Iwo Zmyślony, tekst towarzyszący wystawie Odejście w ramach 9. edycji wystawy kuratorskiej Bielska Jesień (28.10-26.12.2016) http://www.galeriabielska.pl/?d=details&sek=&idArt=2249 Za iast uś ier ić alarstwo, jak tego o zekiwali, fotografia i i e edia e ha i z ej reproduk ji stały się po ału kie wa pira, który u zy ił alarstwo ieś iertel y . Pod i h zi y spojrze ie alarstwo o ie iało. Potrafi jed ak rów ież spojrzenie to odwzaje ić. David Reed (2006) - To o e ie a iejs e jakiś powrót do alarstwa? - W pew y se sie tak, w każdy razie jest to jed a z aktual y h te de ji. Powrót do alarstwa, do rzeź y, powrót do przed iotu. Moi zda ie hodzi o sprawy zysto ha dlowe. Przed ioty łatwiej prze howywać i sprzedawać iż i stala je zy sztukę perfor a e. Mi hel Houelle e , „Mapa i te to iu 2010) Malarstwo po końcu malarstwa Jaka jest aktualna sytuacja malarstwa? Czy da się óż ić jakieś o ato skie te de je? Tego rodzaju pytania uszą o ez ład iać – kie ują nas bowiem w gąsz z nieprzenikniony. Trudno nawet ok eślić jak się za nie za ać i gdzie odpo iedzial ie szukać odpo iedzi – bazo ać a internetowych rankingach odzaju „25 najciekawszych / „ aj a dziej o ie ują h ? Czy raczej na publikacjach książko h t pu „Pai ti g No 1, „Pai ti g Toda 2 czy „ Pai te s of to o o 3? Kto ogóle pisze dzisiaj histo ię ala st a? Wydawnictwa? Internet? Prywatni kolekcjonerzy? Instytucje sztuki? A oże ala st o p zestało już ieć histo ię? B ć oże sz stkie o az ist ieją dzisiaj na raz – dostęp e przez jed o klik ię ie, ez zaso ej, ezp zest ze ej ot hła i i te etu? B ć oże jed e, o a , to iezli zo a ogość li kó , s ulak ó , hipe tekstó i grafik w wyszukiwarce Google? A gdyby tak sko z ć a głę oką odę – za u z ć się w korowodzie niezliczonych paneli, wystaw, ko ku só , ie ale i ta gó sztuki? Jakie kryteria wtedy zastoso ać? Co dziś decyduje o jakoś i malarstwa? Wa tość ko a? Popula ość t ó ? P estiż i st tu ji wystawienniczej? Nazwisko kuratora? Jaki jest se s ó ić o te h i z a szta ie al o o nowatorstwie? Cz ałej asie malarskiej produkcji ożli e jest jeszcze ustale ie jaki hś k te ió ogól h? Czy raczej wprost przeciwnie – wszystkie kryteria ają charakter nieuchronnie lokalny? Ale w takim razie od kogo ted zależą – kto a ad i i ładzę? Jedno jest pewne – ala st a iąż p z a. Tylko o z to ś iad z ? Cz ż kluczem do zrozumienia tego fenomenu jest za to a a i z a śl Houelle e a? Mó ią p ost – czy we spół zes ala st ie hodzi już łą z ie o p oduk ję o iektó dekoracyjno-inwestycyjnych? Czy oże jed ak ist ieją istotne problemy malarstwa, któ e oż a sta iać i t ó zo oz iąz ać? B ć oże a jego g u ie iąż to zą się aż e spo ? 