Teoria Sztuki

The goal of the article is to identify the merit of controversy between essentialism and antiessentialism in contention about definition of art. Both stands I take here as two different, incommensurable ways of understanding of how to define the art – what exact functions its definition is supposed to bear; in what way and on what basis one ought to formulate it. According to my argument, the main motive of divergences – and the hidden merit of controversy by the same time – is not the question whether there are some general properties of artworks (“the essence of art”), but metaaesthetic presumptions concerning the way of how to conceive general properties at all and how one may come to know them. These presumptions are to be identified by differentiation between two aspects of definition’s method – habitual and verbal one. Habitual definition of art is being formulated by competent verdicts within the art world, while verbal reconstruction of presupposed presumptions is the aim of aesthetics.

Historia sztuki wielokrotnie zapożyczała metody badań od innych dyscyplin naukowych. Dotyczyło to takich nauk jak, np: filozofia, socjologia, psychologia, optyka. Bardzo prawdopodobne wydaje się, że następną gałęzią wiedzy wykorzystaną przez historię sztuki będzie neuroestetyka. Niniejszy artykuł pokazuje, w jaki sposób weryfikować można poglądy klasyków metodologii historii sztuki (R. Arnheim) z tezami dotyczącymi doświadczenia estetycznego i percepcji (V.S. Ramachandran i W. Hirstein). Autor tekstu wychodzi z dwóch głównych założeń. Pierwsze dotyczy kwestii (motywowanej technologicznie) ciągłości rozwoju problemów percepcji w sztuce. Drugie polega na przekonaniu o tym, iż Neurologiczna teoria doświadczenia estetycznego jest w stanie uzupełnić istniejącą wiedzę dotyczącą teorii centrum Arnheima. Założenie to nabiera szczególnego znaczenia jeśli zauważymy, że poglądy niemieckiego psychologa często prezentowane są studentom pierwszego roku studiów z historii sztuki w ramach wykładów ze wstępu do dyscypliny. W niniejszym tekście omówione zostaną i zestawione kategorie takie jak: grupowanie, wyolbrzymienie, symetria, uproszczenie itd..

Tekst jest zaproszeniem do polemiki nad sensem opisania i wskazania odmienności nowej transdyscypliny – kognitywnej historii sztuki. W artykule zaprezentowany został zarys procedury mogącej przyczynić się do wyłonienia nowej transdyscypliny. Autor krótko przedstawia kontekst metodologiczny powstania nowej „subdyscypliny” historii sztuki, ukazując liczne źródła i przykłady jej wykorzystywania w praktyce badawczej.

Rekonstrukcja ogólnych systemowych uwarunkowań aktualnej pozycji krytyki artystycznej oraz analiza możliwych przyczyn jej faktycznego kryzysu, z uwzględnieniem m.in. wpływu internetu oraz wzrostu znaczenia instytucji sztuki. Główna teza brzmi następująco: jedną z głównych przyczyn upadku znaczenia krytyki jest ugruntowanie sposobu postrzegania świata sztuki w kategoriach władzy oraz zanik otwartej, inkluzywnej dyskusji o kryteriach. Jest to pierwotna wersja tekstu, który w znacznie skróconej formie opublikowany został w Obiegu (22.12.2015)

The history and theory of art have often shown, before the era of neurobiology, cognitive psychology and cognitive science, that great artists are unconscious neurobiologists, activating with their art the areas of the brain of recipients that cause aesthetic experience, and using in their works the principles of perception or optical illusions, unknown to ordinary mortals, and sometimes also to creators at the level of consciousness. The following considerations are intended to approximate and, to some extent, to rehabilitate and save film creators and theoreticians who are being forgotten, the ones who, long before the discoveries of the cognitive sciences, considered theoretically and carried out empirical experiments aimed at showing and explaining the mysteries of human perception and the influence of the film on the viewer. I will present the profiles of the two pioneers of pre-cognitive thought on the basis of film studies: Hugo Münsterberg and Lew Kuleszow. I will show that half a century before neuroscientific research, they dealt with the cognitive processes of human cognition. I will present the contemporary state of cognitive sciences to illustrate the pioneering and legitimacy of visions, intuitions and achievements of the above creators, who are underestimated and forgotten by time and the achievements of “cold” science, although neuroesthetics researchers who have been involved in the problem of perception of works of art and rehabilitation of the merits of the past in the area of neuroscience for some time cannot be denied their achievements. Ignoring their contribution and achievements in the science of cognition, especially as to this day they are continued in research laboratories, in my subjective opinion, equals the potential underestimation of Leonardo da Vinci’s contribution to medical science or Darwin’s to research emotions.

