KAZAKİSTAN EKONOMİSİ

Deneyimli akademisyen Fahri Türk Tacikistan gezisini bu ülkenin tarihi kimliği ve Türk tarihindeki konumunu içeren dikkat çekici değerlendirmeleri ile okuyucunun zihin dünyasında Türkiye'de hemen hemen hiç tanınmayan bir ilginç ülkeyi harika bir biçimde canlandırmaktadır. Tacikistan'a seyahat ya da yatırım düşünnenlere, Türkistan konuusnda bilimsel araştırma yapmak isteyenlere tavsiye edilir.

Milattan önce Ortadoğu’da kayaların arasından sızan siyah bir maddenin fark edilmesi ile insanoğlunun petrol ile tanışıklığı başlar. Modern dünyanın vazgeçilmezleri arasında olan petrolün milattan önceye dayanan köklü bir geçmişi vardır. Batı’da “Sanayi İnkılabı” ile birlikte kullanımı yaygınlaştığından petrolün iki asırlık bir geçmişi olduğu şeklinde bir algı oluşmuştur hafızalarımızda. Oysa, Eski Ba-bil, Elam ve Asur belgelerinde “naptu”, İslam kaynaklarında “neft”, Slav dillerinde “nafta“ olarak geçen bu maddenin farklı uygarlıklar-daki isminin benzerliği petrolün insan hayatındaki uzun yolculuğunun bir göstergesidir.
İnsanoğlu, tarihin ilk devirlerinden itibaren yaşamını sürdür-mek, çetin hayat şartlarıyla mücadele etmek için doğanın kendine sunduğu çeşitli imkânlardan yararlanmıştır. İlk Çağlarda kullanılan  birçok madde zamanla insanlar için önemini kaybetmiş belki de ta-mamen hayatımızdan çıkmıştır.  Petrol ise bu genellemenin aksine asırlardır insanoğlunun hayatında var olan ve gittikçe bu yerini sağ-lamlaştıran bir maddedir.  Tarihî ve arkeolojik verilere göre Ortado-ğu’da ve Hazar Havzası’nda petrol milattan önceki devirlerden itiba-ren insanlar tarafından bilinmekte ve çeşitli amaçlarla kullanılmakta-dır. Çeşitli coğrafi faktörlerle kayalar arasından gerçekleşen sızıntılar sayesinde petrol ile tanışan insanoğlu; asfalt, katran gibi maddeleri binalarda, savaşlarda ve hatta tedavi amacıyla kullanmıştır.
Aslında Avrupalıların da petrolle tanışması Sanayi İnkıla-bı’ndan çok önceki dönemlere rastlar. Herodot gibi İlk Çağ’ın Grek yazarları, Hazar Denizi kıyısındaki neft kaynaklarından bahseder. Bu veriler aynı zamanda bize Ortadoğu gibi Hazar Denizi Havzası’ndaki petrol kaynaklarının da çok köklü bir geçmişi olduğunu gösterir.  Aynı zamanda petrol ve gaz sızıntılarının oluşturduğu ateşlerin, bu sahadaki en köklü inanışlardan biri olan Zerdüştlüğün şekillenmesinde etkili olacak kadar mühim bir rol oynadığına dair görüşler petrolün insanoğlunun hayatındaki yerine bir başka örnektir.

İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR 5
ÖN SÖZ 7
GİRİŞ: BİNLERCE YILLIK BİR TARTIŞMA 9

I.BÖLÜM
NEFT ADI VERİLEN SİYAH BİR MADDE
NEFT İLE İLK KARŞILAŞANLAR 17
Sönmeyen Ateş 19
İlk Neft Kuyuları 21
Neft Ne İşe Yarar? 25
Neft Kervanları 26
NEFT PEŞİNDE RUSLAR 32

II. BÖLÜM
SİYAH ALTIN PEŞİNDE AVRUPALILAR
RUSLAR TEKRAR KAFKASYA’DA 37
Neft Dağı 39
Yeni Arayışlar 42
SİYAH ALTIN PEŞİNDE NOBEL KARDEŞLER 46
HAZAR PETROLLERİ AVRUPA’YA AÇILIYOR 49
SİYAH BULUTLARIN ŞEHRİ 53
Yangın Yeri 59
HAZAR’IN KARŞI YAKASI 66

