Ahîyân-ı Rûm; Ahîler, zanaatkâr sınıfı

Özü ve esası ahlak ve fazilet olan Ahilik, bu dünyada insanı “yaratılmışların en şereflisi” olarak görmek istemekte ve onun eğitiminde de bunu esas almaktadır. Sanat, gündüz iş yerlerinde usta-çırak ilişkisi ve kardeşlik ruhuna dayalı olarak ele alınmakta; ahlak eğitimi de akşamları Ahi zaviyelerinde verilmektedir. Ahilerin uyması gereken kuralları belirleyen eserlere Fütüvvetname denir. Arapça “fetâ” kelimesinden türetilen bir sıfat olan fütüvvet; yiğitlik, delikanlılık, cömertlik, fedakârlık ve diğerkâmlık (altruizm) gibi anlamlar taşıyan İslami bir kavramdır. Bu özelliklere sahip; Ahilik teşkilatı mensupları aklın ve bilimin ışığında dürüst, misafirperver, iyiliksever ve alçak gönüllü olmalıdırlar. Bugün insanlığın aradığı ve özlediği insan tipi de bu değil midir?

Ahilik aslında bilindiği üzere, Anadolu Erenlerinden Hacı Bektaş Veli’nin tavsiyesi üzerine Ahi Evran tarafından oluşturulmuş esnaf dayanışma teşkilatının adıdır. Temelde değişik meslek alanlarında olanlar ile yetişecek kişilerin sadece mesleki bakımdan değil aynı zamanda ahlaki yönden de sağlam bireyler olmasını hedefler. Fütüvvet teşkilatı kanalıyla temelleri İslam’ın ilk evrelerine kadar gider. XIII. Yüzyılda Anadolu Selçuklu teşkilat yapısının adeta çöktüğü bir devirde ahiler, şehirlerin yönetimi başta olmak üzere iktisadi ve sosyo-kültürel yapılarının muhafazasını sağlamışlardır. Fatih Döneminde daha çok bir esnaf loncası hüviyetine bürünerek XX. yüzyıl başlarına kadar varlığını sürdürmüştür. Gerek iktisadi hayata bakışı ve gerekse de iktisadi hayatın ahlaki boyutunu problem edinmiş ve bu hususlarda dönemlerinin ruhların dair kaideler vücuda getirmiş olmaları bakımından ahiler/ahilik pek çok bilim insanının ilgi odağı haline gelmiştir. Bu kadar önemli bir teşkilat hakkında kısa zamanda ve bireysel olarak bütüncül çıkarımlar yapabilmek elbette imkânsızdır. Bu nedenle yapılacak her çoklu katılım ile belirlenen eksikliklere dair çalışmalar ahiliğe dair mevcut boşlukları adım adım tamamlayarak bütüncül görünüme kavuşmamıza fırsat verecektir. Bu kadar önemli bir teşkilat hakkında nerelerden ve nasıl bilgiler elde edilebilir? Edinilen bilgiler nasıl değerlendirilir? Şeklindeki sorular eksenindeki bazı gayretleri içeren bu çalışma; temelde Sivas, Amasya, Tokat ve Yozgat Bölgelerinde XVI. yüzyıla ait tahrir  defterlerinde tesadüf edinilen “ahi” kelimesi merkezli bir çalışma denemesindir. Bu sayede bir ahi zaviyesinden tutun ki, geliri zaviyeye aktarılan köylerin yanında onomastik olarak nüfusunda ahi isim veya ön ismi bulunan kişi adlarına dair çok geniş bir bakış acısı dâhilîden çalışma yürütülecektir. Bu itibarla başta “Evkaf-ı Rum” olmak üzere “Sivas, Çorum” livaları tahrir defterleri taranarak elde edilen bilgiler yukarıdaki problemler ekseninde izah edilecektir.

