Orta Asya

Çin coğrafyasından başlayarak Avrupa'ya kadar giden ve tarih boyunca ticari, siyasi, ve kültürel alışverişin bir güzergahı olan İpek Yolu ve etki alanındaki coğrafya, özellikle Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği'nin (SSCB) yıkılışı, Türk Cumhuriyetleri'nin bağımsızlıklarını kazanmasıyla yeniden önem kazanmaya başlamıştır. Bu coğrafya potansiyelleri ve stratejik konumu sebebiyle bütün dünyanın ilgisini çekmektedir. Büyük bir kısmı Müslüman milletlerin yaşadığı ülkelerden oluşan İpek Yolu coğrafyasında ve etki alanında İslam dinini meşruiyet unsuru olarak kullanan pek çok radikal yapılanma da zaman zaman ortaya çıkmaktadır. Özellikle El Kaide ile Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) terör örgütlerinin dünya gündemine gelmesiyle tartışılmaya başlanan Radikal Selefilik de bu bölgeyi etkisi altına almaktadır. SSCB'ye karşı ABD'nin desteklediği İslamcı militanlar, Afganistan'ı bir organizasyon merkezi olarak kullanmıştır. SSCB'nin çöküşü ardından dini bir canlanış yaşayan Türkistan coğrafyası için ise hem Afganistan etkisi hem de dini arayış, milli kimlik oluşumundaki İslam unsuru sebebiyle Selefilik her geçen gün çeşitli etki alanları oluşturmaktadır. İpek Yolu'nun önemli duraklarından olan Anadolu coğrafyası ve Ortadoğu ise IŞİD tehdidi sebebiyle büyük sorunlar yaşamaktadır. Yükselen İpek Yolu coğrafyasında hem terör üretmesi hem de ideolojik ve dini olarak bir kültür değişmesi yaratma ihtimali sebebiyle Radikal Selefilik ve bağlantılı terör ciddi bir tehdit unsuru haline gelmiştir. Bu çalışmada Selefilik'in tarihi, ideolojik ve dini kökenleri değerlendirilecek, İpek Yolu coğrafyasında yarattığı ve yaratabileceği tehditler incelenecektir. Anahtar Kelimeler: İpek Yolu, Türk Dünyası, Ortadoğu, Radikal Selefilik, Terör A. GİRİŞ Uluslararası siyasette ve krizlerde pek çok faktör rol oynamaktadır. Bu faktörlerden biri de din ve mezhep faktörüdür. İnsanlık tarihine bakıldığında din faktörünün pek çok savaşa, krize, barışa, anlaşmaya ve çatışmaya konu olduğunu görmekteyiz. Avrupa'daki mezhep savaşları, Haçlı Seferleri, Osmanlı ve Selçuklu Türklerinin " İlay-ı Kelimetullah " yani İslamiyet'i yaymak amacıyla sürekli Batı'ya doğru cihat etmesi, ABD'nin " Yeşil Kuşak " projesi, İsrail devletinin kuruluşu, pek çok iç savaş ve özellikle 2001 yılındaki 11 Eylül saldırılarıyla adından daha çok söz ettirmeye başlayan terör bariz bir biçimde din kavramının uluslararası siyaset içinde yer aldığını göstermektedir. 1 Bu örneklerden de yola çıkarak dini meşruiyet kaynağı yapan siyasi hamlelerin ve uluslararası organizasyonların her geçen gün daha çok gündemimizde yer aldığını görmekteyiz. Özellikle Arap Baharı sonrasında Ortadoğu coğrafyasında yaşananlar, " Irak ve Şam İslam Devleti " (IŞİD), El-Nusra gibi terör örgütlerinin yarattığı kaos ve öncesinde El-Kaide'nin dünya gündemindeki yeri dinin uluslararası siyasetteki yeri noktasında çok farklı bir boyut ortaya çıkarmıştır. Bu gibi terör örgütleri yaptıkları eylemleri " Tanrı " adına yapılan işler olarak göstermekte ve dini literatürden kendilerine meşruiyet kaynağı üretmektedirler. 2 Özellikle İslam Dünyası'nda dini terörü meşrulaştırma aracı olarak kullanan örgütler incelendiğinde karşımıza itikadi bir akımdan yola çıkarak radikalleşen ve bir şiddet ideolojisine dönüşen " Selefilik " çıkmaktadır. Kendisini Selefi olarak tanımlayan ya da söylem ve eylemleriyle bu şekilde tanımlanan örgütlerin faaliyet alanları incelendiğinde ise tarihi İpek Yolu coğrafyası ve etki alanının bu yapılara ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Bu durum ise ekonomik, sosyal ve siyasi olarak yükselen ve önem kazanan İpek Yolu coğrafyası için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.

Özellikle Trump'ın, Türkiye'yi tehdit eden terör örgütlerine karşı muhtemel tavrı ve Ortadoğu'da izlemesi beklenen siyasete dair çok sayıda analizle karşılaşıyoruz. Ancak maalesef bunların büyük kısmında, ABD'deki siyasi süreç gerekli derinlikte incelenmiyor ve Türkiye'yi ilgilendiren bazı jeopolitik havzalar gündem dışı bırakılıyor. Söz konusu eksikliğin giderilmesine katkı sağlamak maksadıyla makalemizde, önce Trump'lı Amerika'yı bekleyen farklı gelecek senaryoları üzerinde duracak, ardından da Washington'daki yeni iktidarın Türkistan havzası açısından anlamını sorgulayacağız.

