Polish Literature

This article compares the poetry of two prominent modern writers: Polish-Jewish poetess Zuzanna Ginczanka (Sara Ginzburg, 1917-1945), and Ukrainian Lemko poet Bohdan-Ihor Antonych (1909-1937). They are believed (by Yaroslav Polishchuk et al.) to have certain poetic, stylistic, thematic, and literary similarities. The main discourses of their poetic imaginum mundi are studied with the use of a simple formula that includes five components. Tracing the interplay of nature, childhood, religion, and civilization in the development of an image of a holistic personality in their poetry, I analyze their common and differing ideas, images, motifs, and themes. The article also outlines the underlying similarities of both poets, i. e., their otherness, and their references to childhood as a certain place in their poetry.

The aim of this article is an attempt to incorporate the works by Marek Krystian Emanuel Baczewski — a modern writer and poet — into the framework of a lesson, and to present an idea for an interpretation one of his short stories. The author presents the new ways of reading the text by Baczewski through linking up the microscale perspective with zoocentric perspective.
The micrological gesture is the prelude to considerations in the spirit of animal studies. This way of thinking may be conducive to broadening the students’ skills of perception. Teaching young people to pay attention to details can be also a good experiment. They can be taught that literature is not a one-dimensional subject and that the text can be reinterpreted in many different ways.
***
Celem artykułu jest próba włączenia twórczości Marka Krystiana Emanuela Baczewskiego - współczesnego pisarza i poety - w ramy lekcji oraz przedstawienie pomysłu na interpretację jednego z jego opowiadań. Autor przedstawia nowe sposoby odczytywania tekstu przez Baczewskiego, łącząc perspektywę mikroskali z perspektywą zoocentryczną.
Gest mikrologiczny jest wstępem do rozważań w duchu badań nad zwierzętami. Taki sposób myślenia może sprzyjać poszerzaniu umiejętności percepcji uczniów. Uczenie młodych ludzi zwracania uwagi na szczegóły może być również dobrym eksperymentem. Można ich nauczyć, że literatura nie jest tematem jednowymiarowym i że tekst można interpretować na wiele różnych sposobów.

The aim of this article is to interpret the musical layer of Andrzej Wajda’s 2009 movie Tatarak (Sweet Rush), based on the novel by Jarosław Iwaszkiewicz. In the first part, the author attempts to depict the complex relationship between the literary and film works of these two artists and emphasizes three main motifs used by both of them: love and death, water and women’s themes. Next, Wajda’s attitude to music is analyzed. He treats sounds as an element of everyday life and, as is typical for our times, he is aware of the “dissolution” of musical works. In the next part, the author articulates the main problems of Sweet Rush, drawing attention to both Iwaszkiewicz’s novel and Wajda’s movie. The director’s adaptation, which is full of intermedia references, revolves around the theme of death and seems to underestimate the sexual aspect of Iwaszkiewicz’s work. Finally, Pawel Mykietyn’s soundtrack to Sweet Rush is interpreted. The composer used one of his earlier Shakespeare’s Sonnets (2000), which plays the role of a leitmotif, to illustrate the
most enigmatic, inexplicable scenes from Wajda’s movie. Thanks to its discrete, sparing and “austere” nature, Mykietyn’s music made the artistic composition of Sweet Rush more balanced and revealed the suggestiveness of this work.

