ετυμολογία

Με τα σχοινιά κάνουμε κόμπους. Ο κόμπος είναι ο Ελληνιστικός κόμβος, υπάρχει όμως και ο αρχαίος κόμπος που μπερδεύει λίγο τα πράγματα. Άλλες λέξεις μοιάζουν παράγωγα του κόμπος, οπως πχ. αυτὀ που σήμερα χάνεται και λέγεται κομπόδεμα. Είναι όμως; Εδω είν'ο κόμπος! Όλα διευκρινίζονται σ’ αυτή την έρευνα των λέξεων.

Η παρούσα εργασία έχει δύο σκέλη: στο πρώτο εξετάζεται η ετυμολογία κάποιων τοπωνυμίων της περιοχής μας με σλαβική ή τουρκική προέλευση· στο δεύτερο παρουσιάζεται εν συντομία η συνάντηση του σλαβικού με το ελληνικό στοιχείο κατά την περίοδο της καθόδου των Σλάβων στη Βαλκανική Χερσόνησο από τον 6ο ως τον 9ο αιώνα περίπου. Θα ακολουθήσει —εν ευθέτω χρόνω— η εξιστόρηση των γεγονότων της δεύτερης συνάντησης κατά τον 14ο αιώνα καθώς και της συνάντησης του ελληνισμού με το τουρκικό στοιχείο στη συνέχεια. Ας ξεκινήσουμε όμως με τα τοπωνύμια...

Εδώ και μήνες έχω ξεκινήσει να γράφω για την Καλαμπάκα και την ευρύτερη περιοχή της προεπαναστατικά και μέχρι τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους, στα πλαίσια του εορτασμού των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821. Συχνά στην εργασία αυτή αναφέρονται διάφορα τοπωνύμια, που η ορθογραφική τους γραπτή αποτύπωση εγείρει αμφιβολίες: από ποιο νησί ετυμολογείται το Καρπενήσι και γράφεται με –η–; Πόσο κλεινός ήταν (και είναι!) ο Κλεινοβός και γράφεται με –ει–; Και πώς θα γράψουμε το ορεινό χωριό του νομού Τρικάλων που βρίσκεται στις πλαγιές της Πίνδου και σε υψόμετρο 1.000 μέτρων στη θέση 39°32'12.8"N 21°24'24.7"E; Πύρρα, Πύρα, Πείρα, Πήρα ή Πίρα;
Αφού λοιπόν η «ορθογραφία είναι (…) ζήτημα ετυμολογικής προέλευσης των λέξεων», ας εφαρμόσουμε την αρχή αυτή και στην ορθογράφηση των παρακάτω τοπωνυμίων: Κλινοβός, Τριγκία, Χούρσενο, Πίρα, Μήκανη, Τσούγκουρο, Τίρνα, Τίρναβος, Τρίκαλα, Καρπενίσι, Ζιτούνι, Λιβαδιά, Κλίσοβα, Καλαρίτες, Σιράκο, Κούτσενα, Κλοκοτός, Γιανιτσά, Αγλίστρα.



Abstract
For months now I have been writing about Kalabaka and its wider region before the Greek War of Independence and until the creation of the first free Greek state, in the context of the celebration of the 200th anniversary of the Greek Revolution of 1821. This work often mentions various place names. Their written imprint raises doubts: From which island (νησί) will we etymologize the word Karpenisi and we have to write it with –η–? How glorious (κλεινός) we must consider Kleinovos (Κλεινοβός) and we have to write it with –ει–? And how will we write the mountain village of the prefecture of Trikala located on the slopes of Pindos and at an altitude of 1,000 meters at position 39°32'12.8"N 21°24'24.7"E; Πύρρα, Πύρα, Πείρα, Πήρα or Πίρα;?
Since "spelling is (…) a matter of etymological origin of words", let us apply this principle to the spelling of the following toponyms: Klinovos, Trigia, Khurseno, Pira, Mekani, Tsuguro, Tirna, Tirnavos, Trikala, Karpenissi, Zituni, Livadia, Klissova, Kalarites, Sirako, Kucena, Klokotos, Yanica, Aglistra. (Κλινοβός, Τριγκία, Χούρσενο, Πίρα, Μήκανη, Τσούγκουρο, Τίρνα, Τίρναβος, Τρίκαλα, Καρπενίσι, Ζιτούνι, Λιβαδιά, Κλίσοβα, Καλαρίτες, Σιράκο, Κούτσενα, Κλοκοτός, Γιανιτσά, Αγλίστρα.)

