DİVAN

ÖZET
Suç ve günah işlemek insanlığın bir gerçeğidir. Suçsuz bir dünya tahayyül etmek mümkündür, ancak bunun pratiği yoktur. Çünkü insanlık var olduğundan beri suç ve günah işlenmektedir. Dolayısıyla kısmen olarak mümkün olsa bile tamamen suç ve suçludan arındırılmış bir dünya neredeyse imkânsızdır. Bu nedenle olmalı ki, İslam dinî insanı, hiç suç işlemez bir varlık olarak görmemiş, aksine suç işlemenin insanî bir özellik olduğunu söylemiştir. İslam’a göre insan melek değildir, insan sorumlu ve iradesi olan bir varlıktır. Dolayısıyla suç işleme bir noktaya kadar doğal olarak görülmektedir. Aynı şekilde bütün ilahi dinlere göre insan, hem iyilik hem de kötülük yapma temayülüne sahip bir varlıktır. Buna bağlı olarak hemen her toplumda, hata yapan insanın hatasını anlayıp, bundan pişmanlık duyması halinde hatasının affedileceği inancı mevcuttur. Bu yüzden tövbe olgusu toplumlarda önemli bir yer teşkil eder.
Görüldüğü gibi daha çok dinî bir kavram olan tövbe, Klâsik edebiyatta da bir edebî tarz ismi olarak karşımıza çıkmaktadır. İşlenmiş bir günah veya suçtan dolayı pişmanlık duyup, günahın bir daha işlenmeyeceğine dair verilen söz olarak tanımlanan tövbe, içeriği ve amacı gereğince insandan yaratıcıya yönelen bir durumun ifadesidir. Tevbe-nâme de günahların affı için Allah 'a yalvarmak amacıyla yazılmıştır.
Bu çalışmada, edebî tür ve tarzlar üzerine kısa bir değerlendirme yapıldıktan sonra, Klâsik edebiyat sahasında yazılmış dinî tür ve tarzlar üzerinde durulmuştur. Dinî tarzlardan olan Tevbe-nâme hakkında bilgiler verilmiş, Lebîb divanında Tevbe-nâme özelliği taşıyan kaside çeşitli açılardan incelenerek, bu manzumeden hareketle Tevbe-nâme tarzının genel özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tevbe-nâme, Edebî Tür, Edebî Tarz, Lebîb, Klâsik Edebiyat.

ABSTRACT
Committing an illegal act and sins are the realities of human being. Envisaging an innocent world is possible but there isn’t any practice about it. Because mankind has been used to commit and sin since the beginning.  So even it’s partly possible a world is completely without crime and criminal it’s nearly impossible. According to Islamic religion humankind is not an existence that doesn’t commit contrary it said committing is a specialty of humankind. According to Islamic religion humans aren’t angels, human is an existence that takes responsibility and has will. So committing is observed as normal until a point. Likewise according to all Abrahamic religions human has favor propensity and malefaction propensity. Therefore, it’s available that if someone makes mistake and then understand what they did and regrets because of it they believe that their mistake will be forgiven. So repentance fact takes an important place in societies.
As it seen that the repentance is most likely a religious notion, confronts as a literary style in Classical Literature. The repentance that identified as giving promises not to make the same mistake and sins again and it’s status’ expression of facing from human to God as it’s purpose. Tevbe-nâme was written to begging God for mercy on sins.
In this work, insisted on religious genres and styles in the field of Classical literature after a little consideration on literary genre and styles. Information was given about Tevbe-nâme in religious styles, based on this poem it’s tried to define the general features of Tevbe-nâme style by analyzing the ode that has the features of Tevbe-nâme in different perspectives in the Lebîb divan. 
Key Words: Tevbe-nâme, Literary Genre, Literary Styles, Lebîb, Classical Literature.