Döngüsel tarih, tarihsel olguların sistemli ve periyodik bir şekilde kendini tekrar
etmesidir. Döngüsel tarih anlayışı, bilimsel anlamda İbn-i Haldun ile başlamıştır. Oswald Spengler, bu anlayış için yeni bir model kurmuş ve bu modeli sınıflandırmıştır. Arnold Toynbee de Spengler’ın modelindeki döngü yılını artırarak kendi modelini oluşturmuştur. Pitirim Sorokin ise hem modelin coğrafyasını genişletmiş hem de iki model üzerine eleştirilerde bulunmuştur. Çalışmanın amacı bu modelleri geliştirmek ve yeni bir model kurmaktır. Çalışmanın kapsamı siyasi, iktisadi, diplomatik, sosyal sistemler çerçevesinde genel dünya tarihidir. Eski çağlardan günümüze kadar yaşanan tarihsel olgular ve uygarlıkların benzerlikleri esas konudur. Çalışmada, Dünya tarihinin değişken bir coğrafya içerisinde yaklaşık 2350 yıllık bir devirle kendisini tekrar ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu tekrar toplumların kültürel değerlerinden ziyade uygarlıkların iktisadi, sosyal ve politik yapıları üzerinde şekillenmiştir. Kurulan modele göre ele alınacak ilk periyot M.Ö. 2350 yılından M.S. 1 yılına kadardır. İkinci periyot ise M.S. 1 yılı itibariyle başlamıştır. Coğrafya olarak ikinci periyottaki Orta ve Batı Avrupa, ilk periyotta Mora yarımadasının ve Güney Ege havzasının karşılığı olmuştur. Buna göre ikinci periyottaki Güney Avrupa ilk periyottaki Girit’i, Doğu Avrupa da Fırat nehrine kadar olan Güney Anadolu bölgesini yansıtmıştır. Orta Doğu’nun ilk periyottaki karşılığı ise Levant ve Aşağı Mısır bölgesidir. Orta Asya ise Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’nın, Çin de Güney Mezopotamya’nın yansıması olmuştur. Dünya’nın yuvarlak olması sebebiyle coğrafi keşiflerden sonra her iki periyot içinde ilk periyottaki Sicilya ve Güney İtalya’nın karşılığı, Pasifik Okyanusu olmuştur. Sonuç olarak ilk periyotta Luvi ve Hurri istilaları Kavimler Göçü ile ilişkilendirilmiştir. Feodalitenin yaşandığı ve Yunan ortaçağı olarak adlandırılan dönem ile Avrupa ortaçağı eşleştirilmiştir. Hiksos fetihleri ile Arap fetihleri arasında benzerlikler kurulmuştur. Ege göçleri Haçlı seferleriyle, Arami göçleri Türk göçleriyle, Asur fetihleri de Moğol fetihleriyle ilişkilendirilmiştir. Yunan kolonileşmesi ile Avrupa’nın sömürge hareketleri arasında bağlantılar kurulmuş, Yunan şehir devletlerinin gelişmesi ile Avrupa devletlerinin gelişmesi aynı çerçevede değerlendirilmiş, Peloponnez savaşları ile Dünya savaşları arasında ise büyük benzerlikler kurulmuştur. Son olarak Makedon işgalleri ile Nato faaliyetleri ilişkilendirilmiştir. Kurulan model birçok tarihi olay ile örneklendirilerek detaylandırılmıştır. Dünya’nın yuvarlak olması sonucu ilk periyottaki bazı tarihi olaylar, 1450 yılından sonra Doğu Asya’da tekerrür etmemiş, bu da tekrarlarda sapmaların yaşanmadığı Avrupa merkezli tarih anlayışıyla paralel “etkileşim alanı” kavramını doğurmuştur. Etkileşim alanı, ayrıca iktisadi olarak incelenmiş ve bu alanın, zıtların birliği ilkesiyle hareket eden bir sistem olduğu anlaşılmıştır. Her iki periyotta da etkileşim alanı, sırasıyla globalizm, tersine kolonileşme, feodalizm, kolonileşme, bütünleşme ve yıkım çağlarını yaşamıştır.
Anahtar kelimeler: Döngüsel tarih, Spengler, Toynbee, İbn-i Haldun.

Çin devleti uzun yıllar diğer ülkeler ile ilişkileri önemsememiş kendi içinde kendine yetebilen bir ülke olarak tarım faaliyetlerini sürdürmüştür. Ulusal çıkarları söz konusu olmadığı durumlarda siyasi risklerden uzak durmuşlardır fakat ekonomik ilişkiler anlamında oldukça yakın temaslar kurmak istemişlerdir. Çin genel olarak diğer devletlerle pazar alanı açmak ve enerji ihtiyacından kaynaklı sağlamaktadır. Çin günümüzde pazar arayışı ve enerji ihtiyacının haricinde uluslararası platformda, küresel yönetim ve bölgesel çatışma alanlarında önemli bir aktör olarak sahada yer almaktadır. Türkiye-Çin ilişkilerinin açmaz noktalarının en mühimi iki ülkeninde son 30 yılda yaşadığı sosyal, siyasi. ekonomik ve kültürel değişimin üslerinde uyandırdığı baskıdan dolayı dar açı ile konuları ele almalarıdır. Özellikle Uygur Türkleri ile yaşanan meseleden kaynaklı siyasi baskı alanları hem Türkiye hem de Çin devleti için bir baskı haline gelmiş karşılıklı ilişki zemini ortaya çıkarmıştır. Türkiye ve Çin devletinin ilişkilerinin daha iyi bir konuma gelmesi için üç hususta birbirleriyle iş bilgileri sağlamaları gerekmektedir. Bu üç husus iki ülkenin arasındaki ekonomik, siyasi ve ticari alanlarda sağlanması şarttır. Çin devletinin küresel siyasetteki ehemmiyeti artmaktadır bu durumda Türki ile Çin devleti sadece ikili ilişkiler değil küresel ilişkiler kurması gereken iki aktördür. Çin'in çılgın Kuşak Yol projesinde yer alan ülkelerden biri olan Türkiye'ye büyük yatırımlar sağlamayı planlamaktadır. Türkiye'nin Asya'yı Avrupa'ya bağlayan jeostratejik konumu bu planda önemini artırmaktadır. Bu projede Kuşak Yol boyunca 33 istasyon, 72 tünel ve 170 köprü inşa edilecek. Pan-Asya demir yolunun, merkezi güzergah dışında yani Tayland, Laos, Malezya, Vietnam gibi ülkelerdeki uzantılarıyla beraber içereceği toplam istasyon sayısı 52, tünel sayısı 137, köprü sayısı ise 281'i bulacaktır. Dünya ticaretine doğrudan yol verilmesi beklenen bu projede Türkiye işbirliği sağlayarak ekonomisini ilerletmeyi hedeflemektedir. Dev proje diğer ara saniyelere etki ederek mevcut ülkelerde istihdam sağlanacaktır. Köprü, tünel, istasyon ve demir yolları için yeni üretim merkezleri açılarak yeni iş kolları cazip hale gelecek ülke ekonomisine dolaylı yoldan pozitif etki edecektir. Proje ile Çin Türkiye arasında ekonomik, ticari, politik ve halklar arası kültürel etkileşim sağlanması beklenmektedir. Diğer Türki ülkelerde de sıcak bakılan proje güzergahta bulunan ülkelere lojistik ve altyapı sistemlerinin gelişiminde Çin tarafından olanak sağlanmaktadır. Çin'in bu ülkelere cazip kredi imkanları sunması da ülkelerin iştahını kabartmaktadır.

