Eski Çağ Tarihi

Toplumlar açısından çocuk konusu, geleceklerinin belirleyicisi olması nedeniyle son derece önemlidir. Her toplum önlerine çıkacak sorunlarla mücadele edebilecek, sağlıklı, güçlü ve toplumsal devamlılığını sağlayabilecek bir nesil yetiştirme gayretindedir. Her canlı organizma kendi misyonunu tamamladığında, kendinden sonra gelecek olanların daha kolay bir şekilde uyum sağlayabilmesi ve sağlıklı bir şekilde gelişimini tamamlayabilmesi için gerekli olan her şeyi hazırlar ve oluşum sürecinin tamamlanmasını bekler. Bu aynı zamanda içgüdüsel bir davranıştır. Toplumlar da tıpkı canlı organizmalar gibi merak ve sabırla, yerlerini alacak olan bireylerin yetişmesini beklemektedir. Bu değişim döngüsü, insanoğlunun hayatında kendi yavruları vasıtasıyla sağlanmaktadır. İnsan yavrusunun bu kadar önemli olmasının en önemli sebeplerinden birisi de (belki de), medeniyetlerin veya daha geniş bir ifade ile insanlığın bir adım öteye taşınabilmesinin baş aktörü olmasıdır. Çocuğun ve çocukluk döneminin doğru bir şekilde tanımlanması ve anlaşılması, tarihsel süreç içerisinde geçirdiği aşamaların incelenmesi çocuklara yönelik yanlış uygulama ve tutumların giderilmesini sağlayarak daha mutlu çocukların dolayısıyla da daha mutlu toplumların oluşmasına katkı verecektir.

İSKIT –ok- say UNSURUNUN OLUŞUMU VE MORFOLOJI STRUKTÜRÜ ÜZERINE.
Herodot mitolojik eski İskitlerden üçünün adını belirtmekte; bu, Lipoksay, Arpoksay, Kolaksay. Bu isimlerdeki aksay/oksay eklerini İranı araştıran bilim adamları Avesta hšay – “hükmetmek” eylemiyle bağdaştırmaktalar. Bu bilim adamlarının hataları eski İskitlerin isimlerindeki  aksay/oksay eklerini tek bir söz olarak görmelerindedir, halbuki onlar iki bağımsız ак/ок ve sаy köklerinden oluşmakta. Bunun kanıtı “Protogen anısına kararname”de  (Olviya şehrinde) say adını taşıyan ve hükumdar İskitleri kasteden yönetici İskitler hakkındaki bilgidir. say İskit terimini Y.Harmatta “Protogen anısına kararname”de “hükumdar kabile” veya “hükumdar sınıf” şeklinde çevirerek onu hükumdar İskit kabilesi ile karşılaştırmakta. A.N.Kononov Bozok ve Uçok Oğuz kabile bölümlerinin adını inceleyerek, uk/ok (oğ) unsurunun “soy” anlamı taşıdığını belirtiyor. Eski Türkçede “saymak” anlamını taşıyan sa kelimesi mevcuttur. “Kutadgu Bilig”de de say kelimesi “birisi hakkında fikir yürütmek” anlamında kullanılmakta. Altay dillerinin etimoloji sözlüğünde bu kelimenin prototürk şekli *sā(j), “saymak, dikkate almak” anlamını taşıyarak,  yeniden düzenlenmekte. Çağdaş Türk dillerinde say (Azerbaycan Türkçesi) kelimesi de “itibar etmek, saymak, hesaba katmak” (saygı olarak) anlamını taşımakta. say unvanı (Sain) birkaç Moğol hükumdarının, Cengiz Han torunlarının isimleriyle de kullanılmakta. Bilimde bu unvanın etimolojisinin birkaç versiyonu mevcuttur. Оnları Y.P.Verhovskiy, İ.P.Minayev, G. Doerfer, P. Pelliot, J. A. Boyle, O. F. Sertkaya, S. A. Starostin teklif etmiş. Bu araştırmacıların versiyonlarına göre bu kelimenin Altay dillerinde şu versiyonları vardır: “soylu, iyi kalpli, iyi, zeki, bilge, olağanüstü, rahmetli, sağlıklı, kan, doğru, güçlü, kuvvetli”. Bu kelimeler semantik bir grup oluşturmakta. “Protogen anısına kararname”deki anlamları hükumdar (egemen) İskitlerin “say” soylu unvanına uygun. Böylece, İskit -ok-say kelimesinin anlamları ortaya çıkıyor :  ok – “soy”; say – “fikrine saygı duyulan şahıs, soylu, iyi, bilge, sağlıklı”.

