Nazîre

Doğduğu ve yaşadığı yer kendi tabiriyle “Irak-ı Arab” olan ve kullandığı edebî lehçe dolayısıyla zaman zaman Azerî sahası içerisinde değerlendirilen Fuzûlî (öl.1556), XVI. yüzyıl şairlerinden olup şiirdeki kudreti ve şöhreti dolayısıyla bütün Türk coğrafyasında sevilerek okunmuştur. Divan şairleri arasında tesirleri onun kadar geniş ve sürekli olan pek az şair vardır. Onun şiirlerine nazire olarak yazılmış çokça şiirin bulunması bu tesiri göstermesi bakımından önemlidir. Üstelik Fuzûlî, sadece klasik divan sahasındaki şairlerle de sınırlı kalmayıp tekke/tasavvuf şairleri ve saz şairleri ile günümüz şairlerini de etkilemiştir. Nitekim bu tebliğin konusunu da âşık ve melâmî bir şair olan Fuzûlî’nin bir gazeline, ondan yaklaşık bir asır sonra gelen Halvetî şeyhi Niyâzî-i Mısrî (1618-1694)’nin aynı vezin ve kafiyede; fakat Fuzûlî’nin söylediklerinin tam tersini öğütleyen, nakîza tarzında yazdığı bir cevap (reddiye) oluşturmaktadır.
Tebliğde öncelikle bu karşıtlığın anlaşılmasına hizmet edecek bazı terimler üzerinde durulacak, daha sonra ise aynı vezin, kafiye ve eda ile yazılmış olmasına karşılık, bütünüyle birbirine ters görüşlerin ileri sürüldüğü ve Niyâzî-i Mısrî’nin, Fuzûlî’ye nazire olarak yazdığı şiir -tasavvufî düşünce ve söylem de dikkate alınarak- değerlendirilecektir.

Özet
Eski Türk edebiyatı alanında yapılan bilimsel çalışmaların temelini oluşturan edebî eserlerin (konumuz gereği divanların) tespit ve neşrinde günümüzde önemli mesafeler alınmıştır. Ancak, her geçen gün kaynaklarda yer almamış şairlerin ve dolayısıyla eserlerinin ortaya çıkarılması alandaki mevcut birikime yeni katkılar sağlamaktadır. Serâyî, II. Bayezid Dönemi şairlerindendir. Bu dönem, 16. yüzyılda klasik hüviyetini kazandığı kabul edilen divan şiirini hazırlaması açısından bir “geçiş dönemi” olarak kabul edilir. Yüzyılın Şeyhî, Ahmet Paşa ve Necâtî gibi büyük şairlerinin eserleri öncülüğünde böyle bir dönemi daha iyi anlamayı sağlayacak metinler -özellikle müellifinin elinden çıkmış olanlar- kendi başına sahip oldukları değerin yanında sonraki yüzyıllara göre eldeki eser sayısı bakımından daha nadir olmaları dolayısıyla da kıymetlidir. Bu makalede, şairin yaşadığı dönemin divan şiiri açısından genel özellikleri kısaca belirtildikten sonra Serâyî’nin hayatına dair bilgiler divanından elde edilen verilerle ortaya konmuştur. Viyana Millî Kütüphanesi Mixt. 1446 numarada kayıtlı müellif hattı divan tanıtımının ardından yine eserden hareketle Serâyî’nin şiiri/şairliğine dair beyitleri, dil ve üslup özellikleri, dönem şairleriyle olan benzerlikleri örneklendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler
Serâyî, Şeyhî, Ahmet Paşa, Necâtî, Divan, 15. yüzyıl, II. Bayezid.

Abstract
There has been considerable development in the study and evaluation of literary works in the field of Classical Turkish Literature. But with each passing day, the discovery of previously unknown poets and their poems contribute new information to the already available accumulated knowledge. Serâyî is a poet of the Bayezid II period. This period is regarded as a “transitional period” in which the Divan poem earned its classical identity in the 16th century. The texts of the century authored by poets Şeyhî, Ahmet Paşa and Necatî make it possible for us to conceive this period better – the ones that were registered by the authenthic authors in particular – are valuable on their own besides being valuable because of how rare they are compared to the next century. In this article, having mentioned the general characteristics of the Divan poetry during which the poet lived, information about Serâyî’s life obtained from his works is presented. Using the Vienna National Library Mixt. 1446 records, the Divan of the poet is introduced. Based on his canon, Serâyî’s couplets on poetry and poems, his language and style is exemplified, as well as his similarities with the other poets of his period.

Keywords
Serâyî, Şeyhî, Ahmet Paşa, Necâtî, Divan, 15th Century, II. Bayezid.