Βλιώρας ³2022 (ετυμολογικά): Σπυρίδων Βλιώρας, «Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις», www.academia.edu/45027724, Καλαμπάκα ³2022 (καʹ–ιαʹ–͵βκβʹ), σελ. 34.

Βλιώρας ²2021 (ετυμολογικά): Σπυρίδων Βλιώρας, «Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις», www.academia.edu/45027724, Καλαμπάκα ²2021, σελ. 34.

Βλιώρας ¹2021 (ετυμολογικά): Σπυρίδων Βλιώρας, «Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις», Τα Μετέωρα, 1385 (05.02.2021) 18–19, 1387 (19.02.2021) 23.

ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΗΜΑ ΔΙΑΣΠΑΘΙΖΕΤΑΙ. ΕΙΤΕ ΤΑ ΤΡΩΜΕ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΕΙΤΕ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΙ ΕΠΙΤΗΔΕΙΟΙ ΤΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΤΟ ΣΚΟΡΠΙΖΟΥΜΕ, ΤΟ ΣΠΑΤΑΛΑΜΕ. ΜΕΤΑ ΤΡΕΧΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΚΑΝΕΝΑ ΔΑΝΕΙΟ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΠΛΗΡΩΣΟΥΜΕ ΤΑ ΧΡΩΣΤΟΥΜΕΝΑ. ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΕΠΟΜΕΝΟΥΣ ΝΑ ΞΕΠΛΗΡΩΣΟΥΝ.

Σημασία
Η διαπόμπευση κυριολεκτικά σημαίνει δημιουργία πομπής, παρέλαση με ατιμωτικό χαρακτήρα.
Αργότερα κατ΄ επέκταση έλαβε και το χαρακτήρα κάθε είδους ενεργείας που αποσκοπεί :Στο διασυρμό, ταπείνωση, εξευτελισμό του διαπομπευόμενου, στην επίδειξη δυνάμεως των τιμωρών και στη τρομοκράτηση του κοινού ώστε να αποφύγει παρόμοιες πράξεις στο μέλλον.
Με αυτή την έννοια και οι εκτελέσεις, δημόσιοι βασανισμοί και σταυρώσεις  περιλαμβάνονται στις διαπομπεύσεις. Η διαπόμπευση άφησε μια σωρεία φράσεων παροιμιών και παραδόσεων που εξετάζονται μερικως εδω. Περισσοτερα στο http://www.stougiannidis.gr/AENAON/AS2/as2_menu.html

Η «Γλωσσολογική περιήγηση» είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο των ελληνικών λέξεων: ύδωρ και νερό. Οι
«Λεκτικές σημάνσεις» ερευνά τις λέξεις που έχουν επιβιώσει αυτούσιες ή παραλλαγμένες -ανάλογα με τη χρήση τους την κάθε εποχή- και έχουν πλουτίσει την ελληνική γλώσσα με ένα πλήθος παραγώγων, ενώ, παράλληλα, επιβεβαιώνουν τη συνέχεια και τη συνοχή της ελληνικής γλώσσας.
Συγχρόνως, εξετάζεται πώς η ελληνική γονιμοποίησε με τη λέξη «ύδωρ» τον ευρωπαϊκό λόγο. Το «Ζείδωρο υγρό στοιχείο» αποκαλύπτει τους δεσμούς ζωής και τις πολλαπλές υπαρκτικές σχέσεις του ανθρώπου με το νερό.

