Historia Literatury Polskiej

Rozmowa o KRONOSIE Witolda Gombrowicza w portalu Queer.pl, a także gombrowaniu, skandalach, Michaśce Literatce i Pudelku, rynku książki 2.0 i in. współczesnych zjawach wydawniczych.

„Kronos” – czyli skandal, największe wydarzenie XXI wieku, wstrząsające dzieło – jak
przedstawiało książkę Wydawnictwo Literackie. Dostałyśmy książkę potężną, pełną zdjęć,
przypisów, która miała być wydarzeniem wywołującym „zgorszenie i oburzenie”...

http://queer.pl/artykul/193884/gombrowicz-byl-queer

Twórczość prozatorska i diarystyczna Zofii Nałkowskiej stanowi źródło intrygujących wyzwań lekturowych, zarówno ze względu na aspekt artystyczny, jak i na doniosłość społeczno-politycznych wydarzeń, stanowiących kanwę jej prozy oraz zapisków dziennikowych. Żyjąca na przełomie trzech epok pisarka współtworzyła kilka nurtów literackich, wyznaczyła nowe kierunki i odkryła młode talenty. jej proza łączy młodopolską stylistykę z XX-wiecznym demontażem gatunków kultury popularnej, a odwaga i poczucie odpowiedzialności umożliwiają pisanie o wydarzeniach politycznych, które dyskredytują legendę Legionów oraz etos walki o niepodległość. Nałkowska niejednokrotnie narusza tabu obyczajowe, krytykuje myśl emancypacyjną za jej spolegliwość wobec kultury mieszczańskiej, jednocześnie jednak tabuizuje inne obszary tematyczne i skrzętnie zaciera ślady niedopowiedzeń i przemilczeń. część monograficzna numeru poświęcona została w tym tomie Zofii Nałkowskiej przesuwa akcenty w dotychczasowych praktykach lekturowych, zawiera rozpoznania dotyczące momentów przełomowych w twórczości pisarki, a także wskazuje na twórczy dialog Nałkowskiej z innymi pisarkami: Marią Konopnicką, Marią Komornicką czy choćby z gabrielą Zapolską. W tle tej tradycji literackiej pojawiają się także inne pisarki i filozofki, takie jak Virginia Woolf, Katherine Mansfield, Susan Sontag czy judith Halberstam.

The article has as an objective the presentation of the first Polish-language encyclopedia as well as the confrontation with its black legend that has survived until these days, even in academic circles. Attempts have been made in order to overcome, at least partially, some of the prejudices and misconceptions that have been accumulated around New Athens for the last two centuries. Even though the encyclopedia is not particularly innovative in the context of European learning at that time, one cannot simply regard it as an example of obscurantism. The book represents a typical scientifi c approach characteristic of the pre-Enlightenment period. Chmielowski himself was far from being a noncritical compiler; he was rather a creative author who pioneered in quite a few forms of contemporary journalism. It certainly cannot be denied that he had a great erudition and a talent for writing. The authors to whom he referred were not, as it was commonly believed, medieval authors, but they belonged to the scientifi c elite of the 16th and 17th centuries. The reverend has numerous merits such as: providing the fi rst compilation of dates and events in the Polish history as well as presenting valuable information about libraries and academies of that time. One should also notice Chmielowski's empirical approach in the process of proving numerous theories. The author's original stile of writing also attracts the reader's attention. Although numerous attempts have been made in order to rehabilitate the encyclopedia, it is still associated with negative judgements, also in the serious literature of the subject. Today the encyclopedia remains in the fi rst place the symbol of ignorance of the Saxon times in Poland.

"Sport jest doskonałym tematem dla sztuki. Omija-nie go, jest omijaniem ważnego zjawiska w życiu. Dlaczego knajpa ma być świetnym tematem dla sztuki a boisko sportowe nie?" 1 "O Sporcie, ty jesteś Piękno! Tyś architektem tej budowli ludzkiego ciała, które oddane niskim żądzom warte jest pogardy, a rzeźbione szlachetnym wysiłkiem staje się czarą wzniosłości. Żadne piękno nie może istnieć bez proporcji i równowagi, a tyś jest mistrzem niezrównanym obydwu, gdyż ty stwarzasz harmonię, ty nadajesz rytm ruchom, ty siłę zdobisz wdziękiem, a gibkość nasycasz mocą" 2. Sport jest istotnym zjawiskiem kulturowym przenikającym wiele dziedzin ludzkiej aktywności. Oddziałuje z ogromną siłą i jest trwale obecny w literaturze oraz sztuce, a twórców, szczególnie tych będących miłośnikami sportu, niemal od zawsze fascynował tkwiący w nim potencjał. 1

Panele dyskusyjne otworzyli dyrektor Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Robert Andrzejczyk, oraz Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Instytutu Polonika.

