Krytyka Literacka

In "Białe plamy w schulzologii" [The Blind Spots of Schulzology], a collection edited by Małgorzata Kitowska-Łysiak (2010), contributors focus on the relationship between Schulz’s fiction and his paintings, the problems of ethnicity and sexuality, and some newly discovered details of the writer’s life. In his discussion of the book, the reviewer
stresses the increasing role of psychoanalytic, feminist and ethnicity-centered approaches, as well as the importance of the “iconic turn” for the study Schulz. The collection includes articles by Ewa Kuryluk, Małgorzata Kitowska-Łysiak, Shalom Lindenbaum, Ariko Kato, Jan Gondowicz, and Małgorzata Smorąg-Goldberg.

This polemic was the product of Karol Irzykowski’s article Niezrozumialstwo [Dysunderstandableness] published in 1924. The curtain of literary discourse was first raised on the pages of the Warsaw weekly Wiadomości Literackie and later, to the end of the interbellum in various newspapers such as Przegląd Wieczorny, Zwrotnica, Goniec Krakowski, Gazeta Artystów, Przegląd Warszawski, Kurier Wileński and Pion. The polemic, over the rationale and function of dysunderstandable literature, engaged renowned writers and literary critics such as Jerzy Hulewicz, Jan Nepomucen Miller, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Tadeusz Peiper, Julian Przyboś and Jan Brzękowski.

Niniejsza książka nie wyrokuje w sposób ostateczny o ramach czasowych „nadrealizmu a la polonaise”, lecz wiedzie ku określeniu go jako metafory przemian w kulturze, literaturze i sztuce XX wieku. Pytania o zasięg wpływów nadrealizmu na poezję polską jest zarazem pytaniem o odbiorcę i kształtowanie horyzontu oczekiwań wobec nowych komunikatów artystycznych i literackich, a także inspiracją do analizy porównawczej utworów surrealistów francuskich i polskich, owocującej ukazaniem przeogromnego bogactwa wyobraźni, asocjacji, metafor i „iuxtapozycji”.

‘Emotion more lasting than great walls turned to rubble’. Between
tradition and the modern: Irzykowski on Żeromski This paper shall discuss Karol Irzykowski’s views on the prose work of Stefan Żeromski. The shifting nature of the former towards the latter – author of Ludzie Bezdomni [The Homeless] 1899 – shall be examined; ones that
changed from criticism to approval. In this context Irzykowski’s critical
concept developed in his collection of essays, Czyn i słowo [Action and
the Word] 1913, shall be taken into account and it shall also be argued that Irzykowski’s polemical discourse in respect to Żeromski was an integral part of his literary manifesto

W artykule omówiono książkę Adriana Glenia „Andrzej Stasiuk. Istnienie”, która odwołuje się do tradycji hermeneutycznej w badaniach literackich. Perspektywę, z której Gleń analizuje prozę Stasiuka, w dużym stopniu wyznaczają problemy podjęte przez Martina Heideggera, a także postulaty „krytyki identyfikującej się” przedstawiciela szkoły genewskiej Georges’a Pouleta. Praca ukazuje szerszy kontekst zagadnień dotyczących autobiografizmu, polemizując z zaproponowaną przez Glenia interpretacją „bez biograficznych natręctw”. Omówione zostały również trudności metodologiczne związane z uprawianiem krytyki literackiej pod wpływem fascynacji analizowaną twórczością. Autor szczególnie wyeksponował te praktyki literaturoznawcze, które eksplorują kategorię doświadczenia.

The paper deals with a famous critical controversy of Poland’s interbellum period, thepolemic about what Karol Irzykowski called “nonunderstandableness,” stirred up byhis article  Niezrozumialstwo  (1924). Begun on the pages of the weekly “WiadomościLiterackie”, the controversy continued in other periodicals in essays by eminent writersand critics of the time (including T. Peiper, J. Przyboś, S. I. Witkiewicz, J. Ujejski, J.N. Miller, J. Hulewicz and J. Brzękowski) until the outbreak of the World War II. Its importance inthe history of the nation’s literary criticism between the wars consists not only in thatit promoted the category of “nonunderstandableness”, which has since then becomean essential “gure of the reading” of the literary texts of that period (W. Bolecki), butalso in Irzykowski’s penetrating campaign employing this category, which diagnosed andexposed the recondite afnity of the literary aesthetic principles and strategies of YoungPoland and the later avant-garde. The aim of the paper is to explain Irzykowski’s attitude within this controversy: (1) to identify the personal and abstract, explicitly and implicitlynamed targets of his attack; (2) to place the category of “nonunderstandableness” withinthe system of the writer’s opinions from the area of literary criticism; and (3) to interpretthe paradoxical manner in which he conducted his critical dispute.

