Nikos Skalkottas

La présente Thèse de Doctorat propose une introduction biographique et une approche analytique des quatuors à cordes du compositeur grec Nikos Skalkottas (1904-1949). Débutant avec une étude biographique critique, elle présente le contexte socio-politique et les milieux artistiques, grecs et allemands, dans lesquels se cristallise l’esthétique de N. Skalkottas et s’inscrivent ses créativités créatrices. Ayant démontré les facteurs qui contribuent à la formation de son style musical, l’étude se concentre en priorité sur l’analyse des œuvres pour quatuor à cordes du compositeur, afin de mettre en relief les procédés
compositionnels élaborés par Skalkottas, dans le cadre de la tonalité élargie, de l’atonalité et du système dodécaphonique, tout en portant une attention particulière à d’autres aspects de sa démarche artistique (comme la forme, la construction harmonique, le rythme, la texture, le
timbre). En outre, un des objectifs de la présente étude consiste à confronter l’approche de Skalkottas de l’atonalité et du système dodécaphonique avec l’esprit de la Seconde Ecole de
Vienne, afin de mettre en évidence la spécificité de son langage musical ; il s’agit aussi d’évaluer la place et l’apport des pratiques musicales situées en dehors des traditions de la
musique savante, dans les œuvres du compositeur grec. Enfin, au terme de cette démonstration, on aboutit à une vision globale de l’œuvre de Skalkottas permettant d’estimer la place du compositeur, dans le paysage musical de la première moitié du vingtième siècle.

Titre en anglais : The string quartets of Nikos Skalkottas
Résumé en anglais
This study introduces to the life and the string quartets of the Greek composer Nikos Skalkottas (1904-1949). It comprises a critical biographical study of the composer and a brief presentation of the greek and german social-political and artistic environment in which he had been instructed and had lived as composer. However, the main thrust of the study is analytical and concerned with Skalkottas compositional procedures connected to atonality, twelve-note
method and extended tonality. In addition to it, the study provides an examination of the
treatment and adaptation of several compositional features (such as form, harmonic construction, rhythm, texture, timbre) within the context of his musical systems. Moreover, it demonstrates the particularities of his personal adaptation of those systems in relation to the
context of the Second Viennese School and the influences issued from musical genres outside the occidental tradition. This study aims at a global appreciation and comprehension of his music.

One largely accepted conviction about the Modern Greek Musical History is that the Art Music actually never took roots in Greece, as the so called Classical Music did not interest but the higher class of the society. Researching at the Athens Conservatoire Archives inevitably leads us to plenty of evidence that prove this conviction to be false. The foundation of Athens Conservatoire, in 1871, aimed to the musical cultivation of the middle and lower classes of the society, as one can deduce from the institution’s registries of the time: next to high-school pupils and university students one finds pupils originated from the middle and lower class (merchants, engineers, tailors, bookbinders, printers, land-surveyors, cabinet-makers, clock-makers, blacksmiths), who, thanks to the free of charge classes that the Conservatoire offered, could learn to play music. The musical activity of the Conservatoire gradually improved in quality and the Athens Conservatoire very soon became a musical centre of Greece. When Camille Saint-Saëns visited Greece in 1920, said that the Conservatoire’s orchestra could stand anywhere. Some years later, the musical activity of the orchestra, under Dimitri Mitropoulos’ direction (former student of the Conservatoire), proved to be pioneering, presenting modernist music quite early. The example of Stravinsky’s Soldier’s Tale, which made its Greek premiere on January 1926 (that is only a few years after the Swiss (1918) and French (1924) premieres) is quite significant, since its warm reception by the Athenian audience, can prove that Art Music actually took roots in Greece.

Από τον σπουδαίο μαέστρο Toscanini μέχρι το ριζοσπαστικό συνθέτη Luigi Nono, και από τους «δικούς μας» Σκαλκώτα και Ξενάκη μέχρι τον εκπατρισμένο Γερμανό Hans Werner Henze, η μουσική γλώσσα –στην πιο εκλεπτυσμένη μορφή της μάλιστα– κατόρθωσε να μιλήσει ταξικά, να αντιταχθεί στους σκοτεινούς καιρούς –στον φασισμό και στο τέρας που άφησε παρακαταθήκη– να παρέμβει στην εποχή, να αφήσει εποχή, να αναταράξει τα δεδομένα της τέχνης και της ζωής, προτείνοντας δρόμους σκέψης και μοντέλα ουτοπίας. Η αβίαστη εκχώρησή της στην ελίτ της αστικής τάξης και στον πολιτισμό των ιδρυμάτων αφαιρεί ένα ακόμα εργαλείο μας
από την πάλη για τη χειραφέτηση του ανθρώπου: μέσα από την τέχνη – δηλαδή ό,τι τον ανυψώνει πνευματικά, ό,τι τον ορίζει ηθικά, ό,τι του προσφέρει κουράγιο και δύναμη για το μέλλον.