1 Susanne Hudson, Thames & Hudson 2015 Tony Godfrey, Phaidon Press 2014 3 Kurt Beers, Thames & Hudson 2014 2 Strona 1 z 5 Iwo Zmyślony, tekst towarzyszący wystawie Odejście w ramach 9. edycji wystawy kuratorskiej Bielska Jesień (28.10-26.12.2016) http://www.galeriabielska.pl/?d=details&sek=&idArt=2249 “ta iają te p ta ia ie ogę się u ol ić od at ęt ego aże ia, jakie z o iła a ie sta a 4 Jeffa Koonsa w jednej z nowojorski h gale ii La ego Gagosia a . Pa ięta , że poszedłe a ią z tej przewrotnej pot ze zo a ze ia zegoś ap a dę cynicznego, o a solut ie ie ie zę, a o z zdąż łe się już tyle a z tać i asłu hać. W koń u ie na co dzień ada za się taka okazja. B ło to kilka aś ie malarskich reprodukcji, a dzo sokiej jakoś i, namalowanych ę z ie (!), luź o porozwieszanych w sterylnej ekspozycyjnej przestrzeni. O az ielki h ist zó – m.in. Maneta, Courbeta, Turnera, El Greca, Rubensa, Tycjana czy Rafaela, Koo s kazał skopio ać do kompaktowych oz ia ó , óż ią h się nieznacznie skalą od pie o zo ó . P zed każd u ieś ił sporawych kształtó lś ią ą, ie ieska ą kulę z ł sz zą ego szkła p z t ie dzo ą sztywno na aluminiowej pł t e. “tąd t tuł – „Gazing Ball Painti gs . Do ze pa ięta f ust a ję. Czym? No łaś ie niczym. Oste ta j ą pustką. Oste ta ją a ału, któ stanowczo p ze ósł moje oczekiwania. Dla zego ię teraz, dziesięć iesię póź iej, gdy piszę tekst o malarstwie, Koons uparcie powraca? P ze ież iędz zasie idziałe ap a dę spo o. A w samym Nowym Jorku ho iaż a solut ie kapital ą sta ę Ji a “ha a Ne Museu , ś iet e malarstwo Martina Wonga w Bronx Museum, monumentalne retrospektywy Burriego w Guggenheimie, Franka Stelli w Whitney czy Picassa w MoMA, ie li zą kilku astu iejsz h gale ii. O tym wszystkim jednak pa ięta dopiero ó zas, gdy przesk olluję histo ię łas ego Instagrama. Widok. Niezatarty widok. O az, któ przebije wszystkie inne obrazy – czy nie to jest wyzwaniem dla spół zes ego ala za? Cz dziś, czasach „hipe t ofii izual oś i – zalewu bilbordó , a e ó , fo h i te fejsó , logot pó , ikon, e só , reklam, pornografii – sztuka nie polega na tym, by z o ić oś widzialnego? W k eo ać s g ał, któ zat z a aszą u agę z ę zo ą i ozp oszo ą szumem t sią a innych s g ałó ? P z oła gest Koo sa oż a o z iś ie t akto ać jako post ko eptual ą g ę ze statuse malarstwa i malarskiego ediu , tudzież neo-ducha po ską k t z ą? Czemu nie? efleksję nad t ad ją o e postępują ego k z su ep eze ta ji, w epoce post-telewizyjnej i post-internetowej. On sam, jak deklaruje, h e idzieć w tym projekcie rodzaj „kontemplatywnej, filozoficznej refleksji – „ etafiz z ego dialogu z „DNA kultu , jak ó ież – a jakże – ze sk oplo ą e sztu e istotą zło ie zeńst a5. P ze ot a siła pracy Jeffa Koonsa polega jednak dokład ie na czymś przeciwnym. E okują te wszystkie pod ę z iko e interpretacje, po stokroć już p ze ież zgrane, zarazem uporczywie i się ślizguje, pozostają tym czym jest – spektakula a ałe ; kopią ielkiego ala st a, se a t z ie agą, ogoło o ą z sensu, sp o adzo ą do stanu ostentacyjnej pustki. B ć oże łaś ie dlatego tak trudno w śle iu o spół zes ej sztuce jest po i ąć Koo sa. B ć oże on uzew ęt z ia to, o u e ęt z ione? Bez że ad ukazuje w pa tą p zez ś iat sztuki ieu h o ą tó ość p z tła zają ej