III. BÖLÜM
SICAK SAVAŞTAN SOĞUK SAVAŞA HAZAR
PETROL DALGASI İLE GELEN ZAFER 73
SİYAH ALTIN PEŞİNDE KIZIL ORDU 78
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARI 88
Hazar’ın Doğu Sahillerinin Yeniden Keşfi 90
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ 92
IV. BÖLÜM:
YENİ DÜNYA DÜZENİ VE HAZAR
BÜYÜK ÇÖKÜŞ
YENİ DÜNYA DÜZENİ VE HAZAR BÜYÜK ÇÖKÜŞ 99
YENİ DÜNYA DÜZENİNDE HAZAR ÇEVRESİNİN SORUNLARI 102
Etnik Çatışmalar 102
Terör ve Kaçakçılık 105
Siyasi İstikrarsızlık 105
Paylaşılamayan Miras: Hazar 107
HAZAR YENİDEN DÜNYA’YA AÇILIYOR 115
Azerbaycan ve Hazar Enerji Kaynakları 117
İran ve Hazar Enerji Kaynakları 128
Kazakistan ve Hazar Enerji Kaynakları 130
Rusya ve Hazar Enerji Kaynakları 140
Türkmenistan ve Hazar Enerji Kaynakları 144

V.  BÖLÜM
HAZAR ENERJİ KAYNAKLARI İÇİN KÜRESEL REKABET
HAZAR ENERJİ KAYNAKLARI İÇİN KÜRESEL REKABET 157
ABD 158
TÜRKİYE 162
İRAN 167
RUSYA 173
AB 178
ÇİN 180
JAPONYA 182
SONUÇ 183
KAYNAKÇA 187

Hazar bölgesinde yer alan ve Türk Dünyasının önemli ülkelerinden olan Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın temel gelir kaynağı olarak değerlendirilen doğalgaz ve petrol rezervlerine dayanan üretim ve ihracat artışı, bu ülkelerdeki ekonomik büyümenin tetikleyicisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmayla amaçlanan 1996-2015 yılları arasında söz konusu ülkelerin gerçekleştirdiği enerji üretim ve ihracat gelişimini araştırarak, ekonomik büyümenin belirleyicilerinden biri olan enerji sektörünün analizi ve değerlendirilmesidir. Bu bağlamda çalışmada öncelikle kavramsal düzeyde açıklamalar yapılmış, ardından çalışma konusuna ilişkin literatüre değinilmiş son olarak da Sovyet sonrası dönüşüm sürecinde söz konusu ülkelerin enerji üretim ve ihracatının büyüme oranları üzerindeki etkisi Panel Veri Analizi yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Yapılan analizlerden elde edilen sonuçlar petrol üretimindeki yüzde birlik artışın Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) üzerindeki etkisinin %28 düzeyinde gerçekleştiğini, bu oran üretim bazlı düşünüldüğünde, ele alınan ülke grubu için petrol üretiminin GSYH’ye etkisinin dörtte birden fazla olduğunu; öte yandan doğal gaz üretimindeki artış ile GSYH arasındaki ilişkinin ise anlamsız olmakla beraber negatif bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bunun nedeninin doğal gaz üretiminde yıllara göre istikrarlı bir artışın yaşanmamasına karşın GSYH’nin sürekli artış yaşaması olduğu düşünülmektedir.

Son yıllarda Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde ekonomik ve siyasi alanlarda güçlenen Kazakistan yaklaşık 18 milyon nüfusu barındırmaktadır. Bağımsızlığının 24. Yılında karmaşık etnik ve dini yapıya sahip olmasına rağmen Kazakistan toplumsal barışı, siyasi ve ekonomik istikrarı sağlamıştır. Önemli doğal zenginlik kaynaklarına sahip olduğu gibi, zengin insan kaynaklarına da sahiptir. Yetişmiş ve vasıflı işgücü potansiyeline sahip ülkedir. Bu potansiyel ülkenin geleceği adına önemli bir umut taşımaktadır. Bulunduğu coğrafyada ise her geçen zaman diliminde yıldızı parlamaktadır.