas ladeiras de San Lourenzo, e cara ao L, xa en terras de Santa María de Cristosende (A Teixeira), así como na desembocadura do río Mao, que separa ambas no Sil. Segundo se chega ao sito polo camiño indicado, nos extremos SO do rechán, aprécianse, nunha roca que mara un xiro na ruta cara o alto da ladeira, a necrópole, formada por 50 tumbas visibles divididas en dous sectores diferenciados. O primeiro sector é visible tras o valado de serguridade, escavado na terra, víndose no solo rochoso preparado para tal fin e albergando ata 11 sepulturas, algunha de elas conservada coas lousas orixinais de cuberta; en sucesión e transversais. 1 Texto íntegro Eduardo-Breogán Nieto Muñiz: Informe Valorativo/Avance de Memoria: “Estudo, limpeza, mantemento, sondaxes e ampliación da área escavada na necrópole rupestre de San Vítor (San Lourenzo de Barxacova, Parada de Sil, Ourense)”-2ª campaña, ano 2011. CT 102 A 2011 / 366-0. Memoria 2013. Tamén, da mesma autoría: http://sanvitordebarxacova.wordpress.com/arqueoloxia/ |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 14 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 O segundo sector está máis elevado, sobre o afloramento granítico, sendo visibles 12 tumbas de boa factura e outras 8 incompletas, sen rematar ou mal conservadas. Unha máis, non é visible na actualidade xa que se atopa cuberta no sondeo S6 de 2010, no medio do rechán. Rodeando algunha delas aprécianse uns rebaixes donde encaixarían as laxes. As sepulturas definen formas acusadamente trapezoidais, coa parte inferior moi estreita e hombreiras marcada, coa cabez destacada e de sección a xeito de arco de ferradura, inda que algunha escapa a ese esquema. Toda eles teñen orientación xeral L-O, comrpendidad entre os 260º e os 320º. A capela, na peneda, é de dificil acceso, tendo que rodearse pola súa cara S. Por esta parte aprécianse certos rebaixes a modo de chanzos, hoxe moi desgatados, que facilitan a subida. No seu cumio, chairo, consérvanse os alicerces dunha vella capela, ademais doutras sepulturas en lugar destacado, 1 de laxes e incorporada aos restos da capela polo seu la N, outra antropomorfa escavada a carón da entrada, polo SL, e outras apenas visibles por estar tan só indicadas. A tumba do sonde central do esporón distínguese tamén do resto pola presenza dun rebaixe aos pes da mesma, sen paralelos en ningún xacemento coñecido en toda a Península. A función dese rebaixe parece ser a dun osario para a reutilización da sepultura, en comparación coa acumulación de osos aos pes das tumbas doutros xacementos con ese mesmo fin. A superposición de tumbas tamén da mostras dunha perdurabilidade no tempo neste tipo de enterramento. A ampliación das rozas dos sectores periféricos, feitas en 2011, permite unha contemplación xeral óptima do xacemento. A concentración de tumbas permite falar dun fenómeno eremítico, nin siquera de monasterios familiares como orixe do sitio, senón máis ben en comunidades rurales de certa entidade. A inaccesibilidade de hoxe nada ten que ver coa realidade de aquel entonces, xa que o camiño de Forcas era o principal acceso cara o Sil, como quedou probado nos resultados de 2010. De igual xeito que San Pedro de Rocas forma parte do camiño real. A orixe da capela e da propia necrópole sigue sendo incerto, se ben, ambos elementos están íntimamente relacionados e constitúen unha evidencia clave para o estudio da organización territorial, social e relixiosa do mundo alto e pleno-medieval. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 15 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Localización. Vista leste desde a capela. Vista do afloramento e camiño a San Lourenzo. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 16 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 4. CONTEXTO HISTÓRICO E RESUMO DE ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS2 4.1 Contexto histórico A primeira nota bibliográfica coñecida do xacemento é o amplo relato que fai J. Arias Sanjurjo no seu artigo Unha aproximación a la Ribera Sagrada BCPM(AOrense, 1914), coa descrición dos restos e das sepulturas, da que di ter recoñecido unha decena, e considera o lugar como o mosteiro máis importante da Ribeira Sacra. )nforma o propio Arias Sanjurjo de que algunas sepulturas fueron destruidas al abrir el camino de la fábrica de Barjacova, que cruza esa plazoleta Arias Sanjurjo: 1 1 , p.50). Cuenta que los anacoretas o monjes que habitaron esa comarca, debeieron tener su centro o residencia principal un kilómetro más abajo del santuario, en el lugar que ocupa el Priorato de San Adrián, que es la parte de la ribera más próxima susceptible de cultivo … Conservó su personalidad e independencia hasta el s. X)), en el que el Emperador Alonso VII, siguiendo las corrientes de la época, se lo entregó a la Orden del Císter … . Luego fue incorporado al de Montederramo Arias Sanjurjo: 1 1 , p. 1 . Del citado monasterio de San Adrián, regido por la orden benedictina, queda algún resto, siendo hoy una casa particular. Tamén o recolle J. Freire Camaniel na súa obra El Monacato Gallego en la Eda Media Fundación Pedro Barrié de la Maza, A Coruña, 1 , tomo I, pp. 220-223) que segue no esencial ao anterior. Incluíuse posteriormente no inventario de xacementos arqueolóxicos da Xunta de Galicia, figurando coa clave GA32057004. Nesta ficha, redactada por J.F. Romalde Purriños e M. González Méndez, en 1991, só se fala de 3 sepulturas visibles na zona chaira, ademais das da parte superior da peneda, onde tamén detectaron algúns negativos de estruturas, inda que citan a probable existencia doutras de cordo aos investigadores precedentes. Seguindo á clasificación tipolóxica e cronolóxica proposta por J.L. Quiroga e M.R. Lovelle (1991), de acordo a tipoloxía de sartegos fixos rupestres e de marcado antropomorfismo, encadraríanse na época altomedieval, entre os séculos IX e X, se ben or resultados obtidos na campaña de 2010 obrigan a ampliar ese abano cronolóxico, canto menos ata o século XI, contando con vestixios de ocupación ata o s. XV. Outros restos máis antigos condúcennos ata a época romana, aínda que non está clara a relación de estos coa necrópole, pudendo tratarse dunha superposición casual. 2 Texto íntegro Eduardo-Breogán Nieto Muñiz: Informe Valorativo/Avance de Memoria: “Estudo, limpeza, mantemento, sondaxes e ampliación da área escavada na necrópole rupestre de San Vítor (San Lourenzo de Barxacova, Parada de Sil, Ourense)”-2ª campaña, ano 2011. CT 102 A 2011 / 366-0. Memoria 2013. Tamén, da mesma autoría: http://sanvitordebarxacova.wordpress.com/arqueoloxia/ |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 17 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 4.2 RESUMO DAS ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS. Desde 2010 se veñén realizando diferentes intervención arqueolóxicas no enclave rupestre de San Vítor de Barxacova. Nese ano abórdase por vez primeira o estudo arqueolóxico sistemático do enclave, sendo sometido a unha intensa limpeza e a labouras de escavación e sondaxe entre os meses de agosto e setembro. O obxectivo desa campaña foi o de estudar, acondicionar o entorno e deseñar unhas medidas de mantemento futuras. Confirmouse a antiga presenza da capela no alto da peneda, así como da presenza dalgunhas tumbas antropomórficas escavadas na rocha, tanto no curuto rochoso como no inicio do esporón, ao pé do camiño polo que se accede, incorporado á ruta de sendeirismo dos canóns do Mao. En paralelo á intervención arqueolóxica realizouse unha prospección da ladeira oeste da desembocadura do Mao, tratando de realizar unha análise microespacial, recollendo lendas, contos e recordos das xentes do lugar. Localizáronse nesta diversos restos relacionados coa capela de San Vítor, e doutros lugares de suxestivos topónimos, como San Salvador ou San Miguel, onde se di hai outras tumbas semellantes agochadas nos bancais das vides, na contorna dunha aldea abandonada desde antigo. No San Salvador localizáronse os restos dunha construción derruída. Ladeira abaixo do San Vítor descubríronse diversas pedras decoradas reaproveitadas en muros de vellas construcións, con motivos que evocan tempos tardo-antigos ou da primeira cristiandade. Na propia aldea de San Lourenzo tamén se identificou unha pedra con inscrición gótica no adro da igresa, varias pías de grande tamaño, e outras de curiosa factura. Entre estas foi máis rechamante un perpiaño almofadado, que xunto a un muíño de Sacardebois, nos remite á época romana. No propio xacemento de San Vítor dividiuse a intervención en tres sectores, a peneda, a rocha na ladeira coas tumbas ambropomóricas e o esporón central. Na capela, duns 12 m2 e no sector N, atopouse outra tumba, esta vez de obra, a base de pezas arquitectónicas reaproveitadas. Nesta atopáronse os únicos restos antropolóxicos detectados na intervención. Repecto dos materiais atopáronse fragmentos de tella, un real de vellón de prata de Henrique II (1369-1379) No afloramento descúbrense nove tumbas máis e entre o material, destaca, un celtil porto de Afonso V de Portugal 1 -1481). Seguen a aparecer restos tella de tipoloxía romana que presumiblemente caíron do alto da peneda. Tamén se escava unha das tumbas tapadas con laxes. Na campaña de 2011 (CT 102 A 2011/366-O) amplíase a área escavada incorporándose á mesma uns sondeos valorativos en áreas periféricas deixando visible unha área moito maior ca precedente. Asemade continuouse coa prospección da contorna inmediata do ano anterior que se completou coa comprobación e afondamento na información obtida tras o estudio da documentación medieval conservada, con visitas in situ a lugares citados, comprobación da microtoponimia, referencias ao sitio, etc. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 18 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Tamén se completou a intervención de posta en valor coa mellora da sinalización dentro do roteiro de sendeirismo no que se atopa incluído o xacemento, ademais da creación de productos de difusión web e un levantamente fotogramétrico de todo o xacemento. Con data 8 de agosto presentáse unha modificación puntual do proxecto arqueolóxico inicial consistente na ampliación no leste da área de escavación no sector das tumbas (ST). En paralelo a esa ampliación, a práctica de dúas sondaxes no contorno inmediato permitiu ir coñecendo novos datos sobre a extensión da necrópole e a posible ocupación no lugar. As sondaxes situáronse na ladeira de acceso, sobre o caiño que ven de San Lourenzo e no sector inferior ao S da peneda onde se situaba a capela. A superficie intervida total, no sector da necrópole, pasou de 50 m2 a 150 m2, dos cales aproximadamente a metade están ocupados por sepulturas. Na metade do sendeiro entre o xacemento e Os Padrós, mesmo onde se sitúa unha tampa partida (pero que foi monolítica) aproveitada no lastrado do camiño executouse unha nova sondaxe. Nesta campaña quedan visibles 35 tumbas. Rematada esa intervención preséntase unha proposta para a colocación dos indicadores para a intervención museográfica e interpretativa do xacemento. No 2012 afondouse nun dos enclaves de maior interese próximo a San Vítor: o San Salvador, descuberto durante a prospección de 2010. Tamén se fixo unha limpeza intensa no sector dos Padrós. A área da necrópole ampliouse ata chegar ao camiño da Fábrica de Barxacova. Esa ampliación permitiu documentala extensión da anterior cara o S, con 5 novas sepulturas. Igualmente comprobouse a continuidade da estrutura pseudo-rupestre cara o SE. Cara o Ne continúan o enterramento, esparexéndose pola explanada do xacemento onde se localiza a tumba con osario anxexo inferior. Ademáis descúbrense 5 novas sepulturas, un enterramento illado no S, na área que supostamente ocuparía a estrutura pseudorupestre, e no NW, mesmo baixo o camiño da Fábrica. Tamén se escavou a T32, contedora de óseos, e que quedara pendente de 2011. paralalelamente á ampliación da área visible realizáronse 3 sondaxes valorativas en diferentes puntos da aba superiro do xacemento e nos aterrazamentos situados a SW do mesmo. Asemade continuose co estudo documetnal, desta volta coa documentación do veciño mosteiro de Santa María de Montederramo, conservada no Arquivo da Catedral de Ourense e no Arquivo Histórico Provincial de Ourense. As datación levas os restos óseos a cabalo entre os séculos X e XI, e outros fóra de contexto a finais do s. XIII. Os carbóns recuperados nas tumbas ofreceron datacións de entre finais do S. VII e comezos do s. XII. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 19 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Entre a cerámica destacan uns fragmentos de cerámica común marrón, con abundantes desgrasantes d emica e remate exterior con engoge de coloración alaranxada, marrón ou avermellada, incluso algún con restos de pintura branca. A gran maioría destes fragmentos foron atopados dentro das sepulturas, pudendo estar ante un tipo de cerámica característica da alta idade media, de aparente tradición tardo-romana. En ocasión aparecen acompañadas de cerámicas negras con bruñido exterior. No 2013 practicarónse 5 sondaxes. A sondaxe S1 planeouse como unha ampliación das tumbas (ST) a través dunha tira que comunicara a área escavada ata 2012 coa sondaxe S2 practicada en 2010 ao pé da peneda. Pemitiu o descubrimento completo das tumbas parcialmente escavadas en 2012 e descúbrese unha nova (T.XLVIII) e a parte inferior da T.XLIX. Con esta sondaxe remátase a escavación da explanada do xacemento comprobando que a necrópole chega prácticamente ata a peneda. Entre as tumbas descubertas destacan dous novos posibles osarios, de tipoloxía diferente ao chamado tipo San Vítor, como os atopados nas tumbas T.XVIII e o insinuado na T.XIII, son as T.XLIV e T.XLVI. Destácase a T.XLVIII de novo descubrimento, xa que conta cun elemento ata o de agora descoñecido no xacemento, como é a parte dos pés non escabada na rocha, senón construída mediante laxas. No recheo, a bse de terra amerelada, con moita gravilla, amortizáronse grandes fragmentos de cerámica, incluso unha vasixa case completa. Tamén se comprobou como se empregou algún croio de río como calzo da laxa inferior. Na sondaxe S2 puídose comprobar o desnivel do afloramento baixo a terraza N e a súa nivelación en época contemporánea. Baixo a terra vexetal localizouse unha terra pisada, continuación da descuberta en 2012 cara o sector N da necrópole. Este nivel non sería máis ca terra de recheo da terraza pisada baixo camiño de acceso ao longo do tempo. A sondaxe S3 serviu tan só para comprobar a inexistencia de restos de calquera tipo nese primeiro rechán ao NW do camiño da Fábrica. En S4, no camiño de San Salvador ao S do afloramento, e baixo unha terra cincenta asomou unha aliñación de pedra que obrigou a ampliar a sondaxe confirmando a presenza dun muro contra a rocha traseira, contrada verticalmente, enalazando co treito lateral mediante un treito curvo repicado en horizontal no se asentaría a prolongación da parede. A superficie rochosa nesta área aparece repicada e tería servido esa regularización como piso interior da estrutura definida polo muro e os rebaixes da rocha. Na esquina N asomou unha canle escavada no piso da rocha que discorre en paralelo ao rebaixe lateral NE. Esta canle serviu de drenaxe das augas que por escorregada puideran acumularse tralo muro e vencelo. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 20 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 S5 realizouse no terceiro bancal sobre o camiño de San Salvador, ao S da necrópole, quedando totlamente sondeado este sector terraza a terraza. Os resultados foron negativos. O Sector 6, no camiño de Forcas, tiña por obxectivo o de eliminar cortes anteriores que puideran esborrallarse coas chuvias e o paso do tempo. Aquí apereceu un muro de contención e o camiño de acceso ao xacemento. Tamén se atopa un canle e un chanzo ou zócalo de 10 cm de altura e 50 cm de ancho. A parte das cerámicas xa descritas atopadas nos enterramentos destácanse outras vidradas que nos falan dunha época máis recente que coincide cos recheos superiores que crea a terraza N do xacemento. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 21 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 5. OBXECTIVOS E CRITERIOS APLICACIÓN CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN. LEXISLACIÓN Á O método holístico é a única ruta posible para desenvolver todos os pontenciais intrínsecos de San Vítor e tamén por isto que a través da experiencia compartida entre a ESCRBCG, o ámbito privado (Buceta Bruneti, G.) e a Universidade xurdiron novos camiños de investigación a partires dos achádegos atopados que posibilitan novos camiños de investigación futura moi interesantes para a caracterización do xacemento. As labouras feitas até o momento respecto da musealización e a difusión son moi salientabeis máis aínda precisan dun novo pulo en anos vindeiros aos que se debera incorporar a nova información acadada. A páxina web do xacemento coa visita virtual ao memso, o acceso a cartografía, o modelo en 3d ou a instalación dos código QR non son máis que mostras do bon facer do equipo de arqueoloxía que ten traballado no xacemento baixo a dirección de E. Breogán Nieto Muñiz. Musealización, difusión, coñecemento e aplicación de novas tecnoloxías. Pero para que todo o anterior teña sentido debemos deixar claro un axioma, sen necrópole, ou sexa, sen conservación, todo o anterior perde sentido. Polo tanto |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 22 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 seguimos mantendo os obxectivos e criterios propostos no proxecto de intervención para garantir a viveza deste sitio arqueolóxico único na Península polas súas especiais características. 5.1 OBXECTIVOS Os obxectivos específicos que se marcan para o presente proxecto son:  Redefinición das fases e prioridades de actuación: urxencias  Garantir a adecuada conservación e protección das estruturas exhumadas para facilitar a visión, asemade, a compresión do xacemento  Converter ao sitio arqueolóxico en elemento de difusción do pasado en especial para o público non especializado  Incrementar no posible o coñecemento sobre o mesmo. Carácter científico/cultural   Minimizar o risco de alteracións físico-químicas, extremas no lugar Consolidar estruturalmente todas as tumbas e mesmo o afloramento  Facilitar a elaboración de documentación gráfica para o seu uso en futuras publicacións ou eventos  Garantir e facilitar o rendimento económico, social, ambiental e educativo a partir de todo o anterior.  Respecto polos valores paisaxísticos do lugar  Establecer o mantemento do lugar como premisa indispensable para a súa conservación e para que o lugar amósese sempre atractivo á vista dos visitantes 5.2 CRITERIOS En base a eses obxectivos é necesario incluír os criterios de conservación, de obrigado e estrito cumplimeto para a consolidación e conservación das estruturas, e que veñen marcados polas diferentes leis e cartas internacionais referidas ao PC e que xa foron postos en práctica na campaña de conservación de 2013.     Mínima intervención Preservación de todo elemento original presente Uso de materiais que non interaccionen co orixinal Uso de materiais e técnicas reversibles ou de fácil eliminación |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 23 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)  Uso de materiais e técnicas con duración no tempo garantida  Mellora da visibilidade e visión dos elementos degradados Ano 2013  Mellora das propiedades físicas, químicas e biolóxicas para limitar a acción dos axentes de alteración  Documentación exhaustiva: gráfica, escrita e fotográfica  Sistema de rexistro con posibilidade de tratamento informático: execución de fichas de diagnose, mapas de alteración, etc.  Identificación de engadios (reconstrucións anastilósticas), únicamente en casos de carácter estrutural e suxeitos ao criterio únida da preservación dos bens exhumados. 5.3 LEXISLACIÓN   Lei 8/1995, de 30 octubre 1995 que regula o Patrimonio Cultural. Lee 16/1985 do Patrimonio Histórico Español  Decreto 798/1971 sobre uso de técnicas e materiais tradicionais en obras realizadas sobre monumentos e conxuntos históricos  Real Decreto 635/2010, de 14 de mayo, polo que se regula o contido básico das enseñanzas artísticas superiores de Grado en Conservación e Restauración de Bens Culturais establecidas na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de Educación.  Decreto 199/1997, de 10 julio 1997. Regulación da actividade arqueolóxica.  Carta do restauro de 1972. **Aínda, por desgraza, en pleno século XXI parece inaudito, vergoñento e unha estafa socialprofesional que desde o Servicio de Arqueoloxía e a propia Consellería de Cultura e Turismo e Ordenación Universitaria, con todo coñecemento, se permita e alenten sinaturas falsas en proxectos non redactados por arqueólogos (incluso memorias) e no se dean os pasos necesarios para cambiar a lexislación actual sobre Patrimonio Cultural onde aparezan recollidas as competencias, en aquelas intervencións únicas de conservación, aos únicos profesionais que poden desenvolver proxectos deste tipo; Licenciados/Diplomados en Conservación de Bens Culturais. ¿Qué outros profesionais do país asinan documentos e proxectos que non son da súa competencia? Soamentes a desidia pode explicar isto. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 24 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 6. VALORACIÓN DO ESTADO DE CONSERVACIÓN INICIAL A diagnose e a análise son as ferramentas científicas que permiten aos conservadores-restauradores coñecer o estado de conservación dos materiais constituintes do no PC. Sen o coñecemento dos parámetros como a densidade, a porosidade, a presenza dos sales, etc. non se poden desenvolver tratamentos de conservación efectivos que garantan, primero, o deseño dun bo tratamento de conservación e segundo, a preservación do Ben Cultural que se pretende exhibir/conservar. Na primeira vistia efectuada en novembro de 21012 tíñase verificado un estado de conservación extremadamente comprometido e máis acusado nas tumbas que xa eran visibles, as do sector tumbas sur (STS), respecto das escavadas recentemente no sector tumbas norte (STN) aínda que esta últimas amosan un acelerado proceso de degradación que nos leva a unha perda matérica na súa estrutura física. En consecuencia, as tumbas máis expostas aos axentes atmosféricos (acción dos meteoros/non cubertas por sedimentos) mostran unha maior degración pero xa máis estabilizada. É lóxico supoñer que as que foron recentemente escavadas e as exhumadas en 2013 sufrirán o mesmo tipo de alteración: desagregación, disgregación, arenización , hidrólise, alteración da vermiculita e perda de volumen entre outras. Ese deficiente e mal estado de conservación procede da propia xeoloxía do lugar, da composción mineralóxica da rocha e da erosión física que domina no xacemento. As estruturas que levan máis tempo expostas aos axentes atmosféricos presentan unha perda matérica parcial da estrutura física que as define. Detectouse unha orde natural na perda natural do material segundo a seguinte secuencia fotográfica. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 25 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Cadena de degradación observada in situ: desagregación/disgregación/fracturación/”arenización”. En realidade esa secuencia nos mostra as etapas de formación dun solo orgánico a partir da degradación do granito. En primeiro termo degrádanse os feldespatos e a plaxioclasa sódica, en sugundo lugar, tras a alteración dos anteriores continúa o proceso de alteración do resto de minerais pola acción continuada da auga, as escorregadas, as xeadas, o lixiviado de ións e sobre todo, a variabilidade térmica. Interactuando conxuntamente estes agentes de alteración prodúcese a disgregación, a fragmentación e para rematar, a formación de area. De menor incidencia, pero tamén presente, atopamos a alteración biolóxica, de acción máis lenta pero tamén continuada no tempo. Alteracións biolóxicas: asentamento e crecemento de raíces entre as rochas. Coa analítica pódese aportar, ademais dunha valoración real e efectiva do estado de conservación do ben, datos históricos e científicos de valor importante que poden axudar a mellorar o coñecemento sobre o sitio arqueolóxico. O análise do granito revelou un pésimo estado de conservación pois a súa densidade e porosidade indican uns patróns de degradación evidentes. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 26 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Fotografías durante los análisis en laboratorio. 6.1 Caracterización da rocha e estado de conservación3 No afloramento e na peneda da Capela predomina o granito. As texturas encontradas son a afanítica ou de gran fino, a fanerítica ou de gran groso e a pegmatítica e porfídica, con presenza de fenocristais. Aa composición tipo do granito é: Cuarzo: SiO2, compoñente maioritario e responsábel da extrema dureza do granito. Albita: NaAlSi3O8, tectosilicato Na[AlSi3O8] de estructura tabular. Plaxioclasa sódica. Microcline: KAlSi3O8, outro tectosilicato (feldespato) polimorfo da ortosa e asociado a cuarzo e albita (pertita . O feldespato ortosa é o cemento de agarre no granito; en realidade é un polimorfo do feldespato potásico. Moscovita: (K,Na)(Al,Mg,Fe)2[OH,Fe2|AlSi3O10], e un filosilicato de estrutura laminar. Biotita: K (Mg,Fe,Mn) 3 [OH,Fe2|AlSi3O10], filosilicato que diminúe a anisotropía da rocha. É un mineral ferromagnesiano. A continuación localízanse e descríbense as mostras recollidas: 3 Realizado por Buceta Bruneti, G. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 27 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 M2 M3 N Ma M1 M4 M5 Toma de mostras, localización. Infografía do afloramento a partires da extraída na páxina web: http://sanvitordebarxacova.wordpress.com/arqueoloxia/ doada.  M1: mostra sobre T16. Aspecto máis compacto pero de fractura moi Planos de exfoliación en paralelo ás caras. Microfotografías: mica, fisuración en cuarzo e feldespatos, gran de cuarzo.  M2: mostra tomada en T10, unha das localizadas máis ao sur. Gran groso, cuarzo e biotita. Posible hidrólise. Planos de fractura segundo exfoliación. Rompe moi doado. Moita desagregación. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 28 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Microfotografías: fisuración segundo planos de exfoliación, desagregación mineral e fenda en biotita.  M3: muestra de rocha tomada nos restos de canteira sobre as tumbas T29, 30 e T32. Tres bandas de sedimentación oo desplacación en paralelo á superficie. Máis diaclasación en sentido SL-NO. Granito de gran máis fino e compacto. Leucocrato: máis feldespato e en mellor estado. Micas moi pequenas. Cuarzo gris. A diaclasación vese no núcleo da mostra e é o que da lugar á desplacación a nivel macroscópico. Macrofotografías da mostra M4. Textura máis fina e vista por cara en contacto co chan con planos de formación.  M4: mostra de rocha solta cara ao leste do xacemento. Granito de gran máis groso, de novo, exfoliación segundo planos de formación oblicuos ás caras superiores e inferiores. Cuarzo, abundante feldespato e grandes moscovitas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 29 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Intúese hidrólise nas caras laterais da mostra. Macrofotografías da mostra M5. Granito de gran máis groso e vista por cara en contacto co afloramento.  M5: mostra tomada entre as tumbas T33 e T34 no STN. Obsérvase moi ben a orientación pola cara interior con maior cantidade de feldespatos. Vetas de biotita. Aspecto máis escuro polo exterior. Fractura moi doada. Microfotografías: a biotita marca os planos de exfoliación, posible hidrólise e feldespato con biotita.  M6: mostra de placa recollida na capela. Moi escura, con máis terra e restos biolóxicos pola cara en contacto coa rocha. Polo exterior máis clara. Falta de feldespatos. Fractura un pouco máis difícil. Microfotografias da placa recollida na capela: ausencia de feldespato, estrutura biolóxica e fisuración. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 30 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Placa e toma de mostra.  