On ikinci asrın önemli şairleri arasında yer alan, Selçuklu Devleti kâtiplerinden Müeyyidüddin et-Tuğrâî’nin Lâmiyyetu’l-ʿAcem adlı kasidesi, zengin muhtevası ve dikkat çeken üslubu ile edebiyat dünyasını etkilemiştir. Bu çerçevede Lâmiyyetu’l-ʿAcem’in, çeşitli şairlerin kaleme aldıkları tahmîs ve muâraza gibi yapıtlarla zemin bir şiir olduğu ifade edilmelidir. Bu çalışmada, Lâmiyyetu’l-Aʿcem’e yazılan tahmîs ve muârazalar incelenerek Tuğrâî’nin, kendisinden sonraki şairlere etkisi ortaya konulacaktır. Ayrıca bu makaleyle klasik Arap edebiyatı şiir üretim metotlarının ve zemin şairin yapıtı ile diğer şairlerin ilişkisinin gösterilmesi de  amaçlanmaktadır. Tespit edilen tahmîs ve muâraza gibi yeni metin oluşturmaya yönelik çalışmaların  incelenmesiyle İslam düşünce geleneğinde özgün yapıt ortaya koyma metotları hakkında daha kapsamlı değerlendirmeler yapılabilecektir.

Türkler İslâmiyet’ i kabul ettikten sonra özellikle şehirlerden itibaren İslâmî inanç ve kültür; köylerde ve göçebe halk arasında hızla yayılır. Ahmed Yesevî’ nin yaşadığı Türkistan’ da İslâmlaşmanın yanında tasavvufî hareketlerde yer alır. Taşkent ve Siriderya yöresinde, Seyhun yöresinde yaşayan göçebe Türkler arasında etkili olan Yesevî; hikmet adı verilen manzumelerle halka İslâm’ın esaslarını, şeriat hükümlerini, tarikatının âdâb ve erkânını öğretir. Tasavvufî Tekke Edebiyatı, Klâsik Türk Edebiyatı ve Âşık Edebiyatı arasında bir köprü vazifesi görür. Klâsik Edebiyat kelime kadrosu, vezin ve şekil açısından bir takım farklılıklar gösterse de sonuçta edipler halkın anlayacağı bir dil kullanırlar. Türk Tasavvuf edebiyatının kurucusu olarak kabul edilen Ahmed Yesevî ile başlayan bu gelenek Anadolu’ da Yunus Emre, Mevlânâ, Âşık Paşa, Gülşehrî, Nesîmî ve diğerleri ile devam eder. Ahmed Yesevî ayrıca klâsik Türk edebiyatına da tesir etmiştir. Türk şiirinde ilk nazireler Ahmed Yesevî’ nin şiirlerine yazılmıştır. Anadolu sahasında Yesevî’ ye nazire yazan ilk şair Yunus Emre (ö.1320) dir. Yunus Emre’ den başka Ahmedî ve Şeyyad Hamza’ nın Yesevî’ ye nazire yazdıkları tespit edilmiştir. Klâsik Türk Edebiyatı’ nın ilk dönemleri Ahmed Yesevî’ ye yakın bir dönem olması ve dinî-tasavvufî unsurlar bakımından Yesevî’nin hikmetleri ile benzerlikler göstermesi dikkat çekicidir. Bu bağlamda Yesevî sadece halk şairlerini değil divan şairlerini de
etkilemiştir.
After the Turks embraced Islam, Islamic beliefs and culture spread across , initially cities, and then among the villages and nomands. In Turkistan where Ahmed Yesevî lived, there appears not only Islamisation but also sufistic motions. Yesevî ,who has
influence on Turkish nomads living in Taşkent, Siriderya and Seyhun , teaches the rules of Islam, sharia provisions, morals and ways of religious order through the poems called as “hikmet” . Sufi literature serves as a bridge between Classical Turkish Literature and minstrel literature. Although the Classical Turkish Literature has some discrepancies in terms of vocabulary, rhtyhm and form , the poets have a wording which can be understood by folks. This tradition started with Ahmed Yesevî, who was accepted as a founder of Turkish Sufi Literature, and has been continued by Yunus Emre, Âşık Paşa, Gülşehrî, Nesîmî and the others in Anatolia. Ahmed Yesevî
was also influential on Classical Turkish Literature. The archetype of parallel poems (The first parallel poems or nazire) in Turkish Literature was composed upon Ahmed Yesevî’s works . Yunus Emre was the first poet who composed parallel poems to Ahmed Yesevî. It was determined that besides Yunus Emre, also Ahmedî and Şeyyad Hamza versed parallel poems to Ahmed Yesevî. It’s remarkable that the first period of Classical Turkish was closed by Ahmed Yesevî’s time and was similiar with the Ahmed Yesevî’s Hikmets in terms of religious and sufistic elements. In this context, Ahmed Yesevî had effect on not only minstrels but also classic poets.