Μια άγνωστη «συνέντευξη» του Νίκου Σκαλκώτα

Παρουσίαση έρευνας στο Αρχείο του Πανεπιστημίου Τεχνών του Βερολίνου [Universität der Künste Berlin - Universitätsarchiv] που στοιχειοθετεί τους λόγους για τους οποίους ο συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) διέκοψε τις βιολιστικές του σπουδές στην τάξη του Willy Hess στην Ανώτατη Κρατική Σχολή Μουσικής του Βερολίνου (1922-1924). Τα ευρήματα περιλαμβάνουν πίνακες με τα δίδακτρα για τα διάφορα όργανα και το «τέλος αλλοδαπών» ανά χώρα, καθώς και ένα λεπτομερές χειρόγραφο ερωτηματολόγιο – αίτηση προς τη Σχολή όπου ο συνθέτης εξηγεί λεπτομερώς την οικογενειακή και οικονομική του κατάσταση. O συνδυασμός των πληροφοριών που προέρχονται από αυτές τις πηγές με την αλληλογραφία του της ίδιας περιόδου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι λόγοι διακοπής των βιολιστικών του σπουδών του είναι πρωτίστως οικονομικοί. Ωστόσο, το γεγονός αυτό συμπίπτει χρονικά και με την ουσιαστική στροφή του ενδιαφέροντός του Σκαλκώτα προς τη σύνθεση.

An unknown “interview” by Nikos Skalkottas

Presentation of a research held at the Archive of the Berlin University of Arts [Universität der Künste Berlin - Universitätsarchiv], elucidating the reasons behind Nikos Skalkottas’s (1904-1949) interruption of violin studies at Willy Hess’s class at the Berlin Academy of Music [Staatliche akademische Hochschule für Musik] (1922-1924). Research findings contain lists with instrumental fees and the “foreigners’ fee” per country, as well as a handwritten application – questionnaire, where the composer explains in detail the situation of his family and finances. The information from these sources combined with his correspondence of the same period lead to the conclusion that the reasons behind the interruption of his studies were mainly financial. Nevertheless, they coincide in time with a substantial change in his orientation towards composition.

The Athens Conservatoire Research & Documentation Centre celebrates the anniversary of the 70 years of the early demise of the Conservatoire former student Nikos Skalkottas (1904-1949), with a conference, an exhibition and a danse performance.

Nikos Skalkottas (1904-1949), compositeur grec qui a étudié à Berlin entre 1921 et 1933 et élève d’Arnold Schoenberg (de 1927 à 1930), auteur d’une importante œuvre pianistique, n’a eu que des collaborations éphémères avec les interprètes de son temps. Le propos de l’article est d’exposer les différentes possibilités offertes par la recherche pour pallier l’important manque d’informations relatives à l’interprétation de ce répertoire. Nous nous pencherons sur des filiations pianistiques du milieu berlinois de l’entre-deux-guerres. Quelques-uns des pianistes que nous allons mentionner n’ont jamais eu de contact avec l’œuvre de Skalkottas ; d’autres, qui l’ont joué, n’en ont laissé aucune trace. Nous considérons indispensable de faire le point de l’apport des uns et des autres et de rechercher tous les éléments susceptibles d’éclairer notre abord de l’œuvre pianistique du compositeur.

Nikos Skalkottas (1904-1949), a Greek composer who studied in Berlin between 1921 and 1933, becoming Schoenberg’s pupil (1927-1930) and author of an important pianistic oeuvre, had only ephemeral relations with the interpreters of his time. The aim of the article is to propose a research in the pianistic milieu of Berlin interwar period, trying to overcome the absence of a composer-performer transmission in the case of Skalkottas’s piano works. The playing of pianists who did come in contact with Skalkottas’s music, together with other complementary features, will possibly provide us with guidelines towards the interpretation of this repertoire.

CD recordings and reviews
BIS: Nikos Skalkottas From Berlin to Athens, solo piano works
BIS: Nikos Skalkottas Ballet music for piano The Land and the Sea of Greece                     
ECM: Konstantia Gourzi Works for piano and string quartet
Athens Music Society: Yiannis Ioannidis Works for violin and piano                                Yiannis Ioannidis Works for voice and piano
Spektral: Breathless, oeuvres pour basson et piano
Hax: Christos Parmenidis You are still far away, oeuvres pour voix, clarinette, violoncelle, piano, électronique                                                    NAXOS: Dimitris Dragatakis Complete solo piano works                  NAKAS: Manolis Manoussakis Piano Miniatures             Furtadas (PT): Dimitris Andrikopoulos, Eos, piano et électronique

À l'occasion du dossier "Athènes Musikopolis" consacré à Athènes par Hémisphère son, Tristan Bera invite à un retour chronologique sur les faits musicologiques marquants et les personnalités clés de la deuxième partie du 20 siècle, et à une immersion dans un cosmos musical à la fois autonome et connecté. La capitale grecque, en pleine expansion, interroge, aimante et détient une histoire de la musique contemporaine passionnante et peu connue en dehors des cercles musicologiques. Riche en lieux de diffusion indépendants, elle parvient aujourd'hui, non sans détours fascinants, à organiser son chaos hors des circuits institutionnalisés en offrant toujours plus d'expérimentations à entendre.
Le texte écrit en français est suivi de sa traduction en anglais.
lien de la publication online : https://hemisphereson.com/athenes-lequilibre-du-chaos/