Zamieszczone w niniejszym tomie studia, artykuły i szkice, autorstwa badaczy z różnych ośrodków polonistycznych, dotyczą twórczości Ewy Lipskiej (ur. 1945) – jej poezji i, w mniejszym stopniu, prozy, reprezentowanej przez Żywą śmierć oraz nieliczne opowiadania. Kontekstowo przywoływany jest jedyny dramat pisarki, Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek.
Wśród krytyków i historyków literatury ranga Lipskiej jako poetki jest ugruntowana od dawna, budowana od pierwszego tomiku Wiersze z 1967 roku, o którym w tonie przychylnym pisali między innymi Arnold Słucki, Jan Witan, Wiesław Paweł Szymański. Lipska miała zresztą szczęście do krytyków. Jej kolejnym dokonaniom uwagę poświęcili – obok wspomnianych – Jerzy Kwiatkowski, Julian Kornhauser, Leszek Szaruga, Marta Wyka...  Jakkolwiek omówień poszczególnych tomików poetki jest bez liku, brakuje całościowego ujęcia jej dorobku. Właściwie poza podjętymi dość dawno temu próbami krytycznego wymodelowania tego pisarstwa, zwłaszcza przez Ryszarda Matuszewskiego, Stanisława Stabrę, Tadeusza Nyczka, Jana Pieszczachowicza czy Piotra Łuszczykiewicza, a w latach ostatnich przez Krzysztofa Lisowskiego i Annę Legeżyńską – rzec można, iż przeszło czterdziestoletni już dorobek Lipskiej (debiut prasowy w „Gazecie Krakowskiej” w 1961 r.) cierpi na niedostatek. Owszem, doskonale wiemy, że pisarka lubi posługiwać się paradoksem, konceptem, ironią, że jest sceptyczna, agnostyczna, bywa oniryczna, a światoobraz jej twórczości wyznaczają motywy dziecka, domu (a raczej bezdomności), choroby, szaleństwa, śmierci, egzystencjalnego lęku i katastroficznego lęku o losy świata, że interesuje ją człowiek uwikłany w historię, a więc, co dla minionego wieku znamienne, poddawany rozlicznym formom zniewolenia, nie tylko politycznego – także duchowego. I jeszcze: uznawana jest za poetkę mroczną, niepoddającą się łatwej nadziei, a jednocześnie walczącą z pokusą rezygnacji. Także pisarkę trudną, ewoluującą, wielogłosową, poszukującą nowych rozwiązań formalno-gatunkowych, próbującą tak struktur epickich, narracyjnych, jak i dramatycznych, wreszcie – autorkę doskonale czującą tętno współczesności i żywo na nią reagującą. Warto wreszcie wspomnieć, że poetka jest znana wśród szerszych kręgów odbiorców, a to za sprawą tworzonych przez nią tekstów piosenek (m.in. dla Anny Szałapak, do muzyki Seweryna Krajewskiego czy Andrzeja Sikorowskiego) oraz zainteresowania kompozytorów i piosenkarzy (np. Grzegorza Turnaua) jej wierszami.
Prezentowane w niniejszym zbiorze teksty składają się na próbę szerszego zarysu jej twórczości. Lipska dzisiejsza, dość daleko odbiegła od siebie sprzed lat. Pozostaje wszak w pejzażu naszej literatury poetką niezmiennie istotną. Znajdujemy więc w tomie wypowiedzi o Lipskiej „wczesnej” oraz jej literackich patronach i powinowactwach, zwłaszcza z nadrealizmem, Tadeuszem Różewiczem, Wisławą Szymborską, dyskusyjnych związkach z Nową Falą. Oglądamy Lipską zmieniającą się z czasem, uruchamiającą i penetrującą nowe obszary „wyżynnej prowincji” – Wyobraźni; dzisiaj – poetkę zdecydowanie osobną, łatwo rozpoznawalną, o wyrazistym idiomie. W większości zamieszczonych w zbiorze, bardzo różnorodnych opracowaniach dorobku autorki Przechowalni ciemności uwaga badawcza skoncentrowana jest nie tylko na wybranym motywie, wątku, aspekcie tematycznym (zwykle sygnalizowanym tytułem wypowiedzi). Zabiegom analityczno-interpretacyjnym poddawane są w mniejszym lub większym stopniu także znamienne dla tych obszarów tematycznych środki językowe i tropy poetyckie – poetyka, za pomocą której Lipska nadaje kreowanemu przez siebie światu niepowtarzalny, swoisty charakter. Spotykamy też monograficzne ujęcia jednego tekstu. Zawartość zbioru jest sygnałem tego, co dzisiaj w twórczości autorki Wierszy i Ja interesuje literaturoznawców, reprezentujących różne generacje i szkoły metodologiczne, stosujących różne formy opisu analizowanych tekstów.
Rówieśnicy Lipskiej, z którymi kiedyś ją łączono – Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki i Adam Zagajewski – doczekali się już ujęć monograficznych. Czas zatem dokładniej i szerzej przyjrzeć się dorobkowi Lipskiej, jednej z najwybitniejszych polskich poetek, podtrzymać, rozwinąć lub zrewidować dotychczasowe sądy o jej twórczości, być może wydobyć to, czego dotąd nie dostrzeżono – szkicować panoramę.