Türk Devletlerinin en küçük çekirdeğini aileler oluşturur. Aileler arasında kan bağı bulunmaktadır. Aile tipinin değişmesi tüm sosyal yapıyı etkiler. Aile sistemi hem siyasi hem de sosyal yapıya yansımıştır. "Küçük Aile" tabirine sahip ailelere topluma hür fertler yetiştirmek imkanına sahiptir. Ata-erkil toplum yapısına sahip olmasına rağmen kadınlara da ön planda yermiştir. Eski Türk toplumunda kadınlar ata binip ok atar, spor yapar, savaşlara katılır, namus ve iffetine düşkünlüğüyle itibar sahibi olup muharebe alanında düşman eline geçmesi büyük zillet sayılırdı. Öğüş anlamına gelen ailelerin birbiriyle birleşmesi sonucu " Urug" ortaya çıkmıştır. Uruglarında birleşmesi sonucu " Boy" meydana gelmiştir. Boylarda adaleti düzenlemek ve gerektiğinde silah yardımıyla boyun menfaatini korumak adına bir "Bey ya da Beğ" bulunurdu. 1 Bu boy beyleri mahiyetli birliği ve belirli bir askeri gücü vardır. Türk Boyları şahıs adlarıyla kurulmadı ve boy beyleri de seçimle başa gelmiştir. Boyların birleşmesi sonucunda Bodunlar ortaya çıkmıştır. Toprağın büyüklüğü ve nüfusa göre yönetenlere "Yağbu" adı verilir. Bodunların birleşmesiyle siyasi yapının en üst makamı olan "İl" ortaya çıkmıştır. Eski Türk Devletlerinde İl; bodun başkanlarının yasama ve yürütme yetkisini bütün ülke topluluğuna eşit şekilde dağıtılması için hakana devredilir. Eski Türkçe'de "İl" kavramı V.Thomesen'e göre " siyasi bakımdan müstakil ve muntazam teşkilatlı millet" demektir. 2 İl kavramı, milleti, refahı, huzur ve barışı içinde yaşayan bir siyasi kuruluştur.3

Öz: Dünya hukuk sistemlerinin büyük bir dönüşüm geçirmesinde, İslam Hukukunun payı olduğu bilinmektedir. İslam Hukukunun da kendi içinden Arap-Fars-Türk şeklinde üç kola ayrıldığı, bunlardan akıl-nass ilişkisini isabetli değerlendiren Türk ekolünün esas köşe taşını oluşturduğu ve onu da Orta Asya fıkıh ekolünün şekillendir-diği söylenebilir. Orta Asya fıkıh ekolü içerisinde de özellikle Kara-hanlılar dönemi, fıkhın bu bölgede zirve yaptığı bir dönem olarak kabul edilebilir. Bu makalemizde Karahanlılar devletinin kısa tarihi, kaynaklarda Karahanlılar devrinde yetişmiş olan fukahanın isim-lerinin tespiti, meşhur fukahadan bazılarının eserleriyle birlikte kısaca tanıtımı, fukahanın (alimler) idaredeki yeri vb. konuları ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Karahanlılar, Orta Asya, Fakih, Alim. Central Asian Fuqakhas Educated in Karakhanids Period and Their Effect in Administration Abstract: It's obvious that the world's law systems are undergoing a major transformation, of course Islamic Law is contributed to all these law systems. However, the main cornerstone of the Turkish school, which is the Islamic Law itself, is mainly divided into three schools of the Arabian-Persian-Turkish and the well-established relations between reason and nass are in fact constituting the Central Asian fiqh school. The Central Asian fiqh school, especially Kara-khaned period, was the main process of fiqh to the summit in this region. In this article we will discuss on the short history of the Kara-khaned state, and the identification of the names of the fuqakha who were raised in the Karakhaned period in the classical sources, the brief conversation of some of the famous fuqakha, the administrative position of fuqakha in the administrative structure.

Researches which were conducted by different scientists in the Central Asia in different periods made important contributions with regard to enlightening the period. Examinations made by A.Grünwedel, A.Von Le Coq and et al. in Murtuk, Khocho, Kucha, Kumtura, Sorçuk, Tumshuk, Yar-hoto, Bezeklik especially between 1902 and 1914 have enabled us to get information about cave temples and wall drawings, to understand stylistic features of the period. Starting from Kök Türk period, Buddhist belief which was effective in Turkish art and affected Uighur painting too and especially wall drawings reached to the peak in it. In our study, examples from wall paintings which were found as a result of works the German researchers made in the region and which were taken to Berlin were handled according to historical chronology.

Jean Paul Roux (1925-2009) uzun yıllar boyunca Orta Asya ve Türk Kültürü hakkında araştırmalar yapmış ve kitaplar yayınlamıştır. Doğu Uygarlıklarının dilleri ve yaşamları hakkında eğitim görmüş ve 1966 yılında doktora ünvanına sahip olmuştur. Araştırmaları çoğunlukla doğu kültürleri, İslam sanatı ve mitler, semboller üzerine yoğunlaşmıştır.

1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarına kavuşan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri; Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ı ilk tanıyan ve siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkileri ilk kuran ülkeler arasında Türkiye Cumhuriyeti de yer almaktadır. Bu çalışmada, Cumhuriyeti 1990’lı yıllardan başlayarak günümüze kadar devam etmekte olan eğitim alanındaki ilişkiler ve işbirlikleri konularına
değinilecektir.

