Arşiv Belgeleri

Bir şehrin tarihini yazmak, bir milletin tarihini yazmakla eşdeğerdedir. Bir insanın, bir milletin doğuşu, gelişmesi ve ölümü gibi şehirlerinde doğuşu, gelişmesi ve ölümü vardır. Bu bakımdan bir şehrin tarihini yazmak için tarihçinin önce sağlam bir tarih felsefesine, sağlam bir tarih fikrine sahip olması gerekir. Daha sonraki aşamada ise şehir tarihinin belge ve kaynaklarını bilmesi bunlara kolayca ulaşması ve değerlendirmesi gerekir. Şehir tarihcilerinin bu alanda kullanabilecekleri kaynakların neler olduğunu bu kaynaklara ulaşmanın yollarını arşivlerde kütüphanelerde ne gibi çalışmalar yapıldığını bilmelidir.

19. yüzyılda hızlı bir çöküş sürecine giren Osmanlı Devleti’nin yönetici ve aydınları devleti eski görkemine kavuşturmak için
önceliği askerî, iktisadi ve eğitim olmak üzere birçok alanda reformlar yapılmıştır. Ancak bunların içinde hiç kuşkusuz en
önemlisi eğitim alanını kapsayan reformlardır çünkü eğitim bir ülkenin kalkınmışlık seviyesini gösteren unsurların başını
çekmektedir. İlk başta askerî eğitim alanında başlayan bu reformlar daha sonra devlet aydınlarının halkın eğitilmesinin
kaçınılmaz olmasını anlamasıyla beraber imparatorluk coğrafyasında yaşayan tüm halka yayılmaya başlamıştır. 1845 yılında
ilk olarak askerî amaçla kurulan idadiler, 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile daha sivil bir işlev kazanmış ve II.
Abdülhamid döneminde imparatorluk coğrafyasının birçok bölgesinde idadiler kurulmuştur. II. Abdülhamid döneminde
kurulan bu idadilerden biri de Ankara vilayetine bağlı Kırşehir Sancağı’nda açılmıştır.
Bu çalışmada, günümüze ulaşamayan Kırşehir Mekteb-i İdadisi arşivde yer alan belgeler eşliğinde inşa süreci, mimari
detayları ile ele alınarak imparatorluk dâhilinde inşa edilen idadi binaları ile değerlendirmeye tabii tutulmuş ve idadi
binalarının tasarımlarından sorumlu mimarlar hakkında çıkarımlar ve tartışmalar yapılmaya çalışılmıştır

Tarihler 19 Mayıs 2020 yılını gösterdiği bugün milli mücadelenin başlangıcının 101.yılını kutluyor olacağız. Bende bir tarihçi olarak bu günün anısına belgeler ışığında bir makale kaleme almak istedim. Bu doğrultuda makalemi Osmanlı Başbakanlık Arşivinde bulunan belgelerle destekleyerek bilimsel bir boyut kazandırmaya çalıştım.
Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919 öncesi gerçekleştirdiği görüşmeleri ve bu görüşmeler sonucunda kafasında oluşturduğu stratejiyi kısaca anlatmaya çalıştım. Yine Mustafa Kemal’in Samsun’a çıktıktan sonra milli mücadeleyi ve yaşadıkları zorluklara değinerek belgelerle desteklemeye çalıştım. Bu belgelerin hem Osmanlı Türkçesi ile yazılmış hallerini hem de günümüz Türkçesi ile yazılı hallerini makaleme koydum. Ancak Osmanlı Türkçesi ile yazılanlarından bir belge hariç diğer belgelerin hepsini Ek’te belirttim.
Bu sebeple 19 Mayıs 1919’da başlayan bağımsızlık ateşinin 101.yılında bu eseri yeni bir tarihçi olarak yazıp tarihe bir not düşmek istedim.