Να βάλουμε κάτι στη μπάντα για την κακιά την  ώρα. Και μόλις ἠρθε η κακιά η ώρα σηκώσαμε ο,τι είχαμε και δεν είχαμε στην τράπεζα και το βάλαμε στην μπάντα. Τι είναι η μπάντα, πού βάζουμε τα λεφτά, από πού προέρχεται κάθε σχετική λέξη, σε ποιες εκφράσεις συμμετέχει;
Μήπως όμως επέστη και η στιγμή να κάνουμε στην μπάντα κάποιες προκαταλήψεις μας αλλά και κάποια πρόσωπα που μας ταλάνισαν;
Εδώ προσπαθώ να διευκρινίσω όλα αυτά.

Από τα κυκλώπεια τείχη,  τα ρωμαϊκά στρατόπεδα, τους πύργους του με-σαίωνα, τα φραγκοκάστελλα, ως τα οχυρά των Παγκόσμιων πόλεμων είναι μια μακριά διαδρομή στην ιστορία που έδωσε πολλές λέξεις και φράσεις στην ελληνική γλώσσα.

Τα κάστρα ήταν η ασφάλεια των κάτοικων, η διαμονή των φεουδαρχών, τα ανάκτορα των βασιλέων τώρα πια είναι τουριστικά αξιοθέατα. Όμως, σαν κομμάτι του κοινωνικού βίου, έδωσαν και πολλή τροφή για το ΑΕΝΑΟΝ που ασχολείται με τη γλώσσα και την λαογραφία.

Φράσεις, παροιμίες, ετυμολογίες, ξενόγλωσσες μεταφράσεις, συνώνυμα για τα μαλλιά.
Τι ειναι η μαντέκα, το μαλε βρασι,  τα μαλλοκέφαλα, ποσο παει το μαλί ,το μαλλί  της γριάς και της τρελλης τα μαλλιά ,και πολλά αλλα. Αρπαξτε την ευκαιρια απο τα μαλλιά.

Με το δημοσίευμα αυτό αναφερόμαστε στον Άγιο Νικόλαο τον Νέο (ἐν Βουνένῃ) και καταθέτουμε ετυμολογικές προτάσεις για τα τοπωνύμια Βούνενα και Τίρναβος (Τύρναβος).

(Through this paper we refer to Saint Nicholas the New (at Vounena) and we submit etymological suggestions for the toponyms (placenames / nomina loci) Vounena and Tirnavos/Tyrnavos.)

Λίγα στοιχεία για τον ναό των Αγίων Ταξιαρχών στο Ελάφι (Λοζέστι) Καλαμπάκας καθώς και για την ετυμολόγηση του τοπωνυμίου Λοζέστι.

In this paper the reader will be able to read some information about the church of the Holy Taxiarchs in Elafi (Lozesti) of Kalabaka as well as about the etymology of the toponym Lozesti.

ΣΥΝΤΟΜΗ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΒΡΟΤΗΤΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΘΗΛΕΩΝ
Η φράση λέγονταν από τον συνοδό μιας κύριας όταν αυτή επρόκειτο να ανέβει μια σκάλα, ἤ να ανέβει σε μια άμαξα. Τότε ο κίνδυνος να πέσει πατώντας την ουρά του φορέματος ήταν μεγάλος. Ο καβαλιέρος ήταν από πίσω για τη συγκρατήσει.
Με τον καιρό άρχισε να λέγεται και όταν η κυρία έμπαινε ἤ  έβγαινε από μια πόρτα.

Ο Σταύρος Σπυρώνης πραγματεύεται το θέμα τών τουρκικών καταλοίπων στην ελληνική γλώσσα. Φέρει στην επιφάνεια το γλωσσικό μας μπέρδεμα με τα τουρκικά στην καθημερινή μας ομιλία, με τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, και είναι τουρκικές. Πρόκειται για 2.500 τουρκικές λέξειςκαι πάνω από 7.000 επώνυμα με τουρκική θεματική ρίζα, καθώς και απροσδιορίστου αριθμού τοπωνυμίων με τουρκική θεματική ρίζα.