Türk toplulukları; Devlet, hakanlık, hanlık, sultanlık, beylik, atabeylik, cumhuriyet vb. şekilde Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında çeşitli isimler altında 110’dan fazla siyasi teşekküller oluşturmuşlardır. Türkistan coğrafyasında yer alan topluluklar da değişik siyasi yapılar halinde (Timur İmparatorluğu, Özbek Hanlığı, Kazak Hanlığı Ulu-Or- ta-Küçük Cüz, Buhara Hanlığı/Emirliği, Hive Hanlığı, Hokand Hanlığı) varlıklarını devam ettirmişlerdir.
Batı Türkistan Hanlıklarının kurulduğu Türkistan coğrafyası, başta jeopolitik ve jeostratejik açıdan olmak üzere tarih boyunca önemini korumuştur. Bu bakımdan dünya tarihi çalışmalarında bu coğrafyanın tarihi geçmişi­nin bilinmesi, öncelikli olarak incelenmesini gerek­tirmiştir. Bu çalışmada da Batı Türkistanda teşekkül etmiş olan hanlıkların siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik tarihi ele alınmıştır.
Türkistan coğrafyasında yer alan topluluklar, belli bir dönemden sonra SSCB’ne bağlı olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Ancak SSCB’nin dağılmasıyla 1991 yılın­da bu topluluklar bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Belir­tilen tarihe kadar demir perde ülkeleri adı verilen bu coğrafyanın Türklere kapalı olması, bu konudaki çalışma­ların Türkiye’de sınırlı kalmasına yol açmıştır. Buna karşılık bu dönemde Türkistan’ın Batılılara açık olması, onların bu coğrafyada daha serbest araştırma yapmalarına imkân sağlamıştır. Nitekim batılı yazarlar tarafından detaylı bir şekilde yapılan bu çalışmalarda; Türkistan’ın gerek sosyal, kültürel, ekonomik durumu gerekse siyasi tarihi ele alınmış olup önemli eserler ortaya çıkarılmıştır.
Belirtmek gerekir ki Batı Türkistan Hanlıkları (Kuru­luştan Yıkılışa) adlı bu kitap, konunun uzmanı tarihçilerin yanı sıra Batı Türkistan tarihine ilgi duyan okuyuculara da kılavuz olacak şekilde hazırlanmıştır.

Öz Türkistan'da, VIII. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar, konar-göçer Türk boyları arasında adlarından sıkça söz ettirmiş olan Çiğiller, adı geçen coğrafyada geniş bir alana dağılmışlardır. Zamanla yerleşik hayatı da benimsemiş bulunan Çiğillerin bazı kabileleri, Selçuklular zamanında Anadolu'ya da göç etmiştir. Türk tarihinde önemli bir yere sahip bulunan bu boyun Türkistan'dan Anadolu'ya kadar uzanan tarihi üzerine yeni araştırmalara ihtiyaç hissedilmiştir. Bu çalışmada Çiğil adının kaynağı, Çiğil lehçesi ve kültürü, Çiğillerin yerleşim yerleri ile ilgili yerli ve yabancı kaynaklarda verilen bilgiler ele alınmış; Anadolu'da Çiğillere ait yer adları üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. Abstract Chigils which the name amongst the migrating Turkish Tribes frequently passes in Turkestan from the 8 th to the 13 th century have been spread in a wide area in the mentioned region. Some of the tribes of Chigils adopting a residential life migrated to Anatolia in the era of the Seljuks. The history from Turkestan to Anatolia of this tribe which has a very important place in Turkish history has needed to be researched. In this study the source of the Chigil name, Chigil dialect and culture, information from local and foreign sources about the Chigil's residential places have been examined; an evaluation of the Chigil place names in Anatolia have been made.

Bozkırın Fatihi

Bozkırın üç fatihi Atilla, Cengiz Han ve Sahipkıran Timur dünyanın her tarafına seferler yapmışlardı. Atilla, Hun imparatorluğunun Türk hükümdarıydı. Tarihe Avrupa’yı titreten Türk Hakanı olarak geçmişti. Türklerde ordu ve devlet teşkilatının temellerini atmıştı. Cengiz Han ise Türk-Moğol hükümdarıydı ve dünyada eşine az rastlanacak Cihangir bir devlet oluşturmuştu. Türkistan’da Türk katliamı yaptı. Cengiz Han İmparatorluğunu oğulları arasında bölerek Çağatay’a Türkistan’ı verdi. Çağatay büyük bir çabadan sonra Türkistan’da hâkimiyetini kurabildi ve bu dönemde halkının çoğunluğu Türk olması nedeniyle Çağatay Han ulusundaki diğer unsurlar eriyerek Türkleşti. Çağatay’ın ölümünden sonra Türkistan onun soyundan gelen hanlıklara bölündü. Fakat hanlar arasında baş gösteren iktidar kavgaları, Müslüman Türk halkını canından bezdirdi. Müslüman Türk halkının göç etmeye başladığı dönemde Barlas boyuna mensup olan Timur, 1336’da Türkistan’da dünyaya geldi. Timur’un babası Taragay, o dönemin Türk boylarından Barlas’ın soylu ailelerindendi. Timur, dünyaya geldiğinde ona dönemin en ünlü İslam şeyhi Zeydüddin, Kur’an’dan "Temür” ismini vermişti.

The well-known Tibetan document P.T. 1283 is a unique historical source that contains significant information about mid-8th century Central Asia. Discovered at Dunhuang 敦煌 in 1908, P.T. 1283 is kept today in the collection Pelliot tibétain at the Bibliothèque nationale de France in Paris. One side of the document is in Chinese and the other side contains two different Tibetan texts. The title of the second Tibetan text, Byang phyogs na rgyal po du bzhugs pa’i rabs gyi yi geo (BNP), was
translated into English by Venturi as Text on the sequence of however many kings live in the north, containing several myths belonging to the Türk (Tujue 突厥, Göktürks) and Kyrgyz. In conclusion, the Turkic myths narrated in P.T. 1283 are reflections of a very large collection of Central Asian folk beliefs, exemplified in numerous historical sources.

