σχολικά εγχειριδια

The reception of Classical Antiquity in Modern Greek culture is a complex phenomenon, full of nuances, emotions, and ideology. One important aspect of this reception has to do with perceptions of national identity and self-definition. A no less challenging topic, a part of which will be addressed in this chapter, is how Ancient Greek myth and Mycenaean civilization fit into this complex mosaic. Ancient Greek myth permeates many elements of Modern Greek culture; it is most famously employed in poetry, but is in fact deeply felt in almost all spheres of life. Because myths are detached from the "here and now", they are often thought to convey general truths. However, because myths remain culturally relevant, they are also a product of their time. Myths are hence both stable and changeable, both traditional and innovative. And so is their reception. In what ways may the retelling of an Ancient Greek myth convey notions of Modern Greek national self-definition? What is the role of the Homeric epics? And how might the Mycenaean world, caught in between the heroic and early historical times, fit into the grand narrative of Hellenism, especially since Linear B was deciphered as a syllabic script of an early Greek language less than seventy years ago?

Αρκετές φορές στο πρόσφατο παρελθόν η έκταση που καταλαμβάνει η Επανάσταση του 1821 στα σχολικά εγχειρίδια του μαθήματος της ιστορίας έχει γίνει αντικείμενο δημοσίου διαλόγου και επιστημονικών ή επιστημονικοφανών μελετών. Ιδίως, με αφορμή την έκδοση το 2012 του νέου βιβλίου Ιστορίας της Στ´Δημοτικού η συζήτηση επανήλθε στο προσκήνιο με κάποιους να διαμαρτύρονται για την έκταση που καταλαμβάνει στο σχετικό εγχειρίδιο η δεκαετία της Επανάστασης θεωρώντας την υπερβολικά μεγάλη με το επιχείρημα ότι περίπου ίδιως αριθμός σελίδων αφιερώνεται στην προηγούμενη ενότητα του βιβλίου, την περίοδο της Τουρκοκρατίας η οποία διήρκεσε περίπου 400 χρόνια. Στην ανακοίνωσή μας θα δείξουμε το ανιστορικό της σχετικής προσέγγισης παραθέτοντας παραδείγματα από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία, ώστε να γίνει σαφές ότι υπάρχουν γεγονότα πολυδύναμα, γεγονότα των οποίων η εμβέλεια φτάνει πολύ πέρα από την ιστορική στιγμή στην οποία εκτυλίσσονται. Ἀλλα πάλι απλώνονται σε πολλές δεκαετίες ή και αιώνες χωρίς όμως να έχουν την κεφαλαιώδη σημασία των πρώτων. Η Επανάσταση του 1821, το καταστατικό αυτό γεγονός του Νέου Ελληνισμού, ανήκει αναμφίλεκτα στην πρώτη κατηγορία στα γεγονότα που χρήζουν πλέριας περιγραφής, ανάλυσης, εμβάθυνσης και ερμηνείας.

Η μελέτη αυτή περιγράφει με συντομία τη θεωρία των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης (ΠΤΝ) του Howard Gardner, η οποία υποστηρίζει τη θέση ότι η νοημοσύνη δεν είναι μονοδιάστατη και ενιαία –όπως αποτυπώνεται με τη μέτρηση του Δείκτη Νοημοσύνης (στα IQ tests) – αλλά συνίσταται από τουλάχιστον οκτώ διακριτούς Τύπους Νοημοσύνης (ΤΝ), καθιστώντας το άτομο μοναδικό μέσα στον πλουραλισμό των ικανοτήτων του. Δεδομένων των νομικών πλαισίων της χώρας μας για «ολόπλευρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων των μαθητών» αναμένεται ότι τα γνωστικά περιεχόμενα του προγράμματος σπουδών και οι δραστηριότητες που περιέχονται στα σχολικά εγχειρίδια θα είναι «πολυτροπικά», έτσι ώστε μέσω αυτών να διευκολύνονται οι εκπαιδευτικοί να καλλιεργούν το σύνολο των πολλαπλών διαστάσεων ανάπτυξης των μαθητών τους. Με βάση την ανωτέρω προσέγγιση διεξήχθη μια μελέτη ανάλυσης περιεχομένου σε επιλεγμένα σχολικά εγχειρίδια του προγράμματος σπουδών, προκειμένου να εξεταστεί πόσο «ευφυή» είναι τα σχολικά βιβλία και ποιοι ΤΝ αναδεικνύονται σε αυτά. Στο εν λόγω πλαίσιο, η παρούσα μελέτη διερευνά τον τρόπο με τον οποίο εκπροσωπούνται και προωθούνται οι οκτώ ΤΝ του Gardner σε επιλεγμένα σχολικά εγχειρίδια τάξεων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης –της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Ιστορίας, τόσο στα βιβλία του μαθητή όσο και στα τετράδια εργασιών. Η ανάλυση αποκάλυψε ότι οι δραστηριότητες των παραπάνω εγχειριδίων δεν καλλιεργούν τους πολλαπλούς ΤΝ, ώστε να καλύπτουν σφαιρικά τις ανάγκες ανάπτυξης όλων των μαθητών. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι μόνο οι μαθητές που παρουσιάζουν το πλεονέκτημα να έχουν ευχέρεια σε συγκεκριμένους ΤΝ –π.χ. στη Γλωσσική και στη Λογικομαθηματική Νοημοσύνη– θα είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν με επιτυχία στις δραστηριότητες των εγχειριδίων που αναλύονται. Άλλο βασικό εύρημα της μελέτης αποτελεί η αποκάλυψη ότι οι δύο αυτοί ΤΝ κυριαρχούν σε όλα τα σχολικά εγχειρίδια που εξετάζονται, καθώς πουθενά οι ΠΤΝ δεν αναπτύσσονται σε όλο το φάσμα τους (8 ΤΝ) με εξαίρεση την κυρίαρχη παρουσία της Γλωσσικής και Λογικομαθηματικής Νοημοσύνης. Παρόμοια ευρήματα έχουν διαπιστωθεί σε προηγούμενες σχετικές μελέτες προγραμμάτων σπουδών και σχολικών εγχειριδίων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Συνιστάται, επομένως, κατά την υποχρεωτική εκπαίδευση να καλλιεργείται όλο το εύρος των ΤΝ στα σχολικά εγχειρίδια και τις δραστηριότητές των μαθητών, μέσω της πολλαπλής αναπαράστασης του διδακτικού περιεχομένου και των κατάλληλων στρατηγικών διδασκαλίας, καθώς και μέσω της ισότιμης ενεργοποίησης των «πυλών εισόδου» όλων των ΤΝ, όπως προτείνεται από τον ιδρυτή της θεωρίας, Howard Gardner.