iększoś i artystycznej produkcji, jej ideo ą jało ość – wstydliwie p ze il za ą lub zagad a ą . Przypadek wystawy Koonsa jest skrajny, przez co też w sposó skrajny ukazuje paradoksal ość spół zes ej sytuacji malarstwa – z jednej strony w tym medium sz stko już ślo o, trudno ię o zeki ać o ato ski h oz iązań. ) drugiej strony jednak popyt na nowe malarstwo nie tylko 4 5 „Gazi g Ball Pai ti gs . -23.12.2015), 522 West 21st Street Wypowiedzi artysty cytuje M.H. Miller, These A e Wo ks That I E jo : Jeff Koo s o His A azi g Blue Balls , ARTnews (11/09/2015) Strona 2 z 5 Iwo Zmyślony, tekst towarzyszący wystawie Odejście w ramach 9. edycji wystawy kuratorskiej Bielska Jesień (28.10-26.12.2016) http://www.galeriabielska.pl/?d=details&sek=&idArt=2249 nie sła ie, ale ę z narasta. Dlaczego ię otwarcie nie za ząć po ta zać historii? Dla zego ałej energii ie p zekie o ać na spektakl? Symptomem schizofrenicznej kondycji malarstwa są po a ające dyskusje na temat jego ś ie i. Tylko na przestrzeni ostatniej dekady ten ątek ł googlo a ś ed io az a miesią – niewiele zęś iej od ątku po otu medium. Co ciekawe jednak, posz zegól h iesią a h zęstotli ość szuki ań ulegała wahaniom – o ile a p z kład w maju 2016 hasło „ś ie i ala st a iało aź ą p ze agę (w stosunku 95:44), o tyle już e ześ iu zależ ość ta uległa od ó e iu i osiła : dla „po otu ala st a 6. W tej chwili pod ko ie ześ ia dla hasła „painting is dead p zegląda ka z ajduje 147 ikó , pod zas gd dla hasła „pai ti g is a k liczba ta wynosi 224 000. T lko o z to ś iad z ? ) ałą pe oś ią o czymś. Hasło ś ie i ala st a jest jed z lejt ot ó kultu o o zes ej, ś iśle po iąza z ideą a a ga d . Po zą sz od poło XIX ieku, ala st o u ie ało po ielok oć, aj zęś iej iku ut at histo z h fu k ji z fu k ją t a za ia izji histo ii na czele) na rzecz kolejnych technik mechanicznej reprodukcji – fotografii, poligrafii, ki a, tele izji. ) te h ologią, a ś iślej – z p ó a i jej os oje ia, iązało też się z esztą od adza ie ala st a, o ś iet ie ukazują p z kład impresjonizmu, futuryzmu czy pop-artu. Alte at kie u kie e olu ji ala st a ło eksploato a ie łas ej o tologii – tego, co je óż i od e ha i z h fo ep eze ta ji i o je z i spe fi z o e i h edió . Tak to przynajmniej widziała ó zes a krytyka malarst a i tak to h iała idzieć póź iejsza historia sztuki. W te sposó oż a tłu a z ć za ó o oz ój a st ak ji, jak i u tó eksp esji z su ealiz u. Pie sze eksploato ał fo al o-materialne oraz konstrukcyjno-fu k jo al e założe ia obrazu, drugie ukie u ko a e ł a eksplo a ję sił ala skiego gestu o az su iekt h izji. O a te podejś ia łą z ł teleologiz – ukie u ko a ie a pe e ideal e ele, któ e z jednej strony ok eślał sa ą ideę ala st a, z d ugiej zaś z a zał k te ia postępu, ate ializują e się p akt e a t st z ej kolej h pokoleń a t stó . Wedle tej pe spekt ala st o posiadało histo ię – stanowiło z ió astępują h po so ie p zeło ó , o h szkół i kie u kó , upo ządko