Ma: no microfotografías, sí análises químicos. A nivel macroscópico obsérvase no xacemento unha diaclasación producto da descompresión do granito en dúas direccións que definen, case perfectamente, paralelepípedos nas rochas. Os sentidos das fendas van nas direccións SN e LO. Tamén se observa unha diaclasación no sentido SL-NO. SN EO SN EO SE-NO Las diaclasas que se observan en el afloramiento inciden en las mismas tumbas de forma notoria. Por outra banda tamén se observa unha deposición de paquetes de formación oblicua que coincide coas diaclasas en sentido SN que daría lugar á formación de fragmentos soltos. 6.2 Análise da rocha soporte Do estudio do granito extráense conclusións respecto da súa debilidade interna. Este dato ven reflectido pola súa baixa densidade en comparación coa dun granito san que pode rondar desde os 3.2 ata os 4.2 g/cm3. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 31 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Vista xeral das diaclasas. Rochas con hidrólise, disgregación e fragmentación. Vista macroscópica de la desplacación según planos de formación y diaclasas que son visibles en superficie en sentido SN As mostras analizadas dan valores de 2.67, 2.68 e 2.79 g/cm3, respectivamente. Pero quizais o máis representativo do mal estado de conservación sexa a porosidade. Un granito en bo estado non presenta máis dun 3-4% mentras que as mostras analizadas dan valores de 9.80%, 12.00% y 12.24%. En base á experiencia pódese argumentar que porosidades en torno ao 7% aínda poden considerarse normais en granitos denominados silvestres pero no caso de San Vítor de Barxacova os datos son certamente preocupantes. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 32 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 No lado positivo atopamos o dato dos sales. Todas os analizados, cloruros, sulfatos, nitritos e carbonatos dan valores, na práctica, iguales a cero. Este dato tambén o corrobora a conductividade determinada en todas as muostras. Parámetros químicos analizados. Ph (disolución) Porosidade D.r. (g/cm3) D.a. (g/cm3) Cloruros Sulfatos Nitratos Nitritos M1 6.75 12.24% 2.79 2.44 0 mg/l Cl- M2 6.81 12.00% 2.68 2.36 0 mg/l Cl- Ma 6.81 9.80% 2.67 2.40 0 mg/l Cl- <200 mg/l SO42<200 mg/l SO42<200 mg/l SO42- 0-10 mg/l NO3=0 mg/l NO3=0 mg/l NO3- 0-1 mg/l NO20-1 mg/l NO20-1 mg/l NO2- Conductividade 1.2 µS 2.6 µS 1.1 µS Vista xeolóxica do castelo e dorso |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 33 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 6.3 Diagnose A diagnose realizouse empregando unhas fichas que recollen datos repetidos por cada unha das tumbas. En total diagnosticáronse 46 tumbas se ben sabemos, polo informe do arqueólogo Eduardo Breogán Nieto Muñiz, que o número total rolda as 52 logo dos novos achádegos dos traballos arqueolóxicos desenvoltos a finais de agosto deste ano. Os datos expostos reflicten as incidencias atopadas antes de facer os tratamentos de conservación. As fichas, que aparecen no volumen II desta memoria, divídense en dúas partes, unha xeral, referida ao xacemento en conxunto e na que se destaca a información concernente aos usos do solo, presenza de peches, cursos de auga, lumes, sinais, tipo de rocha e afloramento e xa, de xeito máis concreto, outra parte onde se recolle a descrición das alteracións, riscos e prioridades de actuación. Os datos que se poden concluír delas permiten comprender mellor os mecanismos de degradación que interaccionan e os riscos que se derivan deles. A visión de conxunto permite extraer unha maior percepción e precisión nas prioridades de actuación feito que redunda nunha mellor programación dos futuros procesos de conservación e nunha reducción de custos nos tratamentos. Asemade toda a información queda plasmada sobre uns mapas de alteración que favorecen unha visión gráfica de doada comprensión no que atinxe á presenza das diferentes formas de alteración. No tocante a estas últimas dicir que se estudaron 17 tipos tanxíbeis. Para comprender mellor as formas de alteración que se describen seguiremos as definicións dadas en Una ficha para la diagnosis del estado de conservación de los petroglifos gallegos 4. Definicións: Erosión: perda uniforme e xeral do material constituínte que provoca formas suaves e redondeadas nas rochas. Disgregación: perda de cohesión entre grans minerais por acción exclusiva de procesos físicos e/ou químicos. Arenización : un grao máis avanzado de desagregación intercristalina. Escoriación: eliminación de materia da capa máis superficial como consecuencia dunha acción mecánica externa. Estriado/Acanalado: semellante ao anterior, proceso que se manifesta pola formación de sucos paralelos pouco o moi profundos. Relacionado coa actividade eólica. Repicado: suco consciente e actual feito pola man do home. 4 Una ficha para la diagnosis del estado de conservación de los petroglifos gallegos. Carrera Ramírez, F. Castrelos 9-10 (1996-1997) p.p. 91-108. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 34 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Alvéolos: formación de cavidades na rocha xeralmente por efectos dos sales ou acción dos liques endolíticos . Fenda: accidente mecánico que crea discontinuidade na rocha sen perda de ambas partes. Para fendas menores a 1 mm. Fractura: ídem ao anterior pero con separación macroscópica de ambas partes. Para fendas superiores a 1 mm. Fragmento: ídem as anteriores pero con fragmento solto. Formación placas: separación ou levantamento de placas paralelas á superficie da rocha. Formación de escamas: separación ou levantamento de láminas paralelas á superficie da rocha. Xeralmente debidas a procesos mecánicos. Alteración cromática: variación na cor da rocha normalmente asociada á lixiviación de óxidos de Fe. Pátina: variación na cor ou textura por envellecemento natural que implica alteración cromática e/ou certa modificación superficial nas rochas; depósitos finos, concrecións e colonización biolóxica. Pintada: acción antrópica por aplicación de pintura ou outro colorante. Cotra: corteza dura froito da transformación do propio material ou dunha acumulación densa. Depósito: acumulación de materiais (soltos ou compactos) xeralmente alleos á rocha. Eflorescencia: depósito provocado polos sales. Subliñamos aquelas detectadas nas tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova. En xeral a erosión e a pátina foron marcadas como formas de alteración en todos os enterramentos. A disgregación poderíase ter marcada para todas as tumbas se ben preferimos establecer unha pequena e sutil diferencia entre as tumbas que amosaban esta incidencia con só pasar a man de aquelas nas que era preciso frotar con algún elemento dos empregados na limpeza. Para diferenciala da arenización tíñase en conta a cantidade de materia solta que se desprendía. Para distinguir entre fendas, fracturas e fragmentos, a parte do evidente para o caso dos fragmentos soltos, seguíase o seguinte razonamento: unha pedra amosa fendas (microfendas, <1 mm) que poden acadar o rango de fracturas (fendas >1 mm) que a súa vez podían chegar a desprender nun anaco de rocha; fragmento. Para a formación de placas, xeralmente asociadas a lumes ou sales, non temos unha clara identificación da causa de alteración. O sales non se atoparon en cantidades relevantes nas análises e os lumes pensamos que non se deron na contorna; salvo de antigo e dos que non quedan rastros visíbeis. Ademais atopáronse placas na zona alta |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 35 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 da capela nos bolos que conforman o castelo, unha zona pouco probábel á que puidera chegar o lume. Respecto da alteración cromática matizar que se debe exclusivamente a procesos químicos derivados dos procesos de lixiviación dos minerais ferruxinosos do granito e que os depósitos os asociamos aos restos de terra, po e materias vexetais. GRÁFICO 1 T46 T45 T44 T43 T42 T41 T40 T39 T38 T37 T36 T35 T34 T33 T32 T31 T30 T29 T28 T27 T26 T25 T24 T23 T22 T21 T20 T19 T18 T17 T15 T14 T15b_T16 T13 T12 T9 T11 T8 T10 T7 T6 T5 T4 T3 T2 T1 ALTERACIONES PRESENTES POR TUMBA NÚMERO DE TUMBA EROSIÓN DISGREGACIÓN ARENIZACIÓN ESCORIACIÓN ESTRIDADO/ACANALADO REPICADOS ALVEOLIZACIÓN FENDAS FRACTURACIÓN FRAGMENTACIÓN FORMACIÓN PLACAS ESCAMACIÓN ALTERACIÓN CROMÁTICA PÁTINA PINTADA GRAFITI COTRA DEPÓSITO EFLORESCENCIA OUTRA No gráfico 1 pódense ollar todas as formas de alteración estudadas e a interacción de cada unha de elas por cada unha das tumbas rupestres analizadas. Nas tumbas presentes na capela, T1, T2, T3 e T4 danse menor cantidade de alteracións, primeiro pola posición que ocupan, elevada en sen pendente, e segundo polas peculiaridades que se observan; a T1 non foi tallada na rocha senón que se fixo mediante o emprego de laxes con forma de paralelepípedo regular e a T3 e T4 por estaren sen rematar (sic). Isto non quere dicir que por presentar menos formas de alteración a erosión das mesmas sexa menor. No sector sur do afloramento un 76% da tumbas presentan oito ou máis alteracións namentres que só un 47% das tumbas do sector norte acadan esa concentración. Isto pódese ollar a simple vista no xacemento pola maior degradación que amosan aquelas tumbas que levan máis tempo expostas a acción dos meteoros (sector sur). |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 36 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Táboa 1: número de alteracións recollidas por cada unha das tumbas e sectores onde se localizan. Nº alteracións recollidas/tumba Sector capela Sector sur aforamento Sector norte afloramento 4 T1 x x 5 T3/T4 T40/T41 T28 (tapada) 6 x T35/T36 T32 (tapada) 7 T2 T6/T21/T38 T18/T43/T44/T45/T46 8 x T7/T11/T12/T14/T17/T22/T24/T26/ T37/T39 T31/T32/T33 9 x T5/ T9/T10/T20/T23/T42 T15/T16/T25/T27/T29 (tapada)/T30/T34 10 x T8/T13/T19 x O gráfico nº 2 mostra en tanto por cen a cantidade de veces que foi recollida determinada forma de alteración nas 46 tumbas diagnosticadas. Conclúese que o 100% das tumbas vénse afectadas pola erosión, a pátina e en maior ou menor medida polos depósitos. Seguénlle en orde representativa as fendas, a disgregación e a fracturación. As placas quedaron recollidas nun 63,04% das tumbas e xa preto do 50% as formas de alteración arenización , fragmentación e alteración cromática. Gráfico 2 % REPRESENTATIVO DAS ALTERACIÓNS EN TODAS AS TUMBAS 95,65 100,00 86,96 100,00 50,00 47,83 63,04 86,96 52,17 82,61 EROSIÓN DISGREGACIÓN ARENIZACIÓN FENDAS FRACTURACIÓN FRAGMENTACIÓN FORMACIÓN PLACAS ALTERACIÓN CROMÁTICA PÁTINA DEPÓSITO |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 37 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Asignando un valor 100 ao número total de veces que foron recollidas todas as formas de alteración e asignando un valor 1 a cada unha da formas por cada vez que aparecen nas fichas descubríriase o reparto da participación da degradación de xeito estándar. O gráfico nº 3, por decilo de algunha forma, mostraría a degradación tipo, aquela que con maior probabilidade atoparíamos nunha tumba escavada ou naquelas que podan aparecer no futuro. Gráfico 3 DISTRIBUCIÓN DA ALTERACIÓN DEPÓSITO 11,85 EROSIÓN 14,88 PÁTINA 14,71 DISGREGACIÓN 9,82 ARENIZACIÓN 4,85 ALTERACIÓN CROMÁTICA 7,37 FORMACIÓN PLACAS 8,77 FRAGMENTACIÓN 6,86 FENDAS 10,49 FRACTURACIÓN 10,41 Se botamos unha ollada a esa degradación tipo segundo os sectores nos que se dividiu o xacemento, capela, sur do afloramento e norte do afloramento atopamos que os datos son moi parellos o cal indica que os tipos de alteración repítense de forma continuada. Únicamente aparecería como forma de alteración non representada na capela a arenización ; de novo polas peculiaridades das tumbas que alí se localizan. As fendas danse con maior profusión no sector norte do afloramento, onde se localizan os enterramentos escavados máis recentemente, o que indica que a degradación física e química e maior neste sector e que se está a dar de xeito moi acelerado. O dato, algo máis realzado, da alteración cromática tamén pódenos confirmar o anterior. Na contra atopamos unha maior fracturación no sector sur pois é un grao máis avanzado na progresión das fendas. O valor da fragmentación, maior no sector sur que no norte, indica que as formas máis completas danse lóxicamente no norte por seren as tumbas máis recentemente descubertas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 38 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Gráficos 4, 5 e 6 REPRESENTACIÓN DA ALTERACIÓN NAS TUMBAS DA CAPELA DEPÓSITO 9,09 EROSIÓN 18,18 PÁTINA 18,18 DISGREGACIÓN 4,55 ALTERACIÓN CROMÁTICA 9,09 FENDAS 13,64 FORMACIÓN PLACAS 9,09 FRACTURACIÓN 9,09 FRAGMENTACIÓN 9,09 REPRESENTACIÓN DA ALTERACIÓN NAS TUMBAS DO SECTOR SUR AFLORAMENTO DEPÓSITO 13,33 EROSIÓN 13,33 DISGREGACIÓN 11,79 PÁTINA 12,82 ALTERACIÓN CROMÁTICA 5,64 ARENIZACIÓN 7,18 FENDAS 7,18 FORMACIÓN PLACAS 8,21 FRAGMENTACIÓN 8,21 FRACTURACIÓN 12,31 REPRESENTACIÓN DA ALTERACIÓN NAS TUMBAS DOS SECTOR NORTE DO AFLORAMENTO DEPÓSITO 13,11 EROSIÓN 13,11 DISGREGACIÓN 13,11 PÁTINA 13,11 ALTERACIÓN CROMÁTICA 7,38 ARENIZACIÓN 7,38 FORMACIÓN PLACAS 9,02 FRAGMENTACIÓN 3,28 FRACTURACIÓN 9,84 FENDAS 10,66 Todos os axentes de alteración que se dan no recinto expresados a traverso das formas de alteración examinadas nos poñen en antecedente dos riscos que se poden dar no conxunto rupestre. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 39 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Segundo a valoración escollida como referencia, risco moi alto valor 1, risco alto valor 2, risco medio valor 3, risco baixo valor 4 e risco moi baixo valor 5 obteríamos unha media de 2,08 dato que aproxima o risco total a un valor cumbre preocupante. Dos tres riscos evaluados, o risco natural, o risco biolóxico e o risco antrópico salíentase a puntuación que acada a erosión natural. Ésta é moito máis evidente no sector sur, aínda que como xa avanzabamos con anterioridade, a mesma estase a dar de maneira acelerada no sector norte da necrópole. O risco antrópico tamén se considerou elevado debido as visitas que se dan no xacemento e que con frecuencia pasan por enriba das tumbas. No sector norte esta situación e preocupante pois aínda que os enterramentos presentan formas máis completas a degradación física e química acelerada que estamos a describir fan que partes concretas das mesmas mostren moita debilidade estrutural e risco de derrube. Gráfico 7 VALORACIÓN MEDIA SEGUNDO RISCOS RISCO EROSIÓN NATURAL 3,15 4,00 RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 3,00 1,37 1,72 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 2,00 1,00 - VALORACIÓN MEDIA GLOBAL: 2,08 LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1 RISCO ALTO VALOR 2 RISCO MEDIO VALOR 3 RISCO BAIXO VALOR 4 RISCO MOI BAIXO VALOR 5 Se analizamos con detalle os riscos segundo as mostras recollidas atopamos que o risco natural foi considerado como moi alto (valor 1) no 74 % dos enterramentos, alto no 15 % e medio no 11% . Polo tanto en ningunha das tumbas considerouse un risco menor a 3. O risco antrópico foi considera nun 80 % dos casos como moi alto ou alto, de novo, pola falla de control nas circulacións das visitas. Polo xeral o risco biolóxico considerouse como medio na meirande parte dos elementos estudados xa que se considera que vai existir un mantemento e soamentes foi considerado alto nos enterramentos que presentan maior fracturación pola posibilidade das raíces de penetrar na rocha e polo tanto aumentar o risco de fracturación e fragmentación. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 40 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Gráfico 8 VALORACIÓN DOS TIPOS DE RISCOS EN % NAS TUMBAS 80 RISCO EROSIÓN NATURAL 74 70 60 RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 57 52 50 40 30 15 20 10 7 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 33 28 11 15 4 4 0 0 0 0 RISCO MOI ALTO RISCO ALTO RISCO MEDIO RISCO BAIXO RISCO MOI BAIXO LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1 RISCO ALTO VALOR 2 RISCO MEDIO VALOR 3 RISCO BAIXO VALOR 4 RISCO MOI BAIXO VALOR 5 Se ollamos sector por sector a valoración media dos riscos varía de xeito notábel. Así no sector da capela a valoración media é de 3 (risco medio) namentres que no sector sur do afloramento o valor é 2,02 e no norte 1,94. De novo dase un valor moi alto no sector norte xa que a degradación potencial e maior e as tumbas expostas á intemperie de antigo xa están dabondo degradadas ou con perdas totais ou parciais en maior ou menor grao. A valoración de riscos sector por sector confirma de novo o repunte, cun valor de risco moi alto, na erosión natural do sector norte do afloramento. Un 81% das tumbas deste sector foron diagnosticadas con ese valor namentres que no sector sur se recollen un 75% dos enterramentos e na capela un 50%. A erosión antrópica supera en máis do 69% das tumbas dos sectores norte e sur un risco moi elevado. Na capela, na que existen 4 enterramentos, o risco e alto nas dúas que se atopan sen rematar, T3 e T4, a primeira de elas de difícil acceso e a outra, polo contrario, presente na zona de paso cara a T1. Gráfico 9 VALORACIÓN MEDIA SEGUNDO RISCOS SECTOR CAPELA 4,00 3,00 4,00 3,00 RISCO EROSIÓN NATURAL RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 2,00 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 2,00 1,00 - VALORACIÓN MEDIA GLOBAL: 3 LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1 / RISCO ALTO VALOR 2 / RISCO MEDIO VALOR 3 / RISCO BAIXO VALOR 4 / RISCO MOI BAIXO VALOR 5 |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 41 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Gráficos 10 e 11 VALORACIÓN MEDIA SEGUNDO RISCOS SECTOR SUR AFLORAMENTO 3,19 4,00 RISCO EROSIÓN NATURAL RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 3,00 2,00 1,65 1,23 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 1,00 VALORACIÓN MEDIA GLOBAL: 2,02 LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1 / RISCO ALTO VALOR 2 / RISCO MEDIO VALOR 3 / RISCO BAIXO VALOR 4 / RISCO MOI BAIXO VALOR 5 VALORACIÓN MEDIA SEGUNDO RISCOS SECTOR NORTE AFLORAMENTO 2,88 RISCO EROSIÓN NATURAL 3,00 1,50 1,44 RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 2,00 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 1,00 VALORACIÓN MEDIA GLOBAL: 1,94 LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1 / RISCO ALTO VALOR 2 / RISCO MEDIO VALOR 3 / RISCO BAIXO VALOR 4 / RISCO MOI BAIXO VALOR 5 Máis do 50% de todas as tumbas presentan un risco medio se valoramos a erosión biolóxica nos sectores sur e norte. A catro presentes na capela valoráronse con risco moi baixo. En principio os riscos biolóxicos teñen que ver máis coa visibilidade das tumbas que cunha efectiva degradación. A presenza de herbáceas minimiza a acción dos axentes biolóxicos se comparamos a súa actividade con outras especies arbustivas ou arbóres con maior porte e que por sorte non abundan na necrópole. A incidencia máis grave pode vir dada por unha árbore (pino) perto dos enterramentos T 40 e 41 aínda que non lles chega a afectar polo de agora. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 42 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Gráficos 12, 13 e 14 VALORACIÓN DOS TIPOS DE RISCOS EN % NAS TUMBAS SECTOR CAPELA 100 RISCO EROSIÓN NATURAL 100 80 RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 60 50 50 50 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 40 20 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 RISCO MOI ALTO RISCO ALTO RISCO MEDIO RISCO BAIXO RISCO MOI BAIXO LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1RISCO ALTO VALOR 2 RISCO MEDIO VALOR 3 RISCO BAIXO VALOR 4 RISCO MOI BAIXO VALOR 5 VALORACIÓN DOS TIPOS DE RISCOS EN % NAS TUMBAS SECTOR SUR AFLORAMENTO 90 81 RISCO EROSIÓN NATURAL 77 80 65 70 RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 60 50 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 35 40 27 23 30 15 20 8 10 0 0 0 0 0 0 0 RISCO MOI ALTO RISCO ALTO RISCO MEDIO RISCO BAIXO RISCO MOI BAIXO LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1RISCO ALTO VALOR 2 RISCO MEDIO VALOR 3 RISCO BAIXO VALOR 4 RISCO MOI BAIXO VALOR 5 VALORACIÓN DOS TIPOS DE RISCOS EN % NAS TUMBAS SECTOR NORTE AFLORAMENTO 80 75 RISCO EROSIÓN NATURAL 69 70 60 50 RISCO EROSIÓN BIOLÓXICA 50 40 30 20 RISCO EROSIÓN ANTRÓPICA 25 19 19 19 19 13 10 0 0 0 0 0 0 RISCO MOI ALTO RISCO ALTO RISCO MEDIO RISCO BAIXO RISCO MOI BAIXO LENDA: RISCO MOI ALTO VALOR 1RISCO ALTO VALOR 2 RISCO MEDIO VALOR 3 RISCO BAIXO VALOR 4 RISCO MOI BAIXO VALOR 5 Logo de ver todo o relacionado coas formas de relación e os riscos descritos no xacemento é bo relacionar o anterior coas perdas matéricas nos enterramentos rupestres. As maiores perdas en tanto por cen prodúcense no sector sur do afloramento que como xa anotamos é o que leva máis tempo exposto aos meteoros. Das 25 tumbas localizadas neste sector 10 chegan a conservar menos dun 25% da forma e materia orixinal chegando a picos do 95% no caso das tumbas T35, T36, T40 e T41. No sector da capela vese claramente unha diferenza entre as tumbas T1 e T2 (mellor conservadas) e as tumbas T3 e T4, aquelas que semella non rematoron de antigo. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 43 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 No sector norte temos valores baixos. A perda máis importante dáse na T31 que puido verse afectada cando fixeron o acceso para colocar a torre de alta tensión. Gráfico 15 PORCENTAXE DESTRUIDO 100 95 95 95 95 90 90 85 85 85 80 80 80 75 70 70 60 % 55 50 50 50 50 40 30 25 25 20 15 CAPELA 3 3 2 2 2 2 2 T42 T43 T44 T45 T46 1 T34 1 T33 1 T32 1 T31 3 T30 2 T29 T18 T15 T41 T40 T39 T38 T37 T36 T35 T26 T25 T24 T23 T22 T21 T20 T17 2 0 T28 8 2 T27 8 3 T14 T9 T10 T8 T7 T6 T5 T4 T3 T2 T11 5 15 T15b_T16 10 2 T1 0 T13 10 10 15 T19 15 T12 20 SECTOR NORTE AFLORAMENTO SECTOR SUR AFLORAMENTO MEDIA DESTRUIDO: 31,30 % Gráfico 16 MEDIA PORCENTAXE DESTRUIDO POR SECTORES 5,63 44,25 45,12 SECTOR CAPELA SECTOR SUR AFLORAMENTO SECTOR NORTE AFLORAMENTO Por sectores e tomando de referencia a media de destrución compróbase como os datos dispáranse nos sectores máis expostos de antigo, o sector da capela e o sector sur do afloramento. É de prever que a porcentaxe de destrución suba no sector norte do afloramento se non se toman a recomendacións de conservación que se van dar nesta memoria: labouras de mantemento, reordenación na circulación das visitas, cuberta… |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 44 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Gráfico 16 As perdas matéricas tamén se poden comprobar vendo os picos de medidas máximas do largo e ancho dos enterramentos. Tomando como referencia a media de lonxitude de 1,82 m no sector sur do afloramento atopamos que 6 tumbas conservan unha lonxitude menor a 1,36 m namentras que no norte case todas superan 1,50 m. As mesmas apreciacións pódense dar para os anchos máximos conservados. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 45 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 7. TRATAMENTOS REALIZADOS En primeiro lugar saliéntase o esforzo que supuxo trasladar todo o material, madeira, xerador de corrente, resinas, disolventes, auga…. ata o xacemento o cal ten acceso a pé a traverso de varios sendeiros dos que o máis transitábel é o de San Lourenzo. Traslado de parte do material. Logo do anterior fixerónse todas as tarefas de rexistro e ampliación da diagnose por cada unha das tumbas. Neste estadio tamén se recolleron as mostras para análise. Fichas de rexistro sobre as tumbas e recollida de mostras. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 46 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Detalle da ficha diagnose. Das análises feitas con anterioridade xa se puidera determinar a elevada meteorización no afloramento, en parte, pola detección de caolinita nas mostras e agora tamén, pola confirmación da existencia de vermiculita hidroxialumínca, primeiro mineral de neoformación a partires da degradación da moscovita. Estes indicadores de alteración, xunto coa porosidade elevada e a densidade baixa testadas con anterioridade, non fan máis que incidir nas extremas condicións ás que se ve sometido todo o conxunto arqueolóxico. En tódolos casos premeu o criterio de mínima intervención. Os traballos de conservación diferenciáronse segundo os dous sectores do afloramento (sur-norte) e a Capela; no sector S do xacemento, o que leva máis tempo exposto aos meteoros e que polo tanto amosa maiores perdas e formas erosionadas, realizouse un traballo máis intenso de reintegración, inxección e colocación de varais de unión namentres que no sector N incidiuse na consolidación con impregnación. 7.1 Limpeza A limpeza xenaralizouse en todas as tumbas pertencentes as diferentes áreas do xacemento, nas zonas a carón das anteriores así como naquelas áreas do afloramento que incidían na visión xeral do conxunto. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 47 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Executouse de xeito selectivo, eliminando as briófitas, as herbáceas e os líques foliáceos; non así os costrosos que consideramos protectores ou inhibidores doutras especies máis agresivas. A eliminación dos anteriores supón ademáis un esforzo que vai acompañado de certa abrasión na superficie das rochas. En resumo, desenvolvouse unha limpeza non exhaustiva e de respecto pola pátina. Para o caso da eliminación de herbáceas e plantas vasculares seguiuse a norma de cortar, non arrincar. Na limpeza da rocha empregáronse cepillos de cerda natural, pinceis, brochas e paus de laranxo. O proceso fíxose en seco e húmido. Detalles da limpeza e métodos. 7.2 Reintegracións estruturais, inxección e colocación de varais de fibra de vidro As reintegracións fixerónse cunha mestura de marmolit líquido (resina de poliéster) e area lavada procedente de canteira de granulometría 0/3. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 48 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Esta intervención, de carácter estritamente estrutural, practicouse alí onde as placas e rochas a piques de se desprenderen precisaban dun reforzo mecánico. O material empregado permite obter unha textura similar ao das rochas e pódese identificar claramente como engadido. Media limpeza na tumba 12. Este traballo desenvolveuse antes da colocación das varelas de fibra de vidro para garantir unha maior resistencia nos conxuntos. A elección desta resina e non doutro material (outras resinas ou morteiro de cal) viuse determinada pola necesidade de buscar certa impermeabilización nas fendas, tamén, pola necesidade de acadar adhesión e cohesión ao mesmo tempo. Se ben é certo que sempre debemos permitir o transpirado da rocha o que se buscou foi todo o contrario, a impermeabilización das fendas para evitar a entrada de auga. A alta porosidade das rocha de San Vítor, determinada nas análises previas, permite garantir que a auga de capilaridade ou absorción será eliminada sen problema no resto das superficies. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 49 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Traballos de reintegración. Como se pode ollar na primeira fotografía empregouse o criterio de identificación de engadidos. O aspecto final pódese ollar na útlima fotografía onde se simula o aspecto que acadará ao longo do tempo polos procesos de amoreamento xerados polo vento e escorregadas. Para comprender mellor esta elección recordarase que a auga filtrada polas anteriores é o maior axente de alteración detectado no xacemento. Aos procesos químicos derivados da súa acción, como a hidrólise dos feldespatos, debemos engadir os procesos de cristalización por baixada das temperaturas e o favorecemento da formación de solos orgánicos e crecemento de axentes biolóxicos. Nas fendas de máis de 1 mm inxectouse unha resina epoxídica namentres que nas rochas fragmentadas procedeuse cunha eliminación da terra limpando as superficies cunha mestura de alcohol-acetona para proceder coa súa adhesión final con masilla, tamén, epoxídica. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 50 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 A diferenza entre usar unha resina ou outra viña determinada pola necesidade de dar corpo ao espazo das partes soltas xa que nas rochas fragmentadas atopábase moita area e minerais libres con superficies con escasos puntos de contacto. Traballos de inxección en placas e fendas maiores a 1 mm. Adhesión con masilla epoxi en rochas soltas con superficies de unión mal definidas. Unha combinación dos procesos de colocación de varelas, adhesión e reintegración deuse na T21 onde se fragmentara o rebordo da cabeceira durante a escavación. O fragmento de rocha solto presentaba moitas fisuras e alto risco de rotura. Practicouse unha pequena perforación de 3 cm para inserir dúas varas de 3 mm. A anterior non vai directamente suxeita á rocha soporte senon ao material engadido como reintegración. Inxectouse, ademais, unha resina epoxi líquida no punto de contacto co rebordo orixinal. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 51 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Combinación de todos os tratamentos para a colocación dunha rocha solta na Tumba 21. A colocación de varas de fibra de vidro, de diámetro 3 mm, desenvolveuse naquelas zonas das tumbas con grandes placas e con fragmentos, de tamaño medio e grande, próximos a soltarse. Foi preciso estudar moi ben a súa colocación en función do andar da rocha, estado de meteorización, diaclasas e fendas para evitar crebaduras. Para perforar a rocha empregouse a broca de menor diámetro existente para perforar a pedra, a de 4 mm de diámetro. Os orificios limpáronse a presión inxectando acetona con xeringa. As varas cortáronse de xeito que non sexan visibles e van adheridas á rocha cunha masilla epoxi. O buraco do traladro tapouse coa resina de poliéster mesturada con area igual á descrita xa con anterioridade. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 52 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Proceso de colocación dos varais de fibra de vidro de 3 mm de diámetro. Nunha parte do afloramento, próximo as tumbas 27 e 28 foi necesario introducir tamén outras varas de fibra de vidro, de xeito provisional, para ancorar unhas rochas próximas a desprenderse. Este traballo non estaba previsto no proxecto de intervención e precisa dunha revisión para reforzar o sistema. Neste caso, que precisa de maior diámetro de ancoraxe, inseríronse varas de 10 mm de diámetro. O proceso desenvolveuse de xeito similar ao descrito para as varelas colocadas en placas e rochas soltas nas tumbas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 53 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Suxeición de rochas soltas no afloramento preto da T27. 7.3 Consolidación interna O proceso de consolidación executouse antes da aplicación do funxicidaalguicida, que vai diluido en auga, para non interferir no proceso de xelificación do UCA-do. Semella ser que o precipitado de xel de sílice dase mellor en condicións secas que húmidas. Tamén os sales procedentes do funxicida-alguicida poderían ter interferido na anterior reacción. Polo tanto foi executada logo dos tratamentos de reintegración, inxección e colocación de varas de fibra de vidro. O método empregado foi o de impregnación e o material o UCA-do. Considerouse facelo, de xeito selectivo, aplicando máis cantidade de material onde a degradación da rocha era maior. O resultado final semella ser moi bo e non se aprecian cambios de tonalidade nas tumbas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 54 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 No intre en que se redacta este informe estase á espera de recibir os datos procedentes do peeling test5 un método de recente aparición que se aplica por primeira vez neste tipo de bens patrimoniais e que valora obxectivamente a eficacia dos tratamentos de consolidación. O ensaio é completamente inocuo pois se fai aplicando unha cinta adhesiva Brinox sobre a superficie das rochas antes e despois da consolidación anotándose o peso do material arrincado en cada tira. A proba foi realizada antes da consolidación e de novo deberase repetir pasados 30 días para conquerir os resultados finais. Polo de agora sabemos que nas tumbas onde se deu menor cantidade de consolidante prodúcense maiores retencións que naquelas onde a cantidade aplicada foi maior o cal amosa a efectidade do tratamento. Na T22 onde non se aplicou consolidante para ter unha das tumbas como testigo prodúcense retencións de entre o e o % namentras que na T soamentes se produce no peeling test un 30%. Aplicación do consolidante por impregnación. Este material é un consolidante composto por silicato de etilo, un sufactante e un catalizador. Non contén disolventes. A súa baixa viscosidade (n<5 Mpa) permite unha óptima penetración no sustrato rochoso. O surfactante orixina un xel de sílice mesoporoso que impide a impermeabilización do sustrato pétreo. 7.4 Aplicación funxicida-alguicida O derradeiro tratamento consistiu na aplicación dun funxicida-alguicida, o cloruro de benzalconio, que posteriormente foi neutralizado con auga. 5 Comunicación oral Dra. Teresa Rivas Brea. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 55 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 A aplicación fíxose ao final de todos os tratamentos para non interferir no proceso de consolidación como xa se avanzou antes. O método de aplicación tamén foi o de impregnación. 7.5 Outros Outros traballos feitos foron os de execución dun prototipo para a protección das tumbas, empregando táboas de madeira, tíñase proxectada esta actuación para todas as tumbas próximas aos penedos con risco de derruba, e a execución dunha caseta perecedeira para resgardo de material e persoal. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 56 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 8. RECOMENDACIÓNS DE CONSERVACIÓN Ate que non se decidan e se dean as conxunturas adecuadas para a execución dunha cuberta que palíe os efectos negativos que para a conservación supón á exposición total do conxunto rupestre aos meteoros urxe establecer unhas medidas mínimas de conservación que garantan por unha parte a presevarción do sitio e por outra banda a súa exposición de cara aos visitantes. Dito isto consideramos que é ineludíbel: 1. Mantemento tanto na limpeza como na consolidación. 2. Eliminación dos restos de canteira e execución do traballo proposto para a eliminación dos asulagamentos nas tumbas. 3. Ampliación das análises. 4. Estudo das circulacións das visitas e execución dunha pasarela ou similar. 5. Monitorización do sitio para obter datos pluviométricos, de temperatura, humidade, dirección do vento, etc. 6. Continuación das labouras de difusión e musealización. 7. Creación dunha mesa de traballo para debater a viabilidade dunha cuberta. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 57 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 9. Documentación fotográfica As fotografías comparativas de todas as tumbas aparecen no Vol.II coas fichas de diagnose. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 58 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 1 e 2: Entrada e saída do afloramento. Vista LO desde a Capela. FOTO 3 e 4: Fotografías de saída do sector tumbas e capela. FOTO 5 e 6: Vista xeral final do sector tumbas e vista xeral do xacemento. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 59 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 7 e 8: Detalles de alteracións, “arenización”, placas e hidrólise. FOTO 9 e 10: Detalle da meteoriz ación da rocha nas tumbas. FOTOS 11 e 12: Restos de canteira e valado próximo á tumba T39. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 60 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 13 e 14: Finais do sector tumbas norte do afloramento. FOTO 15 e 16: Vistas xerais afloramento. FOTO 17 e 18: Comparativa, entrada e saída do sector tumbas ao sur. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 61 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 19 e 20: Utensilios empregados na limpeza. FOTO 21 e 22: Sandwich para protección das tumbas e mestura da resina de inxeción. FOTO 23 e 24: Vistas da inxección en fendas e reintegración. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 62 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 25 e 26: Emprego de taladro para colocación de perno. FOTO 27 e 28: Peeling test. FOTO 29 e 30: Vista de dous ocos de poste. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 63 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 31 e 32: Localización de perno en T9 e T10. FOTO 33 e 34: Localización pernos en T10 e remate. FOTO 35 e 36: Localización pernos en T12. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 64 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 FOTO 37 e 38: Localización pernos en T13 e T19. FOTO 39 e 40: Localización pernos en T37 e T21. FOTO 40 e 41: Paisaxe. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 65 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 10. BIBLIOGRAFÍA CONSULTADA  )nforme valorativo/Avande de memoria: Estudo, limpeza, mantemento, sondaxes e ampliación da área escavada na necrópole rupestre de San Vítor (San Lourenzo de Barxacova, Parada de Sil, Ourense -2ª campaña, ano 2011. CT 102ª 2011 / 366-0 Eduardo-Breogán Nieto Muñiz  Proxecto: Estudo, limpeza, mantemento, sondaxes e ampliación da área escavada na necrópole rupestre de San Vítor San Lourenzo de Barxacova, Parada de Sil, Ourense -3ª campaña, ano 2012. Eduardo-Breogán Nieto Muñiz  La conservación de excavaciones arqueológicas. Edición dirigida por N. P. Stanley Price. (1984). Edita ICCROM  Arquitectura Popular en Galicia. Razón e Construcción. C.O.A.G. Pedro de Llano.  Patología y Técnicas de Intervención. Elementos Estructurales. Munilla-Lería. VV.AA.  Rehabilitación y Seguridad. Fundación Escuela de la Edificación. Pérez Martín, J.L.  Arqueología de la Arquitectura. Actas. Junta de Castilla y León. VV.AA.  Mortars, Cements and Grouts used in del Conservation of Historic Buildings. ICCROM. VV.AA.  Artes de la Cal. Ministerio de Cultura. Instituto de Conservación y Restauración de Bienes Culturales. Ignacio Gárate Rojas.  Conservación y Restauración de monumentos. Manuel Carbonell de Masy.  Practical Building Conservation. Ashurst, John and Nicola. Varios volúmenes.  Patología de las lesiones Físico-mecánicas en los soportes arquitectónicos. Alberto Sepulcre Aguilar.  La patología y los estudios patológicos. Juanjo Monjo Carrio.  Libros de Arquitectura. Vitrubio.  Restauración de Edificios. Estudio de Materiales y Técnicas Instrumentales. CEDEX. Mónica Álvarez de Buergo Ballester. Teresa González Limón.  La conservación de relieves de Barro Polícromos en la Costa Norte del Perú. Ricardo Morales Gamarra.  Los Materiales de Pintura. Editorial Reverte. S.A. Max Doerner.  Alteración de granitos y rocas afines. Deterioro de monumentos históricos. Edit. CSIC. Mª. Angeles Vicente Hernández. Eloy Molina Ballesteros. Vicent Rives Arnau.  Intervención y tratamiento de materiales pétreos. Experiencias de conservación en otras autonomías. José María Cabrera Garrido. Restaurador. CPA, SA.  Arqueología y Restauración. Un ejemplo aplicado a los yacimientos Megalíticos. Fernando Carrera Ramírez.  Tratado de geología: Petrología. R. Brousse y J-p. Lehman. Ediciones Omega. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 66 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013  Ensayos y experiencias de alteración en la conservación de obras de piedra de interés Histórico-Artístico. Antonio Martín Pérez. Edit. Centro de Estudios Ramón Areces.  Conferencia: Biodeterioro de materiales utilizados en obras de arte. Beatriz Prieto Lamas.  International Committe for the conservation of mosaics. Newsletter Chronique nº 9, 1992.  In situ consolidation of mosaics with techniques based on the use of lime. Andreina Costanzi Cobau. Roberto Nardi.  La consolidación de yacimientos arqueológicos: El Castro de Fazouro. Victor Barbi, Fernando Carrera.  La gestión del Patrimonio Arqueológico en España. Alianza Universidad Textos. Mª Angeles Querol y Belén Martínez.  Antología sobre textos de Restauración. Universidad de Jaén. Mª José Martinez Justicia.  La protección del Patrimonio Urbano. Instrumentos Normativos. Akal Arquitectura. José Fariña Tojo.  Ley 16/85, de 25 de junio.  B.O.E. nº 155  Decreto 798/1975, de 3 de abril. por el que se dispone que en las obras en monumentos o conjuntos histórico-artísticos se empleen en lo posible materias y técnicas tradicionales.  Fábricas de cantería. Diputación Provincial de Pontevedra. Rafael Fontoria.  El caso de la esquina rota y otros problemas constructivos. Ed. G.G. 1981. John Trill y Jack Bowyer.  Materiales de reparación, limpieza y protección de fachadas. Ministerio de cultura. J. Cabrera.  Defectos comunes. Ed. G.G. 1982 H.J. Eldrige,  Fisuras y grietas en morteros y hormigones. Ed. Técnicos asociados, Barcelona 1975. Joisel, A.  La cimentación. Curso de Rehabilitación. COAM. Junio 1984. Rodriguez Ortiz, J.M.  Ruinas en construcciones antiguas. Ed. M.V. López Collado, F.  Arte de albañilería. Colección Artesl del Tiempo y del Espacio. Ed. Nacional. 1984 Villanueva, J.  Alteraciones de materiales pétreos de obras monumentales, acción de la contaminación ambiental. Inst. E. Torroja. Arnaiz, M. Y Martin, A.  Estudio de materiales. CSIC, IETcc, Madrid 1976. Arrredondo, F.  The conservation of antiquities and works of art. Oxford University Press. London 1965 Plenderleith, H.J.  Consideraciones técnicas sobre los materiales en edificios antiguos. COAMM Madrid 1987 Cabrera, J.M.  Las técnicas de preservación de la madera. Tratamientos y conservación de maderas. 1ª aula de ingeniería, Inst. de ing. Civiles de España. Madrid. Alliot, H. 1979  Remdial treatment of building. The construction press. London Barry P. Richardson.  La arquitectura española en sus monumentos desaparecidos. Espasa Calpe. Madrid. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 67 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Gaya Nuño, Juan A.  Política del nuevo estado sobre el patrimonio cultural. Madrid, Ministerio de Cultura. 1984. Alted Vigil, Alicia.  La arquitectura española del siglo XX. Summa Artis. Baldellou, Miguel Angel.Glez.  Trazas y cortes de cantería en el Renacimiento Español. Mº de Cultura. Edit. Instituto de Conservación y Restauración de BB.CC. Madrid 1990. Palacios Gonzalo, José |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 68 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 11. FICHAS TÉCNICAS PRODUCTOS Acetona Ficha de seguridad 91/155/CEE Teléfono toxicología y sanidad 915 620 420 Descripción química Acetona CH3COCH3 Composición / información sobre los componentes > 99% Acetona CAS: 67-64-1 R11 EC No. 200-662-2 SAX: ABC750 No. 606-001-00-8 Identificación de los peligros Fácilmente inflamable. Primeros auxilios En los casos de duda, o cuando persistan los síntomas de malestar, solicitar atención médica. No administrar nunca nada por vía oral a personas que se encuentren inconscientes. 