Ahilik XIII. asırda Anadolu coğrafyasında iktisadî renge sahip tasavvufî bir örgütlenmedir. Temel zeminin tasavvuf olması ahileri birbirine bağlayan ana unsurların iktisat-menfaat değil tasavvuf-ahlak konulu olmasından anlaşılmaktadır. Ahilik hareketi, Osmanlı dönemiyle birlikte iktisadî alan ile sınırlanmaya başlamış ve Fatih devriyle de bu durum netleşmiştir. Ahiliğin iktisadî açıdan Ülgener’in ifadesiyle değişime direnen yönünün olumsuz tesirler bıraktığı söylenebilir. Bunu îsâr kavramıyla örneklemek de mümkündür. “Kendi ihtiyacı varken bile kardeşini tercih etmek” manasına gelen îsâr, yatırım için ayrılmış enstrumanların bunun için bir planlama yapmamış veya yapamamış kimlere finansman transferi manasına gelecektir. Bu durumda, bir esnafın zihninde her zaman böyle bir tedarik yönteminin var olmasının, daha önceden planlama yapma ve tedbir almasında rehavete sebep olmayacağı kesin değildir. Ayrıca bir esnafın günlük maişetini teminden sonra “dünya malına tamah etmeyerek” iş yerini kapatmaya meyilli olması zihniyet olarak durağanlığa kafi derecede işaret eder. Müslüman’ın dünyadan nasibinin bir kefen olduğu yönündeki edebiyatı da bu meyanda sayabiliriz. Gerek örgütlenme modelinin mistik yapısı gerekse zihniyet kodlarının reel iktisadî zemine dayanmaması “ideal model” olarak karşımıza çıkan ahiliğin bazı iktisadî bir problemlere kaynaklık ettiği söylenebilir. Her ne kadar iktisat ahlakı, İslam geleneğinde yoğrulmuş olsa da insan var olduğundan beri iktisadın, ahlakî telkinlere göre değil fıkhî gerçeklere göre şekillendiği açıktır. Dolayısıyla ahilik tedkik edilirken onun, fıkhın bireyselliğine hele de siyasetin kuşatıcılığına göz kırpan bir gerçekliğinin olduğu unutulmamalıdır. Bütün bunlar göz önüne alındığında ahiliğin ancak kendi şartlarında sürdürülebilir bir iktisadî standart sunduğu söylenebilir. Bu çerçevede mantık ilmine göre söylemek lazımsa ahilik, mahiyeti kaygı; hüviyeti, seçkinci; keyfiyeti, takyîdî mana olan bir tasavvurât dünyasına sahiptir. Tasdîkât bahsinde bu zihniyet paradigmasında hâkim unsur, nass (dokunulmaz önermeler) ve kullandığı sanat, hitabet iken, gösterdiği refleks savunma-değesiz bulma; dil de şeklî ve kazuistiktir. Bütün bunlar ihtisab kanunnameleri de dikkate alındığında iktisadî bakımdan zahirî zihniyet paradigmasına işaret etmektedir. Kısaca ahiliği bir zihniyet olarak tanımladığımızda ilerlemeci ve geliştirici değil ama değişimden yana kaygılı; geleneği koruyucu ve sürdürücü bir iktisadî işleve sahip olduğu rahatlıkla görülür. Keza mevcut ilkeler ve uygulamalar savunulurken mevcudun dışındakiler değersiz bulunur. Bu bildiride yukarıda kullanılan kavramlar detaylandırılarak ahiliğin zihniyet kodları tartışmaya açılacak ve onun örgütlenme modeli ile iktisadî tavrı arasındaki ilişki müzakere edilecektir.  Anahtar Sözcükler: Ahilik, Osmanlı Şehri, Osmanlı Düşüncesi, Zihniyet.

Abstract
The Akhism is a mystical organization with an economicreputation in the Anatolian geography in the 13th. century. TheAkhism’s movement area began to be confined to theeconomic field with the Ottoman period and this situationbecame clear with the Fatih Sultan Mehmed period. Akhismhad left some negative effects on economic from the point of resistence. Moreover, the tendency of a tradesman to close his job after his daily winnings by “not desiring with the world’sgoods” is point to mental stability. The mystical structure of the organizational model and the fact that mentality codesnon-relying on the real economic scale, have led to a certainsource of economic problems. It is obvious that since man has existed, economics has been shaped according to legal facts, not according to moral indulgences. When all of this is takeninto consideration, it can be said that akhism provides a sustainable economic standard in its own terms. In thisframework if we say according to the classical Islamic logic, akhism’s nature is anxiety; identity, elitist; circumstance, limitational meaning in the tasawwurât world. In the tasdîqâtsubject its dominant element is nass (dogmatism); art, rhetoricand its reflex is defence and floccinaucinihilipilification. Finally the language is formal and casuisticts. When we define it as a mentality it is not progressive and developmental but anxious to change and protective the tradition. While existingprinciples and practices are advocated, those outside are not worthy. In this declaration, the concepts used above will be elaborated and the codes of the mentality in akhism will be discussed and the relation between its organizational model and economic attitude will be negotiated. Keywords: Akhism, Ottoman City, Ottoman Thought, Mentality