W czasie pierwszego panelu dyskusyjnego, poprowadzonego przez Zbigniewa Dziedzica z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, wypowiedzieli się autor biografii prof. Kazuhiko Sawada, japonistka prof. Ewa Pałasz-Rutkowska oraz Katarzyna Nowak, wicedyrektor Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie. O zawiłościach językowych i licznych wyzwaniach, które przyniosło tłumaczenie pozycji, opowiedziała Barbara Słomka, tłumaczka biografii.

Drugi panel dyskusyjny poprowadziła koordynatorka wydawnicza książki „Bronisław Piłsudski. Dziennik 1882–1885” – dr Olga Kucharczyk z Instytutu Polonika. W dyskusji wzięli udział dr hab. Jolanta Żyndul, historyczka i autorka opracowania dziennika, historyk prof. dr hab. Leszek Zasztowt, dr Rimantas Miknys, były dyrektor Instytutu Historii Litwy. Dzięki łączeniu online dr Sigitas Narbutas, dyrektor Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich, mógł zaprezentować zebranym oryginał trzech zeszytów Bronisława Piłsudskiego.

Nagranie video z konferencji „Bronisław Piłsudski. Wielkie otwarcie” – Sulejówek:
https://www.facebook.com/InstytutPolonika/videos/1113472369222770
(time code drugiego panelu: ok 1:24:25 – 2:08:20)

W szóstym numerze Schulz/Forum nieznany wcześniej tekst Schulza o Maurycym Lilienie i sztuce żydowskiej (z komentarzem Piotra Sitkiewicza), a także nowy rysunek Schulza odkryty na odwrocie rysunku już znanego, recenzja Schulza z wystawy prac Feliksa Lachowicza oraz przygoda Schulza z typografią na przykładzie zaprojektowanej przezeń winiety „Przeglądu Podkarpacia”.

Ponadto Jerzy Jarzębski o Schulzu uniwersalnym, Piotr Millati o fabułach, które Schulz odrzucił, ale których możemy się domyślać, Anna Szyjkowska-Piotrowska o antyportrecie w wersji literackiej, Stanisław Rosiek o biografii Schulza jako wyzwaniu rzuconym historii, Jakub Orzeszek o notatce Schulza z lektury Taine’a, Magdalena Jarnotowska o zwierzętach i wyobraźni, Alain van Crugten o przekładzie Schulza na francuski, Tomasz Swoboda o paryskiej wystawie „Mannequin d’artiste, mannequin fétiche”, Marek Wilczyński o V Międzynarodowym Festiwalu Brunona Schulza w Drohobyczu, Anna Kaszuba-Dębska o projekcie „Emeryty”.

The author discusses hardly known drawings by Bruno Schulz, published in 1941 in the local Drogobych paper Bolshevytska Pravda and provides some new information about his life under the first Soviet occupation. Focusing on a specific socialist-realist episode in Schulz’s artistic career, on the one hand Khomych writes about his survival techniques under the circumstances, while on the other she tries to find in the commissioned
illustrations, mostly explicitly propagandist, some features of his style characteristic also of his earlier works.

Schulz did not dwell in history. He lived apart from society, limiting his social contacts and giving them ritual forms. Generations of Polish Schulz scholars have seen him predominantly as an artist, an exceptional, unique writer, a “master of the Polish language,” while the Jewish diaspora has been approaching him in a very different way,
mainly as a “symbol of the Holocaust and the loss that it caused.” These conflicting points of view point to a gap between art (literature) and history (biography). Schulz brought both domains together. He attempted to find and adopt a form of living in history and art that would let him keep at least some independence from the former. He believed that in writing or drawing it was possible to start “from oneself.” His artistic and literary works reveal a continuous endeavor to escape from history, if only in art. Was that possible at all? Can an artist escape from history, resist the power of temporality?