Bu kitapta, arkeolojik kazı ve yüzey araştırmaları sırasında tespit edilen pişmiş toprak, metal, kemik, cam ve taş eserleri konu edinen 26 makale yer almaktadır. Bu kitaba Arkeoloji ve Sanat Tarihi bilim dallarında, alanında uzman, 3 farklı ülkeden ve 16 farklı üniversiteden bilim insanı makaleleriyle katkı sunmuştur. İçeriğinde yer alan birbirinden önemli çalışmaları siz değerli okuyucularımıza sunmanın mutluluğunu yaşıyoruz.

Öz: Bu çalışmada Paleolitik Çağ'dan başlayarak Demir Çağı'na kadar geçen süreçte, insanın zorlu doğa koşullarında hayatta kalabilmek için karşılamak zorunda olduğu temel ihtiyaçlarını temin etmek adına gösterdiği çaba ve gelişim çerçevesinde " Tüketim " olgusunun geçirdiği evreler ve bu evrelerin insan yaşamı üzerinde yarattığı etkiler incelenmektedir. Abstract: This study examines the stages of consumption from the paleolithic age to the iron age and assesses the impact of these stages on humans. İktisat, insan ihtiyaçlarına oranla kıt olan kaynakların ortaya çıkardığı sorunları araştıran ve inceleyen sosyal bilimlerin dalıdır. 1 İktisat biliminde sonsuz insan ihtiyaçlarının karşılanması durumu " tüketim " adı altında incelenmiştir. İlk insanın dünya üzerinde var yaşamının devamlılığı için gerekli ihtiyaçlarını nasıl karşıladığı ise iktisat tarihi biliminin konusu olmuştur. Bu bağlamda tüketim tarihi ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Ancak bu çalışmaların çoğu ya tarihi çağların başlangıcı sayılan yazının icadı ile ya da çok daha sonraki dönemlerde gerçekleşen Sanayi Devrimi ile başlatılmıştır. Oysa biz çalışmamızda tüketimi insanın yeryüzünde var olduğu ilk çağlardan itibaren başlayan bir süreç olarak ele almaya çalıştık. Bu doğrultuda şuan ki hesaplamalara göre 4.6 milyar yaşında olan gezegenimizde, yaklaşık 5 milyon yıl önce yaşadığı tespit edilen ilk insandan itibaren Tunç Çağı'nın sonuna kadar geçen süreçte tüketim ihtiyaçlarının karşılanma yöntemleri ve geçirdiği süreçler çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir. 2 Çalışmamız, herhangi bir üretim etkinliği içermeyen, doğada var olan bitki ve hayvan varlığının tüketimine dayanan, avcı – toplayıcı yaşam tarzı hakkında genel bilgilerle başlayıp, ardından insanın ilk tüketim biçiminden üretim aşamasına geçişi, tüketim alışkanlıklarının artış yönü ve günümüz tüketim anlayışının temelini oluşturan beslenme, barınma, giyim ve teknolojinin başlangıcının sosyolojik bir çerçeve içerisinde incelenmesi ile devam etmiştir. Tüketim kavramının tarihsel süreçteki gelişiminin incelendiği çalışmamızda yazılı kaynakların henüz bulunmadığı dönemler için antropoloji, arkeoloji ve bu iki bilimin alt dallarının sağladığı verilerden faydalanılmıştır. Daha sonra yazının keşfi ile başlayan tarihi çağlara ait belgeler de çalışmamız için temel kaynakları oluşturmuştur.

