Horor

Серијал хорор романа за децу Дарка Мацана који почиње Длаковуком (2007), а завршава се Љубождером (2015) између корица ових, и осталих дела занимљивих назива (Јаднорог, Пампири, Дјед Мрз, Трноручица) крије велики број чудесних бића. Три јунакиње које су у средишту ових прича – Сенка Крстић, Атина Царица и Јелисавета Челик боре се против необичних бића која походе место Нерушевац (име добило по вештицама, нерушама, које су га раније настањивале). Осим што су способне да уоче оно што је другима невидљиво, девојчице су обдарене и додатним моћима – Сенка може да постане невидљива, Атина је изузетно паметна, а Јелисавета је потомак џинова, те је невероватно снажна. У авантурама у којима их читаоци боље упознају, девојке се суочавају са вампирима и пампирима, длаковуцима, сенкама, бесовима, љубождером, мачкама претвореним у људе, сунцем које не жели да умре и најразличитијим предметима који оживљавају. У раду ћемо анализирати чудесна бића позната из традиционалне културе, а на која Мацан у своја прва три романа баца другачије светло, али и она која су настала управо на страницама његових дела. На овај начин, покушаћемо да одгонетнемо какве су карактеристике елемената хорор фантастике у романима за децу.

Apstrakt: Polazeći od definicije horora kao žanra popularne kulture čija se temeljna priča tiče susreta s pretećom Drugošću, čiji prodor u konsenzusnu stvarnost i njenu po-drazumevajuću normalnost stvara nemir i budi strah među protagonistima i publikom, ovaj rad definiše tri ključne paradigme horor žanra i to na osnovu tretmana izazivača straha, odnosno " čudovišne " Drugosti u njima. Paradigma 1 tiče se " Straha od sebe " ; Paradigma 2 obrađuje " Strah od drugih " ; Paradigma 3 tiče se " Straha od numinoznog " :. " Čudovište " je bezlično; dotiče se primarnih sila, božanskog/demonskog; i kao takvo situirano je na samoj granici unutrašnjeg/spoljašnjeg. Sve tri paradigme, sa njihovim glavnim pristupima i konstitutivnim elementima, oblikuju se kroz dva temeljna moguća tretmana: konzervativni i progresivni (liberalni), što pruža ukupno šest temeljnih varija-cija horora. Polazeći od određenja Džona Karpentera, Robina Vuda i svojih sopstvenih, autor analizira reprezentativne primere iz oblasti horor književnosti i filma za svaku paradigmu i njenu varijaciju, s posebnim akcentom na prikaz Drugosti i njene veze sa normom, njen upliv na status quo, na antropocentrizam i prisustvo ili odsustvo srećnog kraja. Rad demonstrira bogatstvo konotativnih potencijala horor žanra i pruža osnovu za njegovu taksonomiju. Svaki žanr popularne književnosti i filma definisan je temeljnim narativom iz kojeg proističe njegov tipičan dramski konflikt i njemu shodan učinak: " Ono što se ukazuje kao društveni problem (ili dramski sukob) u jednom žanru nije nužno problem u nekom drugom " (Schatz 1981, 25), a kroz prikaz tog konflikta ogleda se, implicitno, i za taj žanr karakterističan svetonazor: " Svaki žanr može da ovlada samo određenim stranama stvarnosti, njemu pripadaju određena nače-la izbora, forme viđenja i razumevanja stvarnosti, određeni stepen širine zahvata i dubine pronicanja " (Medvedev 1976, 197). Horor je žanr čija se temeljna priča tiče susreta s pretećom Drugošću čiji prodor u konsenzusnu stvarnost i njenu podrazumevajuću normalnost stvara nemir i budi strah među protagonistima i publikom, i tako izaziva definišući učinak ovog žanra (Ognjanović 2014, 39).

U ovom radu bavićemo se nekada prećutkivanim, a danas veoma popularnim žanrom-hororom i pričama na kojima ćemo ispitati promene u ovom žanru u rasponu od jednog stoleća. Kako su horor teme smatrane blasfemičnom pojavom u književnosti, ovaj žanr isprva je bio marginalizovan, a njegovoj popularnosti doprinela je ekspanzija žanra na filmskom pla(t)nu. Kada je reč o srpskoj književnosti, prvi je Božo Vukadinović objavio "Antologiju srpske fantastike" 1980. godine u koju je uvrstio nekoliko bisera srpske horor proze, naglašavajući da su "retke stranice uspele fantastike koja je ikada stvorena na tlu srpske literature". Trideset sedam godina kasnije, 2017. godine, Vasa Pavković objavljuje antologiju "Strah i trepet: srpska horor priča", koja je delom nastala još u aprilu 1998. godine kao temat u časopisu „Reč“, koji nikada u vidu
knjige, do prošle godine, nije objavljen. Baveći se ovim pričama, čitaocu
postaje jasno da nije potrebno da se otisne na rizičan put u gluvo doba
kako bi nabasao na spodobe sa „one strane“, već da su moderni demoni
zapravo ljudi i njihovi postupci i da se doživljaj stravičnog zasniva na
našoj percepciji i čudnovato spletenim situacijama u koje ne mora biti
umešano nijedno nečastivo biće.
Na primerima priča iz ove dve antologije, pokušaćemo da odgonetnemo
šta je doprinelo promeni paradigme u horor pričama nekada i sada
i kako je izgledao trnoviti put razvijanja ovog žanra dok se pisci napokon
nisu osmelili da se prepuste stvaranju jezovitih fantazmagorija.