[English text follows] L’histoire de l’enseignement de la danse en Grèce dans la première moitié du XXe siècle concerne surtout la danse libre et l’eurythmie, tout en intégrant des influences de la danse expressionniste allemande. Dans ce contexte, le compositeur Nikos Skalkottas (1904-1949) exécute plusieurs commandes de ballets dont les sujets et les arguments contribuent à l’expression de la grécité en son temps. Grâce à un projet de recherche du Conservatoire de Paris, une reconstitution partielle de la chorégraphie d’Yvonne de Chirico sur la musique du Chalutier et de la Danse des vagues de Skalkottas a pu se réaliser. La vidéo de cette chorégraphie constitue un rare témoignage pour la danse grecque dans les années quarante et nous permet une étude plus approfondie aussi bien sur le mouvement que sur l’interprétation pianistique de ces œuvres.  https://www.youtube.com/watch?v=ACuhKBuJklU 


The history of dance education in Greece during the first half of the 20th century revolves around free dance and eurhythmics, as well as it embraces influences from German expressionist dance. Within this context, composer Nikos Skalkottas executes several commissions for ballets, on subjects and plots contributing towards the expression of Greekness in his time. Thanks to a Conservatoire de Paris grant, it has been possible to reconstitute extracts from Yvonne de Chirico’s choreography on Skalkottas’s The Trawler and The Dance of the Waves. The resulting video is a rare testimony of Greek dance during the forties and it allows a more in depth study of both the quality of movement and the piano interpretation of those works. https://www.youtube.com/watch?v=ACuhKBuJklU

Ο Σκαλκώτας ως συνθέτης που κινείται ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία, έδειξε καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργικής του περιόδου μία ιδιαίτερη προτίμηση στη σύνθεση κοντσέρτων, η οποία συνδυάζεται με την επιλογή του να κρατάει δεσμούς με το παρελθόν προτιμώντας σαφώς τις κλασικές μουσικές μορφές (φυσικά με παρεκκλίσεις που οφείλονται είτε στη φύση του θεματικού υλικού, είτε στην έλλειψη της τονικότητας). Σε μια συγκριτική θεώρηση των γρήγορων μερών των κοντσέρτων για έναν ή δύο σολίστες και ορχήστρα του Νίκου Σκαλκώτα τίθενται ερωτήματα για τους λόγους για τους οποίους ο συνθέτης επιλέγει το κατά περίπτωση συγκεκριμένο θεματικό υλικό για την ανάπτυξη, τον τρόπο οργάνωσής της και τα μέσα που χρησιμοποιεί ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη φραστική και δομική αστάθεια που θα αποτελέσει κίνητρο για την επαναφορά της σταθερότητας στην επανέκθεση. Σημαντικό παράγοντα αποτελεί η έννοια της αναπτυσσόμενης παραλλαγής και ο ρόλος της στη δημιουργία της μορφής και πιο συγκεκριμένα στη διάταξη του θεματικού υλικού στην ενότητα της ανάπτυξης. Η εποπτική παρουσίαση θα εστιάσει επίσης μέσω της συγκριτικής ανάλυσης σε τμήματα με μεταβατική λειτουργία προς την επανέκθεση, τμήματα που εμφανίζουν νέες θεματικές ιδέες ή ενδιάμεσα επεισόδια, καθώς επίσης και στο φθογγικό υλικό (κατά περίπτωση τονικότητα-ατονικότητα-δωδεκαφθογγισμός) και τον τρόπο που επηρεάζει τη μορφολογική δομή.

Η ανακοίνωση αναφέρεται στην αρχική εκδοχή της χορευτικής σουίτας Τα Παγανά του Νίκου Σκαλκώτα για σόλο πιάνο. Το αυτόγραφο, που φέρει τον τίτλο Tanz-Suite (χορευτική σουίτα), εντοπίστηκε σχετικά πρόσφατα και πρόκειται για εντελώς διαφορετική μουσική σε σύγκριση με την, ήδη γνωστή, ομώνυμη σουίτα για μικρό οργανικό σύνολο, η οποία περιλαμβάνει κυρίως ενορχηστρώσεις κομματιών άλλων συνθετών. Το ιστορικό της ανακάλυψης αυτής της εκδοχής ακολουθείται από πραγματολογικά στοιχεία σχετικά με τη σύνθεσή της, υφολογικές παρατηρήσεις, συσχετισμούς με άλλα έργα μπαλέτου του Σκαλκώτα, καθώς και ερμηνευτικές προτάσεις που απορρέουν από τα παραπάνω.

The paper refers to the first version of Nikos Skalkottas’s dance suite The Gnomes (Ta Pagana) for solo piano. The autograph bears the title Tanz-Suite (dance suite) and has been discovered relatively recently. It is a totally different piece from the homonymous suite for small instrumental ensemble, which mainly includes orchestrated pieces by other composers. The history of this discovery is followed by information relative to its composition, stylistic remarks, correlations with other Skalkottas’s ballets, as well as some emanating interpretative propositions.