a h li ea ie, edle osi zasu. Ta a sk oś heglo ska izja zakładała jed ak ist ie ie pe ego k esu – idealnego horyzontu, któ ego ala st o ie ogło już p zek o z ć. Wedle jej z ole ikó (z Arthurem Danto na czele) taki k es już astąpił – iej ię ej pięćdziesiąt lat te u, az z a odzi a i konceptualizmu, kiedy Ad ‘ei ha d t o z ł ostat ie „ za e o az , zaś Do ald Judd pie sze „o iekt spe fi z e 7. W iki Google T e ds z koń a ześ ia . W s ojej ko ep ji „koń a sztuki Da to p z ołuje iej .i . pogląd Cle e ta G ee e ga i jego ideę „spe fiki ediu , któ ą i te p etuje jako „ka to skie p ta ie o a u ki ożli oś i sa ego ala st a . Wedle tej pe spekt ala st o posiadało i a entne e h , takie jak płasz z z o ość, ate ial ość fa z duktu pędzla, suk es ie uja ia e p zez kolej e pokole ia a t stó po zą sz 6 7 Strona 3 z 5 Iwo Zmyślony, tekst towarzyszący wystawie Odejście w ramach 9. edycji wystawy kuratorskiej Bielska Jesień (28.10-26.12.2016) http://www.galeriabielska.pl/?d=details&sek=&idArt=2249 Wó zas to ala st o sta ęło p zed o e – al o po ta zać histo ię, po a ać do da h po słó i zjadać łas ogo , al o edefi io ać łas e założe ia i posze zać a u ki swego stanowienia. W aze pie szego z t h podejść są oz ija e po dziś dzień oz aite st ategie post ode ist z e. W aze podejś ia d ugiego – t ó zość taki h a t stó jak Andy Warhol, Frank Stella, Robert Ryman, Da iel Bu e z t ó op-artu. W takich to okoli z oś ia h histo ia p zestała ć dla malarstwa (jedynym) ź ódłe k te ió . Ich nowym rezerwuarem stała się spół zes ość – ała o fitość d sku só , ko tekstó i strategii (popkultura, feminizm, postkolonializm, teorie traumy etc.) reglamentowanych przez instytucje sztuki. Doj ują e ó zas poczucie wyczerpania i dezorientacji dobrze ukazuje esej Douglasa Crimpa, któ a ła a h „October ogłaszał koniec medium8. K ótko pote do głosu doszedł nowy czynnik, któ p zefo uło ał eguł g ala st o. Boom na rynku sztuki oz a zał o e ozdanie – zapotrzebowanie na o az ię ej o azó . Jed ą z odpo iedzi ło wskrzeszenie ekspresjonizmu w pracach Polkego, Kiefera, Baselitza, Schnabla, Basquiata z łoskiej t a sa a ga d . Cieka e, że nikt wtedy nie ołał a nich „zo ie . Te te i poja ił się dzisiaj – o ej ze z istoś i Facebooka, Instagrama i tanich linii lotniczych, z iązku z s pe estetyk dawno pogrzebanych p zez histo ię sztuki9. “a o sło o „zo ie z pe oś ią jest chwytliwe, fajne bo makabryczne, ale też subwersywne. Podpowiada bowiem nie tylko cechy malarstwa, lecz także rodzaj postawy – wypranej z autentyzmu, martwej, zombiastycznej. Zarzut ten t afia głó ie deale ó i w kupują h, hoć koszete o a się ó ież t ó o . Najdobitniej sfo uło ał go bodaj Jerry Saltz, któ p ost oz aj ił, że jedynym motywem powrotu a ł h st ló ala ski h jest popyt rynku sztuki. Tylko to tłu a z sze ho e ość „zo ie na rozmaitych targach – od Hongkongu, po Miami i Berlin10. Saltz i jemu podobni nie t lko ię t kają tó ość i u ifo iz setkom po stają h