Rashid al-Din Vatvat, a poet and prose writer of the Khwarezmian court, was one of the most eminent figures in the 12th century AH. His fame and reputation in his lifetime went beyond Khwarazm and most of his contemporary poets such as Adib Sabir, Abd al-Vasi Jabali, Suzani Samarqandi, Seyyed Hasan Ghaznavi, Asir al-Din Akhsikati, Anvari, and Khaqani mentioned him in their poetry. The biographers after him recorded an extensive account of his life and considered him as one of the best panegyric poets of 12th century contemporary to the Khwarezmian. Vatvat’s widespread fame as a high-ranking official of the Khwarezmian court and an eloquent poet aroused the interest of biographers and scribes to attribute other poems of unknown and less important poets to him; poems which are not nearly close to Vatvat’s style of poetry and whose original poets, by investigating some old anthologies, may be identified. This paper highlights inserted poems in Vatvat’s Divan in Nafisi’s critical edition (Tehran, 1960) which is to date the only edition presented to academic assemblies. These poems are not likely to be composed by Vatvat, but since past biographers and scribes attributed it to him, Nafisi inserted them in his critical edition. This study discusses the reasons why the previously mentioned poems are not Vatvat’s and, to the extent possible, mentions the original composers of them. The results of this article can enrich the studies on Vatvat’s poetry and manuscript analysis.

ÖZ Araştırmanın Temelleri: Alaşehirli Kadı Muhammed'in eserinde, edebi kişiliğinin görünümü. Araştırmanın Amacı: Divan'ında Kadı mahlasını kullanan, Alaşehirli olduğunu söyleyen ve hayatı hakkında kaynaklarda çok az bilgi bulunan şairin, eserinden yola çıkarak edebi kişiliğinin ortaya konulması ve hayatı hakkında bilgilerin değerlendirilmesi. Veri Kaynakları: Şairin bilinen tek eseri olan Divan'ı. Ana Tartışma: Bilinen kaynaklarda biyografisi hakkında çok az bilgi bulunan Alaşehirli Kadı Muhammed Efendi'nin hayatı ve edebi kişiliğinin, eserinden hareketle değerlendirilmesi ve eserinde ön plana çıkan tasavvufî kişiliğinin ortaya konulması. Sonuçlar: Mesleği kadılık olan şairin adı, Muhammed, mahlası, " Kadı " dır. Hayatı, Aydın'a (bugün Manisa'ya) bağlı Alaşehir'de geçmiş; orada vefat etmiştir. En belirgin özelliği olarak tasavvufi kişiliği görünmektedir, şiirlerinde sık sık bağlı bulunduğu Halvetîlikten söz eder. Mürettep bir Divan sahibi olan şair, genel hatlarıyla klâsik Türk edebiyatının şiir anlayışını başarılı biçimde yansıtmaktadır. Divan'ında didaktik üslup oldukça belirgindir. ABSTRACT Bases of Research: The aspect of poet's literary character, in Alaşehirli Kadı Muhammed's work. Purpose of Reserch: Examination of poet's literary character departing from his work and evaluation of the data dealing with his life. Poet uses Kadi as his pen name and says he is from Alaşehir. It is very hard to find any information about his life in bibliografical sources. Resourches of Data: The only work of the poet: his Divan Main Discussion: Our main aim is to examine the poet mystical character, his life and Works which is reflected in his Divan. There is very little information about Kadı Muhammed Efendi in bibliographical sources. Conclusions: By profession the poet is a judge (in slamic court) and uses Kadi as his pen name. He lived in village of Alaşehir of Aydın (Today's Manisa) and died there. His significant appearence relys on his mystical character, and he mentions many times the term Halveti in his poems. Having a regular Divan the poet reflects a classical stand in his poems conforming with classical Divan poetry. A didactical writing style is especially catches the reader.

Manouchehri Damghani is one of the famous poets of the 11th century whose divan has been repeatedly corrected in Iran and other countries, although, one of the most well-known and significant corrections to his divan, made by Mohammad Debir Siyaghi, first was published in 1947 and was re-edited in its subsequent editions. Since any handwritten copy of the Manuchehri manuscript has been left, and because of the special style of Manouchehri in composing poems that cannot be found in the work of the others, and also considering his particular attention to the world around, it is very difficult to correct his divan. It has been tried, in present study, to correct some distiches of some copies of Manouchehri's divan on the basis of Debir Siyaghi edition, paying attention to two recent editions of his divan have been done recently: the editions of Habib Yaghmaei (2013) and Saeed Shiri (2016). In addition to the manuscripts used by the correctors, several other handwritings, some of which are older than their manuscripts, are used for corrections have been made in this study. Rhyming rules, syntax, sentences order, other literary requirements and the meaning of distiches have been paid attention by the researchers in addition to the consensus of older handwritten copies.