Indonesia adalah negara mistis dan spiritual. Sebagian besar masyarakatnya sangat mempercayai hal-hal supernatural dan metafisika, dan  beberapa bagian negara ini, banyak orang-orang masih menyembah arwah nenek moyangnya. Kepercayaan ini telah mempengaruhi banyak sisi kehidupan masyarakat Indonesia, apalagi yang mempercayai bahwa arwah-arwah orang meninggal masih ada di antara kita sekarang juga.
Kepercayaan ini juga telah dibawa ke dunia komersil. Alhasil, banyak sekali film horor yang telah diproduksikan dan ditonton di Indonesia. Masyarakat Indonesia menjadi terobsesi olehnya. Film-film horor tidak bermutu memberi cerita-cerita biasa saja dan memberi pandangan kurang logis, bodoh dan tidak sehat kepada para penontonnya, dan juga pandangan yang kurang menghormati dunia spiritual/arwah orang meninggal.
Film horor sepertinya sangat disukai oleh masyarakat, sehingga banyak sutradara-sutradara yang telah menggunakan jalan pintas untuk menjadi kaya dengan membuat film-film horor, tetapi karena terlalu banyaknya film horor diproduksikan, lama-lama kompetisi film horor makin ketat. Akhirnya, para sutradara harus memikirkan formula baru untuk membuat filmnya menjadi laku.

Please note: this is an author's proof, not the final published chapter. It is anticipated that the book will be out December 2016.
In International Horror Film Directors: Global Fear, Danny Shipka & Ralph Beliveau (eds). Bristol: Intellect Press, 2016: 131-147.

Jason Voorhees is the most popular of all backwoods slasher killers. Very few masked killers have achieved the same iconic status and popularity as Jason, whose identity can be evoked simply via the image of the hockey mask he wears from Friday the 13th Part 3 onward. Fans masquerading as Jason simply need a hockey mask and a machete, his preferred weapon. Imitating Jason’s stalking motif (ch-ch-ch) has become shorthand for evoking a slasher movie menace.

Jason’s enduring popularity and iconic status are a result of his framing as a rural backwoodsman protagonist. Symbolically born from Crystal Lake, from which we see him rise numerous times, he haunts the woods of a northeastern summer camp, killing anyone who trespasses. In his early film appearances, particularly Friday the 13th Part 2 (1981), his backwoods skills, including stalking prey and laying snares, are emphasized. However, Jason Voorhees, while celebrating whiteness as a hillbilly, can also signify as a berserker in light of the rise in interest in things European, Viking, and/or Medieval. There has been a recent spike in crusader and Viking imagery as signifiers of masculinity in red state US culture in particular. In recent news, Donald Trump Jr. posed with his custom assault rifle which has a Jerusalem Cross on a crusader’s helmet embossed on it. Jason’s last name, Voorhees, is Dutch, and his iconic hockey mask aligns him with northern winter sports associated with violence and fighting -- and whiteness. As Richard Dyer notes, the symbolic home of the mythical white race is northern Europe, especially its mountainous regions (White 21). Jason’s signification as a backwoods hillbilly and viking berserker, two idealized white masculine types, connect him to the primal and the rural, which justify his superhuman powers and allow him to render his suburban and urban victims as ineffectual and impotent.

The shift toward seeing Jason as the protagonist / fan favorite coincides with reading him as some form of unkillable warrior / berserker as a well as representative of white hillbilly strength and backwoods toughness. Ongoing sequelization / franchising plays a role in this too, breeding familiarity and increasingly non-serious / “camp” readings that allow viewers to side with Jason as slasher protagonist while disavowing or downplaying his retrograde politics (e.g., the later films are too silly to be taken seriously).

Jason has an oscillating significance that meets cultural moments. In Friday the 13th Part 2,  he is established as a Natty Bumppo type wild man of the woods. In subsequent films he dons the hockey mask and more frequently ventures into non-wilderness (e.g., Manhattan) and fantastical (Outer Space, Hell) locales. Nevertheless, he exemplifies how white hillbillies serve to authenticate whiteness in popular culture.