OSMANLI KURULUŞ DÖNEMİ ÇERÇEVESİNDE; AHİLİK TEŞKİLATININ MARMARA VE KOCAELİ BÖLGESİ FETİHLERİNDEKİ ROLLERİ

ÖZET VE GİRİŞ
Osmanlı Beyliği ve Devleti’nin kuruluşunda, ilk fetihlerde, devlet teşkilatının oluşumu ve gelişiminde Ahiler veya Ahi Teşkilatı’nın gösterdiği çabalar, oynadıkları roller konusu yıllardır belirsizliğini koruyan, üzerinde yoğun tartışmalar yapılan ve günümüzde bile tam anlamıyla açığa kavuşturulamayan bir meseledir.
Osmanlı Kuruluş devrinin en önemli kaynağı olan Aşıkpaşazade’nin, Anadolu’yu şekillendiren ve İslamlaştıran gruplar olarak belirttiği dört sınıf veya cemaatten birisi, aşağıda ayrıntılı olarak üzerinde duracağımız üzere; “Âhiyân-ı Rum”dur. Paul Wittek’ten Fuat Köprülü’ye, Ömer Lütfi Barkan’dan Halil İnalcık, Ahmet Yaşar Ocak ve Mikail Bayram’a kadar birçok tarihçi Osmanlı Kuruluş Dönemi’ni ayrıntılarıyla ele alan çok önemli çalışmalar yapmış olmalarına rağmen, Ahilerin söz konusu dönemde oynadıkları aktif roller konusununda araştırılması gereken birçok hususun olduğu da bir gerçektir.
Kuşkusuz bunun en önemli sebebi döneme ait arşiv vesikaları ve yazmaların çok sınırlı olması, birkaç kitabe ve vakfiye dışında fikir yürütmeye yatecek kadar yeterli malzemenin olmamasıdır. Öyle ki; konunun uzmanı bazı tarihçiler bile Şeyh Edabalı’nın kimliği, şahsiyeti, tarikatı konusunda kuşku içinde, çelişkili tesbitler yapmaktadır. Kaynakların birçoğunda: “Ahi Şeyhi ve Osman Gazi’nin kayın pederi” olarak kaydedilen Şey Edebalı’nın yaşayıp yaşamadığı bile meçhuldür (Halil İnalcık’ın Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü’nde 1994-2006 yılı seminer derslerinde verdiği bilgilere göre). Yine Hoca’ya göre (yaşadıysa bile NG) bir Vefai şeyhidir. Aynı şekilde Ertuğrul Gazi, babası Süleyman Şah, Hayme Ana ve ilk dönemin diğer önemli şahsiyetleri hakkında da birbiriyle çelişkili rivayetler olduğu da bir gerçektir. O nedenle, özellikle son yıllarda Osmanlı’nın Kuruluş Dönemi ayrı bir problem veya aydınlatılması gereken bir muamma gibi ele alınmakta, bilimsel toplantılarda tartışılmaktadır.
Şeyh Edabalı’nın yaşayıp yaşamadığı bile tartışma konusu olursa, onun etrafında mükemmel bir teşkilat halinde toplanan, fetihlerde ve devletin kuluşunda aktif rol oynayan ahiler hakkında neler söylenebilir? Elimizdeki en önemli kaynaklardan birisi olan Aşıkpaşazade ki, -Fuat Köprülü’ye göre; “Aşıkpaşazade doğruyu yanlışı karıştıran cahil adamın birisidir”. İnalcık’a göre çok dikkatli incelenmeli ve her dediği ciddiye alınmamalıdır- Kaynakların sınırlı olmasına bu tür zorluklar da eklenince Osmanlı’nın kuruluş döneminin, doğru ve objektif bir biçimde aydınlatılması daha da sorunlu bir hale
        * Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, SBBF Tarih Bölümü, e-mail: ngok@konya.edu.tr
353
dönmektedir.
Özetlemek gerekirse; bu konudaki tartışmalara nihayet vermek için olmasa bile, farklı bir bakış açısı ve yeni tartışmalara zemin oluşturması açısından, elimizdeki az sayıda vesika, kitabe ve yazmaların yanında, çağdaş Arap ve Yunan kaynaklarını, ahiler merkezli olarak bir kez daha dikkatle incelenmesi gerektiğini düşünüyorum. Bursa’nın surlarına bayrak diken Orhan Gazi’nin yoldaşı Ahi Hasan’dan, Evliya Çelebi’nin şefaat ve seyahat rüyasını gördüğü Ahi Çelebi Cami’nin banisi Ahi Ahmet Çelebi’ye kadar Osmanlı ve Ahiler konusunda daha yapılacak çok iş, Anka-i Maşrık1‘tan Ahi Evran, Hacı Bektaş ve Şeyh Edebalı’ya kadar daha söylenecek çok söz vardır. Kuşkusuz bu araştırmalar Alp, Gazi ve Ahi kavramlarının daha net ve belirgin hale gelmesine de yardımcı olacaktır.
——
FROM THE OTTOMAN ESTABLISHMENT PERIOD;  THE ROLES OF THE AHIHIC ORGANIZATION IN THE CONVENTIONS OF MARMARA AND KOCAELI REGION