Laboremus! Ας εργαζόμεθα. Μια λέξη-προτροπή που σήμερα είναι κάτι παραπάνω από επίκαιρη. Ας παράγουμε έργο! Όχι ας δανειζόμεθα, όχι ας επιδοτούμεθα! Το εργάζομαι σημαίνει παράγω έργο, και όχι απασχολούμαι δηλαδή απλώς δεν χαζολογώ, βρίσκω κάτι να κάνω. Υπουργείο εργασίας θέλουμε και όχι υπουργείο απασχόλησης. Η απασχόληση κρύβει την αργομισθία μέσα της.Ξεκινώ λοιπόν στην ερμηνεία λέξεων και φράσεων με αυτό το θέμα.

Εν όψει των εκλογών η πολεμική ορολογία έρχεται στην επικαιρότητα. Εκφέρονται ακραίες απόψεις,  εξτρεμιστικά σχέδια, προσπαθούμε εις μάτην να μην φτάσουμε στα άκρα. Κάποιοι ευρίσκονται επί των επάλξεων. Άκρα δεξιά και άκρα αριστερά ανταλλάσσουν  ύβρεις και μομφές. Κάποιες ακραίες ατάκες αποτελούν το άκρον άωτον της πολιτικής μυωπίας. Παραθέτω ένα σχετικό λήμμα από το Λεξικό των άκρων.

Το επώνυμο Τσiπρας τραβάει ιδιαίτερα σήμερα την προσοχή μας. Έχουμε πικράν πείραν από τα σχετικά επώνυμα Βαρουφάκης (από το μπαρούφα γαλλικό barouf  αυτός που κάνει εκκωφαντικό θόρυβο) , Λαφαζάνης (από το λαφαζάν τουρκικό  lafazan = magpie, gaz bag ελληνιστί φαφλατάς αερολὀγος, ασκί φουσκωμένο με αέρα, καυχησιάρης, πολυλογάς, φλύαρος )145.  Το Τσίπρας απαλύνει κάπως τα πράγματα. Παρακάτω αναπτύσσονται διάφορα πλάνα ετυμολογίας.

Η πρώτη περίοδος του εορταστικού αναβρασμού πέρασε. Καιρός να μιλήσουμε για κάτι ελαφρύ αλλά δυστυχώς ευθραύστο. Πάσχα έρχεται … ἤ μήπως βιάζομαι; Το αβγό είναι ιδιαζόντως εύθραυστο και ευαίσθητο. Ρίχνοντας αβγά σε πολιτικά πρόσωπα επιδιώκουμε να τους υπενθυμίσουμε αυτή την ευαισθησία που τόσο τους λείπει.

Η εργολαβία είναι η επαγγελματική απασχόληση του εργολάβου. Δουλεία απολύτως νόμιμη,  αλλά  άμεσα σχετιζόμενη με την παρανόμια. Η εργολαβία όμως είχε και μια άλλη σημασία που σύμφωνα με την τότε νομοθεσία ήταν παράνομη, κατά την θρησκεία δε ανήθικη και κοινωνικά αξιοκατάκριτη. Έχει σχέση με το φλερτ.

Ο ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΓΛΥΚΟ. ΔΕΝ ΣΤΟΙΧΙΖΕΙ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ ΟΣΟ Ο ΠΡΑΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΠΛΗΡΩΝΟΥΜΕ ΓΙ ΑΥΤΟΝ ΤΑ ΜΑΛΛΟΚΕΦΑΛΑ ΜΑΣ.

Πασίγνωστα τα τρία κακά της μοίρας μας πυρ, γυνή και θάλασσα. Ιδιαίτερα η φλογερή γυνή που είναι «φωτιά και λάβρα», αλλά σήμερα πιο πολύ προσέχουμε τις τιμές των αγαθών που είναι κι αυτές «φωτιά και λάβρα». Και η μεν φωτιά γνωστή, η λάβρα όμως μπλέκει σε ένα ατέρμον γαϊτανάκι από συνώνυμα, ομόηχα και συγγενικά από τον Όμηρο μέχρι τη σημερινή σλανγκ. Αυτά προσπαθεί να αναλύσει η μελέτη μου αυτή.