Artykuł jest próbą wyznaczenia daty przełomowej dla poezji polskiej po roku 2000. Nowe tendencje, takie jak neolingwizm, poezja zaangażowana i poezja cybernetyczna, są tu zestawiane z dorobkiem wcześniejszych pokoleń (m. in. pokolenie bruLionu, roczniki siedemdziesiąte).

A letter from Stefan Napierski to Kazimierz Wyka, which reveals the background of the notorious "Double Review" of Bruno Schulz. Napierski explicitly articulates his reaction to "The Sanatorium under the Sign of an Hourglass" and, responding to Wyka’s approach to the same text, concludes that “both reviews complement each other perfectly.” Moreover, the letter offers an insight into the financial conditions of the literary critics’ work.

The paper focuses on the letter from Stefan Napierski to Kazimierz Wyka of November 15, 1938. It sheds light on the publication of the notorious "Double Review" of "The Sanatorium under the Sign of an Hourglass" written by the two critics in "Ateneum". The author recapitulates the reception of the Double Review, which is now considered the most vicious attack on Schulz’s fiction before World War II and a great mistake of Wyka and Napierski. The letter proves that even though the “notorious squib” was not intended by the editior-in-chief, it resulted from his policy and articulated the views of both critics on contemporary literature.

https://www.wuj.pl/page,produkt,prodid,3242,strona,Odkrywanie_Ameryki,katid,37.html
Każdy ze szkiców w tomie stanowi nie tyle próbę interpretacji tekstów, ile zapis doświadczenia, jakim jest czytelnicze spotkanie z tekstem. Olga Szmidt często wychodzi od pytań zadawanych samej sobie, od określenia trudności, jakie wzbudza omawiana książka, od wyznania, ile w tym lekturowym doświadczeniu zwątpień i niepewności. Jest to czytanie, przy całej swojej krytycznoliterackiej samoświadomości i kompetencji, bardzo osobiste: literatura przefiltrowana przez czytelniczkę w określonym czasie i miejscu. Stąd – orzeźwiający na tle wielu innych tego typu książek – brak krytycznoliterackiego żargonu, teoretyzowania czy przywołań modnych autorytetów. Nie jest to, oczywiście, czytanie naiwne albo niewinne, Olga Szmidt jest zbyt świadomą czytelniczką, by nie znać filozoficznych czy krytycznych intertekstów, które stoją między nią (lub nami) a tekstem. Wie, że Prichard pobrzmiewa Joyce’em i że prozę Mabanckou można czytać przez Foucaulta. Postanawia jednak zogniskować swoją uwagę na tym ściśle zakreślonym polu, jakim jest pierwsze spotkanie z tekstem. Piszę „pierwsze”, bo szkice dotyczą książek, które Autorka dopiero poznaje, to nie są szkice o klasycznych utworach, nie są to powroty do dzieł, które się zna na pamięć. To lekturowe odkrycia (znów przypomina się tytuł), a tym samym całą publikację można by nazwać „księgą odkryć”.
Z recenzji prof. Jerzego Jarniewicza

Książka diagnozuje sytuację w prozie lat 90. Autor podejmuje polemikę z tezą o przełomie literackim 1989 roku oraz z innymi stereotypami i mitami krytycznymi. Szczególną uwagę skupia na utworach tych autorów, którzy - z różnych względów - nie spotkali się z zainteresowaniem szerszej publiczności