o azó spod znaku nowej abstrakcji, ale też za zu ają ich t ó o koniunkturalizm – „sk oje ie p oduktu do pot ze i o zeki ań p at h kolek jo e ó , z łasz za i h o ej g up , sła o zo ie to a ej w meandrach historii sztuki, za to podat ej a sugest ość at osfe artworldu i zorientowanej na 11 sz kie z ski kapitało e . I ze z iś ie – aukcyjne notowania taki h t ó ó jak Joe Bradley, Jacob Kassay, Parker Ito, Oscar Murillo czy Lucien Smith uszą o ić aże ie – jeszcze siedem czy osiem lat te u za i h p a e pła o o po kilkaset dola ó . Dziś są a te dziesiątki, a a et setki t się . Przynajmniej tak to wynika z notowań ArtRank.com12. „)o ie oznacza ię cynizm – zi ą kalkula ję, ez a ięt d sta s do uprawiania sztuki i do jej lansowania z po i ię ie t ad j h i st tu ji sztuki, za to przy wykorzystaniu internetowych platform i nowych technologii13. T ó zość ta kapital ie gląda a Fa e ooku, Twitterze czy Instagramie, o ie ują swoim nabywcom nie tylko wysokie stopy zwrotu, ale i p z ależ ość do od Ma eta, skoń z sz a Ja kso ie Pollocku i Barnecie Newmanie (po . A thu Da to, „Po koń u sztuki , K akó : U i e sitas , s. 33 oraz 105-128). Podobne pogląd głosi Hans Belting (por. Das E de de Ku stges hi hte. Ei e ‘e isio a h zeh Jah e , Mu he : C. H. Beck 1995) 8 Douglas C i p, The E d of Pai ti g , October, vol. 16 (1981), s. 69-86. 9 Fo alis e ause this a t i ol es a st aightfo a d, edu ti e, esse tialist ethod of aki g a pai ti g … , a d )o ie e ause it i gs a k to life the dis a ded aestheti s of Cle e t G ee e g Walte ‘o i so , Flippi g a d the ‘ise of )o ie Fo alis , Artspace (03/04/2014)) 10 Je “altz, )o ies o the Walls: Wh Does “o Mu h Ne A st a tio Look the “a e? , Vulture (17/07/2014). Por. Christian ViverosFau é, Ha e A t Fai s Dest o ed A t? )o ie A st a tio a d Du Pai ti g ‘uled i Mia i , A t et Ne s / / 11 Por. np. Ho a d Hu st, Who Has the Cu e fo )o ie Fo alis ? , Hyperallergic (17/12/2014). 12 T ze a tutaj ad ie ić, że poło ie ześ ia 2016 ek od oto ał dość d ast z e spadki po . p. Ka e A he , „)o ie abst a tio has offi iall ta ked , e-flux (19/09/2016)). 13 Tak to o ea ia p. k t k Da iel Pal e , opisują ze zg ozą iz tę o ojo ski studio jed ego z łod h ala z zali za h do tego u tu „Go P o: The H pe -Professionalization of the Emerging Artist , ARTnews / / . Jego esej a to po ó ać z teza i głoś ego iadu, jakiego d a i pół oku ześ iej udzielił zoło p o oto a t stó z tego k ęgu A d e Goldstei , Cultu al Entrepreneur Stefan Simchowitz on the Merits of Flipping, and Bei g a G eat Colle to , Artspace (29/03/2014)). Strona 4 z 5 Iwo Zmyślony, tekst towarzyszący wystawie Odejście w ramach 9. edycji wystawy kuratorskiej Bielska Jesień (28.10-26.12.2016) http://www.galeriabielska.pl/?d=details&sek=&idArt=2249 ekskluz ego k ęgu łodej, glo al ej elit , któ ej lują filmowi celebryci oraz kreatywne geeki z a ż IT. Prace te ie po stają z ślą o uzeal h kolekcjach ani przepastnych przestrzeniach