School of Education
RESEARCH BRIEFING
December 2011 | Number 6E
YOUNG CHILDREN LEARNING IN GAELIC
Investigating children’s learning
experiences in Gaelic-medium preschool
INTRODUCTION
Gaelic-medium (GM) education is an important part of
current efforts to re-vitalise the language in Scotland.
Beginning Gaelic-medium education in preschool is seen
as a crucial entry point, enhancing the numbers entering
GM primary education and facilitating transition to the
school learning environment. However, it is essential that
GM preschool is of high quality. Government-funded
provision is expected to offer children the same learning
opportunities as their peers who attend English-medium
settings. Meeting these expectations is challenging
because most children enter Gaelic-medium preschool
from English-speaking homes so that the nursery or
playgroup is their only exposure to Gaelic. Our earlier
study1 mapped the range and extent of Gaelic-medium
early education and childcare provision but in the research
reported here our focus was on what happens within
settings, the children’s activities in the playroom2 and the
ways in which practitioners help them to learn Gaelic,
as well as ensuring that national expectations about
curriculum and learning outcomes are met.
The study used observation methods developed to
investigate everyday curricula and pedagogic experiences
in early years settings. Our case study settings all aimed
to offer an immersion experience with Gaelic being
used for interactions between the practitioners and
children and for displays and resources where spoken
or written language was involved. They followed the
national curriculum guidance for the Early Level3 and
adopted what can be described as ‘typical’ practices
for preschool in Scotland. The emphasis was on
learning through play and active engagement. Children
attended for half-day sessions during which they spent
most of their time making their own choices from
the activities and resources set out for them, with
only short periods gathered together in small or large
groups to take part in adult-led activities.
RESEARCH QUESTIONS AND METHODS
We set out to investigate:
> how 3 to 5 year olds spend their time in GM
preschool settings – the activities they are involved
with and who they spend time with
> what language is used when children talk to adults
and other children and what language they hear in
the playroom.
Our observations were carried out in three Gaelic
immersion settings:
> nursery class in a Gaelic-medium primary school
(Highfields)
> nursery class in a primary school with Gaelic and
English strands (Newton)
> nursery class in a nursery school with Gaelic and
English strands (Braes).
Two of these settings were located in the central belt
of Scotland and one in the north of the country.
We conducted five rounds of systematic observations
over the course of one school year, recording what
children were doing, the resources they were using,
their response modes, the language they used with
adults and peers and the pedagogic actions of their
practitioners. We noted the learning opportunities,
materials and displays available in the playroom, paying
particular attention to the resources and activities
associated with provision of a rich language learning
environment e.g. books, puppets, singing, props for
dramatic play.
On our sixth visit to each setting we invited children
to take part in structured conversations about using
Gaelic in the playroom. When we invited children
to talk to the researcher we ensured their willing
assent and respected their wishes if they chose not
to take part or to leave before all of the structured
conversation was completed.
RESEARCH FINDINGS4
What are children doing in the playroom?
In each of the playrooms involved in this study children
were expected to choose from the variety of activities
and resources set out. Our data reflects what children
chose from the options available and the activities
that they were drawn into when they were required
to take part in brief adult-led small group periods or
times when all children were gathered together under
the direction of an adult e.g. for singing at the end of
the session.
What was on offer varied across the settings and
children were observed over time pursuing individual
interests (e.g. playing ‘families’, drawing) or
choosing to use particular resources such as sand or
construction equipment. Nevertheless, there were
variations between settings in the provision of learning
opportunities which might have particular relevance
for language immersion playrooms. For instance,
during our five observation periods puppets were only
used in one setting, group story reading happened
sometimes in two settings but was not seen at all in
the third. There were few opportunities available in any
setting for other group activities which could support
language learning such as reciting finger rhymes and
poems, hearing a story told by an adult or children
sharing news. There were Gaelic books on display
in each setting and the books changed over time.
However, the settings had varying numbers of books
available and at Newton there were books written
in English in the library area as the space was used
for English-medium provision too. There were ample
opportunities for play with small world resources, dolls
and dramatic play props but many fewer activities
planned to support the development of language for
reasoning and limited use of technologies to stimulate
the understanding and use of Gaelic.
When we look at what children are doing in terms of
curriculum areas then we find that they were most
frequently observed engaged in activities that can be
categorised as related to expressive arts and language
development. They were less frequently observed to be
engaged in activities concerned with health and wellbeing, mathematics and science. However, there was
more emphasis on number at Highfields than either
of the other settings and a temporary project at Braes
raised the level of engagement in science activities.
The children in these three settings were seldom
observed taking part in activities related to three areas
of the curriculum: religious and moral understanding;
social science and technology. While the focus on
expressive arts and language is not surprising, the lack
of engagement with technology is unexpected but
may reflect the availability and attractiveness of the
technologies in the playroom compared to the more
traditional resources. On this basis it appears that
children in these playrooms may not be experiencing
the full range of curricular areas anticipated for the
Early Level, or at least not in their regular, day by day
choices in the playroom.
An alternative way of looking at how the children
spend their time in the playroom is to focus on their
actions and behaviours. Approached in this way
our data suggest that at each setting children spent
more time in what can be summarised as tidying and
transition than any other actions. In Table 1 we have
listed the most commonly observed actions at each
setting along with the proportion of all observations
at that setting accounted for by each action type.
Activities recorded on less than 5% of the observation
episodes were not included in this table.
TABLE 1
ACTIONS FREQUENTLY OBSERVED IN THE PLAYROOMS
NEWTON
BRAES
HIGHFIELDS
Tidying/transitions
35%
Tidying/transitions
15%
Tidying/transitions
28%
Dramatic play/role play
9%
Singing in Gaelic
13%
Number
11%
Singing in Gaelic
7%
Sand
12%
Drawing/writing/painting
9%
Construction
6%
Chatting
8%
Physical play
9%
Computer/technologies
6%
Science
7%
Listen to story in Gaelic
7%
Craft
7%
Singing in Gaelic
6%
Dramatic play/role play
6%
Small world play
5%
Computer/technologies
6%
Construction
5%
Two things are striking about these figures. The first is
the dominance of time spent in tidying or transitions
between phases of the day (e.g. waiting for all to
gather into one group, getting dressed to go outside).