Bu çalışma, 1991 yılında bağımsız bir devlet olarak uluslararası ilişkiler
sahnesine çıkan Kazakistan’ın Türkiye politikasını belirleyen iç yapı faktörlerini (siyasal partiler, başkanlık ve rejimin yapısı, bürokratik kurumlar, sivil toplum kurumları, çıkar grupları, kamuoyu, medya ve lider) ele almaktadır. İç yapı kavramı, ortak dil, soy, din ve tarih anlayışının Kazakistan’ın Türkiye politikasının oluşmasında önemli olduğu fakat tek başına belirleyici olmadığı düşüncesine zemin hazırlamak ve bunu kuramsal ve kavramsal olarak temellendirmek için ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı, Kazakistan’ın Türkiye politikasını tüm yönleriyle analiz etmek, bu politikanın başarısını ölçmek ya da bu politikada bir kırılma yaşanıp yaşanmadığını tespit etmek değildir. Amaç, Kazakistan’ın Türkiye
politikasını belirleyen iç yapı faktörlerinin bu politikanın belirlenmesinde
ne düzeyde etkili oldukları üzerine detaylı bir analiz geliştirmektir.

Orta Asya, içerisinde Türk topluluklarının yer aldığı, bu açıdan Türkiye ile tarihi, kültürel bağları olan bir bölgedir.1990”lı yıllara kadar SSCB”nin himayesi altında olan bu topluluklar, SSCB”nin yıkılması ile birlikte bağımsızlıklarını kazanma yolunu tercih etmiş ve ulus-devlet olma yolunda ilerlemeye başlamışlardır. Orta Asya böyle bir dönüşüm sürecine girmişken, bölgenin jeopolitik konumu, sahip olduğu doğal zenginlikler vb. birçok sebep nedeniyle büyük güçlerin ilgi odağı haline gelmiş ve bu coğrafya Türkiye dahil olmak üzere, Rusya Federasyonu, ABD ve birçok Avrupa ülkesinin çıkarlarının çatıştığı bir alan olmuştur. Çünkü dünya enerji kaynaklarının dörtte üçünü barındırmasıyla Orta Asya, geleceğin dünyasını şekillendirme potansiyeline sahiptir. Bu anlamda Orta Asya, dünyanın jeo-ekonomik ve güç politikasının odağı haline gelmektedir.