Czy kreatywność to wyłącznie domena człowieka? Czy sieć neuronowa, choćby najbardziej skomplikowanej architektury, nakarmiona materiałem stworzonym i wybranym przez człowieka może być kreatywna, a jeśli nawet to czy jej dzieło nie będzie wobec ludzkiego wtórne? A może, jak chciał Bachtin, a za nim Kristeva, każda nasza wypowiedź i tak jest skazana na wtórność, bo taka jest natura języka? Czym jest kreatywność, co potrafi sztuczna inteligencja, do jakich refleksji krytycznoliterackich skłaniać może jej twórczość, szczególnie w kontekście relacji intertekstualnych, interpoetyckich? W artykule odpowiedzi szukam na przykładzie funkcjonowania sieci neuronowych typu GAN oraz modelu GPT-2. Oprócz fragmentów analizowanych tekstów i nawiązań do teorii literatury pojawia się również wprowadzenie do struktury i istoty omawianych rozwiązań technologicznych.

The full title of Michał Paweł Markowski’s book includes four elements: Universal Promiscuity. Schulz, Existence, Literature. Also the list of contents has four segments. The term “existence,” used both in the title and in the list of contents, reveals the author’s emphasis. Markowski remembers Walter Benjamin’s dream of writing a book made exclusively of quotations and uses a similar method. His point is to show a close connection between the “key idea of Schulz’s world” and “Schulz’s language.” Markowski claims, “The present book is about Schulz and about his own existence inscribed in literature which has become an existence of the second degree.” By “bio-graphy” he understands “existential analysis” and in this respect his book is about “Schulz as a philosopher” and the “philosophy of Schulz.” The composition of the book corresponds to its title – it includes a large number of mostly very short chapters of which the reader has not been informed in advance. That is why the present review contains a necessary supplement.

Bruno Schulz used in his critical essays metaphors and imagery which created a uniquely organized world. Its elements and their arrangement, just as those of his stories, always have some value and exist in time, which means that they have an inner dynamic and contribute to a mythic history. Therefore Schulz’s critical idiom should
be studied in terms of its mythological overtones.

(fragment tekstu opublikowanego w "Rocznikach Biblioteki Kraków")
Publikacja przedstawia zagadnienie relacji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i jego rówieśników – uczestników konspiracyjnego życia literackiego oraz powstania warszawskiego. Omówione zostały podobieństwa i różnice między członkami pokolenia wojennego: począwszy od przynależności do różnych ugrupowań i środowisk światopoglądowych po koncepcję poezji. Wypowiedzi krytyczne Marczaka-Oborskiego, Gajcego i Baczyńskiego oraz analiza tekstów
poetyckich autora "Elegii o… [chłopcu polskim]" pokazują jego miejsce na mapie okupacyjnego życia literackiego. Sposób pisania i przekonania poety wpłynęły na recepcję jego twórczości oraz jej znaczenie dla generacji dotkniętej przez wydarzenia II wojny światowej. Różnice światopoglądowe okresu wojny z perspektywy czasu okazują się mniej istotne niż wspólnota doświadczeń, co sprzyja współczesnym uproszczonym interpretacjom. Sprawia jednak także, że rówieśnicy poety poszukiwali w jego utworach opisu swoich emocji i własnych losów wypowiedzianych językiem poezji.

The paper discusses the category of literary mystification (pseudotranslations), as exemplified by Krzysztof Bartnicki's Fu Wojny (English: Fu of Wars or War Fu). It consists in the employment of a thoughtful set of tactics - along the "translated by" paratext - to pretend the original has been translated. Having spent long years on translating James Joyce's Finnegans Wake,  Bartnicki refuses to acknowledge the eventual domination of Joyce, and so finds the translatory "Trojan horse" in the metatextual/paratextual war of the first against the latter.

Artykuł jest poświęcony sposobowi funkcjonowania literatury pięknej w Internecie oraz analizie wytworzonego w związku z tym dyskursu. Na zjawisko określane roboczo jako „dyskurs blogowy” składają się powody i sposoby rodzenia się, a następnie realizowania internetowej krytyki oraz funkcjonowania internetowych krytyków literackich, metody mówienia o literaturze pięknej na łamach blogów, a także język i narzędzia, z jakich blogerzy korzystają oraz jakie sami na łamach blogów kreują.

***

„Literatura w mediach. Media w literaturze. Doświadczenia odbioru”, red. Katarzyna Taborska, Wojciech Kuska, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2010.