The second is the variability across settings. For
instance, singing in Gaelic was noted on 13% of the
observations at Braes but only 7% and 6% at the other
settings. Physical play accounts for 9% at one setting
but less than 5% elsewhere, and while children at
Newton were observed engaging in dramatic play on
9% of observations this dropped to 6% at Braes and
less than 5% at Highfields. Among the least frequently
observed activities were small group discussions with
an adult, looking at books and playing music.
What language do children hear and use in
the playroom?
Although each of the settings aimed to offer an
immersion experience it is clear that English intrudes.
In just over half the observation episodes across all the
settings the language that children were hearing was
Gaelic. Children were hearing English in 27-37% of the
total number of observations. Practitioners used English
to talk to visitors and to parents. They were heard to
re-phrase in English to aid understanding or to console
an unhappy child.
TABLE 2
LANGUAGE SPOKEN BY CHILDREN IN THE PLAYROOM
Speaking English
Speaking Gaelic
Not speaking
BRAES
65%
20%
15%
NEWTON
62%
8%
31%
HIGHFIELDS
53%
13%
34%
Table 2 shows the proportion of observations episodes
across the school year when the target children were
noted to be speaking English, Gaelic or not speaking
at all. In these settings children spoke in English much
more often than they spoke in Gaelic but for beginning
learners this may be what can be expected and it does
not necessarily reflect what they can understand in
Gaelic. However, the differences between settings
warrant further investigation. For instance, what
practices can be shared to ensure that all children in
GM settings achieve the higher levels of use of Gaelic
presented in Table 2?
When children were heard using Gaelic this was
overwhelmingly in the context of adult–led story
time or singing. They were also recorded responding
correctly in Gaelic about the name of the day or
month, rote counting or using familiar phrases such as
‘thank you’, asking to go to the toilet or ‘tidy-up time’
(expressions typically found on the ‘target’ language
lists of the settings) . Some children were able to name
activities in Gaelic (e.g. sand or water). While this use
of Gaelic may be a helpful preparation for progression
to the routines of primary school it does not seem to
equip the children with conversational or personally
meaningful language at this stage.
It is clear from our evidence that the children speak
to each other in English. With very few children
coming from homes where Gaelic is spoken the
language which they share is English and it is
unsurprising that in a child-led learning environment,
where children often engage in activities with
peers and without an adult present, English will
be used. One to one time with a practitioner was
unusual (varying across settings from 1-4% of the
total number of observations) but children were
more likely to experience small group discussions,
games and activities led by an adult. At Braes and
Newton this kind of interaction occurred on 21%
of the observation episodes but at Highfields it was
only 13%. However, there was no adult involved in
the activities of most children during the majority
of observations (ranging from 61-70% of the total
across the settings). These findings reflect the
consensus on appropriate preschool practice in
Scotland and the adult:child ratios in the playrooms.
But they raise questions about whether what is
considered appropriate in English-medium provision
is best suited to immersion settings where children
depend on practitioners for access to the language
they are learning and through which they are learning.
Are the children engaged?
Regardless of the activity in which they are engaged
children are more likely to learn when they are
intensely engaged. These experiences are satisfying too
and enhance children’s self-esteem and disposition to
learn. During the observations we recorded children’s
level of engagement using a four-point scale developed
in previous studies: disengaged; engaged but easily
distracted; engaged but distractible; intensely engaged.
Typical levels of engagement varied across the settings.
At Newton there were more than twice as many
episodes when children were disengaged and only
about two thirds as many where they were intensely
engaged as at the other two settings.
Across the three settings we found that when children
were hearing Gaelic the most frequently observed level
of engagement was ‘engaged but easily distracted’.
When English was being used some were ‘engaged
but easily distracted’ but others were more likely to be
engaged and less readily distracted. It is interesting to
note that when children were alone or alongside others
but not in conversation the most frequently observed
level of engagement was ‘intensely engaged’. While
these periods of intense engagement are welcome
positive indicators for learning they are also times
when no Gaelic is being experienced. Developing
practice so that children in all settings move towards
more periods of intense engagement and are more
intensely engaged when listening to and responding
to Gaelic should support their attainment across all
learning outcomes and their acquisition of Gaelic.
CHALLENGES FOR GAELIC-MEDIUM
PRESCHOOL PROVISION
Deciding on priorities and expectations
> Developing practice means considering the purposes
of provision, deciding on priorities and finding ways
of addressing the particular explicit and implicit
tensions which arise with Gaelic-medium preschool.
For instance, should there be a focus on distinctive
cultural forms and practices? What should be
‘imported’ from English-medium provision and
resources? Should families be expected to learn
Gaelic along with their children?
Training and recruiting practitioners
> High quality Gaelic immersion provision
demands practitioners who have: (i) a developed
understanding of practices which support young
children as they learn about and through a
language which they do not encounter at home
or in their community; (ii) are confident and
fluent Gaelic speakers, able to respond quickly to
children’s spontaneous requests and talk about
a broad range of topics; and (iii) understand and
implement up-to-date guidance on good preschool
practices. The predominantly English-medium initial
professional education currently available, the lack
of targeted continuing professional development
and the limited pool of Gaelic speakers from which
to recruit means that it is difficult to ensure that
practitioners in all settings meet these criteria.
The quality of GM preschool provision would be
enhanced by articulating a body of professional
expertise about Gaelic immersion provision in the
early years and ensuring that all practitioners can
share in this knowledge.
Achieving learning outcomes
> GM preschools offer a broad range of activity
types and encourage children’s development of
an appropriate range of behavioural responses
but our evidence suggests that they may not be
covering all aspects of the curriculum. They may
therefore be experiencing a different range of
learning opportunities from their peers in Englishmedium provision. Whether this is an inevitable
consequence of immersion education, balanced
by the benefit of learning another language,
or a matter for concern should be debated and
acknowledged in planning and evaluation. The
cognitive challenge some curriculum areas pose
for children learning in a new language needs to
be investigated and taken into account in terms of
the outcomes expected from GM provision. Some
behaviours which contribute to learning may not
require language (e.g. mastering fine motor skills)
or are likely to be most highly developed in English
(e.g. role play). Encouraging these behaviours
will have to be balanced with concerns about
maximising children’s exposure to Gaelic.