“Dersim” gerek tarihi  çoğrafya ve gerekse  etnik ve kültürel yüklenmişliğiyle günümüzde önemli tartışma konularından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle,  Dersim kavramının  yüklendiği  etnik ve kültürel anlamın tarihselliğiyle uyumluluğu önemli bir tartışma konusu olarak belirmektedir. Gerçekte Dersim;  gerek coğrafi ve gerekse etnik ve kültürel atıflarıyla neresidir, eskiçağ toplumları Dersim kavramıyla neyi ifade etmişlerdir? Bu soruya odaklanan araştırmamız Eskiçağ’da Dersim tarihi coğrafyasını tespit ederek;  yüklendiği  etnik ve kültürel yapı  bağlamında Dersim etimolojisini tartışmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Dersim, Derzene,  Darainis, Horasan, Kalman, Munzur, Hurri

Bu çalışmada, Neo-Elam siyasi tarihi ve Neo-Elam uygarlığı ortaya konulmuştur. Neo-Elam Devleti, Babil ile birlikte sürekli ittifak halinde Neo-Assur Devleti’nin faaliyetlerine karşı koymaya çalışarak MÖ 8. yüzyılın ortalarından MÖ 647/646 yılındaki Susa’nın yıkılmasına kadar Yakın Doğu’da önemli bir güç olarak kalmıştır. Susa’nın yıkılmasından sonra askeri ve siyasi etkinliğini önemli ölçüde kaybeden Neo-Elam Devleti, sanat başta olmak üzere, MÖ 539 yılına kadar sürecek olan bir “rönesans” dönemi yaşamıştır. MÖ 646-539 arası tarih, Elam ile Assur, Babil ve özellikle Pers kültürlerinin yoğun bir şekilde etkileşim halinde olduğu bir dönemdir.
Bu çalışmanın amacı, önemli ölçüde Mezopotamya kaynaklarına bağımlı olarak yazılan Neo-Elam siyasi tarihi ile büyük oranda maddi kültür kalıntılarıyla ortaya koyulan Neo-Elam uygarlığının çerçevesini çizmektir. Çalışmayı ele alırken, Mezopotamya yıllıkları (Neo-Assur ve Neo-Babil yıllıkları) ile Neo-Elam yazıtları, bunların yanında arkeolojik kazı raporları ile bölgedeki arkeologların çalışmaları esas alınmış, ek olarak modern literatür incelenmiştir. Ülkemizde Neo-Elam Devleti özelinde yapılmış çalışma olmamasından dolayı, bu tezin bu eksikliği gidermesi hedeflenmektedir. Çalışma, MÖ 1000-520 tarihlerini kapsamaktadır.

HAKAN İSKİTLERİNİN ETNONİMİNDE ÇOĞUL EKİNİN GÖSTERGESİ OLARAK  t– EKI.
Iran Dilleri üzere araştırmacılar (V. Abayev ve diğerler) bazı İskit etnonimlerindeki  (Paralat, Avhat, Skolot, İskit (Scyth)) – t ekinin çoğul  anlamına geldiğini ve İran kökenli olduğunu düşünüyorlar. Y. Harmatta, çoğu araştırmacının, İskitlerin dilinde de çoğul oluşturan bu yöntemin, Oset ve İskit dilleri akrabalığının belirleyici kanıtı olarak gördüklerine değinmiştir. Ancak eski İran dillerinde mevcut olup, modern İran dillerinde bulunmayan bu ekin alınma olduğu ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda, - t çoğul eki Eski Türk yazılı eserlerinde bulunmakla beraber, bütün Altay dillerinde de –*-t+ ünsüzü geniş yayılmıştır.  N. Poppe’ye göre, Eski Türkçede 1) -t (-ut), 2) ğut olarak esasen savaşcı ve yüksek asalet anlamlarına gelen kelimelerde kullanılan iki farklı çoğul eki bulunmaktadır, örneğin : alpağut – “cesur adamlar”, urungut – “savaşçılar”, bayağut – “zengin adamlar”, türküt – “türkler”, tarqat – “yüksek rütbeli soylular”, tigit – “prensler”. Benzer olayı, bize malum olan beş efsanevi İskit etnomisinden üçünde (Paralat,Avhat, Skolot), ‘savaşçı’ ve ‘hökmdar’ anlamlarını taşıyan kelimelerin de  -hat/-at/-ot çoğul ekine sahip olduklarını görüyoruz. Bu konuyla ilgili olarak -at/-ut/-üt eki ile biten bir dizi Türk-Moğol etnonim örnekleri gösterilebilir. Genel olarak İskit toplumunu oluşturan farklı etnik grupların dil belirleme sorunları ileri çalışmalar için güncelliğini korumaktadır.