sal ekspozycyjnych. I h ko pakto e oz ia ś iet ie p eze tują się za to na ekranie tableta oraz w i i alist z h ęt za h o o zes h pe thausó i iu korporacji. Ale nawet „zo ie mają wielbicieli. Ci a gu e tują, że na poziomie dyskursu krytycznego ależ a st aho ać za ó o od kontekstu e ha iz ó rynku, jak i od kontekstu heglowskiej historii sztuki. W o a ia ej t ó zoś i h ą idzieć nie tyle po ót estet ki „zza grobu , ile edefi i ję samej idei malarstwa wobec szerszego spektrum przemian aktualnej kultury wizualnej – z łasz za wobec tego, co z aszą pe ep ją o azu z o ił ostat i zasie internet i nowe media. „Wielu z t h a t stó ie a o ia ala st ie, a i a et ie usi – ó i Ale Ba o , jeden z entuzjastycznych badaczy tego nurtu, ok eśla ego p zezeń ia e „ o ej a st ak ji – „Ostatecznie każd płaski przedmiot po ieszo a ś ia ie a t le sa o spól ego [z ałą histo ią malarstwa], co z te h ologią f o ą – tymi wszystkimi tabletami, smartfonami, telewizorami plazmowymi, któ e a służą jako ehikuł produkcji i rozpowszechniania wszelkiego rodzaju o azó […]. Dla t ó ó , któ z sta iają p ta ia o a u ki post zega ia, p zest zeń czy ate ial ość o azu, malarstwo staje się god a zędzie do ekspe e tó . […] Jest jak so ze ka, rama albo perspektywa – wygląda jak ala st o, p z j uje jego fo ę 14. Podo ą pe spekt ę p z jęła Laura Hoptman – doś iad zo a ku ato ka nowojorskiej MoMA. )o ga izo a a p zez ią sta a „Fo e e No : Contemporary Painting in an Atemporal World (g udzień – k ie ień sta o iła pie szą od po ad lat p eze ta ję spół zesnego ala st a tej p estiżo ej i st tu ji. P eze tują p a e siedemnastu artystek i a t stó uż ała niekiedy ok eśle ia „zo ie , jed o ześ ie wyraź ie do iego się d sta sują . Kluczowa ła dla iej t tuło a „ ez zaso ość o azó 15. Wsz stko skazuje ię a to, że ż je czasach dla malarstwa ciekawych. B ć oże nawet ieka sz h, iż jeszcze poło ie i io ego ieku, gdy postęp i o ato st o ł definiowane p zez histo ię ediu . Tak z esztą dokład ie idział to A thu Da to iesz zą asta ie o ej epoki artystycznego pluralizmu, któ ej i ie jest sk ępo a e żad ą o o iązują ą estet z ą dokt ą. Nie oznacza to bynajmniej braku jaki hkol iek k te ió – oznacza to jedynie, że żad e spoś ód k te ió ie są ostateczne i wszystkie podlegają aszej ego jacji. Ale Ba o oz o ie z Ja ette Ea este , „Who s Af aid of the Ne A st a tio ? , SFAQ [San Francisco Art Quarterly] (11/08/2014). Por. Ale Ba o , “uf a e, I age, ‘e eptio : Pai ti g i a Digital Age , Rhizome (24/05/2016). 15 Laura Hoptman w rozmowie z Jessica Dawson, „Fo e e You g o Ne )o ies? MoMA o Pai ti g Toda , Art in America (12/12/2014). Wa to zau aż ż, że podo e założe ia to a z sz ł t ó o o u e tal ej sta „Pai ti g . : E p essio i the I fo atio Age t ają ej ó olegle o a hijski Museu B a dho st. Pokaza o a iej po ad pa a t stó , da o ó ież o sze katalog (red. A hi Ho hdö fe , Da id Joselit, Ma uela A e , München: Prestel 2016). 14 Strona 5 z 5