In his most recent book, Przemysław Czapliński offers the following definition of "the East", which he uses to describe Poland's "post-Soviet" and "post-communist" neighbor: "The word 'East' appears in the table of contents, although this descriptor will apply only to Russia-not Ukraine, Belarus, Romania, or Moldova, for Russia epitomizes and most violently redefines the meaning assigned to the East. Moreover, on literary maps devoted to Poland and Russia, Ukraine and Belarus tend to appear as mere transit zones." 1 1 P. Czapliński, Poruszona mapa: wyobraźnia geograficzno-kulturowa polskiej literatury przełomu XX i XXI wieku, Kraków 2016, p. 11.

Prezentowana praca stanowi próbę opisu poetyki opowiadań Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Istniejące w tym przedmiocie opracowania – w postaci artykułów, recenzji oraz fragmentów książek – mają charakter cząstkowy. W rozprawie tej poddaję analizie całość dotychczasowego dorobku pisarza: utwory powstałe na przestrzeni ponad czterech dziesięcioleci, od opublikowanego w 1956 roku "Księcia Niezłomnego" po wydrukowany w roku 1999 "Odlot i powrót Gołubowa". Traktowanie licznych przecież opowiadań en gros znajduje usprawiedliwienie w często wyrażanej przez krytyków opinii stwierdzającej, iż utwory Herlinga są „jakby zbiorem rozmaitych redakcji tego samego opowiadania” (R.K. Przybylski), że pisarz „często powraca do wcześniej rozpoczętych tematów” (W. Bolecki), że „w swoich opowiadaniach pisze kolejne rozdziały wielkiego dzieła” (Z. Kudelski). Wszelako podkreśla się również, iż wraz z kolejnymi dokonaniami wzrasta stopień uniwersalności rozpoznań dotyczących ludzkiej kondycji, że poszczególne wątki tematyczne ujmowane są w nowej perspektywie i że dopiero odczytywane razem – opowiadania dopełniają się wzajemnie.
Książka niniejsza składa się z trzech części. W pierwszej z nich – na marginesie rozważań na temat publikacji utworów Herlinga, ich recepcji, a także podjętej przeze mnie krytycznej prezentacji ważniejszych ustaleń dotyczących opowiadań pisarza – zakreślam bliżej przedmiot pracy (poddawany analizie obszar twórczości Herlinga), dokonuję w jego zakresie wstępnych rozpoznań oraz formułuję niektóre założenia badawcze.
Dalsze, zasadnicze kwestie metodologiczne podejmuję w rozdziale pierwszym części drugiej, w którym staram się sprecyzować zawarty w temacie termin „opowiadanie” oraz sprawdzić, na ile okazuje się on adekwatny w stosunku do wyodrębnionego przeze mnie wstępnie korpusu tekstów pisarza. W rozdziale tym – poprzez wskazanie najistotniejszych gatunków współkonstytuujących uprawianą przez Herlinga formę, mianowicie reportażu, eseju i przypowieści – wyodrębniam, wyprowadzone z nich, kategorie porządkująco-interpretacyjne: autentyzm, dyskursywność i paraboliczność, służące wskazaniu najważniejszych cech konstrukcyjnych utworów. Zawartość semantyczna owych kategorii definiowana jest w wyznaczanych przez nie trzech kolejnych rozdziałach, stanowiących meritum sformułowanego w tytule pracy zagadnienia. Analiza konstrukcji opowiadań ujawnia jednocześnie zakres podejmowanej w nich przez pisarza problematyki, a także wpisany w nie filozoficzno-pisarski projekt.
W części trzeciej – na którą składają się interpretacje "Drugiego Przyjścia", "Gasnącego Antychrysta", "Gorącego oddechu pustyni" i "Błogosławionej, świętej" – proponuję bliższe przyjrzenie się ważniejszym z wątków problemowych podejmowanych w opowiadaniach. Oczywiście każdy wybór spośród kilkudziesięciu utworów wydawać się może arbitralny, niemniej starałem się kierować wymogiem reprezentatywności tekstów. Nie znajdziemy tu wprawdzie odczytania tak ważnej dla zrozumienia pisarstwa Herlinga dylogii "Skrzydła ołtarza", jednakże poświęcam jej sporo uwagi w części drugiej pracy. Tam też – podkreślę – zarysowana została problematyka wielu innych, istotnych w dorobku pisarza utworów. Ostatecznie więc w części trzeciej poddaję interpretacji teksty powstałe między rokiem 1961 a 1994, dwa z okresu emigracyjnego i dwa opublikowane po zniesieniu (nie tylko literackiego) podziału na kraj i emigrację. Przede wszystkim jednak w tekstach tych znajdujemy wątki faktycznie najistotniejsze, najczęściej podejmowane, kształtujące swoistą filozofię tego pisarstwa. Analizowane utwory eksponują też różnorodność aktualizowanej w opowiadaniach Herlinga problematyki. Ponadto poszczególne interpretacje stanowić mają – w moim zamyśle – ilustrację i ukonkretnienie ustaleń dotyczących konstrukcji opowiadań formułowanych w części drugiej, w szczególności zaś mają egzemplifikować przejawianie się w utworach pisarza, w różnej konfiguracji, kategorii autentyzmu, dyskursywności i paraboliczności.
Tak zatem praca niniejsza, skupiona zasadniczo na zagadnieniu konstrukcji opowiadań, podejmuje również kwestię „przystawalności” zastosowanej techniki pisarskiej do realizowanej w utworach szeroko pojętej problematyki światopoglądowej.