1. Por inhalación Sacar al afectado de la zona contaminada y trasladarlo al aire libre. Si la respiración es irregular o se detiene, practicar la respiración artificial. Si está inconsciente, colocarlo en posición de recuperación apropiada. Mantenerlo cubierto con ropa de abrigo mientras se procura atención médica. 2. Por contacto con los ojos Lavar por irrigación con abundante agua limpia y fresca durante al menos 15 minutos, hasta que descienda la irritación. Solicitar de inmediato asistencia médica especializada. 3. Por contacto con la piel Despojarse de la ropa contaminada. Lavar a fondo las zonas afectadas con abundante agua y jabón neutro, o bien con otro producto adecuado para la limpieza de la piel. 4. Por ingestión En caso de ingestión accidental, requerir asistencia médica inmediata. No provocar el vómito, debido al riesgo de aspiración. No beber leche. No administrar aceites digestivos. Mantener al afectado en reposo. 5. Nota para el médico Administrar suspensión de carbón activo de uso médico. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 69 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Medidas de lucha contra incendios 1. Medios de extinción Polvo extintor o CO2. En caso de incendios más graves también espuma resistente al alcohol y agua pulverizada. Los extintores de polvo químico seco son recomendables en fuegos con presencia de equipo eléctrico debido a que el polvo es aislante. No usar para la extinción: chorro directo de agua. 2. Riesgos específicos Como consecuencia de la combustión o de la descomposición térmica, pueden formarse productos peligrosos: monóxido de carbono, dióxido de carbono. La exposición a los productos de combustión o descomposición puede ser perjudicial para la salud. 3. Equipo de protección antiincendios Según la magnitud del incendio, puede ser necesario el uso de trajes de protección contra el calor, equipo respiratorio autónomo, guantes, gafas protectoras o máscaras faciales y botas. 4. Otras recomendaciones Refrigerar con agua los tanques, las cisternas o recipientes próximos a la fuente de calor o fuego. Tener en cuenta la dirección del viento. Evitar que los productos utilizados en la lucha contra incendio, pasen a desagües, alcantarillas o a cursos de agua. Medidas a tomar en caso de vertido accidental 1. Precauciones individuales Eliminar los posible puntos de ignición y si procede, ventilar la zona. No fumar. Evitar el contacto directo con el producto. Evitar respirar los vapores. 2. Precauciones para la protección del medio ambiente Evitar la contaminación de desagües, aguas superficiales o subterráneas, así como del suelo. En caso de producirse grandes vertidos o si el producto contamina lagos, ríos o alcantarillas, informar a las autoridades competentes, según la legislación local. 3. Métodos de limpieza Recoger el vertido con materiales absorbentes no combustibles (tierra, arena, vermiculita, tierra de diatomeas, etc.) Si los derrames son poco importantes, puede permitirse que el líquido se evapore. Manipulación 1. Precauciones en la manipulación Cumplir con la legislación vigente sobre seguridad e higiene en el trabajo.  Recomendaciones generales Evitar todo tipo de derrame o fuga. No dejar los recipientes abiertos.  Recomendaciones para prevenir riesgos de incendio y explosión Los vapores son más pesados que el aire y pueden desplazarse por el suelo a distancias considerables. Los vapores pueden formar con el aire mezclas que al alcanzar fuentes de ignición lejanas pueden inflamarse o explosionar. Debido a la inflamabilidad, este material sólo puede ser utilizado en zonas libres de puntos de ignición y alejado de fuentes de calor o eléctricas. No fumar. El equipo eléctrico debe estar protegido de forma adecuada. Ante la posibilidad de que el producto pueda cargarse electrostáticamente, utilizar siempre tomas de tierra para su trasvase el suelo debe ser conductor y los |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 70 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 operarios deben llevar ropa y calzado antiestáticos. No utilizar herramientas que puedan producir chispas. Utilizar equipos protegidos contra explosión.  Recomendaciones para prevenir riesgos toxicológicos No comer, beber o fumar durante la manipulación. Después de la manipulación, lavar las manos con agua y jabón. Controles de exposición/protección personal 1. Límites de exposición (AGCIH 1997) TWA STEL 3 ppm mg/m 500 1188 3 ppm mg/m 750 1782 Acetona A4- No clasificado como carcinógeno en humanos. 2. Medidas de orden técnico Proveer de una ventilación adecuada. Para ello se debe realizar una buena ventilación local y se debe disponer de un buen sistema de extracción general. Si estas medidas no bastan para mantener la concentración de vapores por debajo de los límites de exposición durante el trabajo, deberá utilizarse un equipo respiratorio apropiado. Densidad del vapor: 2 aire = 1 a 20º C relativa Límite explosividad inferior: 2,2% volumen Límite explosividad superior: 12,8% volumen 3 Requerimiento de ventilación para mantenerse 139 m /L aire/preparado por debajo de 1/10 del límite explosividad inferior: 3 Requerimiento de ventilación para mantenerse 666 m /L (máximo) aire/preparado por debajo del TLV del producto. Se requiere ventilación especial: 3. Protección del sistema respiratorio Evitar la inhalación de disolventes. Mascarilla: Mascarilla de carbón activo. Los equipos de respiración no operan satisfactoriamente cuando el aire contiene concentraciones altas de vapor. 4. Protección de los ojos y la cara Instalar fuentes oculares de emergencia en las proximidades de utilización. Gafas: Gafas de seguridad contra salpicaduras de líquidos. Escudo facial: No. 5. Protección de las manos y de la piel |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 71 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Instalar duchas de emergencia en la zona de utilización. El uso de cremas protectoras puede ayudar a proteger las áreas expuestas de la piel. No deberán aplicarse cremas protectoras una vez se ha producido la exposición. Guantes: Guantes protectores de material adecuado. Botas: No. Delantal: No. Mono: Se deberá usar ropa antiestática hecha de fibra natural o sintética resistente a altas temperaturas. Propiedades físicas y químicas Forma física: Líquido. Color: Incoloro. Olor: Característico. Peso molecular: 58,08 g/mol Viscosidad: 0,33 cps a 20º C Peso específico: 0,791 g/cm a 20º C Solubilidad en agua: Miscible Temperatura de fusión: -94,9º C Temperatura de ebullición: 56,2º C a 760 mmHg Temperatura de inflamación: -18,4º C Temperatura de autoignición: 537,8º C Presión de vapor: 185 mmHg a 20º C 3 Informaciones toxicológicas 1. Efectos toxicológicos El contacto con los ojos causa conjuntivitis y trastornos de la visión. Los vapores pueden ser irritantes y causar vértigo, dolor de cabeza, náuseas, vómito y narcosis. Si se ingiere puede ocasionar molestias gastrointestinales. En caso de ingestión en grandes dosis, puede provocar náuseas, vómitos, dolores abdominales, coma y parálisis. 2. Dosis y concentraciones letales DL50 oral (mg/kg) DL50 oral (mg/kg) Acetona 5800 rata CL50 inhalación (ppm) 4 horas 20000 conejo Informaciones ecológicas 1. Vertidos al suelo |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 72 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Evitar la penetración en el terreno. 2. Vertidos al agua No se debe permitir que el producto pase a desagües, alcantarillas ni a cursos de agua. DBO 1220 g/kg 5 días Partición octano/agua: 0,24 (como log Pow) Biodegradabilidad: Fácilmente biodegradable. Bioacumulación: No bioacumulable. 3. Emisiones a la atmósfera Evitar la emisión de disolventes a la atmósfera. COV: 100% peso COV: 791,2 g/L ASTM D-3960 4. Datos ecotoxicológicos CL50 (mg/L) 96 horas CE50 (mg/L) 48 horas 2000 peces 12100 dafnia Acetona CL50(mg/L) 72 horas Otras informaciones Todo el personal que trabaje con este producto es conveniente que conozca con profundidad esta ficha de datos de seguridad. Esta información se basa en el estado actual de nuestros conocimientos. Su objeto es describir nuestros productos desde el punto de vista de la seguridad, por lo que no garantiza propiedades concretas de los productos. Esta información no dispensa en ningún caso al utilizador del producto de respetar al conjunto de los textos legislativos, Reglamentarios y Administrativos referentes al producto, a la seguridad, a la higiene y a la protección de la salud humana y del medio ambiente. Alcohol metílico Ficha de seguridad 2001/58/CEE Teléfono toxicología y sanidad 915 620 420 Descripción química Metanol CH3OH Composición / información sobre los componentes Metanol R11/23 CAS: 67-56-1 EC No. 200-659-6 |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 No. 603-001-00-X 73 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Identificación de los peligros Fácilmente inflamable. Tóxico por inhalación, por ingestión y en contacto con la piel. Tóxico: peligro de efectos irreversibles muy graves por inhalación, contacto con la piel e ingestión. Primeros auxilios En los casos de duda, o cuando persistan los síntomas de malestar, solicitar atención médica. No administrar nunca nada por vía oral a personas que se encuentren inconscientes 6. Por inhalación Trasladar a la persona al aire libre. En caso de asfixia proceder inmediatamente a la respiración artificial. Pedir inmediatamente atención médica. 7. Por contacto con los ojos Lavar con agua abundante manteniendo los párpados abiertos. Pedir atención médica. 8. Por contacto con la piel Lavar abundantemente con agua. Quitarse las ropas contaminadas. 9. Por ingestión Trasladar a la persona al aire libre. Provocar el vómito. Beber alcohol etílico (unos 25 ml al 50%). Pedir atención médica. Medidas de lucha contra incendios 5. Medios de extinción Agua. Dióxido de carbono (CO2). Espuma. Polvo seco. 6. Riesgos específicos Inflamable. Mantener alejado de fuentes de ignición. Los vapores son más pesados que el aire, por lo que pueden desplazarse a nivel del suelo. Puede formar mezclas explosivas con aire. Riesgo de inflamación por acumulación de cargas electrostáticas. En caso de incendio pueden formarse vapores tóxicos. Medidas a tomar en caso de vertido accidental 4. Precauciones individuales No inhalar los vapores. 5. Precauciones para la protección del medio ambiente No permitir el paso al sistema de desagües. Evitar la contaminación del suelo, aguas y desagües. 6. Métodos de limpieza Recoger el vertido con materiales absorbentes no combustibles (tierra, arena, vermiculita, tierra de diatomeas, etc.) y depositar en contenedores para residuos para su posterior eliminación de acuerdo con las normativas vigentes. Limpiar los restos con agua abundante. Manipulación y almacenamiento 2. Precauciones en la manipulación |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 74 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Sin indicaciones particulares. 3. Condiciones de almacenamiento Recipientes bien cerrados. En local bien ventilado. Alejado de fuentes de ignición y calor. Temperatura ambiente. Acceso restringido, sólo autorizado a técnicos. No almacenar en recipientes de metales ligeros. No almacenar en recipientes de plástico. 4. Condiciones que deben evitarse  Calor Mantener alejado de fuentes de calor.  Luz Evitar la incidencia directa de radiación solar.  Humedad Evitar condiciones de humedad extremas. Controles de exposición/protección personal 6. Control límite de exposición VLA-ED: 200 ppm ó 266 mg/m 3 VLA-EC: 250 ppm ó 333 mg/m 3 7. Medidas de orden técnico Asegurar una buena ventilación y renovación de aire del local. 8. Protección del sistema respiratorio Mascarilla: En caso de formarse vapores/aerosoles, usar equipo respiratorio adecuado. Filtro AX. Filtro P3. 9. Protección de los ojos y la cara Instalar fuentes oculares de emergencia en las proximidades de utilización. Gafas: Gafas de seguridad contra salpicaduras de líquidos. Escudo facial: No. 10. Protección de las manos y de la piel Guantes: Guantes protectores de material adecuado (neopreno, PVC, nitrilo). Botas: No. Delantal: No. 11. Medidas de higiene particulares Quitarse las ropas contaminadas. Usar ropa de trabajo adecuada. Lavarse las manos antes de las pausas y al finalizar el trabajo. 12. Controles de la exposición del medio ambiente Cumplir con la legislación local vigente sobre protección del medio ambiente. Propiedades físicas y químicas Forma física: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 Líquido. 75 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Color: Incoloro. Olor: Característico. Peso molecular: 32,04 g/mol Solubilidad: Miscible con agua, triclorometano. Temperatura de fusión: - 97,8º C Temperatura de ebullición: 64,7º C Presión de vapor: 128 hPa a 20º C alcohol, éter, Informaciones toxicológicas 3. Efectos toxicológicos Por inhalación de vapores: Irritaciones en vías respiratorias. En contacto con la piel: Riesgo de absorción cutánea. Por contacto ocular: irritaciones. Por ingestión: náuseas, vómitos, dolores de cabeza, vértigo, embriaguez, transtornos de visión, ceguera (lesión irreversible del nervio óptico). Efectos sistémicos: acidosis, hipotensión, ansiedad, espasmos, narcosis, coma. 4. Toxicidad aguda DL50 oral rata: 5628 mg/kg DLLo oral hombre: 143 mg/kg CL50 inh rata: 64000 ppm(V)/4h Información ecológica 1. Movilidad Reparto: log P(oct)=-0.82 2. Ecotoxicidad  Test EC50 (mg/L) Bacterias (Photobacterium phosphoreum) = 284400 mg/L ; Clasificación : Tóxico. Peces (Leuciscus Idus) = >10.000 mg/l ; Clasificación : Tóxico. Peces (Salmo gairdneri) = >8.000mg/l ; Clasificación : Muy tóxico.  Medio receptor Riesgo para el medio acuático = Bajo. Riesgo para el medio terrestre = Bajo.  Observaciones: Baja ecotoxicidad debido a su descomposición. Efecto agudo en función de la concentración 3. Degradabilidad  Test :DBO 5 = 1,12 g/g COD= 1,50 g/g ThOD= 1,5 g/g |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 76 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense)  Ano 2013 Observaciones: Producto fácilmente biodegradable. 