Η δημοσίευση αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει τη διαδρομή που ακολούθησε η έρευνα για τα φύλα στη σχολική ιστοριογραφία, είναι με άλλα λόγια ένα είδος state of the art της έμφυλης εικόνας των σχολικών εγχειριδίων ιστορίας έτσι όπως αυτή αναπαραστάθηκε μέσα από σχετικές μελέτες και έρευνες από τη δεκαετία του 1970 και εξής.

Το άρθρο παρουσιάζει την αφήγηση της Ελληνικής Επανάστασης μέσα από τα σχολικά βιβλία Ιστορίας της Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας (1878-1960) και πώς η εξιστόρηση αυτή αναπαρήγαγε την εθνική ενωτική ιδεολογία και καλλιεργούσε στους Έλληνες μαθητές του νησιού αξίες, πρότυπα και συμπεριφορές, διαμορφώνοντας έτσι την εθνική συνείδησή τους και υπηρετώντας το τελευταίο αλυτρωτικό κίνημα του Ελληνισμού.

Το άρθρο παρουσιάζει την αφήγηση της Ελληνικής Επανάστασης μέσα από τα σχολικά βιβλία Ιστορίας της Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας (1878-1960) και πώς η εξιστόρηση αυτή αναπαρήγαγε την εθνική ενωτική ιδεολογία και καλλιεργούσε στους Έλληνες μαθητές του νησιού αξίες, πρότυπα και συμπεριφορές, διαμορφώνοντας έτσι την εθνική συνείδησή τους και υπηρετώντας το τελευταίο αλυτρωτικό κίνημα του Ελληνισμού.

Η πολυπολιτισμική πολυμορφία των σχολικών τάξεων επιτάσσει την εφαρμογή της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης έτσι ώστε να διασφαλίζονται η κοινωνική συνοχή, η
διαπολιτισμική επικοινωνία, τα ανθρώπινα δικαιώματα στις κοινωνίες. Σημαντικός
παράγοντας επικοινωνίας αποτελεί και η γλώσσα, η οποία μάλιστα είναι το πρωτεύον
διδακτικό αντικείμενο στο ελληνικό γενικό δημοτικό σχολείο αφού διδάσκεται
περισσότερες ώρες με βάση το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Στην παρούσα μελέτη
διερευνήθηκαν οι αναπαραστάσεις της εθνοπολιτισμικής ετερότητας στα γλωσσικά
σχολικά εγχειρίδια της Γ΄ τάξης του δημοτικού σχολείου, ώστε να διαπιστωθεί αν το
περιεχόμενό τους ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης,
προάγοντας τον σεβασμό στην ετερότητα, τη διαπολιτισμική επικοινωνία και την
αλληλεγγύη ανάμεσα στους πολίτες και τους λαούς. Τα δεδομένα έδειξαν ότι υπάρχουν
διαπολιτισμικές αναφορές στα σχολικά βιβλία οι οποίες, ωστόσο, δεν είναι απαραίτητα
ικανές να εκπληρώσουν τους στόχους της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης για το σύνολο του
μαθητικού δυναμικού, καθώς οι περισσότερες αναφορές είναι ουδέτερες και στοχεύουν
στη γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, κυρίως αναπτυσσόμενων περιοχών του πλανήτη.
Δεδομένης της μεταβλητότητας της κοινωνικής σύνθεσης, λόγω μετακινήσεων
πληθυσμών, και της εξέλιξης των επιστημών αγωγής και της γλωσσολογίας, προτείνουμε
την επικαιροποίηση των σχολικών βιβλίων στη βάση των σύγχρονων απαιτήσεων και
συνθηκών, είτε με μερική βελτίωσή τους είτε με πλήρη αντικατάστασή τους από νέα.