Tarihi yollar ağı Türkiye kültürel mirasının önemli bir bölümünü oluşturur. Bunlardan bazılarının yapım tarihleri Roma, hatta Hitit dönemine kadar uzanır. Günümüz gezginleri pek çok yerde güzergahları 2000 yıldan fazla bir süre önce Roma'lılar tarafından belirlenmiş yolları takip ederler. Günümüz Vezirköprüsü'nü çevreleyen Phazemonitis yöresindeki yollar da bir istisna değildir. Bu yöre için kullanabileceğimiz çok az sayıda yazılı kaynak vardır. Bu nedenle yörenin yol ağı ile ilgili çalışmalar miltaşları çalışmaları ile ilişkilendirilmiş arkeolojik yüzey araştırması gibi daha farklı bir yaklaşıma dayandırılmalıdır. 2010 yılı Nisan ve 2013 yılı Ekim aylarında Türk, Danimarka ve Alman uyruklu arkeolog, coğrafyacı ve tarihçilerden oluşan bir ekiple Vezirköprü ve Havza bölgeleri tarihsel yol ağları üzerine iki sezon yüzey araştırması yapılmıştır.

Günümüzde Ceyhan Irmağı olarak bilinmekte olan Pyramos, Türkiye’nin
en uzun nehirlerinden birisi olup toplam uzunluğu 509 km’dir. Pyramos adının
eski Yunanca bir kelime olmadığı bilinmekle birlikte, Akadca’da “Puran”, Hititçe’de “Puruna” adlarına dayandığı düşünülmektedir. Pyramos adının antik
Roma ve Yunan dünyasına aktarılması Babil mitolojisine dayanmaktadır ve bu da Pyramos’un Doğu Akdeniz kültürlerinden aktarıldığı fikrini pekiştirmektedir. İlk nehir tanrısının tanımı, Herakles ile Nehir Tanrısı Akheloos arasındaki mücadeleyi anlatan mitolojiye dayanmaktadır. İlk Pyramos tasvirleri İÖ. 5. yüzyıla ait Mallos sikkelerinde görülmektedir. Pyramos tasvirleri Kilikya bölgesindeki birçok antik kentte ve Kapadokya Bölgesindeki Caesarea Germanicia sikkelerinde görülmekle birlikte bu tasvirler 1. Tip: Nehir Tanrısı Pyramus’un Başı, 2. Tip: Yüzen Nehir Tanrısı Pyramus, 3. Tip: Uzanmış, yarı giyimli Nehir Tanrısı Pyramus şeklinde üç ana tipe ayrılmaktadır. Caesarea Germanicia’nın sikkelerinde Pyramos yüzen nehir tanrısı olarak tasvir edilmiştir. Caesarea Germanicia’da Roma İmparatorları Marcus Aurelius, Lucius Verus ve Commodus döneminde sikkeler basılmıştır (MS 161-180). Sikkelerin ön yüzünde Roma imparatorlarının portreleri ve unvanları yer almaktadır. Sikkelerin arka yüzünde ise kent tanrıçası Tykhe bir kayanın üzerine oturmakta ve elinde bereket boynuzu tutmaktadır. Nehir Tanrısı Pyramos ise Tykhe’nin ayakları altında yüzer şekilde betimlenmektedir. Pyramos nehri personifikasyonlarının yer aldığı Caesarea Germanicia sikkelerinde ve benzer sikkelerde yer alan betimlemelerin, bölgesel mitolojik efsaneler ve karakterlerin farklı kültürler ile harmanlanmış olduğunu ve kendine özgü yeni bir kültür yaratmış olduğunu görmekteyiz.
The river, which was called Pyramus in the Roman period, is now called
the Ceyhan River. Many civilizations have been established around the Pyramus river. Although it is known that the name Pyramos is not an ancient Greek word, it is thought to be based on the names “Puran” in Akkadian and “Puruna” in Hittite. Because the transfer of the name Pyramos to the ancient Roman and Greek world is also based on Babylonian mythology, and this reinforces the idea that Pyramos was transferred from the cultures of the Eastern Mediterranean. The description of the first river god is based on mythology, which is the subject of the struggle between Heracles and the River God Akheloos. Depiction of Pyramos the first coin it is seen on Mallos coins of the 5th century BC. The depictions of Pyramos have been seen in many ancient cities in the Cilicia region and Caesarea Germanicia coins in the Cappadocia Region these depictions are 1. Type: Head of the River God Pyramus, 2. Type: Swimming River God Pyramus 3. Type: The reclining, half-dressed River God is divided into three main types in the form of Pyramus. The coins of Caesarea Germanicia, are depicted as a swimming river god, and for this reason, it is included in the group of depictions of Pyramos, which are of the primary type. During the reign of the Roman Emperors Marcus Aurelius, Lucius Verus, and Commodus, the coins of Caesarea Germanicia were minted (161-180 AD). On the obverse of the coins are portraits of Roman emperors and their titles. on the reverse of the coins, Tyche seated on a rock, holding Cornucopia in her hand, and River God Pyramos swimming at the feet of Tyche. We see that on the coins of Caesarea Germanicia and other ancient Cilicia Region city coins containing the Pyramus river personifications; regional mythological legends and characters have been blended with different cultures and created a unique new culture.