ÖN SÖZ
16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Kazakistan Cumhuriyeti, günümüzde bağımsızlığına kavuşan yedi Türk devletinden biridir. Kazakistan Cumhuriyeti, gerek yüz ölçümü gerekse de sahip olduğu doğal kaynaklar yönünden Türk devletleri arasında dünya siyasetinde önem taşıyan bir konuma sahiptir. Oğuz, Karluk ve Kıpçak gibi Türk boylarının beşiği olan Kazakistan Cumhuriyeti, Türkiye Cumhuriyeti ile tarihsel olarak derin bağlara sahiptir. Türkiye Cumhuriyeti siyasi ilişkiler bakımından Kazakistan’ın bağımsızlığını aynı gün tanımış ve çok kısa sürede diplomatik ilişkiler geliştirmiştir.
Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Türkiye Cumhuriyeti ile imzaladığı çok sayıda anlaşma ve protokolle, iki ülke arasındaki ilişkiler her geçen gün güçlenmiştir. Süreç içerisinde Kazakistan Cumhuriyeti, Türkiye Cumhuriyeti’nin stratejik ortağı hâline gelmiştir. İki ülke arasındaki ilişkiler, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in 2009’un Ekim ayında Türkiye Cumhuriyeti’ne gerçekleştirdiği ziyaret sırasında imzalanan “Stratejik Ortaklık Anlaşması” ile yeni bir boyuta taşınmıştır. 2012 yılında da Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi oluşturulmuştur.
Kazakistan ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki siyasi, askerî, kültürel ve stratejik ilişkiler uluslararası platformlarda da gelişmeye devam etmektedir. Avrasya coğrafyasında barış ve istikrarın tesisi amacıyla iki ülke öncülüğünde Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi teşkil edilmiş; TÜRKPA ve Türk Konseyi’nin kuruluşu iki ülkenin önemli payı ile gerçekleşmiştir. Bunun yanında Kazakistan, Uluslararası Türk Akademisi’ne de Türk Konseyi bünyesinde ev sahipliği yapmaktadır.
Kazakistan Cumhuriyeti, bağımsızlığının 30. yılına ulaştığı günümüz dünyasında, Nursultan Nazarbayev’in 2012 yılında oluşturduğu “Güçlü İş, Güçlü Devlet” sloganıyla 2050 Stratejisi’ne ulaşma azim ve kararlılığındadır. Bu kapsamda kitabın ana fikrini, Kazakistan’ın bağımsızlığının 30. yıl dönümünde, Türkiye ile Kazakistan arasındaki çok boyutlu ilişkilerin analizini izah etme oluşturmaktadır. Bu amaçla, her biri alanında uzman ve birbirinden değerli akademisyen kadrosuyla oluşturulan kitabımız 15 bölümden oluşmaktadır. Söz konusu bölümler Türkiye-Kazakistan ilişkilerinin çok boyutlu yapısına ışık tutmaktadır.
İlk bölümde “Türkiye ve Kazakistan’da Ortak Tarihin Uluslaşma Sürecine Etkisi” başlığıyla Prof. Dr. Abdullah GÜNDOĞDU, Türkiye yeti ve Kazakistan’ın ortak tarihsel mirasının oluşum sürecini aydınlatmaktadır. “Kazakistan’ın Türk Dünyasındaki Yeri ve Önemi” başlığı taşıyan ikinci bölümde Doç. Dr. Ergenekon SAVRUN, Kazakistan’ın tarih boyunca Türk dünyasındaki yeri ve önemini tarihsel süreç içeirisnde analiz etmiştir.
Doç. Dr. Fulya KÖKSOY tarafından kaleme alınan “Kazakistan’ın Güvenlik Politikaları” başlığını taşıyan üçüncü bölümde, Sovyet sonrası yeni bir yapılanma kurmaya odaklanan bunu da ekonomik kalkınma ve güvenliğin sağlanması arasında kurulan denge ve izlenen çok vektörlü, rasyonel ve pragmatik politikalarla taçlandıran Kazakistan’ın güvenlik politikalarına ilişkin genel bir çerçeve sunmak amaçlamaktadır. Bu minvalden hareketle Kazakistan’ın güvenlik politikalarının geleneksel ve/veya çağdaş güvenlik konsepti çerçevesindeki yeri, güvenliği etkileyen küresel, bölgesel ve ulusal tehditler ile güvenlik politikalarına ilişkin önemli karineler sunan dokümanlar analiz edilmiştir.
Prof. Dr. Muzaffer Ercan YILMAZ ile Arş. Gör. Büşra ÖĞÜTÇÜ tarafından kaleme alınan ve “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Kazakistan’ın Enerji Politikaları” başlığı taşıyan dördüncü bölümde, Soğuk Savaş sonrası dönemde Kazakistan’ın enerji politikalarının mercek altına alınması, bu bağlamda olası çatışma ve iş birliği alanlarının tartışılması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, Kazakistan’ın sahip olduğu enerji kaynakları bakımından ülkenin genel bir enerji profili ile başlayan çalışma, enerji ihracı için kullanılan ve yeni inşa edilen enerji nakil hatlarına değinilerek devam etmektedir. Ardından Kazakistan’ın izlediği enerji politikaları irdelenmiş ve bu kapsamda ülkenin sahip olduğu avantajlı durumlar ve sorunlu alanlar değerlendirilmiştir.
Doç. Dr. Işık Kuşçu BONNENFANT tarafından kaleme alınan “Kazakistan’ın Göç Politikaları” başlıklı beşinci bölümde, Kazakistan göç yönetim sistemi ve ülkenin küresel göç yönetimindeki yeri, ana dış göç akımları, bu akımlara ilişkin sorunlar ile Kazakistan karar alıcılarının bu sorunları çözmeye dair geliştirdikleri politikalar tartışılmıştır.
Doç. Dr. Serdar YILMAZ ve Melisa ARSLAN tarafından kaleme alınan altıncı bölümde, Kazakistan dış politikasının temel şifreleri analiz edilmiştir. Bu bağlamda kitabın devamını teşkil eden, Prof. Dr. Nur ÇETİN tarafından kaleme alınan ve “Nursultan Nazarbayev’in Liderliği ve Türkiye-Kazakistan İlişkilerine Etkisi” başlığı taşıyan yedinci bölümle söz konusu dış politika analizi somutlaştırılmıştır. Bu bölümde, Avrasya’nın merkezinde, Rusya ve Çin gibi iki “dev” ülke arasında yer alan, Çin’in son girişimleri bağlamında kıtalararası geçiş ülkesi olma niteliğinin öne çıkması ve Hazar Denizi’ndeki enerji kaynaklarının zenginliği ile tüm “güçlü” ülkelerin dikkatini çeken Kazakistan Cumhuriyeti’nin kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in liderliği ve ülkenin ilişkilerine etkisi incelenmiştir.Konunun daha net anlaşılması için önce Nazarbayev’in kısa hayat hikâyesi izah edilmiş, sonra geçiş döneminde Kazakistan’ın farklı alanlarda yaşadığı sorunlar ve ülke liderinin geliştirdiği reformlar ve çözümler ele alınmıştır. Devamında ise Nazarbayev’in izlediği dış politika ile özellikle son dönemdeki Türkiye ile ilişkileri incelenmiş olup, Nazarbayev’in Türk dünyası iş birliğinin geliştirilmesine yönelik inisiyatifleri ve küresel barışın sağlanmasına katkıları ele alınmıştır.
Kitabın sekizinci bölümünde, Prof. Dr. Kamuran REÇBER tarafından Türkiye Cumhuriyeti ile Kazakistan Cumhuriyeti arasındaki ilişkilerin hukuki boyutu irdelenmiştir.
“Türkiye-Kazakistan İlişkilerinin Siyasi Boyutu” başlığını taşıyan dokuzuncu bölümde Dr. Öğr. Üyesi Halil Emre DENİŞ ve Doç. Dr. Ekrem Yaşar AKÇAY tarafından Türkiye-Kazakistan ilişkilerinin siyasi yönü ortaya koyulmuştur. Bu bölümün amacı, Türkiye ile Kazakistan arasındaki siyasi ilişkileri betimleyici bir yöntem kullanarak ele almak ve günümüze kadar geçen 30 yıllık süre içerisinde Türkiye ile Kazakistan arasındaki ilişkilerin gelişmesine neden olan unsurları ortaya çıkarmaktır. Bölüm iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda bağımsızlıktan stratejik ortaklık anlaşmasına kadar geçen sürede Türkiye-Kazakistan siyasi ilişkileri ele alınmıştır. İkinci kısımda ise stratejik ortaklıktan günümüze kadar geçen sürede Türkiye-Kazakistan ilişkilerinin siyasi boyutu ele alınmıştır.
Prof. Dr. Mehmet YÜCE tarafından kaleme alınan “Kazakistan’ın Ekonomik Yapısı ve Türkiye ile Ekonomik İlişkileri” başlıklı onuncu bölümde söz konusu ilişkilerin ekonomik boyutu analiz edilmiştir. Elbette Türkiye-Kazakistan ilişkiler sadece bu boyutlarda değildir. İlişkilerin gelişmesinde kültür unsuru da büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda Prof. Dr. Fahri TÜRK ile Öğr. Gör. Taner KARAKUZU tarafından kaleme alınan ve “Türkiye-Kazakistan İlişkilerinde Eğitim ve Kültür” başlığı taşıyan on birinci bölümde söz konusu ilişkilerin kültür ve eğitim boyutuna değinilmiştir.
Prof. Dr. Hüseyin BAĞCI ile Arş. Gör. Mehmet İlbey ÇOBAN tarafından kaleme alınan ve “Kazakistan’ın Uluslararası Güvenliğe Katkısı: Astana Süreci Örneği” başlığı taşıyan on ikinci bölümde, Astana Süreci’nin uluslararası güvenlik boyutu analiz edilmiştir.
Türkiye ve Kazakistan’ın Türk Keneşi kapsamındaki iş birliği, Dr. Öğr. Üyesi Mevlüt AKÇAPA tarafından on üçüncü bölümde değerlendirilmiştir. On dördüncü bölümde ise Dr. Öğr. Üyesi Lamia MAMMADOVA tarafından, Türkiye ve Kazakistan’ın TÜRKPA (Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlementer Asamblesi) kapsamındaki iş birliği ortaya konulmuştur.
Kitabın son bölümünü oluşturan on beşinci bölümde, Dr. Ahmet Emre KÖKER tarafından, Türkiye ve Kazakistan’ın Asya’da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı (AİGK/CICA) kapsamındaki iş birliği analiz edilmiştir. Böylelikle kitabın özellikle son bölümlerinde Türkiye ve Kazakistan’ın uluslararası platformlardaki ilişkileri ortaya koyulmuştur.
Büyük Kazakistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının 30. yıl dönümüne ithaf ettiğimiz kitabımızın Türk dünyasına ve Türkiye-Kazakistan ilişkilerine katkı sağlamasını diliyor, bu vesileyle Türk dünyasına gönül veren araştırmacılara saygı ve hürmetlerimi sunuyorum.
Doç. Dr. Hasan ACAR
Editör
Ağustos 2021 - Erzurum