Developing pedagogy
> In immersion settings where children depend on
adults for access to the language of learning direct
scaffolding from practitioners who engage in multimodal interactions (e.g. gestures, demonstrations,
visual clues) is critical. However, our data indicates
that the 1:1 or small group activities with an adult
that foster this approach did not happen often.
While the pedagogic importance of interactions
with adults is acknowledged in current guidance
on appropriate practice, children in preschool
settings are also expected to learn as they engage
with peers or explore, act or practise alone. Posing
extending questions, encouraging sustained shared
thinking and asking children to solve problems are
valuable pedagogic strategies but may be less useful
when they have limited access to the language of
the playroom. It is necessary to consider whether
staffing ratios and expectations about pedagogy
can be transferred from English-medium to Gaelicmedium provision.
Supporting engagement
> Learning is fostered by periods of intense
engagement. The challenge for Gaelic-medium
provision is to ensure that children experience
high levels of engagement in activities that involve
using or hearing Gaelic. Children are more likely
to be engaged when they are able to choose what
to be involved with and when the activities on
offer are clearly linked to authentic experiences.
Technology offers the prospect of engaging with
resources that children find motivating and which
can contribute to the scaffolding which expert
practitioners provide. However, the technological
resources available in the settings involved in this
study were limited in their appeal and potential for
supporting learning. New technologies such as ipads
will have more to offer and, along with commonly
available items like digital cameras, will be familiar
to children and open possibilities for creating and
communicating in Gaelic. Balancing the possibly
contradictory demands of (i) free play and language
learning methods and (ii) authentic, contemporary
activities and access to Gaelic culture requires
development work across the GM preschool sector.
Endnotes
1
Stephen C., McPake J., McLeod W., Pollock I. & Carroll T.
(2010) Review of Gaelic Medium Early Education and Childcare.
Scottish Government Social Research, Research Findings
No 57 available at http://www.scotland.gov.uk/Resource/
Doc/315694/0100403.pdf
2
By playroom we mean all the indoor and outdoor spaces used
by children in each setting.
3
Early Years: Curriculum for Excellence, Education Scotland
available at http://www.ltscotland.org.uk/earlyyears/curriculum/
index.asp
4
All place names and names of individuals are pseudonyms.
This project was funded by the British Academy
FURTHER DETAILS
Project Team
Christine Stephen, University of Stirling
Joanna McPake, University of Strathclyde
Wilson McLeod, University of Edinburgh
Irene Pollock, University of Stirling
Contact
Dr Christine Stephen
School of Education
University of Stirling
Stirling FK9 4LA
christine.stephen@stir.ac.uk
The University of Stirling is a charity registered in Scotland, number SC 011159. Photography: ©istockphoto.com/enjoynz & dcdp
School of Education
RESEARCH BRIEFING
December 2011 | Number 6G
Clann Òga ag IonnsaChadh sa
ghàIdhlIg: a’ sgrùdadh eòlasan
ionnsachaidh chloinn òga ann an ro-sgoil
tro mheadhan na gàidhlig
Ro-Ràdh
Tha Foghlam tro mheadhan na Gàidhlig (FMG) na
phàirt cudromach de dh’oidhirpean làithreach gus athbheothachadh a thoirt air a’ chànan ann an Alba. Thathar
a’ faicinn gur e àm riatanach a tha ann an ro-sgoil airson
tòiseachadh air FMG, a’ meudachadh nan àireamhan a
tha a’ dol a-steach gu FMG bun-sgoile agus a’ dèanamh
a’ ghluasaid gu àrainneachd ionnsachaidh na sgoile nas
fhasa. Ach, tha e riatanach gu bheil ro-sgoil FMG aig ìre
àrd càileachd. Thathar an dùil gum bi solar a tha air a
mhaoineachadh leis an Riaghaltas a’ tabhann nan aon
chothroman ionnsachaidh do chloinn rin co-aoisean a
bhios a’ dol gu ionadan tro mheadhan na Beurla. Tha
dùbhlan an lùib a bhith a’ coinneachadh nan dùilean seo
ge-tà, oir bidh a’ mhòr-chuid de chloinn a’ dol gu ro-sgoil
FMG bho dhachannan far a bheilear a’ bruidhinn na
Beurla agus mar sin chan eil iad a’ cluinntinn na Gàidhlig
ach san sgoil-àraich no sa bhuidhinn-chluiche. Rinn an
sgrùdadh a bu tràithe againn1 clàradh air raon agus meud
FMG thràth-bhliadhnachan agus solar cùram-cloinne,
ach san rannsachadh air a bheilear ag aithris an seo, bha
sinn ag amas air na bha a’ tachairt taobh a-staigh nan
ionadan, cleasan na cloinne san t-seòmar-chluiche2 agus
na dòighean sa bheil luchd-cleachdaidh gan cuideachadh
gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh, a bharrachd air dèanamh
cinnteach gu bheilear a’ coinneachadh ri dùilean
nàiseanta a thaobh a’ churraicealaim agus builean
ionnsachaidh.
Bha an sgrùdadh a’ cleachdadh dhòighean amhairc a
chaidh a leasachadh gus eòlasan curraicealaim agus
dòighean-teagaisg làitheil a sgrùdadh ann an ionadan
thràth-bhliadhnachan. B’ e amas nan ionadan uile
sa chùis-sgrùdaidh againn a’ chlann a bhogadh sa
chànan, agus bhathar a’ cleachdadh na Gàidhlig airson
conaltradh eadar an luchd-cleachdaidh is a’ chlann
agus airson thaisbeanaidhean is ghoireasan far an robh
an cànan labhairteach no sgrìobhte na lùib. Bha iad a’
leantainn stiùireadh a’ churraicealaim nàiseanta airson
na Tràth Ìre3 agus a’ cleachdadh dhòighean-obrach a
bhiodh air an dealbhachadh mar ‘àbhaisteach’ airson
ro-sgoil ann an Alba. Bha an cuideam air a bhith
ag ionnsachadh tro chluiche agus com-pàirteachas
gnìomhach. Bha clann an làthair airson seiseanan
leth-latha agus bha iad a’ cur seachad a’ mhòr-chuid
dhen ùine aca a’ dèanamh nan roghainnean aca fhèin
bho na cleasan agus na goireasan a bha air an cur
mun coinneamh, le dìreach amannan goirid nuair a
bha iad air an cur còmhla ann am buidhnean beaga no
mòra gus com-pàirt a ghabhail ann an cleasan air an
stiùireadh le inbhich.