W pracy formułuję tezę o obecności sacrum w poetyckim dziele Tadeusza Różewicza. Celem zaprezentowanego w rozprawie postępowania było znalezienie przekonujących argumentów, które umożliwią podtrzymanie twierdzenia, że właściwym kontekstem dla zrozumienia sakral-nego wymiaru tej poezji jest specyficzny projekt artystyczny określony mianem dzieła poetyc-kiego. Sednem moich refleksji jest więc podanie racji, dla których będzie można zasadnie stwierdzić, że istnieje sacrum w poetyckim dziele Tadeusza Różewicza (nie w "poezji", nie w "twórczości"), oraz stwierdzić, jakie ono jest.

On the Hunter’s Trail. Mickiewiczian Echoes in the Poetry of Czesław Miłosz (and Beyond)

It is a truism that the work of Adam Mickiewicz occupies a central place in Czesław Miłosz’s literary universe. The present paper seeks to investigate one particular Mickiewiczian micro-element that strikingly often recurs in Miłosz’s writings, namely the so-called “kernel” of the
Lithuanian forests (jądro gęstwiny). Significantly, while wilderness areas such as woods and forests have always filled the human imagination with awe and fear, Miłosz has turned the Lithuanian “thicket” into one of the cornerstones of his poetic topography, investing its mysterious  “kernel” with epiphanic and eschatological potential. Partially mediated by some of his other childhood readings 'L'ato leśnych ludzi' ('The Forest People’s Summer') by Zofia Rodziewiczówna, 'Na tropie przyrody'
('On the Trail of Nature') and 'W puszczy' ('In the Wood') by Włodzimierz Korsak, 'Nasz las i jego mieszkańcy' ('Our Forest and Its Inhabitants') by Bohdan Dyakowski and 'Soból i panna' ('The Sable and the Girl') by
Józef Weyssenhoff), Miłosz’s mythologization (if not sacralization) of the wildland spaces of his childhood might be said to add a particular (pagan and gendered) twist to the traditional repertory of Christian (u)topography, in particular its rural and urban manifestations (the Garden of Eden and Heavenly Jerusalem).

Although the first world, as seen through the lens of academia, seems to be prospering, and the third world has found its own place in the postcolonial intellectual order, the post-cold war world of semi-peripheries in East and Central Europe (ECE) has largely disappeared from the discourse of Comparative Literature. It sometimes appears as a convenient intellectual counterpoint or is included in postmodernist or postcolonial narratives; in both cases, however, it doesn’t convey regional specificity or allow local voices to speak. Both strategies – core and postcolonial – expropriate the semi-peripheral realm of second-world non-places.

