Factory History

Avrupa Emek Tarihçileri Ağı bünyesinde çalışmalarını sürdüren Fabrika Tarihi Çalışma Grubu'nun koordinatörleri olarak, Mart 2015'ten beri Britanya Akademisi'nin desteğiyle yürütmekte olduğumuz Fabrika Tarihi Projesi kapsamında, sizi 20. Yüzyıl Türkiye'sine Fabrikalardan Bakmak adlı derleme bir kitap projesi için birlikte düşünmeye davet ediyoruz. Editörlüğünü Görkem Akgöz ve Aslı Odman'ın birlikte yapacağı bu derleme kitap, bir yöntem olarak fabrika tarihi yazma fikrini, farklı fabrikalar üzerine tarihsel çalışmalar yürütmekte olan araştırmacıların bulguları üzerinden tartışmaya açmak amacındadır. Genellikle emek tarihi literatürü çerçevesinde bir fabrika üzerine yoğunlaşan tarihsel analizler, ulusal düzeyde formüle edilmiş geniş soruların dar bir ölçekte ele alındığı çalışmalardır. Bir analiz birimi olarak fabrikanın, bu geniş soruların çalışılabilir hale getirilmesinin ötesinde metodolojik bir işleve sahip olduğunu ve sosyal tarihçilik için avantajlı bir analiz ölçeği sunduğunu savlıyoruz. Fabrikalar, 18. yüzyıldan beri teknik ve toplumsal devrimlerin, tasarım alanında yeniliklerin, içinde bulundukları politik ve ekonomik momentin işaretleri olagelmiştir. Kapitalist üretimin ve artı-değere el koymanın gerçekleştiği mekânlar olarak fabrikalar, emek ve sermaye ilişkisinin mekânsal ve zamansal olarak somutlaştığı bağlamlardır. Emek tarihinin fabrikalara işçi odaklı bakışı, bu karmaşık ilişkiler evreninin eksik bir resmini ortaya koyar. Bu resim yine de değerlidir; zira analizin fabrika düzeyinde gerçekleştirilmesi, işçilerin homojen bir kolektiviteden ziyade, farklı gündelik ve politik deneyimlere sahip öznellikleri bağlamında ele alınmasına da olanak sağlar. Bununla beraber, emek tarihinin, fabrikada çalışan diğer gruplara odaklanan yönetim çalışmaları, fabrikanın bütününe odaklanan işletme tarihi, siyasi rejim ve/ya çalışma ilişkileri/ekonomisi gibi disiplinlerle diyalog içine girmesi önemlidir. Fabrikalar safi endüstriyel çalışma mekanları olmanın ötesinde, hammade tedariği, barınması, mahalle inşası, lojistik ve tüketicileri de kapsayan bütünlüklü bir şekilde yaklaşıldığında, 19 ve 20. yüzyıl Türkiye kent tarihinin önemli unsurları olarak da karşımıza çıkarlar. İstanbul gibi şehir merkezlerini, fiziksel varlığının sınırlarından başlayarak değiştiren fabrikalar kadar, küçük yerleşim merkezlerinde, hatta kırda kurulduktan sonra kentsel dinamikler yaratan fabrikaların kent ve kapitalizm tarihi içinde ele alınmaları, her iki anlayışı da derinleştirme potansiyeline sahiptir. Benzer şekilde, Türkçe literatürde oldukça sınırlı bir yere ve odağa sahip olan işletme tarihi perspektifini emek tarihiyle verimli bir diyalog içerisine sokmak da fabrika düzeyinde yapılan analizler yoluyla mümkündür. Bu açıdan, fabrika tarihi, tarihsel analizde mikro ve makro ölçeklerin birlikte kullanımı açısından verimli bir alan da oluşturur. Farklı disiplinlerden araştırmacıların yine farklı tarihsel dönemlere ait fabrika tarihi çalışmalarını biraraya getiren bu derleme kitap, 20.yüzyıl Türkiye'sinin fabrikalarını anlatırken, ilgili dönemlerin devlet-toplum ilişkileri, emek siyaseti, fabrika rejiminde toplumsal cinsiyet, kent tarihi / yerel tarih, kapitalistleşme dinamikleri, örgütlü ve örgütsüz mücadele deneyimleri, kentsel bellek gibi pek çok soruyu da yanıtlamayı

Factories remain significant sites of employment, crucial to capitalism. In
the twentieth century, scholars registered achievements in documenting
their history, but since the late 1980s, and for a generation, the field lost
impetus within labour history although insights continued to accumulate
through work in adjacent disciplines. The factory has not featured on the
agenda of ‘transnational’ and ‘global’ labour history, but we suggest that it
can and should contribute to that broader global project, reinvigorating
labour history, not least by contributing a dimension close to workers’
everyday experience.

This workshop creates the space for an interdisciplinary conversation between historians and anthropologists on the factory and “factory-like” workplaces. It brings together scholars who, through an historical or anthropological approach, or one in-between the two, analyse the workplace against the backdrop of the massive changes that have occurred across the post-industrial divide. Although both historians and anthropologists have raised questions on modes and relations of production, ideologies of work, time discipline, control and resistance, class struggles, spatial organisation as well as the interconnections between work and other domains of life, there has been a paucity of dialogue between the two disciplines. Following the workshop ‘Across the `Post-Industrial` Divide: Rearticulating the Factory as an Object of Study in History and Anthropology’, held in May 2018 at IGK Work and Human Life Cycle in Global History (re:work), Berlin, we would like to further this dialogue.