4. Acumulación  Observaciones: Producto no bioacumulable. 5. Otros posibles efectos sobre el medio natural Producto poco contaminante para el agua, si su manipulación y/o depuración es correcta. Otras informaciones Todo el personal que trabaje con este producto es conveniente que conozca con profundidad esta ficha de datos de seguridad. Esta información se basa en el estado actual de nuestros conocimientos. Su objeto es describir nuestros productos desde el punto de vista de la seguridad, por lo que no garantiza propiedades concretas de los productos. Esta información no dispensa en ningún caso al utilizador del producto de respetar al conjunto de los textos legislativos, Reglamentarios y Administrativos referentes al producto, a la seguridad, a la higiene y a la protección de la salud humana y del medio ambiente. Cloruro de benzalconio Especificaciones técnicas ENSAYO LÍMITES Aspecto físico (20º C): Líquido. Color: Líquido coloreado amarillo pálido. Olor: Ligeramente almendrado. Materia activa: 79 – 81% pH (5% en disolución): 6–8 Contenido en amina libre: 1,0% max. Densidad: 0,95 – 0,99 g/ml Ficha de seguridad Teléfono toxicología y sanidad 915 620 420 Identificación del producto Denominación: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 Cloruro de benzalconio. 77 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Fórmula empírica: Peso molecular: C22H40NCl 354 g/mol Usos del producto: Varios, principalmente como desinfectante y tensioactivo. Identificación de los peligros 10. Peligros principales Corrosivo (C). Peligroso para el medio ambiente (N). 11. Inhalación No se espera que de la inhalación derive ningún peligro en condiciones normales de uso. 12. Ingestión Nocivo por ingestión. Puede causar quemaduras en la boca, garganta y el tubo digestivo. Los síntomas incluyen sensación de quemazón, salivación excesiva, náuseas/vómitos, debilidad de los músculos, shock circulatorio y deficiencia cardiovascular. Puede provocar depresión del sistema central. 13. Contacto con la piel Puede irritar la piel y provocar quemaduras si no se lava con agua inmediatamente. 14. Contacto con los ojos El producto es irritante para los ojos. Puede provocar daños irreversibles si no se lava inmediatamente. 15. Efectos para el medio ambiente Fácilmente biodegradable, no se espera que bioacumule. Puede matar peces y otros organismos acuáticos si se descarga en grandes cantidades en el medio ambiente acuático. Composición / información sobre los componentes Componentes peligrosos Cloruro de C10-C16 alquil dimetil bencil amonio (predominante C12-C14) Concentración: 80 % Nº CAS: 68424-85-1 Nº CE: 270-325-2 Símbolos de peligro: C, N Frases R: R21/22-R34-R50 Disolventes Nº CAS: 000064-17-5 Concentración: < 10 % Símbolos de peligro: F Frases R: R11 Primeros auxilios 1. En caso de inhalación |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 78 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Retirar a la persona afectada de la exposición. Mantener al paciente abrigado y hacer que descanse. Acudir al médico en caso de malestar. 2. En caso de contacto con los ojos Lavar cuidadosamente y a fondo con agua abundante durante 15 minutos sujetando los párpados y consultar al médico. 3. En caso de contacto con la piel Quitar enseguida toda la ropa manchada o empapada. En caso de contacto con la piel, lavar con agua y jabón. Si persisten los síntomas de irritación, acudir al médico inmediatamente. 4. En caso de ingestión Lavar la boca con agua. Dar de beber sorbitos a menos que la persona esté inconsciente. Mantener al paciente abrigado y hacer que descanse. Beber abundante agua, no provocar el vómito; consultar al médico urgentemente. Medidas de lucha contra incendios 7. Temperatura de autoignición No se ha determinado (no soportará la combustión). 8. Medios de extinción adecuados No es combustible. Elegir los medios de extinción según los otros materiales implicados en el incendio (polvos, espuma, o agua pulverizada). 9. Peligros especiales del producto Los vapores que contienen dióxido de carbono, monóxido de carbono, vapores de amina y óxidos de nitrógeno pueden formarse en caso de grandes incendios. Pueden hacer que el suelo se vuelva muy resbaladizo. 10. Equipo de protección antiincendios Llevar indumentaria completa de protección y un aparato de respiración autónomo. Medidas a tomar en caso de vertido accidental 7. Derrames Construir diques temporales con un material apropiado e inerte para evitar que el derrame se propague. Detener el escape del material. Usar equipo de protección personal, transferir el material a un contenedor UN apropiado para su recuperación. Si no fuera posible, eliminar en instalaciones aprobadas según la legislación en vigor. Absorber los restos del material con arena, tierra o cualquier otro material inerte. 8. Precauciones individuales Llevar equipo de protección personal. 9. Precauciones para la protección del medio ambiente Evitar que penetre en los desagües o cursos de agua. Avisar a las autoridades si el derrame ha penetrado en el alcantarillado o cursos de agua. Avisar a las autoridades si el derrame ha contaminado el suelo o la vegetación. Manipulación y almacenamiento 5. Manipulación Evitar el contacto con los ojos, la piel y la ropa. Mantener el contenedor fuertemente cerrado si no se está utilizando. Mantener alejado de fuentes de ignición. No fumar. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 79 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 6. Almacenamiento Almacenar según la clasificación de peligros. Almacenar en los contenedores originales cerrados herméticamente entre 5 - 30º C. Controles de exposición/protección personal 13. Protección de la piel Usar guantes de goma impermeables de PVC, mandil de protección, calzado impermeable de protección y casco de seguridad. 14. Protección de los ojos Usar gafas de seguridad bien ajustadas o visor completo/escudo facial. Propiedades físicas y químicas Estado físico: Líquido. Color: De paja clara. Olor: De almendra. pH (solución al 1%): 7,2  1 Punto de ebullición: 100° C aprox. Solubilidad en agua: El producto es completamente soluble en agua en todas las proporciones. Punto de destello: 40 - 45° C (PMCC) Densidad (20º C): 0,97  0,02 g/ml aprox. Viscosidad (20º C): 500 mPa·s aprox. Información toxicológica 1. Toxicidad aguda DL50 oral rata: 240 mg/kg; nocivo por ingestión. 2. Irritación: Test Draize Standard Piel (humanos) = 150 g/3D (leve) Ojos (humanos) = 50 g (fuerte) Piel (conejos) = 50 mg/24h (moderado) Ojos (conejo) = 1 mg/24h (fuerte) 3. Piel Este material es corrosivo para la piel. 4. Irritación ojos Puede causar daños graves en los ojos. Información ecológica |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 80 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 1. Indicaciones ecológicas Este producto contiene una o varias substancias clasificadas como peligrosas para el medio ambiente. 2. Movilidad El producto se disuelve en agua. 3. Persistencia/degradabilidad Biodegradabilidad bajo revisión, pero se espera que se degrade fácilmente en concentraciones bajas. 4. Bioacumulación El producto es activo en la superficie, Log Pow inapropiado. 5. Ecotoxicidad Este producto es tóxico para los organismos acuáticos. Usos: Biocida, tensioactivo y emulsionante para piedra, pintura mural, terracota, intónacos ,etc. Se emplea normalmente en soluciones acuosas, solo o junto con otros reactivos e inertes. También se emplea en mezclas para papetas de limpieza de aplicación superficial. Fórmula: C9H13ClNR Consolidante de piedra: UCA Descripción del producto UCA-OD es un consolidante compuesto por silicato de etilo, un surfactante y un catalizador. No contiene sin disolventes. El producto posee las siguientes características: - Es eficaz en todo tipo de sustratos pétreos, incluso en rocas 100% carbonatadas. - No requiere la adición de disolventes orgánicos volátiles. - Baja viscosidad (η˂5 MPa) para una óptima penetración en el sustrato. - La polimerización sobre el sustrato ocurre de forma espontánea a temperatura ambiente. - El surfactante evita la fractura del material durante su secado en los poros de la roca. - El surfactante origina un gel de sílice mesoporoso que impide la impermeabilización del sustrato pétreo. Modo de actuación UCA-OD penetra a través de la estructura porosa del material. El catalizador neutro promueve la reacción entre el silicato de etilo y el agua de la humedad atmosférica o la acumulada en los poros del material, formándose un gel de SiO2. En condiciones ambientales, la gelificación |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 81 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 total del producto se consigue en un tiempo máximo de 2 semanas, cuando todo el silicato de etilo se ha convertido en gel de sílice. Aplicación Su uso principal es la consolidación y restauración de material pétreo. También podría ser usado para el tratamiento de otros materiales de construcción o de cualquier material poroso. Su aplicación, hasta saturación, incrementa significativamente las propiedades mecánicas del sustrato. Características especiales Almacenamiento estable en recipientes cerrados para mantener el producto alejado de la humedad. Paraloid B-72 Ficha de seguridad 2001/58/CE Teléfono toxicología y sanidad 915 620 420 Iinformación sobre los componentes N. NO. REG. CAS. PESO (%) 1. Polímero acrílico No peligroso 98-100 2. Monómero individual residuo No requerido 0,15 MAX 3. Tolueno 108-88-3 1,0 MAX Identificación de los peligros 3. Tolueno: Fácilmente inflamable. Nocivo por inhalación. Primeros auxilios 16. Por inhalación Sacar al afectado de la zona contaminada y trasladarlo al aire libre. 17. Por contacto con los ojos |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 82 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Lavar por irrigación con abundante agua limpia y fresca durante al menos 15 minutos, hasta que descienda la irritación. Si la irritación persiste consultar a un médico. 18. Por contacto con la piel Despojarse de la ropa contaminada. Lavar a fondo las zonas afectadas con abundante agua y jabón. Si la irritación persiste consultar a un médico. No lavar en casa la indumentaria contaminada. 19. Por ingestión En caso de ingestión accidental, diluir dando a beber dos vasos de agua. Llamar a un médico. No administrar nunca nada por vía oral a personas que se encuentren inconscientes. Medidas de lucha contra incendios Punto de inflamabilidad: No aplicable. Temperatura de autoencendido: 393º C aprox. Límite explosivo inferior: Ningún dato. Límite explosivo superior: Ningún dato. 11. Medios de extinción Polvo químico, CO2, agua pulverizada. 12. Riesgos específicos El material, a las condiciones en que es vendido, es combustible; quema con intensidad desarrollando un fuerte calor. 13. Medios de protección personal Como para cualquier incendio, llevar respiradores aptos (a necesidad de aire, aprobados MSHA/NIOSH o equivalentes) y prendas protectoras completas. 14. Procedimientos especiales Usar agua nebulizada para reducir el calor. Medidas a tomar en caso de vertido accidental 10. Precauciones individuales En el tratamiento de las pérdidas de este producto, vestir adecuado equipo protector. 11. Procedimientos Mantener alejado a los presentes. El suelo puede ponerse resbaladizo; tener cuidado con las caídas. Eliminar todas las fuentes de ignición. Evitar respirar el polvo. Usar pulverizadores de agua para reducir al mínimo la formación de polvo. Transferir el material de la pérdida en contenedores adecuados para la recuperación o eliminación. Manipulación y almacenamiento 7. Procedimientos para el almacenaje El material puede quemar; para el almacenaje en cubierto, almacenar exclusivamente en áreas previstas de sprinker automáticos. Evitar cualquier fuente de ignición. La temperatura |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 83 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 mínima de almacenaje recomendada para este material es de – 18º C. La temperatura máxima de almacenaje recomendada para este material es de 49º C. 8. Procedimientos para la manipulación Se pueden desarrollar vapores de monómero cuando es calentado durante las operaciones de elaboración. Aplicar conexiones a tierra a todos los contenedores durante el traslado del material. Controles de exposición/protección personal 15. Informaciones sobre los ingredientes N. NO. REG. CAS. PESO (%) 1. Polímero acrílico No peligroso 98-100 2. Monómero individual residuo No requerido 0,15 MAX 3. Tolueno 108-88-3 1,0 MAX ROHM AND HAAS No GERMAN MAK TWA STEL TWA STEL 1 Ninguno Ninguno Ninguno Ninguno 2 a a a a 50 b 75 b 50 b Ninguno 3 unidad ACGIH ppm a No requerido. b Riesgo de absorción cutánea. c Límite máximo: Categoría II, 2. WERT KAT. 50 b c 16. Protección del sistema respiratorio Proteger las vías respiratorias con las prescripciones OSHA 1910.134 y ANSI Z88.2, o equivalentes, cada vez que las condiciones de las áreas de trabajo prevean el empleo de un respirador. Si las concentraciones volátiles en el aire son mantenidas por debajo de los límites de exposición indicados en la sección informaciones sobre los ingredientes no es requerida ninguna protección. Hasta 10 veces el TWA/TLV: usar un respirador idóneo, aprobado MSHA/NIOSH o equivalente, con máscara semi facial con dispositivo para la purificación del aire. Hasta 1000 ppm de vapores orgánicos: usar un respirador idóneo, aprobado MSHA/NIOSH o equivalente, con máscara facial completa con dispositivo para la purificación del aire. Hasta 1000 ppm de vapores orgánicos o para valores desconocidos: usar un autorespirador idóneo, aprobado MSHA/NIOSH o equivalente, a presión positiva, o bien un respirador con máscara facial completa con entrada de aire a presión positiva y con respirador de fuga en caso de emergencia. 17. Protección de los ojos y la cara |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 84 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Usar gafas idóneas de seguridad (ANSI Z87.1 o equivalente aprobados). La protección de los ojos usada debe ser compatible con el sistema de protección respiratoria empleado. 