Ceistean agus Modhan
RannsaChaidh
Chuir sinn romhainn na nithean a leanas a sgrùdadh:
> mar a bhios clann aois 3-5 a’ cur seachad an cuid
ùine ann an ionadan ro-sgoile FMG – na cleasan sa
bheil iad a’ gabhail com-pàirt agus cò còmhla ris am
bi iad a’ cur seachad ùine
> dè an cànan a tha air a chleachdadh nuair a bhios clann
a’ bruidhinn ri inbhich agus ri clann eile agus dè an
cànan a bhios iad a’ cluinntinn san t-seòmar-chluiche.
Bha sinn a’ coimhead air trì ionadan bogaidh
sa Ghàidhlig:
> clas sgoil-àraich ann am bun-sgoil tro mheadhan na
Gàidhlig (Na Blàir Àrda)
> clas sgoil-àraich ann am bun-sgoil le meuran Gàidhlig
agus Beurla (Am Baile Ùr)
> clas sgoil-àraich ann an sgoil-àraich le meuran
Gàidhlig agus Beurla (Na Bràighean).
Bha a dhà de na h-ionadan seo ann am meadhan na
h-Alba agus bha aon ann an ceann a tuath na dùthcha.
Rinn sinn còig cuairtean de dh’amharcan eagaraichte
thairis air bliadhna, a’ clàradh na bha a’ chlann a’
dèanamh, na goireasan a bha iad a’ cleachdadh,
na modhan freagairt aca, an cànan a bha iad a’
cleachdadh le inbhich is co-aoisean agus na gnìomhan
teagaisg aig an luchd-cleachdaidh. Thug sinn fa-near
do na cothroman ionnsachaidh, na stuthan agus na
taisbeanaidhean a bha san t-seòmar-chluiche, a’ gabhail
aire shònraichte do na goireasan agus na cleasan a
bha co-cheangailte ri bhith a’ solarachadh àrainneachd
bheairteach airson a bhith ag ionnsachadh cànan m.e.
leabhraichean, pupaidean, seinn, cùl-taic airson cluiche
dràmadach.
Air an t-siathamh tadhal againn do gach ionad, thug
sinn cuireadh dhan a’ chloinn gus com-pàirt a ghabhail
ann an còmhraidhean structaraichte mu bhith a’
cleachdadh na Gàidhlig san t-seòmar-chluiche. A
bharrachd air sin, bha agallamhan le luchd-cleachdaidh
agus manaidsearan sgoil-àraich a’ còmhdach
chuspairean leithid amasan an ionaid, teagasg cànain
agus ro-innleachdan ionnsachaidh, dòighean gus
adhartas na cloinne a chlàradh agus dealbhadh
airson tuilleadh leasachaidh. Bha sinn faiceallach
gun robh cead againn gus com-pàirt a ghabhail bho
mhanaidsearan gach ionaid, an luchd-cleachdaidh a
bha ag obair annta agus pàrantan na cloinne a bha sinn
air a thaghadh airson amharc orra gu sònraichte. Nuair
a thug sinn cuireadh dhan a’ chloinn gus bruidhinn ris
an neach-rannsachaidh rinn sinn cinnteach gun robh
iad deònach sin a dhèanamh agus thug sinn spèis dhan
roghainn aca mura robh iad airson com-pàirt a ghabhail
no ma bha iad airson fàgail mus robh an còmhradh
structaraichte air a chrìochnachadh air fad.
toRaidhean RannsaChaidh4
dè tha clann a’ dèanamh san t-seòmar-chluiche?
Anns gach fear de na seòmraichean-cluiche a ghabh
com-pàirt san sgrùdadh seo bhathar an dùil gun
dèanadh a’ chlann taghadh bho raon chleasan is
ghoireasan a bha air an cur mun coinneamh. Tha an
dàta againn a’ sealltainn nan taghaidhean a rinn a’
chlann fhèin bho na roghainnean a bha rim faotainn,
agus na cleasan dhan deach an tarraing nuair a bha aca
ri com-pàirt a ghabhail ann an cleasan buidhne goirid fo
stiùir inbheach, no amannan nuair a bha a’ chlann air
an toirt còmhla fo stiùir inbheach m.e. airson seinn aig
deireadh an t-seisein.
Bha na rudan a bha air an tabhann diofraichte thar
nan ionadan agus chaidh amharc air a’ chloinn rè
ùine a’ sireadh rudan san robh ùidh aca fhèin gu
pearsanta (m.e. a’ cluiche ‘teaghlaichean’, a’ tarraing
dhealbhan) no a’ roghnachadh goireasan sònraichte a
chleachdadh m.e. gainmheach no acfhainn togail. Ach
a dh’aindeoin seo bha diofaran eadar ionadan a thaobh
solar chothroman ionnsachaidh a dh’fhaodadh a bhith
gu sònraichte buntainneach do sheòmraichean-cluiche
airson bogadh cànain. Mar eisimpleir, sna còig amannan
amhairc againn cha deach pupaidean a chleachdadh
ach ann an aon ionad, bha leughadh sgeulachdan ann
am buidhinn air tachairt uaireannan ann an dà ionad
ach cha deach fhaicinn idir san treas ionad. Cha robh
mòran chothroman rim faighinn ann an gin dha na
h-ionadan airson cleasan buidhne eile a dh’fhaodadh
taic a chur ri ionnsachadh cànain, leithid aithris rannan
corraige is bàrdachd, sgeulachd a chluinntinn bho
inbheach, no clann ag innse naidheachdan dha chèile.