SUMMARY AND INTRODUCTION
The efforts of the Ahiler or Ahi Organization in the establishment of the Ottoman Principality and the State, in the first conquests, in the formation and development of the state organization, have remained uncertain for many years, have been intense discussions and cannot be fully revealed even today.
As one of the four classes or communities that Aşıkpaşazade, the most important source of the Ottoman foundation era, designated as groups that shaped and Islamized Anatolia, as we will elaborate below;  It is “iyhiyân-ı Rum”.  Although many historians, from Paul Wittek to Fuat Köprülü, Ömer Lütfi Barkan to Halil İnalcık, Ahmet Yaşar Ocak and Mikail Bayram, have done very important studies that dealt with the Ottoman Establishment period in detail, the active roles of the Ahis in that period  It is a fact that there are many issues that need to be investigated.
Undoubtedly, the most important reason for this is that archive documents and manuscripts of the period are very limited, and there are not enough materials to be able to carry out ideas other than a few inscriptions and charities.  So much so that;  Even some historians who are experts in the subject make conflicting determinations about the identity, personality and cult of Sheikh Edabalı.  In many of the sources: It is unknown even if Şey Edebalı, who was recorded as "Beech Father of Ahi Şeyhi and Osman Gazi", lived (according to the information given by Halil İnalcık at Bilkent University Department of History in 1994-2006).  According to Hodja (NG, even if he lived) he is a Vefai sheikh.  Likewise, it is a fact that there are conflicting narrations about Ertuğrul Gazi, his father Süleyman Şah, Hayme Ana and other important figures of the first period.  For this reason, Establishment Period of the Ottoman Empire, especially in recent years, is considered as a separate problem or an enigma that needs clarification and is discussed in scientific meetings.
Even if Sheikh Edabalı's life is a matter of debate, what can be said about the ahis, who gathered in a perfect organization around him, who played an active role in conquests and in the clan of the state?  One of the most important resources we have, Aşıkpaşazade, according to -Fuat Köprülü;  “Aşıkpaşazade is one of the ignorant man who confuses truth and wrong”.  According to İnalcık, it should be examined very carefully and everything it should not be taken seriously - When such difficulties are added to the limited resources, it is even more problematic to illuminate the foundation period of the Ottoman Empire correctly and objectively.
          * Assoc.  Prof., Necmettin Erbakan University, Department of History, SBBF, e-mail: ngok@konya.edu.tr
  353
Rotates.
To summarize;  I think that, even if not to give the discussions on this subject at the end, it is necessary to examine the contemporary Arab and Greek sources carefully, again, in the center of the ahis, in addition to the few documents, inscriptions and writings we have.  From the companion of Orhan Gazi, who sewed a flag to the walls of Bursa, to Ahi Ahmet Çelebi, the head of the Ahi Çelebi Mosque where Evliya Çelebi had the dream of intercession, much more work will be done about the Ottomans and the Ahis. Anka-i Maşrık1  There is a lot more to say from Ahi Evran, Hacı Bektaş and Şeyh Edebalı.  Undoubtedly, these researches will also help to make the concepts of Alp, Gazi and Ahi.