Many lines of Khaqani’s divan have been misunderstood because of its complexities and nuances as well as the use of whimsical words and words in different semantic contexts. At the same time, this vastness of words and phrases in Khaqani’s poetry caused his divan to be one of the major sources of new words and poetic evidence for ancient lexicologists. Investigators of Khaqani’s divan have occasionally used invalid dictionaries—such as Jahangiri, Borhan, and Majmaolfors—to correct Khaqani’s dubious and controversial lines; therefore they have sometimes misunderstood them. In this study, while looking critically at dictionaries and using evidence from ancient texts, suggestions are put forward to correct three lines of Khaqani’s divan, and it is demonstrated that the word “khoshni” (meaning prostitute) is the result of the erroneous reading of “khonsa” (meaning bisexual) in a few lines of this divan. Unawareness of the meaning of “khonsa” and “mokhannas” is one of the main reasons that has prevented scholars from recognizing the original form of Khaqani’s manuscripts, while paying attention to the correspondences between the words and the phrases contained in the lines and the use of identical themes in the works of Khaqani could be one of the ways of correcting his poems.

İran Edebiyatının en büyük kadın şairlerinden olan Pervîn-i İ'tisâmî, babasının edebiyatçı olması nedeniyle küçük yaşta edebiyatçılarla ve edebiyatla tanışmıştır. Küçük yaşlarda şiirler yazmaya başlamış ve herkesin beğenisini toplamıştır. Şiirlerinin tarzın-dan dönemin meşhur pek çok Fars şairi övgüyle bahsetmiş ve Melik'üş-Şuarâ Bahâr, onun divanına bir mukaddime yazmıştır. Çağdaş döneme ait bir şair olmasına rağmen tarz ve şekil olarak Klasik İran şairlerini taklit etmiş, onların yolundan gitmiş, çok sade bir dil kullanarak anlaşılır ve kulağa hoş gelen şiirler yazmıştır. Sade diliyle beraber semboller kullanarak çok farklı bakış açısıyla derin mesajlar vermiştir. Şiirlerinde irfan, ahlak ve ilim gibi insani değerlere ve konulara değinmekle beraber o dönemde İran'da ve genel olarak sosyal hayatta karşılaşılan problemler üzerinde de durmuştur. Bir bayan şair olarak kadınların toplumdaki yerinin daha ileride olması gerektiğini savunmuş ve anneliğin önemine değinmiştir. Tabiattaki varlıkları konuşturarak ahlaki, sosyal ve siya-si mesajlar vermiştir. Yöneticilerin adil olması gerektiğini, toplumun işçi sınıfının uyan-ması gerektiğini yakınarak belirtmiştir. Tabiattan aldığı bazı semboller şimdiye kadar şi-irlerde hiç kullanılmamıştır. Pervîn hem klasik, hem de çağdaş özellikleri şiirinde bir araya getirmiş bir şairdir. Genç yaşta ölmesine rağmen geride değerli bir divan bırakmış-tır. Farklı ve tatlı üslubuyla çağdaş İran şiirinin kraliçesi ünvanına sahip olmuştur. Bu çalışmada şairin hayatı, edebi yönleri ve şiirlerindeki konular üzerinde durulmaya çalışılacaktır.