Liczne opracowania na temat utworów wchodzących w skład Vade-mecum potwierdzają, że choć wiersze te cechują się ogromną wrażliwością etyczną i silnym rygoryzmem moralnym, trudno jest jasno określić światopogląd dzieła Norwida. Autor artykułu proponuje interpretację Vade-mecum z uwzględnieniem problematyki ironii romantycznej. Poeta posługuje się ironią jako narzędziem dochodzenia do nieuchwytnej Prawdy. Dystans ironiczny nie jest u niego dystansowaniem się od poglądów głoszonych w poszczególnych utworach, ale świadomością niedoskonałości języka, który może te poglądy fałszować. Ironia pomaga mu w dążeniu, by „odpowiednie dać rzeczy słowo”, nie pozwalając językowi upraszczać bądź redukować wyrażanych w poszczególnych utworach twierdzeń o charakterze moralnym.

W piątym zeszycie Schulz/Forum Marek Wilczyński pisze o Schulzu w kontekście prozy galicyjskiej przed i po wojnie, Marcin Całbecki naświetla antropologiczne wątki „Sklepów cynamonowych”, Rolf Fieguth przedstawia swoje notatki z Schulzowskiej intertekstualności, Serge Fauchereau prezentuje manekiny w roli maszyn metafizycznych, Ałła Tatarenko zgłębia literackie poglądy Schulza, Damir Šodan śledzi powinowactwa Schulza z Gottfriedem Bennem, Stanisław Rosiek rozważa praktyczne (i ontologiczne) powody niedostępności „Xięgi bałwochwalczej”, Piotr Sitkiewicz natrafia na Schulzu w Poznaniu, a ponadto Joanna Sass o niemieckich przekładach Schulza oraz recenzje dwóch powieści na motywach Schulza: Tymoteusz Skiba o „Mesjaszu ze Sztokholmu” Cynthii Ozick i Filip Szałasek o „Portrecie psubrata” Ewarda Mielniczka.

Rozmowa o potrzebie dynamicznej lektury tekstów, odpowiadającej dynamice współczesnego świata, o pożytkach z postkolonializmu i o ruchomym centrum polskiego kanonu literackiego, a także o krakowskiej szkole krytyki i literaturoznawczej praktyce dydaktycznej. Prof. Aleksander Fiut podkreśla, że choć literatura "bywa gabinetem czarnoksiężnika, który miesza różne składniki, szukając recepty na złoto arcydzielności", nie tylko dlatego się nią zajmujemy.

The main goal of the article is to demonstrate how Bruno Schulz’s biographical experience has become a starting point for a revision of the structures of meaning in his fiction. Historical shocks let Schulz understand the variability of values in the world and realize the instability of the powers that ruled it. The article focuses on the correlation among
categories such as peripherality, history, and interculturality in Schulz’s “Spring” and narrative points of view in the story. The author shows how historical, individual, fantastic, intercultural, and biological (micro- and macrocosmic) perspectives coexist in the text.

„At least every two years i have to shock with something”.
The scandals of Tadeusz Boy–Żeleński
The article discusses one of the most important ideological disputes of the interwar period between
Boy–Żeleński and representatives of the Polish Right, which was caused by Boy’s scandalous
writing. The main elements of the argument, which concerned reformist and conservative viewpoints
and refl ected dilemmas of the contemporary society, are analysed and treated comprehensively.

Records of the Holocaust survivors’ testimonies shed some new light on the “Black Thursday” of November 19, 1942 and Bruno Schulz’s death. Most importantly, contrary to the well-known testimonies of Tadeusz Lubowiecki and Emil Górski, the Drogobych Jews claim that Schulz was not murdered by Karl Günther, but by another Gestapo officer, Friedrich Dengg.

After World War II, under the Marxist ideological pressure, the works of Bruno Schulz had no chance to be included in Polish literature reading list at school. He was one of the writers referred to as “bourgeois,” escaping from reality to the world of fantasy. Following such premises, the author of the first textbook focusing on the literature of the interwar period accused Schulz of hating humanity and progress as well as too much stress on form. That tone became somewhat less aggressive in the next textbook, written by Ryszard Matuszewski, who continued the official line but on the other hand treated Schulz more apologetically.