Kültürün aktarılışı yer yer farklılıklar göstermektedir. Bunun en güzel örneklerini dilden dile günümüze kadar gelen hikâyelerde görüyoruz. Bunlar bazen bir mitolojik unsur, bazen sadece bir masal bazen de bir dinin yapı taşı olan menkıbeler olarak anlatılıp durmuştur.
Biz Antik Yunan efsanelerinde taht uğruna terk edilerek kaderlerine teslim edilen çocukların hikâyelerine bir bakmak istedik. Bu çalışma da bulabileceğiniz şey, terk edilen çocukların teslimiyet duygusu ile nasıl oluyor da hakkı olanı buluyor sorusuna bir cevap niteliğindedir.

Göbekli Tepeyi anlamak… Göbeklitepe kaç yaşında? Göbeklitepe en eskisi 12.000, en yenisi 10.000 yaşında olan tapınaklardan oluşuyor. 6'sı tamamen kazılmış 20 kadar tapınak radarlarla tespit edildi. Dairesel formdaki tapınaklardan en ihtişamlısı D Tapınağı. 12 T başlı dikilitaş, merkezde yerleştirilmiş 2 dikilitaşı çevreliyor. Göbeklitepe Nerede ve Nasıl Bulundu? Göbeklitepe Urfa kent merkezine 15 km uzaklıkta. 15 hektarlık yapay kireç taşı tepeler tamamen insan yapımı. Göbeklitepe kazıları 1995 yılında Klaus Schmidt tarafından başlatıldı. Şanlıurfa'da tarlasını sürerken bulduklarını Urfa Müzesi'ne teslim eden Şavak Yıldız, ezber bozan kazıların başlamasına neden oldu. Aslında 1964'te başlayan Çayönü kazıları ve 1978'de kazılan Nevali Çori Taş Çağı ile ilgili bildiklerimizi yeniden düşünmemiz gerektiğine dair bir çok ip ucu sağlamıştı ancak o dönemde istisna olarak değerlendirilip anlamlandırılamamıştı. Çayönü kazılarında Halet Çambel ilk defa çok geniş bir alanı kazmaya karar verdi. Bu kazılar içinde kült yapıları olan, sosyal tabakalaşmanın varlığını gösteren çeperdeki daha düşük kaliteli konutlar ile günümüz sosyal yapısına benzer bir yerleşim ortaya çıkardı. Tarımın olmadığı dönemde yerleşimlerin olması, toplumsal hiyerarşinin oluşmuş gözükmesi şaşırtıcıydı. Konya Çatalhöyük yerleşiminin de bu geniş çerçevede değerlendirilmesi gereği ortaya çıktı. Taş Çağı sanıldığından daha gelişmiş avcı-toplayıcı kültürlerle tanışmamıza neden oldu dahası Taş Çağı için telaffuz etmeyi dahi düşünmeyeceğimiz tapınak, inanç merkezi, hiyerarşi, tapınak, soyut düşünme kavramlarını kullanır olduk. Abdurrahman AKKURT 21.01. 2020 (OCAK)