Harput, kadim bir kent olarak birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Yörede farklı etnik ve inanç gruplarının yaşaması kültürel olarak çeşitliliğe ve zenginliğe sebep olmuştur. Bu durum yöre müziğine de yansımıştır. Bu çalışma ile Halk Edebiyatındaki Divan ve Gazel türlerinin Elazığ-Harput müziğine nasıl girdiği, yöre müziğindeki icrası ve bu müzikal formların Divan edebiyatıyla ilişkisi ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışma, Elazığ-Harput yöresi ve müziğindeki Divan ve Gazel formunun Divan Edebiyatıyla ilişkisinin ele alınması ile sınırlandırılmıştır. Elazığ-Harput müziği içerisinde yer alan, hem uzun hava türlerinden hem de makamlardan olan Divan’ın ve Gazel’in yöre müziğinde nasıl kullanıldığını tespit etme bağlamında nitel bir çalışmadır. Harput’un önemli bir kültür merkezi olması sebebiyle yörede birçok şair yetişmiştir. Harput’ta yetişen bu şairler, Divan şairlerinden ve şiirlerinden etkilenmişlerdir. Divan, Elazığ-Harput müziğine özgü bir makam olarak da kullanılmaktadır. Bu çalışma kapsamında; YÖK tez veri tabanındaki lisansüstü tezler, kütüphane katalogları, internet birincil ve ikincil kaynaklar, basılı hakemli dergi-makale indeksleri, basılı bibliyografya kitaplarından yararlanarak literatür ve kaynak taraması yapılmıştır.

As an ancient city, Harput has hosted many civilizations. The existence of different ethnic and belief groups in the region has led to cultural diversity and richness. This situation is also reflected in the local music. With this study, it has been tried to reveal how the Divan and Gazel
genres in Folk Literature entered the music of Elazığ-Harput, their performance in the local music and the relationship of these musical forms with Divan literature. The study is limited to dealing with the relation of Divan and Gazel form in Elazığ-Harput region and its music with Divan
Literature. It is a qualitative study in the context of determining how Divan and Gazel, which are both long air types and maqams, are used in local
music in Elazığ-Harput music. Since Harput is an important cultural center, many poets grew up in the region. These poets who grew up in Harput were influenced by Divan poets and their poems. Divan is also used as a maqam specific to Elazığ-Harput music. This scope of work; Literature and
references were searched by making use of graduate theses, library catalogues, internet primary and secondary sources, printed refereed
journal-article indexes, and printed bibliography books in the YÖK thesis database.

Bu çalışma; Ahmed Me’âbî’nin Dîvânı’nından hareketle şairin hayatını, edebî şahsiyetini, şiirlerinin dinî ve tasavvufî tahlilini ve Dîvân’ın tenkitli metninin incelemesi üzerinedir.
Me’âbî, XVIII. yüzyılda yaşamış mutasavvıf bir şairdir. Asıl adı Ahmed’dir. Kaynaklarda doğum tarihi geçmemektedir. Hayatı hakkında kısıtlı bilgiye sahip olduğumuz şair, H. 1213 (M. 1798-99) yılında Girit’in Kandiye şehrinde vebadan dolayı hayatını kaybetmiştir. Şair, Halvetî tarikatına mensup post sahibi bir şeyhtir.
Ahmed Me’âbî’nin tespit edebildiğimiz dört eseri bulunmaktadır. Bunlar; Dîvân, Musaffâ, Terceme-i Ezhârü’l-Akdesiyye ve Hazarâtü’l-Hams Risalesi’dir. Tezimize konu olan Dîvân’ın tek nüshası Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Koleksiyonu Mütefferik Bölümü’nde 08024/02 numarada kayıtlıdır. Çalışmamız bu cilt üzerinden yapılmıştır.
Ahmed Me’âbî’nin Dîvân’ı orta hacimli bir eserdir. Tarafımızdan hazırlanan eser 2 kaside, 136 gazel, 2 murabba, 3 muhammes ve 1 müseddes olmak üzere toplam 144 şiirden meydana gelmiştir. Eserin muhtevasında dinî ve tasavvufî söyleyişin ağırlıkta olduğu görülmektedir.
Eser giriş ve dört ana bölümden meydana gelmektedir. Giriş kısmında XVIII. yüzyılın Osmanlı ve Dîvân şiiri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Ahmed Me’âbî’nin hayatı ve edebî kişiliği hakkında elde edilen bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde Dîvân’ın şekil, ahenk, dil ve üslup özellikleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde Dîvân’ın dinî ve tasavvufî tahlili yapılmıştır. Son bölümde de Dîvân’ın nüsha özellikleri, metnin kuruluşunda dikkat edilen hususlar ve çeviri yazı metni bulunmaktadır.