The paper is an analysis of a funeral oration by Jan Kochanowski (1530-1584). The oration was written for the funeral of Kochanowski's brother, Kacper in 1577. The author analyses the speech as a sample of a rhetorical genre belonging to the genus demonstrativum. He also puts the speech in the context of poetical works by Kochanowski.

Braucht das kollektive Gedächtnis die Literatur? Welche Rolle spielt sie für das Erinnern? Und welche Vorteile gegenüber anderen Medien bieten fiktionale Texte für die Erinnerungskultur? Literatur kann das Vergessen überwinden, identitätsstiftende Opfer- und Heldennarrative aufbrechen und Vergangenes anders und neu erzählen. Durch Perspektivwechsel kann bei der Lektüre zudem Empathie aufkeimen, ein wirksames Gegenmittel bei Opferkonkurrenz. Wie das alles gelingt, untersucht Lena F. Schraml an polnischen Texten, die den Zweiten Weltkrieg thematisieren, und an persischen Texten, deren Gegenstand der Iran-Irak-Krieg ist. In der Verbindung von memory studies und Narratologie entwickelt sie ein Analyseinstrumentarium, das sich dem Text ohne Theoriefilter nähert und ihn aus sich heraus wirken lässt. Die Autorin findet Antworten auf Fragen nach der literarischen Widerspiegelung von Krieg und Trauma und nach universalen, transkulturellen Motiven in diesem Kontext.

Artykuł stanowi próbę porównania eksperymentalnych działań artystycznych kompozytora Bogusława Schäffera i poety Witolda Wirpszy podejmowanych niezależnie od siebie w latach 60. XX wieku. W dorobku tego pierwszego zwrócono uwagę na rolę i sposoby wykorzystania słowa w jego graficznych partyturach; postanowiono tezę, że partyturę S·alto na saksofon altowy i solistyczną orkiestrę kameralną z 1963 roku postrzegać można jako pierwszy w Polsce przykład poezji konkretnej. W dorobku Wirpszy omówiono przede wszystkim nawiązujący do nowych form notacji muzycznej poemat Południe odnaleziony w archiwum poety w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie oraz poświęcone notacji muzycznej fragmenty ważnego dla polskiej neoawangardy literackiej eseju Gra znaczeń. Idąc za intuicjami Gillo Dorflesa, działania obu twórców omówiono jako intermedialne z ducha próby odpowiedzi na powojenny „kryzys semiotyczny”, na różne sposoby eksplorowany przez artystów europejskiej neoawangardy.

Although for half a century East-Central Europe was part of the Soviet empire and was subject to  its “civilizing” mission, its colonial status escaped the attention of most postcolonial critics. It still remains a blank spot in global studies of postcolonialism. Dariusz Skórczewski's book "Polish Literature. A Postcolonial Perspective" applies postcolonial thought to Polish realities and at the same time modifies the theoretical framework worked out by other postcolonialists. It seeks to reveal how the two lines of experience: one of foreign hegemony since the late 1700s through 1989 (excluding a short period of sovereignty between the two world wars), and the other of the Polish-Lithuanian Commonwealth itself being a pre-modern empire, have shaped the culture of contemporary Polish society. The book focuses on identity transformations as reflected in Polish literature and critical discourses. It opens up the question of identity of a postcolonial nation in contemporary East-Central Europe where globalization and cosmopolitanism clash with growing national sentiments, making predictions about a speedy advent of a post-national era premature.

X Zakopiańskie Spotkania Antropologiczne: Ramy Świadectwa, organizator: Fundacja „Zakopiańczycy. W poszukiwaniu tożsamości”, kwartalnik „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, Wydawnictwo Czarne, 10-13.12.2020 r.

Dostęp on-line: http://www.konteksty.pl/aktualnosci/88,x-zakopianskie-spotkania-antropologiczne-ramy-swiadectwa

The object of the interest of the author of the article is the problem of relations betweenpreaching and the late-baroque religious poetry. On the example of a few Wacław Potocki’s(1621-1696) works from the collection ‘Ogród nie plewiony’ most often defined by the poetas ‘theological paradoxes’ (paradoxa theologica), analogies are shown between poetry andthe baroque religious rhetoric, first of all seen in the construction of the utterance, definedin baroque theory of poetry and prose as predicatory concept(conceptus praedicabilis, con-cetto predicabile). A confrontation of Potocki’s epigrams with the late-baroque predicatoryprose leads to the conclusion about only a partial imitationof the baroque concept-prea-chers’ practice resulting from the poet’s traditionalism and his unfavourable attitude towardshis contemporary literary and predicatory ‘news’.

