Inanış

Haci Bektash Veli who played a significant role in shaping and improving the Turkish
culture and intellectual life in Anatolia like his contemporaries Rumi, Ahi Evran and Yunus
Emre is accepted as one of the four greatest “saints” of these lands (“evtad-ı erbaa” - four saints
assigned to the four parts of the world) with the tolerance he introduced without undermining
the essence of religion.
Living in the most chaotic period in Anatolia (13th century), Haci Bektash Veli influenced
the Ottoman social life in all aspects through the Bektashi Order established under his name.
With the abolition of the Guild of Janissaries in 1826, Haci Bektash Dervish Lodge (Dergah)
was closed as well, and with the construction of a mosque as part of the lodge in 1834, the
Bektashism was proscribed as a religious order.
Although the Haci Bektash Veli Complex (Külliye) consisting of three units, outer courtyard
(Nadar), atrium (Dervish lodge) and inner courtyard (Hazret), has a museum status officially,
it is a pilgrimage (Hajj) site visited by the Alevis. Every Thursday, the mausoleum of
Haci Bektash Veli is visited with the participation of the guests to perform a mass ritual led by
a “dede”.
Due to the Haci Bektash Veli commemoration ceremonies that have been organized at the
international level since 1965, thousands of people from home and abroad come to visit Haci
Bektash annually. Thus, Haci Bektaş district has become a faith centre. As a result, several beliefs
have emerged in association with the sacred place and objects in the Haci Bektash Dervish
Lodge and the “Çilehane” area.
This paper will examine the beliefs that have emerged in the last five years in “the Cemetery
of Martyrs and Influential Intellectuals” built at the Çilehane area and particularly in
relation to the mausoleum of Mahzuni Şerif, and tiny and round “prayer stones” presented to
the attention of the visitors.

Orta Asya’da yoğun olarak müşahede ettiğimiz dağ kültüne bağlı inanışların izlerine bugün Anadolu’nun birçok yerinde rastlamak mümkündür. Bu bildiride önce Orta Asya’da dağ kültüne kısaca değinilecek, daha sonra Kırgızistan-Oş Süleyman Dağı ile ilgili günümüzde yaşayan halk inanışları ve pratikler ele alınarak, bu inanış ve uygulamaların Anadolu’daki yansımalarına işaret edilecektir.

Avlanma, Altay Türklerinin hayatında en eski dönemlerden beri önemli geçim
kaynakları arasında yer almıştır. Altay Türklerinin doğadaki her unsuru canlı birer
varlık olarak tasavvur etmeleri ve hayvanların, bulundukları dağa, taygaya, ormana
ait olduklarını düşünmeleri, avcılıkla ilgili türlü pratiklerin oluşmasına yol açmıştır.
Ava çıkmanın bir ritüel olarak gerçekleştirildiği Altay Türklerinde bu pratikler, ava
çıkmadan önce başlamakta, avlanma esnasında ve sonrasında da devam etmektedir.
Bunlardan bir kısmı, avcının yerine getirmesi gereken pratiklerken, bir kısmı da sakınması gereken davranışlar, yani yasaklardır. Avcı, ancak tüm bu pratikleri yerine
getirdiği takdirde başarılı bir şekilde avlanabilmektedir. Makalemizde avcılıkla ilgili
tüm bu pratikler, “Ava Çıkmadan Önce Uygulanan Pratikler”, “Avlanma Esnasında
Uygulanan Pratikler” ve “Avdan Sonra Uygulanan Pratikler” olarak üç başlık altında
incelenecek, ardından avlanmanın efsanelerde nasıl yer aldığı hususuna değinilecektir.
Anahtar kelimeler: Altay, avcılık, efsane, iye, ritüel, inanış.