18. Protección de las manos Cada vez que se use este material, usar guantes resistentes a las sustancias químicas. Los guantes de VITON goma sintética y alcohol polivinílico protegen de la permeabilidad. Guantes de otros materiales resistentes a las sustancias químicas podrían no garantizar una adecuada protección. Quitar y sustituir inmediatamente los guantes si se han desgastado o hay infiltración de sustancia química. Lavar y quitar inmediatamente los guantes después de utilizarlos. Lavar las manos con agua y jabón. 19. Otras protecciones Usar un delantal resistente a la sustancia química o una indumentaria impermeable para evitar el contacto directo o prolongado con la piel. 20. Ventilación Usar aspiradores localizados con una velocidad mínima de captura de 100 l/min en los puntos donde se desarrollan polvos o aerosoles. Para informaciones referentes a la proyección, la instalación, el uso y el mantenimiento de los sistemas de aspiración, hacer referencia a la edición adjuntada del manual sobre la ventilación industrial “Manual of Recommended Practice” publicado por el American Conference of Governmental Industrial Hygienist. 21. Otros medios protectores Los locales designados al almacenaje o al empleo de este material tienen que estar dotados con lavaojos y ducha de emergencia. Propiedades físicas y químicas Aspecto: Incoloro. Estado: Sólido en granos. Olor: Olor de acrilato. pH: No aplicable. Viscosidad: No aplicable. Peso específico (agua = 1): 0,66 g/cm Densidad de los vapores (aire = 1): No aplicable. Tensión de vapor: No aplicable. Punto de ebullición: No aplicable. Punto de fusión: Ningún dato. Solubilidad en agua: Prácticamente insoluble. Porcentaje de volátiles: 1,15% máx. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 3 85 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Velocidad de evaporación (BAc = 1): Ano 2013 No aplicable. Estabilidad y reactividad 1. Estabilidad Este producto se considera estable. Evitar, sin embargo, temperaturas superiores a 260º C, límite al cual se comienza la descomposición del polímero. La descomposición térmica depende del tiempo y de temperatura. 2. Productos de descomposición peligrosos La descomposición térmica puede generar monómeros acrílicos. 3. Polimerización peligrosa El producto no sufrirá polimerización. 4. Incompatibilidad No se conocen materiales que sean incompatibles con este producto. Informaciones toxicológicas 5. Toxicidad aguda DL50 oral, ratón > 5000 mg/kg DL50 dérmico, conejo > 3000 mg/kg Irritación de la piel conejo: irritación moderada. Irritación de los ojos conejo: leve irritación. Está demostrado que el tolueno es tóxico para el embrión y teratógeno en animales de laboratorio. 6. Efectos toxicológicos En contacto con la piel: Irritación leve si el contacto es prolongado. Por contacto ocular: Irritación moderada si el contacto es directo. Por inhalación: La inhalación de vapores surgida por el producto calentado puede provocar dolor de cabeza, náusea, vómito, irritación de la nariz, garganta y pulmones. Efectos retardados: La exposición prolongada a los disolventes presentes en este producto puede provocar inflamación del hígado, efectos renales, sensibilización cardiaca, irritación del aparato respiratorio. Otras informaciones Todo el personal que trabaje con este producto es conveniente que conozca con profundidad esta ficha de datos de seguridad. Esta información se basa en el estado actual de nuestros conocimientos. Su objeto es describir nuestros productos desde el punto de vista de la seguridad, por lo que no garantiza propiedades concretas de los productos. Esta información no dispensa en ningún caso al utilizador del producto de respetar al conjunto de los textos legislativos, Reglamentarios y Administrativos referentes al producto, a la seguridad, a la higiene y a la protección de la salud humana y del medio ambiente. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 86 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Varillas fibra de vidrio Barras de resina de vidrio de sección circular constituidas por resina poliester y fi bra de vidrio, utilizadas para el refuerzo y para pernios junto con resina epoxídica y/o poliester. Las barras de resina de vidrio tienen una elevada resistencia a la corrosión y mecánica (tracción, flexión, etc.). Caracteristicas técnicas Diámetros disponibles: 3 - 4 - 6 - 8 - 10 - 12 - 14 - 16 - 18 - 20 mm Aspecto/sección: redondo macizo Longitud: 2 m Peso específico: 1,9 g/cm² Módulo elástico a la tracción: 35000 Mpa Resistencia a la tracción: 650 Mpa Módulo elástico a fl exión: 32000 Mpa Resistencia a la fl exión: 625 Mpa Coeficiente de dilatación térmica: 7,5·10-6 1/°C Resina EPO-121 Campos de empleo Encolado estructural de elementos de hormigón. Refuerzo de estructuras mediante la técnica de chapeado hormigón-acero encolado tipo betón plaqué. Rasqueado y estucado de fisuras. Encolados de niples por inyección, mármoles, piedras, tacos. Ensamblados, reparaciones y fijaciones en general. Características EPO-121 adhesivo epoxídico bicomponente de acción rapida. Excelentes propiedades mecánicas. Tipo rápido para temperaturas ambientales de 5°C a 30°C Excelente adherencia sobre hormigón seco y húmedo. Presentaciones predosificadas, a punto para su uso en la obra. Aplicable fácilmente. Composición Formulado a base de resinas epoxídicas modificadas sin disolventes. Aspecto pasta densa de color blanco. Viscosidad aprox. 30.000 cps. Residuo seco 100% Peso específico 1,70 aprox. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 87 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Endurecedor K-122 Composición Formulado sin disolventes a base de aducido di amina alifatica. Aspecto pasta densa de color blanco. Viscosidad aprox. 20.000 cps. Residuo seco 100% Peso específico 1,30 aprox. Resina EPO-121 + Endurecedor K-122 +20°C). Aspecto masa dura, compacta, ligeramente pegajosa en superficie(pasados 7 días a Residuo seco 100% Resistencia a la compresión > 100 N/mm. Resistencia a la flexión > 40 N/mm. Módulo elástico 7000 N/mm. aprox. Alargado hasta rotura < 2% Temp. trans. vítrea 60°C (método calorimetrico). Adhesión sobre hormigón seco > 4 N/mm. Adhesión sobre hormigón húmedo > 3 N/mm. Adhesión sobre acero > 20 N/mm. Características técnicas Aspecto líquido transparente, Peso específico 25° 1,04 kg/lt Tiempo de laborabilidad de 200gr a 25°C: 30-50 minutos. Resistencia a la tracción 400Kg/cm Resistencia a la flexión 1000Kg/cm 2 2 Resistencia a la compresión 1220Kg/cm 2 Viscosidad del sistema (25°C) 500-800 mPas |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 88 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 Resina EPO-150 Descripción Epo-150 es un producto a base de resinas epoxídicas fluidas reticulables en frío mediante un endurecedor a base de aminas cicloalifáticas. La mezcla de los dos componentes produce un sistema de elevada resistencia altamente adhesivo. Campos de empleo El producto Epo-150 es apto para inyección y/o impregnación en soportes de hormigón, piedra, terracota y madera. Epo-150 puede ser usado para el relleno de fisuras y anclaje de clavos de acero o barras de resina y fibra de vidrio. El producto Epo-150 se puede cargar con varios inertes hasta obtener mezclas que se pueden utilizar para estucado y reintegración. Preparación El sistema Epo-150 se suministra en presentación doble compuesta de Resina Epoxídica pura Epo-150 y endurecedor K-151. Los dos componentes van unidos en la siguiente relación: Resina Epoxídica pura Epo-150 100g Endurecedor K-151 25g Relación de empleo EPO-121=100 K-122=20 (partes en peso). Tiempo trabajo +20°C 30 min. aprox. Aspecto pasta densa de color blanco. Viscosidad aprox. 26.000 cps Residuo seco 100% Peso específico 1,50 aprox. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 89 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 12. Sinaturas dirección técnica En Pontevedra, a 5 de novembro de 2013. Asdo.: Fernando Carrera Ramírez. Bruneti. Doctor en Historia. Diplomado en Conservación de BB.CC. Asdo.: Gonzalo Buceta Diplomado en Conservación de BB.CC. Especialidade arqueoloxía. Asdo.: Eduardo-Breogán Nieto Muñiz. Licenciado en Historia. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 90 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 13. Agradecementos Queremos agradecer a axuda prestada ao alcalde do Concello de Parada de Sil, Excmo. Sr. Francisco Magide Bizarro, polo seu compromiso co estudio e conservación de San Vítor de Barxacova. Ademais, este proxecto non se tería levado a cabo de non ser pola axuda prestada polos alumnos da ESCRBCG: Candela Alvarellos Rodríguez-Navas Lucas Iglesias Serantes Rocío Muíños Barros Lucía Amor Pensado Por acollernos no albergue e coidarnos tan ben…non podemos esquecernos de Sara, David e Óscar. A todos, grazas. |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 91 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 14. DOCUMENTACIÓN GRÁFICA 1. Plano xeral entorno 10. Plano xeral sectores sur e norte_tumbas 11. Plano xeral sector capela 12. Sector tumbas sur A alteracións mapa 13. Sector tumbas sur B alteracións mapa 14. Sector tumbas norte alteracións mapa 15. Sector tumbas capela alteracións mapa 16. Sector tumbas sur (A) tratamentos 17. Sector tumbas sur (B) tratamentos 18. Sector tumbas norte tratamentos |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 92 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 500 525 475 550 550 575 600 625 SVT.11/S1 650 S3 SR S2 S2 ST-NW ST-N -apl.S9 SR ST-N S1 SVT.10/S2 selada ST-N -apl.S6 675 SR ST ST-S-p at.4 S5 ST-S-p at.3 ST-S SR ST-S-p at.2 ST-S-p at.1 SVT.11/S1 selada S1 S4 La vade iro DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: PLANO XERAL_ENTORNO PROXECTO: LOCALIZACIÓN: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: 16/09/13 ESCALA: 1:500 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE Nº PLANO: EXPEDIENTE XUNTA: 0 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 600 Oco poste d Oco poste c Oco poste b Oco poste a DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: PLANO XERAL SECTORES SUR E NORTE_TUMBAS PROXECTO: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 16/09/13 ESCALA: 1:80 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE EXPEDIENTE XUNTA: Nº PLANO: 1 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 93 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: PLANO XERAL SECTOR_CAPELA PROXECTO: Ano 2013 LOCALIZACIÓN: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: 16/09/13 ESCALA: EQUIPO TÉCNICO 1:80 FERNANDO CARRERA RAMÍREZ GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE Nº PLANO: EXPEDIENTE XUNTA: 2 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 T. XI Oco poste b T. XII T. XXXV T. XX Erosión Oco poste a Bióticos T. XIX Fenda Fractura T. XXXVIII Fragmentación Placa Disgregación T. XL Areización Alteración cromática T. XLI Depósito Pátina Risco derrube elemento externo DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: SECTOR TUMBAS SUR_(A)_ALTERACIÓNS_MAPA PROXECTO: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 16/09/13 ESCALA: 1:40 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE EXPEDIENTE XUNTA: Nº PLANO: 3 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 94 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 T. XXXVI Oco poste d T. XXXI T. XXXII T. XXX T. XXIX T. XV´-B T. XVI H.P.E T. XV T. XXVII T. XXXIV T. XXVIII T. XVIII T. XXXIII T. XLV Erosión Fragmentación Alteración cromática Bióticos Placa Depósito Fenda Disgregación Fractura Areización DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: SECTOR TUMBAS NORTE_ALTERACIÓNS_MAPA PROXECTO: Risco derrube elemento externo 16/09/13 ESCALA: 1:40 Erosión Fragmentación Alteración cromática Bióticos Placa Depósito Fenda Disgregación Fractura Areización GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: SECTOR TUMBAS_CAPELA_ALTERACIÓNS_MAPA LOCALIZACIÓN: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: DEBUXO: T. XLIV Pátina PROXECTO: EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL OURENSE Nº PLANO: 5 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 EXPEDIENTE XUNTA: EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ Pátina Risco derrube elemento externo PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 DATA: 16/09/13 ESCALA: 1:40 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE EXPEDIENTE XUNTA: Nº PLANO: 6 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 95 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 T. XI Oco poste b T. XII T. XXXV T. XX Oco poste a T. XIX T. XXXVIII T. XL Reintegracións puntuais e inxección en fendas T. XLI Limpieza Consolidación con UCA-do Varela fibra vidro DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: SECTOR TUMBAS SUR_(A)_TRATAMENTOS PROXECTO: LOCALIZACIÓN: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: 16/09/13 ESCALA: 1:40 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE EXPEDIENTE XUNTA: Nº PLANO: 7 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 T. XXIII T. XXII T. VIII T. VII T. XXI T. VI T. IX Oco poste c T. XXV T. X Reintegracións puntuais e inxección en fendas Limpieza Consolidación con UCA-do Varela fibra vidro DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: SECTOR TUMBAS SUR_(B)_TRATAMENTOS PROXECTO: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 16/09/13 ESCALA: 1:40 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE EXPEDIENTE XUNTA: Nº PLANO: 8 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 96 MEMORIA Propostas de conservación-restauración das tumbas da necrópole de San Vítor de Barxacova (Parada de Sil-Ourense) Ano 2013 T. XXXVI T. XXXII Oco poste d T. XXX T. XXXI T. XXIX T. XV´-B T. XVI H.P.E T. XV T. XXVII T. XXXIV T. XXVIII T. XVIII T. XLVI T. XXXIII T. XLV Reintegracións puntuais e inxección en fendas Limpieza T. XLIV Consolidación con UCA-do Varela fibra vidro DEBUXO: GONZALO BUCETA BRUNETI TÍTULO: SECTOR TUMBAS NORTE_TRATAMENTOS PROXECTO: PROPOSTAS DE CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN DA NECRÓPOLE DE SAN VÍTOR DE BARXACOVA DATA: |Expte. S. Arqueoloxía: 02.0.272 2013.001 Código SXPA: ED 102A 2013/237-0 16/09/13 ESCALA: 1:40 EQUIPO TÉCNICO FERNANDO CARRERA RAMÍREZ LOCALIZACIÓN: GONZALO BUCETA BRUNETI PARADA DE SIL EDUARDO BREOGÁN NIETO MUÑIZ OURENSE EXPEDIENTE XUNTA: Nº PLANO: 9 02.0.272 2013.001 ED 102A 2013/237-0 97