İlk insanın yaratılışından bugüne kadar, bugünkü bilgilerimize dayanarak, insanın hiç bir zaman yalnız yaşamadığını söyleyebiliriz. Hayvanlar âleminde dâhi, yalnız başına yaşayabilen hayvanlara pek rastlanmaz. İnsanın doğası gereği ortaya çıkan başka insanlarla birlikte yaşama güdüsü neticesinde, toplum adını verdiğimiz sosyal yapı ortaya çıkmıştır. Toplum da, temel yapı taşı olan ailelerin birleşimi ile oluşmuştur. Toplum yapısının temel taşı olan aile kurumu, bazı biçim farklılıkları göstermekle birlikte, tarihin her döneminde var olmuştur. Aile kurumu uzun yıllardır varlığını sürdürmesine rağmen aile yapılarında çok büyük değişiklikler görülmemiştir. En ilkel toplumdan, en gelişmiş sanayi toplumlarına varıncaya kadar hemen her toplumda, ismi ne olursa olsun aile kurumuna rastlanmaktadır. Aile, üretim-tüketimde bulunmak gibi ekonomik, çocuğun topluma kazandırılması, eğitimi, korunması, sevgi, serbest zamanların değerlendirilmesi gibi sosyal ve daha pek çok farklı işlevleri olan, bütün toplumlarda en fazla evrensellik gösteren bir kurumdur. Bu özelliklerini dikkate alarak şöyle bir tanım yapılabilir: "Aile, biyolojik ilişkiler sonucu insan türünün sürekliliğini sağlayan, toplumsallaşma sürecinin ilk ortaya çıktığı, karşılıklı ilişkilerin belirli kurallara bağlandığı, o güne dek toplumda oluşturulmuş maddi ve manevi zenginlikleri kuşaktan kuşağa aktaran biyolojik, psikolojik, ekonomik, toplumsal, hukuksal yönleri bulunan toplumsal bir birimdir." Bu tanımdan hareketle ailenin, devletin ve toplumun en temel öğesi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu çalışmamızda, kısaca, İslamiyet öncesi Türk toplumlarında aileyi oluşturan öğeleri, aile hayatını ve ailenin önemini inceleyeceğiz.

Orta Asya’da İslâm: Temsilden Fobiye

Yazar
Dr. Muhammet Savaş KAFKASYALI

Orta Asya topraklarında İslâm’ın varoluş serüvenini, geçmişini ve bugününü inceleyen ve son yıllarda önemli bir tartışma konusu olan İslâmofobi kavramını geniş bir perspektifte ele alan Orta sya’da İslâm: Temsilden Fobiye adlı proje, üç cilt olarak okuyucuyla buluştu. 1956 sayfadan oluşan eser Ahmet Yesevi Üniversitesi tarafından yayımlandı.

© Ahmet Yesevi Üniversitesi
Mütevelli Heyet Başkanlığı
Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak. No: 30 06490 Bahçelievler/ANKARA
Tel: 0312 216 06 00 • Faks: 0312 216 06 09
www.ayu.edu.tr • yayinlar@yesevi.edu.tr

Regarding the context of the titles Qaghan (Khaqan) and Khan, and their relations with each other, a consensus has not been reached until now among scholars studying the organization of Turkic and Mongol polities. Some scholars are of the opinion that Khan was a title below in rank from Qaghan, while some scholars thought the opposite. The fact that the greatest ruler administrating the Mongol Empire held the title Qaghan while other members of the dynasty administrating various parts of the empire carried the title Khan seems to be supporting the former view. According to another opinion on this matter outside these two views, both of these titles were the same in the beginning but had differentiated in later periods. Starting from the Türks (Köktürks, Tujue 突厥) up to the Qarakhanids, it can be seen that the titles Qaghan and Khan did not have any differences yet, while Khan was actually used as an abbreviation of Qaghan. However, differences between these two titles began to emerge among the Qarakhanids. It was the title Khan that was generally used among groupings such as the Qara Khitans, Kereyids and Naimans that ruled during the 12th and early 13th centuries. Among the Mongols, Khan’s usage started in the 12th century and Qaghan’s usage started in the 13th century. Although it is understood that the Mongols differentiated between these two titles, it can be observed that there are some conflicting accounts in both Mongol and foreign sources regarding the usages of these titles among the Mongols. As to the Oghuz-Turkmens, usages of the titles Khan and Khaqan intensified during the Mongol period and afterwards. When it comes to the Ottoman period, these two titles started to be used for one another just like in the Türk-Uyghur periods. Besides, the title Khan was sometimes perceived as an equivalent of Beg during the post-Mongol period. In this study, emphasize has been put on the usages of the titles Qaghan and Khan in Turko-Mongol polities starting from the 12th century, relying on the cases of various historical sources alongside opinions of modern researchers, while the course of this process’ development is put forward.