Abstract:
Hunting has been an important source of livelihood since the earliest times in the
life of Altai Turks. Every element of the nature of Altai Turks to conception of the kinds
entities and they think that animals belong to the mountains, taiga and forests and
they have led to the evolution of the kinds of hunting practices. Hunting is performed
as a ritual of the Altai Turks these practices starts before the hunt and continue during
and after hunting. Some of these are the practices wich the hunter must perform others are the behaviors that must be avoided that is forbidden. The hunter can only successfully hunt if he does fulfill all these practices. In our article about all these hunting practices “Practices Applied Before the Hunting”, “Practices Applied During the
Hunting”, “Practices Performed After the Hunting” will be examined under three
headings then the hunting legend.
Keywords: Altai, hunting, legend, protective spirit, ritual, belief.

Dilde açıkça söylenmesi durumunda uğursuzluk getireceğine, zararı dokunulacağına inanılan veya
toplumun ahlak, görgü kurallarına aykırı görülen bazı kavramlar farklı kelimelerle ifade edilir. Türk
lehçelerinde de bunun örneklerine çok rastlanır. Mesela, gerçek adını söylersek, gelip sokar korkusuyla
“yılan” sözcüğü için farklı ifadeler kullanılır: Türkiye Türkçesinde “adı batasıca”, Kazakçada “tüyme”
(düğme), Tuva Türkçesinde “uzun kurt”, Türkmencede “kara kayış” vs. Bunun gibi gelip saldırır
korkusuyla ayının, kurdun; bulaşır korkusuyla hastalık adlarının da farklı ifade edildiğini görmek
mümkündür. Ayrıca, bazı Türk boylarında gelin, gelenek gereği eşinin yaşça büyük akrabalarının
isimlerini söyleyemez, onlara başka adlarla hitap eder. Bunlar belli inanışlardan kaynaklanırkenbir
kısım kavramlar ise, toplumun adabına aykırı gelmesinden kaçınmak amacıyla farklı ifade edilir. Mesela
“tuvalet” yerine “yüznumara”, “lavabo”; “öldü” yerine “vefat etti”; “kör” yerine “görme engelli” deriz.
Dil biliminde bu olaya güzel adlandırma (örtmece) denir. Bir bakıma güzel adlandırmalar Türk
lehçelerinin kelime varlığını zenginleştirme ve geliştirmede önemli rol oynayan bir olgudur. Bunlar bir
yandan dildeki eş anlamlı kelimelerin, diğer yandan eş sesli kelimelerin sayısını çoğaltırlar. Bu konuda
birçok araştırma yapılmasına rağmen, bunları sınıflandırma sorunu tam çözüm bulmuş olmayıp farklı
yaklaşımlar mevcuttur.
Bazı araştırmacılara göre, uğursuzluk getireceği veya bir zararı dokunacağı korkusuyla, yani belli bir
inanıştan dolayı farklı ifade edilen kavramlara tabu (yasak kelimeler) denir. Tabuların, yani yasaklanan
kelimelerin yerine güzel adlandırma örnekleri kullanılır. Dolayısıyla, yasak kelimeler ile örtmeceler
birbiriyle ilişkilidir.
Bir kısım araştırmacı ise, bunların birbirinden farklı dil olayı olduğunu, tabuların aslında bir inanca
bağlı olarak meydana geldiğini; örtmecenin ise, pek hoş görülmeyen, ayıp sayılan kaba ifadeleri daha
kibar bir şekilde belirtme amacından kaynaklandığını, dolayısıyla onların farklı sınıflandırılması
gerektiğinisavunurlar.
Görüldüğü üzere, her iki olayda da kavramların gerçek adlarıyla ifade edilmesinden kaçınılmakta,
istenilmeyen ifadeler başka ifadelerle değiştirilmekte, fakat bunlar farklı sebeplerden
kaynaklanmaktadır. Birinde bir inanış, diğerinde ise toplumun ahlak ve adap kuralları söz
konusudur.Aslında bunlar arasında kesin bir sınır belirlemek zordur.Dolayısıyla, bu tür kelimeleri
sınıflandırmada zorluklar yaşanmaktadır. Söz konusu iki olay birbiriyle ilişkili mi, yoksa tamamen farklı
olaylar mı? Bu sorun çözüm beklemektedir. Bunların teferruatlı incelenmesi Altayistik araştırmaları için
de büyük önem arz edecektir