Bha leabhraichean Gàidhlig air an taisbeanadh anns
gach ionad agus bha na leabhraichean ag atharrachadh
rè ùine. Ach, bha an àireamh leabhraichean a bha
rim faotainn ag atharrachadh sna h-ionadan agus sa
Bhaile Ùr bha leabhraichean Beurla cuideachd ann an
àrainn an leabharlainn seach gun robhar a’ cleachdadh
an aon àite airson foghlam tro mheadhan na Beurla.
Bha am pailteas chothroman cluiche ann le goireasan
‘saoghal beag’, doileagan agus cùl-taic airson cluich
dràmadach, ach gu math na bu lugha de chleasan air
an dealbhadh gus taic a thoirt do leasachadh cànain
airson breithneachadh agus cha robhar a’ dèanamh ach
feum cuingealaichte de theicneòlasan gus tuigse agus
cleachdadh na Gàidhlig a bhrosnachadh.
Nuair a tha sinn a’ coimhead air na tha clann a’
dèanamh a thaobh raointean curraicealaim tha sinn a’
faicinn gun deach amharc orra mar bu trice a’ gabhail
com-pàirt ann an cleasan a dh’fhaodadh a bhith
air an seòrsachadh mar a’ buntainn ris na h-ealain
fhaireachdail agus leasachadh cànain.
ClàR 1
Cha deach amharc orra cho tric a’ gabhail com-pàirt
ann an cleasan co-cheangailte ri slàinte is mathas,
matamataig agus saidheans. Ach, bha barrachd
cuideam air àireamhan aig Na Blàir Àrda na bha sna
h-ionadan eile agus bha pròiseact sealach sna Bràighean
a’ togail na h-ìre com-pàirteachais ann an cleasan
saidheans. ’S ann ainneamh a chaidh amharc air a’
chloinn sna trì ionadan seo a’ gabhail com-pàirt ann an
cleasan a’ buntainn ri trì raointean den churraicealaim:
tuigse creideimh is moralta; saidheans sòisealta agus
teicneòlas. Ged nach eil am fòcas air ealain fhaireachdail
agus cànan idir na iongnadh, cha robh dùil ris a’ chion
com-pàirteachais le teicneòlas, ach dh’fhaodte gu bheil
seo mar thoradh air na teicneòlasan a tha rim faotainn
san t-seòmar-chluiche agus cho tarraingeach ’s a tha iad
an coimeas ris na goireasan nas traidiseanta. Stèidhichte
air a seo, a rèir coltais dh’fhaodte nach eil clann sna
seòmraichean-cluiche seo a’ cur eòlas air farsaingeachd
iomlan nan raointean curraicealaim ris am biodh
dùil airson na Tràth Ìre, no co-dhiù sna taghaidhean
cunbhalach, làitheil aca san t-seòmar-chluiche.
’S e dòigh eile air coimhead air mar a bha a’ chlann a’
cur seachad an ùine san t-seòmar-chluiche a bhith a’
coimhead air an gnìomhan is an giùlain. Le bhith ga
làimhseachadh san dòigh seo tha an dàta againn a’
nochdadh gun robh a’ chlann anns gach ionad a’ cur
seachad barrachd ùine a’ sgioblachadh agus a’ gluasad
na chuir iad seachad air gnìomh sam bith eile. Ann an
Clàr 1 tha sinn air liosta a dhèanamh de na cleasan a bu
trice air an do dh’amharc sinn anns gach ionad, cuide
ri co-roinn de na h-amharcan uile san ionad sin, air an
cunntas a rèir gach seòrsa cleas. Cha deach cleasan a
chaidh amharc na bu lugha na 5% den ùine a ghabhail
a-steach sa chlàr seo idir.
Cleasan a Chaidh aMhaRC tRiC sna seòMRaiChean-CluiChe
aM Baile ÙR
Sgioblachadh/gluasadan
na BRàighean
35%
Cluiche dràmadach/cluich
na BlàiR àRda
Sgioblachadh/gluasadan
15%
Sgioblachadh/gluasadan
28%
Seinn sa Ghàidhlig
13%
Àireamh
11%
mas-fìor
9%
Gainmheach
12%
Dèanamh dhealbhan
Seinn sa Ghàidhlig
7%
Cabadaich
8%
/sgrìobhadh/peantadh
9%
Togail
6%
Saidheans
7%
Cluich corporra
9%
Coimpiutair/teicneòlasan
6%
Làimh-chiùird
7%
Èist ri sgeulachd sa Ghàidhlig
7%
Seinn sa Ghàidhlig
6%
mas-fhìor
6%
Cluiche ‘saoghal beag’
5%
Coimpiutair/teicneòlasan
6%
Togail
5%
Cluiche dràmadach/cluich
Tha dà rud gu h-àraid follaiseach mu na igearan
seo. ’S e a’ chiad fhear gun deach tòrr ùine a chosg
a’ sgioblachadh no a’ gluasad eadar diofar thràthan
tron latha (m.e. feitheamh gus an cruinnicheadh a
h-uile duine dhan aon bhuidhinn, a’ cur orra aodach
airson a dhol a-mach). ’S e an dàrna fear gu bheil
atharrachaidhean thar nan ionadan. Mar eisimpleir
chaidh seinn sa Ghàidhlig a thoirt fa-near ann an 13%
de na h-amharcan sna Bràighean ach dìreach ann an
7% agus 6% sna h-ionadan eile. Tha cluich corporra a’
dèanamh suas 9% airson aon ionad ach nas lugha na
5% ann an àiteachan eile, agus ged a chaidh amharc
air clann a’ Bhaile Ùir a’ gabhail com-pàirt ann an cluich
dràmadach ann an 9% de na h-amharcan, bha seo
sìos gu 6% sna Bràighean agus na bu lugha na 5% aig
Na Blàir Àrda. Am measg nan cleasan sin nach deach
fhaicinn cho tric bha còmhradh ann am buidhnean
beaga le inbheach, coimhead air leabhraichean agus a’
cluiche ceòl.
dè an cànan a bhios clann a’ cluinntinn agus a’
cleachdadh san t-seòmar-chluiche?
Ged a bha gach fear de na h-ionadan ag amas air
bogadh sa chànan a thoirt seachad, tha e soilleir gu
bheil a’ Bheurla a’ brùthadh a-steach. Ann am beagan
a bharrachd air leth nan tràthan amhairc thar nan
ionadan uile bha a’ chlann a’ cluinntinn na Gàidhlig.