Przedmiotem wystąpienia jest próba analizy i syntezy procesu twórczego, „procederu” samopublikowania poezji, a także faz powstawania dzieła, jego kolejnych wersji, wybranych poetów skupionych w dwóch krakowskich organizacjach literackich: Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich i Związku Literatów Polskich w Krakowie. Penetracji podlega niereprezentatywna grupa społeczna odgrywająca rolę ikony, składającej się na różnobarwny „ikonostas” poetycki Miasta Literatury Krakowa. Jednak dzięki temu ułamkowi możliwe jest wysunięcie pewnych wniosków, mających charakter ogólny i całościowy. Powołując się na „dokumenty genezy” (termin. P.-M. Biasi’ego), autor pokazując los literatów w okresie transformacji po 1989 roku, uzasadnia jednocześnie, że samopublikowanie poezji  w dobie łatwości druku i możliwości cyfrowych nowych mediów jest niekiedy warunkiem sine qua non zaistnienia w świecie literackim. Autor śledzi także proces powstawania antologii na wybranym przykładzie, obrazując postęp techniczny: od pióra, maszyny do pisania, fax do komputera aż po współczesną cyfryzację. Jednocześnie autor na przykładach Zbigniewa Herberta, Bożeny Boby-Dygi, Alicji Zemanek, Marzeny Dąbrowy-Szatko pokazuje jak ważne dla poety jest prowadzenie notatnika poetyckiego – jako podstawowego „dokumentu genezy”, który znajduje swoje ukonkretnienie w wydanym tomie. Notatnik zatem to swoisty rezerwuar myśli, niejako pierwsza przyczyna wiersza, genetyczne „porte-parole” autora, jego „kuchnia warsztatowa”, niekiedy intymny dziennik. Rozważania kończy autor zobrazowaniem faz powstawania dzieła literackiego, akcentując bardzo ważną fazę odłożenia i ponownej kontroli w „laboratorium pisarza” aż po finalne samopublikowanie. W konkluzji autor stwierdza, iż postulatem nie tylko genetycznym jest oczytanie (J. Ortega y Gasset), ale i „lepsze czytanie” (de Biasi), co w procesie cyfryzacji zyskuje nowy walor i zachętę do głębszej analizy procesu wydawniczego, zauważając jednocześnie, iż samopublikowanie nierzadko jest dzieckiem grafomanii i chęci zaistnienia, co ułatwiają media społecznościowe, w których pleni się gombrowiczowska „tfu-r-czczość”.

The monograph Par Coeur. On works for children and young people again is comprised of twelve analytical essays as well as an introduction in the form of an interview (Czarne krasnoludki. Zamiast wstępu – rozmowa / Black Dwarves. A Conversation in Place of the Introduction), conducted by the editors of the monograph with Aleksander Nawarecki, the author of Mały Mickiewicz (Little Mickiewicz) and a pioneer in micrological studies in Poland. The volume has been designed as a collective attempt at expressing and analysing the oftforgotten debt that academics of various sorts – literary scholars, historians, theoreticians and linguists – contracted in their childhood from the books they used to read at the time. It also becomes a pretext to utilize the professional apparatus and competences of the authors in the context of the works of the so‑called “fourth literature”. The volume, therefore, consists of essays drawing from literary texts which vary significantly in terms of genre, time ...

Bruno Schulz referred to Józef Piłsudski in three essays: “Powstają legendy” [How Legends Come into Being], “Wolność tragiczna” [Tragic Freedom], and “Pod Belwederem” [Near Belweder], but before they were written the author must have come across Piłsudski’s name on many occasions. Ogonowska chose out of them those which were, in her opinion, the most important as elements of the formative experience of
Schulz’s generation and determined his attitude toward the Marshall. On the other hand, she demonstrates how Schulz could not fail to transgress the paradigm characteristic of Piłsudski’s official cult.

"Cinnamon Shops" (2014), directed by Robert Drobniuch, is a performance based on the technique of shadow theater. The stage is dark and empty – the actor playing Joseph lights his face with a powerful flashlight. In the back, one can see a paper curtain with moving phantom figures summoned by Joseph from his memory. His story is accompanied
by live music (clarinet). The paper world created by Joseph consists of long past histories. The script, including passages from Schulz’s fiction and letters, focuses on two motifs: fascination with the Father and mythologization of childhood. The performance is not a complete, finished vision of Schulz’s universe, but a patchwork of fragments,
glimpses, and images.