Bu çalışmada, İskitler’in gerek siyasi gerek kültürel tarihi konu edilerek İskit Medeniyeti’nin hatları çizilmek istenmektedir. Bu taslak hazırlanırken ilk olarak İskitler’in faklı devletlerle olan siyasi ilişkileri belirtilip İskitler’in siyasi tarihteki rolü belirtilmektedir. Nitekim sonrasında da İskitler’in idari sistemi, yaşayış biçimi, gelenek ve görenek, inanç sistemi ve sanat anlayışı üzerinde durularak İskit Uygarlığı’na işaret edilmektedir.
Bozkır kavimleri arasında önemli bir yer tutan İskitler’in menşeinde görüş birliği olmayıp hala tartışmalara konu olmaktadır. Bu çalışmada köken meselesi üzerinde durularak kabul gören İranîlik, İslavlık ve Ural-Altay ırk nazariyelerinden Ural-Altay ırk nazariyesi içeresinden özellikle de İskitler’in Türk ırkı ile yakınlığı belirtilmeye çalışılmaktadır. İskitler ve Türkler arasındaki dil, din, gelenek ve görenek, sanat anlayışı gibi ögeler incelenerek iki topluluğun benzerliklerine dikkat çekilmek istenmektedir. Ayrıca yapılan araştırmalarda köken meselesi genelde araştırmaların ilk bölümünde yer almakta; ancak bu çalışmada ilk olarak İskitler’in siyasi ve sosyo-kültürel hayatını vererek İskitler hakkında bilgi edinilmesini sağlayıp köken meselesinde İskitler’in Türk ırkıyla olan yakınlığının daha iyi anlaşılacağı düşünülmektedir.

1991 yılında Sovyetler Birliğinin yerini Bağımsız Devletler Topluluğuna bırakarak Soğuk Savaşın sonunu ilan eden dağılışı dünya tarihi açısından önemli bir dönüm noktası teşkil etmekle birlikte aslında yaklaşık 70 yıldır Orta Asya’da varlık gösteren ancak SSCB uydusu olarak hareket etmek durumunda kalmış Orta Asya devletleri için küresel sisteme entegre olmalarının önünü açan bir gelişme oldu. Orta Asya üzerindeki Sovyet elinin çekilmesi ise bölgede güç boşluğu yarattığı gibi gerek ırk, kültür birliği gerek bölgesel yeraltı zenginliklerinin cazibesinden ve stratejik önemlerinden ötürü birçok yerel ve küresel gücün ilgisini bölge üzerine topladı. 1990’larda Türkiye’nin Orta Asya ile diplomatik ilişkilere girmesi yolundaki isteğinin ana katalizörleri de bu faktörlerden başkası değildi.
...

ÖZET Kayıtların çok az olduğu bir dönemde seyrek bir nüfusu besleyebilmesiyle bilinen bozkır bölgesinde hâkim olan Köktürkler ve bağlı Türk boylarının nüfusu hakkındaki veriyi, alan uzmanlarının günümüzden yaptıkları ve tamamen tahmine dayanan izdüşümlerin dışında, birkaç örnekte Türk yazıtlarından ve daha fazla örnekte de Çin ve İslam kaynaklarından öğrenebiliyoruz. Başta Bizans olarak, diğer kaynaklarda da bunları destekleyici bilgiye rastlanmaktadır. Bunlar beklendiği gibi asker sayısıyla ilgili kayıtlardır. Ancak sayılarda büyük tutarsızlıklar görülmektedir. Burada psikolojik etmenler öne çıkıyor. Bir yapının kendini dış dünyaya güçlü olarak sunma çabası, galibiyette aslında büyük bir düşman ordusunun yenildiğini vurgulamak veya mağlubiyet ve mağduriyette düşmanın ne kadar güçlü olduğunu mazeret olarak sunmak için yapılan abartılar göze çarpmaktadır. Bu bildiride bilgi kaynağının tutumu göz önüne alınarak verilen rakamlar irdelenmekte, güvenilir bir ortalama tespiti için çabalanmaktadır. ABSTRACT The population data on the Kök Türks and their dependent tribes, whose habitation was the Eastern and Central Eurasian steppes at all, which is known for its lack of capacity to feed great numbers of human and animals, can be derived from Türk inscriptions in a few cases, and from Chinese and Islamic sources to a greater degree, in a time when sources are scanty, besides some projections of the experts of the area, based on projections and approximations. Some other sources, mainly the Byzantine ones, also provide supporting information. But the given numbers are contradictory within themselves. Psychological factors are visible in making of those numbers: Presenting oneself mighty to the outer World or rivals in diplomatic relations, exaggeration of number of enemy in order to boast for telling how to vanquish a great enemy, or in order to find an excuse for being defeated by how a great army in cases of defeats.

Oğuzların Boz-Ok koluna mensup olan "Bayat" boyu, hepsinin en büyüğü olan ve aynı zamanda eski devirlerde Oğuzların hâkim kısmını oluşturan Boz-Ok boyları arasında Kayı boyundan sonra gelen ikinci ve en büyük boydur.  Bayatlar denildiği zaman akla "Dede Korkut" ve "Fuzûli" gibi önemli şahsiyetleri yetiştirmiş ve Türk Musikisine "Bayatî" makamını kazandırmış "Bayat" boyu gelmektedir.

Bugüne kadar bilinen tek Eski Oğuz Türkçesi Nehcü’l-Ferâdîs aktarımı Halit Holtacı’nın Kastamonu’daki şahsi kütüphanesinde bulunan metindi. Yaptığımız araştırmalar neticesinde Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’daki Kral Faysal Araştırma ve İslami Çalışmalar Merkezi Kütüphanesinde başka bir Eski Oğuz Türkçesi
Nehcü’l-Ferâdîs aktarımı bulunduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada, Riyad yazması olarak adlandırdığımız bu el yazması tanıtılmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde Harezm Türkçesi ve Altınordu Türkçesinden Eski Oğuz Türkçesine aktarılan eserler üzerinde durulmuş, ikinci bölümde Riyad yazmasının yazım ve dil özellikleri
incelenmiştir. Üçüncü bölümde Riyad yazması ile Kastamonu yazması mukayese edilerek bu metinlerin aynı aktarımın iki nüshası olmadığı gösterilmiştir. Son bölümde ise Riyad yazmasından transkripsiyonlu metin örneği verilmiştir.