Bha a’ chlann a’ cluinntinn na Beurla ann an 27-37%
de àireamh iomlan nan amharcan. Bhiodh luchdcleachdaidh a’ cleachdadh na Beurla gus bruidhinn ri
luchd-tadhail agus pàrantan. Chaidh an cluinntinn ag
ath-aithris sa Bheurla gus tuigse a neartachadh no gus
leanabh a bha mì-thoilichte a chomhfhurtachadh.
ClàR 2
Cànan a Bha Clann a’ BRuidhinn san t-seòMaR-ChluiChe
a’ bruidhinn Beurla
a’ bruidhinn gàidhlig
nach robh a’ bruidhinn
na BRàighean
65%
20%
15%
aM Baile ÙR
62%
8%
31%
na BlàiR àRda
53%
13%
34%
Tha Clàr 2 a’ sealltainn na co-roinn de dh’amannan
amhairc thar na bliadhna nuair a chaidh toirt fa-near
gun robh a’ chlann air an robhar ag amas gu sònraichte
a’ bruidhinn sa Bheurla, sa Ghàidhlig no nach robh
iad a’ bruidhinn idir. Sna h-ionadan seo bha a’ chlann
a’ bruidhinn sa Bheurla fada na bu trice na bha iad a’
bruidhinn sa Ghàidhlig, ach airson luchd-ionnsachaidh
dh’fhaodte nach eil seo na iongnadh, agus chan eil seo
idir na fhianais air na tha iad a’ tuigsinn sa Ghàidhlig.
Ach, tha an t-eadar-dhealachadh eadar na h-ionadan
airidh air sgrùdadh a bharrachd. Mar eisimpleir, dè na
cleachdaidhean a dh’fhaodas a bhith air an co-roinn gus
dèanamh cinnteach gu bheil clann uile ann an ionadan
FMG a’ cleachdadh na Gàidhlig gu na h-ìrean as àirde a
thathar a’ sealltainn ann an Clàr 2?
21% de na h-amannan amhairc ach aig Na Blàir Àrda
cha robh seo ach aig 13%. Ach, cha robh inbheach
a’ gabhail com-pàirt ann an cleasan na mòr-chuid
den chloinn rè na mòr-chuid de na h-amharcan (a’
dol bho 61-70% den iomlan thar nan ionadan). Tha
na toraidhean seo a’ nochdadh a’ cho-aonta air
cleachdadh iomchaidh ro-sgoile ann an Alba agus na
co-mheasan inbheach:pàiste sna seòmraichean-cluiche.
Ach tha iad a’ togail cheistean a thaobh co dhiubh
a tha na rudan a thathar a’ meas freagarrach airson
solar tro mheadhan na Beurla cuideachd a’ freagairt air
ionadan bogaidh far a bheil a’ chlann an crochadh air
luchd-cleachdaidh gus cothrom a thoirt dhaibh chun a’
chànain a tha iad ag ionnsachadh agus tro bheil iad ag
ionnsachaidh.
Tha e soilleir bhon fhianais againn gu bheil a’ chlann a’
bruidhinn ri chèile sa Bheurla. Le glè bheag dhen chloinn
a’ tighinn bho dhachannan far a bheilear a’ bruidhinn
na Gàidhlig, ’s e a’ Bheurla a bhios iad a’ cleachdadh am
measg a chèile, agus ann an àrainneachd ionnsachaidh
a tha air a stiùireadh leis a’ chloinn fhèin, agus far
a bheil iad a’ gabhail com-pàirt ann an cleasan len
co-aoisean gun inbheach a bhith an làthair, chan eil e
na iongnadh gu bheilear a’ cleachdadh na Beurla. Bha
amannan far an robh a’ chlann a’ cur seachad ùine
leotha fhèin còmhla ri neach-cleachdaidh gu math
an-àbhaisteach (ag atharrachadh thar ionadan bho
1-4% de àireamh iomlan nan amharcan) ach bha a’
chlann na bu bhuailtiche eòlas fhaighinn air buidhnean
beaga còmhraidh, geamaichean agus cleasan air an
stiùireadh le inbheach. Aig Na Bràighean agus Am Baile
Ùr bha an seòrsa eadar-obrachaidh seo a’ tachairt air
Nuair a bhathar a’ cluinntinn na cloinne a’ cleachdadh
na Gàidhlig b’ ann gu mòr ann an co-theacsa àmsgeulachdan no seinn, air a stiùireadh le inbheach.
Bha iad cuideachd air an clàradh a’ toirt freagairt
cheart sa Ghàidhlig a thaobh ainm an latha no na mìos,
a’ cunntais gu h-aithriseach no a’ cleachdadh abairtean
cumanta mar ‘tapadh leibh’, ag iarraidh a dhol dhan
taigh-bheag no ‘àm sgioblachaidh’ (abairtean a
tha gu h-àbhaisteach air liostaichean cànan ‘amais’
nan ionadan). B’ urrainn do chuid dhen chloinn na
cleasan ainmeachadh sa Ghàidhlig (m.e. gainmheach
no uisge). Ged a dh’fhaodadh an cleachdadh seo a
thaobh na Gàidhlig a bhith cuideachail gus a’ chlann a
dheasachadh airson a dhol air adhart gu cleachdaidhean
cunbhalach na bun-sgoile, chan eil coltas ann gu bheil
e, aig an ìre seo, ag uidheamachadh na cloinne le cànan
còmhraidh no cànan le brìgh phearsanta aig an ìre seo.
a bheil a’ chlann a’ gabhail com-pàirt?