The article „Omitted and revolutionary Neuroarthistory” is a  critical review of John Onians’s book „Neuroarthistory: From Aristotle and Pliny to Baxandall and Zeki”. The main goal of this review is to recount theoretical base of new perspective – neuroarthistory and its practical consequences. Author writes about the mechanism of neuroarthistory and shows two case studies form Onians: Aloisy Riegel and Jasper Johns. Furthermore the article has many critical remarks, regarding new approach and tendency to cognitivisation of humanistic science. On this bases the author tries to answer such questions as: how can we connect art history (science discipline) and neuroscience, how important is developing transdysciplinary research in interpretation of art and why polish scientist do not try to explore neuroarthistory even on its basic level. This article is a first attempt to introducing neuroarthistory in polish language.

TWO MODELS OF INTERTEXTUALITY: WALISZEWSKI AND JANISCH The aim of the present paper is to define the difference between past and contemporary intertextual strategies, since in the author’s view the available explanations in this respect are insufficient. It is both insufficient to claim that the contemporary strategies are ostentatious and meaningful appropriations, and contend that the reverse is the case, i.e. that the contemporary appropriations ignore the meanings of the source material, while in the past those meanings determined the manner and function of appropriation. Likewise, the author does not quite believe that the uniqueness of the contemporary practice of intertextuality derives from its result - heterogeneous, non-hierachical whole arranged as a collage. In order to shed light at the actual difference, and to point to the borderline separating the old and new intertextuality, he brings together two works of art which are close enough to each other both as regards the moment in time and the climate of origin to reveal crucial, and not secondary differences. These two works are "Island of Love" by Zygmunt Waliszewski of 1935 and "Mona Lisa in a Sleeping Car" by Jerzy Janisch of 1939.

Tekst jest próbą spojrzenia  na współczesną polską sztukę  z perspektywy kontynuowania wątków dekadenckich. Na podstawie analiz prac artystycznych: Roberta Kuśmirowskiego, Macieja Kuraka, Jana Szczepkowskiego, Juli Curyło oraz Sławomira Tomana zostaje wprowadzony toretyczny podział na dekadentyzm jasny oraz ciemny.

Punktem wyjścia jest zaniepokojenie związane z zanikaniem fundamentów kultury europejskiej. W paradygmacie klasycznym artysta pracował na bazie idealnego obrazu w swej duszy. Ta wizja została odrzucona. Nowożytność zaproponowała ludzkości racjonalizm, wolność i równość. Efektem tych dobrych intencji jest psychodeliczny bazar. Człowiek idąc w nim jest zdezorientowany, a jego odczuwanie doprowadzone do granic wytrzymałości. Ta wykorzeniona istota skazane jest na kulturalne tułactwo. Ucieczką od tego impasu jest powrót do pytania Archimedesa o punkt oparcia i zastanowienie się nad tym, co w ludzkiej naturze niezmienne a co przypadkowe i przemijalne.


The Classic Pattern and Mass Man as Interpreted by the Contemporary Theorists of Society and Culture: Daniel Bell, Allan Bloom, and Jose Ortega y Gasset

SUMMARY
The starting point for the analysis is an anxiety associated with the vanishing of the foundations of European culture. In the classical paradigm, the artist worked on the basis of an ideal image that s/he carried in his/her soul. However, this vision was rejected. Modernity offered rationalism, freedom, and equality to the humankind. The result of this fundamental change is the so-called “psychedelic bazaar” – a certain form of culture continually offering new, surprising and often extreme experiences. By following them, a person is disoriented and his/her feeling is driven to the breaking point. Consequently, s/he is like an uprooted being condemned to cultural wandering. The way out of this impasse is to return to Archimedes’ question about the point of support, and to ponder over the invariable in human culture and the accidental and transitory.

Nowe zjawiska artystyczne zmuszają nas do podjęcia próby ponownego zdefiniowania pojęć sztuki i ich klasyfikacji.
W powszechnym obiegu funkcjonuje wiele równoprawnych definicji utworu. Choć są to definicje niekompletne, stanowią jedyny punkt odniesienia dla twórców i użytkowników utworów. Ich wadą jest to, że nie pozwalają odróżnić utworu od tego, co utworem nie jest.
W publikowanej pracy wykonuję pierwszy krok, formułuję definicję utworu, która uwzględnia nowe zjawiska na polu sztuki. 
Wystąpienie na konferencji GRAFIKA – PERSPEKTYWY ASP, Katowice 27-28.10.2005
Opublikowane 2007.

Abstract
In his posthumously published book Siatka prostych, professor Żórawski describes a universal way in which every observer comes into contact with the interior of a gothic cathedral – by first studying the pattern established by the pillars and then by turning their eyes towards the vault. Our eye tracking survey has been provoked by this – as we see it – misconception. However, Żórawski’s work draws attention to the necessity of analysis and characterizing of cognitive processes that people employ while dealing with architectural structures, both the historic ones and those being currently designed. The first in the series of papers that summarize our eye tracking survey is related to the influence that changes in the proportions of the nave in a gothic church have on the way people recognize the rhythmic pattern of the given design. The subject of this first study is a group that we deemed the most homogenous as far as research is concerned, and that is the group of French cathedrals from the 12th and 13th centuries.