Polish translation of the opening part of Book One of Goslicius' De optimo Senatore (1568).
In O senatorze doskonałym studia. Prace upamiętniające postać i twórczość Wawrzyńca Goślickiego pod redakcja Aleksandra Stępkowskiego (Warszawa: Kancelaria Senatu, 2007) p.216-226

The Jewish origin of Gustaw Herling-Grudziński, one of the greatest modern Polish writers, has remained a taboo in Poland for years. The Jewish thread was never significantly
thematised in his work. The strength of dismissal of this matter from his consciousness as a writer—together with the panic caused within the Polish literary milieu by the confirmation of rumours about his “foreign origin”—speaks for itself and indirectly illustrates the attitude to otherness that still prevails in mainstream Polish literature. In this article, I would like to explore the author’s literary/biographical strategy, which is outlined in two stories set in the Late Middle Ages. Both of them are based on the so-called blood libel in its early variant, which consisted of accusing Jews of desecrating the host.

The author attempts to interpret Andrzej Stasiuk’s short story Miejsce, which was included in the new core curriculum of Polish language teaching in secondary schools. the aim of the article is to demonstrate that the theme of the place inscribed in Stasiuk’s work can be perfectly described thanks to the adoption of a hermeneutical mode of reading, which will not only emphasize the importance of the phenomenology of space inscribed in the interpreted text, but will also show young readers how Heidegger’s being in the place translates into building one’s own identity.
***
Autor podejmuje próbę zinterpretowania opowiadania Andrzeja Stasiuka Miejsce, które znalazło się w nowej podstawie programowej nauczania języka polskiego w szkołach średnich. celem artykułu jest wykazanie, że temat miejsca wpisanego w dzieło Stasiuka można doskonale opisać dzięki przyjęciu hermeneutycznego sposobu czytania, który nie tylko podkreśli znaczenie fenomenologii przestrzeni wpisanej w interpretowany tekst , ale także pokaże młodym czytelnikom, jak przebywanie Heideggera w miejscu przekłada się na budowanie własnej tożsamości.

The author claims that the theory of collective memory is both a political and economic one, and that being at the same time political and economic, it is a conglomerate of leftist ideas in a political sense and classically liberal in an economic sense. This contradiction is clearly visible in various literary, philosophical, historical, psychoanalytical, and political texts related to the problem of memory.

At the close of his recently discovered 1937 essay on graphic artist and fellow Drohobyczan Ephraim Moses Lilien, Galician short-story writer Bruno Schulz spoke of Lilien's early graphic works Juda and Lieder des Ghetto, and at the same time of his own writing, as a “creation born of the longing of golus.” This article considers Schulz's artistic engagement with the concept of golus—understood as both diaspora and exile—as illustrated in his essay on Lilien and in the poet Rokhl Korn's Yiddish-language review of Schulz's Cinnamon Shops. Schulz's writing, in its polyphony and translinguality; in its rhetorical strategies of universalization and encryption; in its marriage of Jewish and universalist thematics; and in the choices that the author made about where and how to publish, represents both a reflection on and a textualization of the experience of diaspora. Schulz's work, within the context of the post–World War I Galician Jewish experience in a newly independent Poland, represents an affirmative diasporic cultural model that, though it was not easy to incorporate into the ethnonational narratives that have dominated in both Polish and Jewish literary studies since World War II, lends itself much more readily to the present scholarly context, with its renewed interest in diasporic, transnational, and cosmopolitan models of Jewish identity as well as its postsecularist attention to cultural projects that arise at the intersection of materialism and theology.

This article analyzes three characters created by Astrid Lindgren, Pamela
L. Travers, and Jan Brzechwa. Pippi Longstocking, Mary Poppins, and
Mr. Inkblot, the title characters of classic fantasy fiction for children, are discussed through their appearances, identity, as well as status and interpreted as embodiments of a fool defined as the central figure of carnivalesque in accordance to Mikhail Bakhtin theory.