A dh’aindeoin dè an cleas sa bheil iad a’ gabhail compàirt, tha clann nas buailtiche ionnsachadh nuair a tha
iad a’ gabhail com-pàirt gu dlùth. Tha na cleasan seo
riarachail cuideachd agus a’ neartachadh fèin-spèis na
cloinne agus a’ fosgladh an comasan ionnsachaidh. Rè
nan amharcan seo chlàr sinn ìrean com-pàirteachaidh
na cloinne a’ cleachdadh sgèile ceithir-phuingeach a
chaidh a leasachadh ann an sgrùdaidhean a rinneadh
roimhe: gun a bhith a’ gabhail com-pàirt; a’ gabhail
com-pàirt ach buailteach aire a chall; a’ gabhail
com-pàirt ach dh’fhaodadh aire a chall; a’ gabhail
com-pàirt gu dlùth. Bha na h-ìrean com-pàirteachaidh
diofraichte thar nan ionadan. Aig a’ Bhaile Ùr bha
còrr is dà uidhir nan amannan ann nuair nach robh a’
chlann a’ gabhail com-pàirt agus dìreach dà thrian far
an robh iad a’ gabhail com-pàirt gu dlùth, an coimeas
ris an dà ionad eile.
Thairis air na trì ionadan thug sinn fa-near nuair a
bha a’ chlann a’ cluinntinn na Gàidhlig, gur e an ìre
chom-pàirteachaidh as trice a chunnaic sinn ‘a’ gabhail
com-pàirt ach buailteach aire a chall’. Nuair a bhathar
a’ cleachdadh na Beurla bha cuid ‘a’ gabhail com-pàirt
ach buailteach aire a chall’ ach bha feadhainn eile na
bu bhuailtiche a bhith a’ gabhail com-pàirt agus gun
a bhith cho buailteach aire a chall. Tha e inntinneach
toirt fa-near nuair a bha a’ chlann leotha fhèin no
còmhla ri càch ach gun a bhith a’ còmhradh gur e ‘a’
gabhail com-pàirt gu dlùth’ an ìre chom-pàirteachaidh
a bu trice a chaidh amharc. Ged a tha na h-amannan
seo nuair a tha a’ chlann a’ gabhail com-pàirt gu dlùth
nan deagh chomharran ionnsachaidh, air am bu chòir
fàilte a chur, ’s e amannan a th’ annta cuideachd
nuair nach eilear a’ faighinn eòlas sam bith air a’
Ghàidhlig. Le bhith a’ leasachadh cleachdadh gus am
bi clann anns gach ionad a’ gluasad gu ruige barrachd
amannan nuair a tha iad a’ gabhail com-pàirt gu dlùth,
agus a’ gabhail com-pàirt nas dlùithe nuair a tha iad
ag èisteachd ri agus a’ freagairt sa Ghàidhlig, bu chòir
gun toireadh seo taic do na tha iad a’ coileanadh thar
nam builean ionnsachaidh uile agus mar a tha iad a’
togail na Gàidhlig.
dÙBhlain aiRson solaR Ro-sgoile
tRo Mheadhan na gàidhlig
a’ dèanamh cho-dhùnaidhean mu phrìomhachasan
is dhùilean
> Ann a bhith a’ leasachadh cleachdadh feumar
beachdachadh air adhbharan an t-solair, a’ dèanamh
cho-dhùnaidhean mu phrìomhachasan agus a’ lorg
dhòighean gus aghaidh a chur ris na duilgheadasan
soilleir agus iom-fhillte a bhios a’ tighinn am bàrr
ann an ro-sgoil tro mheadhan na Gàidhlig. Mar
eisimpleir, am bu chòir fòcas a bhith air cruthan
agus cleachdaidhean àraid cultarail? Dè a bu chòir a
‘thoirt a-nall’ bho sholar agus ghoireasan Beurla? Am
bu chòir dùil a bhith ann gun ionnsaich pàrantan a’
Ghàidhlig cuide rin cuid cloinne?
a’ trèanadh agus a’ fastadh luchd-cleachdaidh
> Tha solar a tha a’ toirt seachad bogadh sa Ghàidhlig
aig ìre àrd càileachd a’ cur feum air luchd-cleachdaidh
: (i) aig a bheil tuigse leasaichte air dòighean-obrach
a tha a’ toirt taic do chloinn òga fhad’s a tha iad
ag ionnsachadh mu agus tro chànan nach eil iad a’
cluinntinn san dachaigh no sa choimhearsnachd;
(ii) a tha misneachail agus ileanta sa Ghàidhlig,
comasach freagairt luath a thoirt do dh’iarrtasan na
cloinne a thig air làrach nam bonn, agus bruidhinn
mu raon farsaing chuspairean; agus (iii) stiùireadh
làithreach mu chleachdaidhean matha ro-sgoile a
thuigsinn is a chur an gnìomh. Tha am foghlam
proifeasanta tùsail a tha ri fhaotainn an-dràsta gu
mòr tro mheadhan na Beurla, tha cion leasachadh
leantainneach proifeasanta ann a tha ag amas
air a’ Ghàidhlig agus tha gainnead luchd-labhairt
Gàidhlig ann bhon urrainnear luchd-cleachdaidh ùr
fhastadh. Tha na nithean seo uile a’ ciallachadh gu
bheil e doirbh dèanamh cinnteach gu bheil luchdcleachdaidh sna h-ionadan uile a’ coinneachadh ris
na slatan-tomhais seo. Bhiodh càileachd foghlam
ro-sgoile FMG air a neartachadh le bhith a’ cur
buidheann le eòlas proifeasanta mu sholar bogaidh sa
Ghàidhlig an gnìomh sna tràth-bhliadhnachan agus le
bhith a’ dèanamh cinnteach gun urrainn do luchdcleachdaidh uile an t-eòlas seo a cho-roinn.
a’ coileanadh bhuilean ionnsachaidh
> Tha ro-sgoiltean FMG a’ tabhann raon farsaing
chleasan agus a’ brosnachadh na cloinne gus raon
iomchaidh de mhodhan a leasachadh, ach tha an
fhianais againn a’ nochdadh nach eil iad, dh’fhaodte,
a’ còmhdach gach taobh den churraicealaim. Mar
sin dh’fhaodte gu bheil iad a’ cur eòlas air raon
diofraichte chothroman ionnsachaidh an coimeas
rin co-aoisean ann an solar tro mheadhan na Beurla.