We support our case by first analyzing Jason's depiction in Friday the 13th Part 2, the first film in which he appears in adult guise as a backwoods slasher killer, as well as select moments from later franchise entries including Friday the 13th Part VIII: Jason Takes Manhattan (1989) and Freddy vs. Jason (2003).

Horor je žanr kome je u književnoj teoriji i istoriji posvećeno srazmerno malo pažnje i dato jednako malo prostora. Praksa prećutkivanja i retuširanja dela sa „skarednim“ i „blasfemičnim“ sadržajem, koja započinje sa prosvetiteljstvom, nastavljena je, kao po nekoj inerciji, i kasnije. Do današnjih dana, neka od najvećih dela ovoga žanra nisu prevedena na srpski i hrvatski jezik, kao što su i brojne studije o hororu i teorijska razmatranja ovoga žanra ostali teško dostupni izvori na stranim jezicima. Samim tim pojava zbirki priča "Nešto diše u mojoj torti" i "Zagrob. Zbirka hrvatskog horora" predstavlja značajnu književnu činjenicu. Zagrob je knjiga nastala kao rezultat konkursa iz 2006. godine i sabira 13 priča strave, jedan esej i nekoliko pesama autora iz Hrvatske. Nešto diše u mojoj torti broji 11 priča od 9 autora mahom iz Srbije, a izašla je najpre u PDF formatu na internetu, 2012. godine. U obe knjige, stravični događaji generišu raznovrsne manifestacije smrti, što jeste jedna od fundamentalnih pretpostavki ovog žanra. Specifčnost horora jeste želja za smrću, bilo samih aktera, podvrgnutih nepodnošljivoj patnji, bilo čitalaca, ispunjenih mučnom neizvesnošću. U razmatranim zbirkama smrt može biti nasilna, često nakon borbe s onostranim, ali može se zbivati i kao iščeznuće ili preseljenje na drugi svet. Istovremeno, na delu je i poricanje smrti, jer pojedini junaci priča svedoče o propadljivosti tela, ali i o postojanju alternativnih mogućnosti duhovne egzistencije s one strane smrti. Ipak, gotovo uvek, likovi koji se nađu suočeni sa smrću izgubiće život, neretko i sami birajući tragičan ishod. U ovome izlaganju, dakle, reč je o fenomenu smrti u horor žanru i načinima na koje se prema smrti odnose junaci priča uzetih kao uzorak istraživanja.

Karanlık olay ve durumların, kabusların, trajedilerin, savaşların, ölüm ve korkunun resmini yapmak istemenin nedeni ne olabilir ? Acı ve kederin, en derin çaresizliklerin ve vahşetin resimleridir "Resmin Karanlık Öyküleri" adlı metinde bahsi geçen. Dünya gerçekten sadece güzel ve iyiden mi ibarettir? Sanat yapıtları ideal güzelin temsili midir? Sanat felsefesinin sorduğu bu sorulardan yola çıkarak oluşturulan bu metin de  sanatta "karanlık" kavramı ve onun görsel belgeleri, konu sınıflaması yapılarak zaman akışından bağımsız bir sırayla ele alınmıştır.
Mitolojik öykülerde apaçık sergilenen, tanrılar ve onlara yanlış yapanların ibretlik hikayeleri pek çok sanatçının ilgisini çeken ortak konulardandır. Ortaçağ karanlığı ve kilisenin korkuyla bütünleşmiş katı dini hegemonyası, dini hikayelerin karanlık yönleri görsel olarak sanatçılar tarafından oldukça açık şekilde betimlenmiştir. Üçüncü bölümde savaşlar ve onların yarattığı karanlık öyküler incelenir. Ölüm, çaresizlik, açlık, sefalet ve korku gibi soyut kavramları ustalıkla ele alan sanatçılar etraflarında olup biteni, kendi yaşadıklarını ve hissettiklerini unutulmaz görüntülere dönüştürür. Son bölümde ise varoluşsal sorgulamalar içinde kıvranan karanlık duygular, sorgulamalar ve bunların dışavurumu olan sanat yapıtlarına yer verilir. Bu araştırma konusu kapasımda tüm resimlerin analiz dilmesi imkanı olmadığından, bölüm başlıklarına gönderme yapan ve konuyu en iyi örnekleyen belli başlı resimler seçilmiş, araştırmayı destekler nitelikte ve sınırlılıkta değerlendirilmiştir.

Please note: this is an author's proof, not the final published chapter. It is anticipated that the book will be out December 2016. In International Horror Film Directors: Global Fear, Danny Shipka & Ralph Beliveau (eds). Bristol: Intellect Press, 2016: 131-147.