Öz
Eski Mezopotamya’dan günümüze kalan, hastalıkların ve birtakım inanışların kaydedildiği tıbbı metinler ile din ve büyü metinleri gibi edebî içerikli çivi yazılı belgeler, ruhsal hastalıkların ayrıntılarını sunmaktadır. Özellikle, Maqlȗ ve Šurpu olarak anılan iki büyü serisi, ruhsal hastalıkların ilk farkındalığını ve belgelenmesini temsil etmektedir ve çalışmamızın temel kaynakları arasında yer almaktadır. Bu belgeler arasında, Mezopotamya’da yaşanılan ruh hastalıklarıyla ilgili doğrudan bilgi veren metinler bulunmasa da, satır aralarında geçen ifadeler, bazı ruhsal hastalıkların doğaüstü güçlerle ilişkilendirilerek açıklanmaya çalışıldığına işaret etmektedir. Anlaşıldığı kadarıyla, çoğu ruhsal hastalığın, günümüz tıbbi tanımlamalarından farklı olarak, tanrı, iblis ve ruh gibi doğaüstü güçlerden kaynaklandığına inanılıyordu. Onlara göre, tanrılara karşı yapılan bir ihmal, dinî öğretilere aykırı davranmak ve kusurlu davranışlar sergilemek tanrı/tanrıçaların öfkelenmesine neden oluyordu. Böyle bir durumda, ilgili tanrı bireyi terk edebilir ya da bir takım hastalıklar verebilirdi. Bu hastalıklar, sadece tanrılardan kaynaklanmıyordu. Ruh ve iblis gibi kötücül güçler de, insanların ruhsal hastalıklar yaşamalarına neden olabilirdi. Bunun dışında, büyüye maruz kalmak ya da büyülenmiş biriyle yakın temasta bulunmak da, ruhsal hastalıkların sebepleri arasında gösterilirdi. Yaşanılan hastalıkların nedeni, doğaüstü güçlere dayandırıldığı için, tedavi yöntemleri de çoğunlukla, din sınıfından oldukları kuvvetle muhtemel olan, āšipu tarafından uygulanan, büyüsel ritüellerden oluşurdu. Bu ritüellerle, büyüyü ve oluşturduğu kötü etkileri ortadan kaldırmak, hastayı yaşadığı ruhsal sorunlardan kurtarmak ve korumak hedeflenirdi. Bu çalışmamızda, çivi yazılı belgeler ışığında, tanrı/tanrıça, iblis, ruh, büyü gibi doğaüstü güçlere olan yoğun inanışın, bazı ruhsal hastalıklarla olan ilişkisi üzerinde durulacaktır.
Abstract
The medical texts from Ancient Mesopotamia, in which diseases and certain beliefs are recorded, and literary cuneiform documents such as religion and magic texts present the details of mental illnesses. In particular, the two magic series called Maqlȗ and Šurpu represent the first awareness and documentation of mental illnesses and are the main sources of our article. Although there are no texts that give direct information about the mental illnesses experienced in Mesopotamia among these documents, the expressions between the lines indicate that some mental illnesses are tried to be explained by associating them with supernatural forces. As it turns out, most mental illness were believed to be caused by thephoric forces such as god, demon, and spirit, unlike today's medical definitions. According to their beliefs, neglecting the gods, acting contrary to religious teachings and displaying faulty behaviors caused the wrath of the gods/goddesses. In such a case, the god could abandon the person or inflict some diseases upon him/her. These diseases were not only caused by the gods. Evil forces too, such as spirits and demons could cause people to suffer from mental illnesses. Apart from this, being under a spell or having close contact with a bewitched person was also shown to be among the causes of mental illness. Since the cause of the experienced diseases were based on supernatural powers, the treatment methods mostly consisted of magical rituals performed by āšipu, who were most likely from the religious class. With these rituals, it was aimed to remove the magic and its bad effects, to save and protect the patient from his/her mental problems. In this study, in the light of cuneiform documents, the relationship between intense belief in supernatural powers such as god/goddess, demon, spirit and magic and some mental illnesses will be emphasized.