Cò dhiubh is e toradh nach gabh a sheachnadh
a tha seo a thaobh foghlam bogaidh, ach air a
chothromachadh leis na buannachdan a tha an lùib
a bhith ag ionnsachadh cànan eile, no cò dhiubh is e
adhbhar iomagain a th’ ann, bu chòir seo a dheasbad
agus aithneachadh nuair a thathar a’ dealbhadh agus
a’ measadh. Feumar sgrùdadh a dhèanamh air na
dùbhlain inntinneil a tha an lùib cuid de raointean
a’ churraicealaim do chloinn a tha ag ionnsachadh
ann an cànan ùr, agus feumar aire a ghabhail dhan
a seo a thaobh nan toraidhean ris a bheil dùil bho
sholar FMG. Dh’fhaodte nach eil cuid de mhodhan
a bhios a’ cur ri ionnsachadh a’ cur feum air cànan
(m.e. a’ gleusadh sgilean motoir fìnealta) no tha iad
buailteach a bhith fada nas leasaichte sa Bheurla
(m.e. cluich mas-fhìor). Feumar cothromachadh a
lorg eadar a bhith a’ brosnachadh nam modhan seo
le uallaichean mu bhith a’ meudachadh na bhios a’
chlann a’ faighinn de Ghàidhlig.
a’ leasachadh eòlas-teagaisg
> Ann an suidheachaidhean bogaidh, far a bheil
clann an crochadh air inbhich airson slighe a-steach
gu cànan ionnsachaidh, tha frèam-taic bho
luchd-cleachdaidh a bhios a’ gabhail com-pàirt ann
an eadar-obrachaidhean ioma-mhodhach (m.e.
gluasadan, taisbeanaidhean, comharran faicsinneach)
riatanach. Ach, tha an dàta againn a’ sealltainn nach
robh seo a’ tachairt tric sna cleasan 1:1 no buidhne
bige còmhla ri inbheach. Ged a thathar a’ gabhail
ri cudromachd eadar-obrachadh le inbhich ann an
stiùireadh làithreach a thaobh cleachdadh iomchaidh,
thathar cuideachd an dùil gun ionnsaich clann an an
suidheachaidhean ro-sgoile fhad ’s a tha iad a’ compàirteachadh le co-aoisean no a’ rannsachadh, a’
cleasachd no a’ dèanamh rudan leotha fhèin. ’S e roinnleachdan teagaisg luachmhor a tha ann a bhith a’
cur cheistean a ghabhas leudachadh, a’ brosnachadh
smaoineachadh co-roinnte agus seasmhach, agus ag
iarraidh air cloinn ceistean fhuasgladh ach dh’fhaodte
This Project was funded by the British Academy
nach eil iad buileach cho luachmhor nuair a tha
cothrom cuingealaichte aca air cànan an t-seòmairchluiche. Tha e riatanach beachdachadh air cò dhiubh
a dh’fhaodas àireamhan luchd-obrach/cloinne, agus
dùilean a thaobh eòlas-teagaisg a bhith air an toirt
a-nall bho sholar tro mheadhan na Beurla gu solar tro
mheadhan na Gàidhlig.
a’ toirt taic do chom-pàirteachas
> Tha ionnsachadh air àrach le amannan de chompàirteachadh dlùth. ’S e an dùbhlan do sholar tro
mheadhan na Gàidhlig dèanamh cinnteach gu bheil
a’ chlann a’ cur eòlas air ìrean àrda com-pàirteachaidh
ann an cleasan far a bheilear a’ cleachdadh no a’
cluinntinn na Gàidhlig. Tha clann nas buailtiche pàirt
a ghabhail nuair a tha cothrom aca fhèin an rud sa
bheil iad a’ gabhail com-pàirt a thaghadh agus nuair
a tha na cleasan a tha air an tabhann co-cheangailte
gu soilleir ri eòlasan fìor. Tha teicneòlas a’ tabhann
cothrom com-pàirt a ghabhail le goireasan a tha
brosnachail dhan a’ chloinn agus a chuireas ris a’ chùltaic a bheir luchd-cleachdaidh eòlach seachad. Ach,
cha robh na goireasan teicneòlais a bha rim faotainn
sna h-ionadan a ghabh com-pàirt san sgrùdadh
seo ro tharraingeach agus b’ ann cuingealaichte a
bha an comas gus taic a thoirt do ionnsachadh. Tha
teicneòlasan ùra leithid an iPad a’ tabhann barrachd
agus, cuide ri nithean cumanta mar chamarathan
didseatach, bidh clann eòlach orra agus fosglaidh
seo cothroman airson a bhith a’ cruthachadh is a’
conaltradh sa Ghàidhlig. Tha feum air obair leasachaidh
thar roinn ro-sgoile FMG gus cothromachadh a thoirt
air iarrtasan diofraichte (i) cluiche saorsail agus modhan
ionnsachadh cànain agus (ii) cleasan fìor, ùr-nodha agus
fosgladh gu cultar na Gàidhlig.
endnotes
1
Stephen C., McPake J., McLeod W., Pollock I. & Carroll T. (2010)
Breithneachadh air Foghlam Tràth agus Cùram Cloinne Meadhan
Gàidhlig. Rannsachadh Sòisealta Riaghaltas na h-Alba, Toraidhean
Rannsachaidh Àir. 57 ri fhaotainn aig http://www.scotland.gov.uk/
Resource/Doc/315694/0100403.pdf
2
Le seòmar-cluiche tha sinn a’ ciallachadh nan àrainnean uile a-staigh
agus a-muigh a bha a’ chlann a’ cleachdadh anns gach ionad.
3
Tràth-bhliadhnachan: Curraicealam airson Sàr-mhathais, Foghlam
Alba ri fhaotainn aig http://www.ltscotland.org.uk/earlyyears/
curriculum/index.asp
4
’S e ainmean-brèige a tha sna h-ainmean-àite agus ann an ainmean nan daoine uile.
Contact details
Dr Christine Stephen, University of Stirling.
Email: christine.stephen@stir.ac.uk
Joanna McPake, University of Strathclyde.
Email: joanna.mcpake@strath.ac.uk
Dr Wilson McLeod, University of Edinburgh.
Email: wmcleod@staffmail.ed.ac.uk
The University of Stirling is a charity registered in Scotland, number SC 011159. Photography: ©istockphoto.com/enjoynz & dcdp