Anahtar Kelimeler; Mustafa Kemal, Belgeler, Milli Mücadele, Vahdettin

Özet:

1718 Pasarofça Antlaşması’ndan sonra, Sultan III. Ahmed’in saltanatının son 12 yılında sadrâzamlık makâmını elinde bulunduran Nevşehirli Dâmat İbrâhîm Paşa, kaptan-ı deryâ Mustafa Paşa, Mehmed Kethüdâ ve daha pek çok devlet adamının katliyle sonuçlanan 1730 isyânı; Osmanlı tarihinin hâlâ karanlıkta kalan ve yeni belge ve kronikler ışığında aydınlatılmayı bekleyen olaylarından birisidir. Patrona Halil, Muslı Beşe, Kara Ali ve Mehmed Ağa’nın ihtilâlî bir yönetimle Devlet-i ‘aliyye’nin pâyitahtı İstanbul’u zulümle kasıp kavurdukları, devrin pâdişâhını tahttan indirip yerine Sultan I. Mahmud’u oturttukları, saray çevresini baskı ve kontrol altında tuttukları bu süreçte; zorbalar gasp, hırsızlık ve rüşvetle istedikleri devlet makamlarını ve toprakları kendi taraftarlarına verir olmuş; yıkılan kasırlar, köşkler ve bitmek bilmeyen baskın ve yağmalar yüzünden İstanbul’un önemli bir kısmı târumâr olmuştu.

Bu bildiride; hakkında birkaç kronik ve belge dışında fazla bir tarihî materyale rastlanmayan bu vak‘a ve onu takip eden süreçteki diğer iki isyan hakkında, şimdiye kadar bilinmeyen ve neşredilmeyen Mühimme kayıtları, masraf kayıtları, Patrona ve ekibinin gasp ve yolsuzluklarına ilişkin telhisler ve arzlar, önemli devlet ricâlinin Hazîne’ye aktarılan eşyâ ve taahhütlerine ilişkin muhallefât ve borç tutanakları, ikinci zorba vak‘asına ilişkin mektuplar ve çağdaş kayıtlarla, isyana tanık olmuş bir görgü şâhidinin yazdığı kısa bir kronik ilk kez tanıtılarak; bu belgelerin ve çağdaş kroniğin isyanın bilinmeyen yönlerini ve Osmanlı pâyitahtına etkilerini aydınlatmadaki önemi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:  Patrona, İstanbul, Topkapı Sarayı, isyan, belgeler, kronikler.

Tarihçi ve araştırmacıların en sağlam kaynaklarından biri vesikalar/belgeler olduğuna göre, bir vesikanın teknik ve muhteva incelenmesi yapılmadan yazılan tarih, araştırmacıları, şu tehlikeli sonuçlara götürebiliyor: Tarihte olmayan bir vak’anın sanki olduğu yanılgısı veya tarihte olan bir vak’anın sanki olmadığı yanılgısı. Bu değerlendirme ve bakış açısı doğrultusunda, Atatürk dönemi, özellikle Mustafa Kemal Atatürk’ün dış politikasını ilgilendiren bir konuda Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 20/8/1937, B.C.A., Dos. 438A25, F.Kod.30.10.0.0, Y.No.266.793.25. nolu dosyada bulunan ve Atatürk’ün dış politikası açısından tarih ve muhteva tutarsızlığı olan bir belgenin, örnekleri tespit edildiği üzere tarih yazımında ve yorumunda, akademik kongrelerde, sempozyumlarda, paneller ve konferanslarda, resmî ve sivil ilmî ve kültürel faaliyetlerde ve medyada zaman ve muhteva olarak yanlış ele alındığı, kullanıldığı ve yorumlandığı, bu yanlış kullanma ve yorumlamanın da belgenin kendisinden kaynaklanmakla beraber, tarihçi/araştırmacı ve okuyucuyu yanılttığı tespit edilmiştir. Bu durum karşısında, tarih yazıcılarının ve yorumcularının tarih yazımı sürecinde arşiv belgelerine nasıl yaklaşması, nasıl ele alıp değerlendirmesi hususunun dikkatlere sunulması gereği duyulmuştur.