Osmanlıda Müzik Hayatı

Bu çalışmada, III. Selim döneminde İstanbul'un kültür ortamları, bu ortamlarda müziğin yerini, hangi çevrelerin birbirlerinden nasıl etkilendiği ve bu ortamlarda müziğin nasıl çeşitlendiği konu alınmaktadır. Müziğin, XVIII. yüzyıl İstanbullusu için ne ifade ettiği sorgulanarak, günlük hayat içerisinde ne derece etkin olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Sanata, özellikle müziğe büyük ilgisi olan III. Selim'in, dönemin sanat dünyasında yarattığı hareketlenmeden yola çıkarak, söz konusu hareketlenmenin nasıl Nizâm-ı Cedîd düşüncesinin bir parçası haline geldiği ve bu kapsamda neler yapılmaya çalışıldığı araştırılmıştır. Müzik- mekân ilişkisi çerçevesinde, şehirdeki yapı hiyerarşisinin müzik dünyasında yansımalarının nasıl olduğu, İstanbul'daki toplumsal yapı göz önünde bulundurularak, kültür çevrelerinin şehrin müziğine sağladığı katkılar ve hem günlük hayatta hem düşünce dünyasında müziğin çeşitli etkileri ve bağdaştırıcı rolü mercek altına alınmıştır. Şehirlinin müziği algılama biçimini anlamak, dinî, resmî ve kamusal alanlarda ne çeşit müziklerin icra edildiğini ve bu mekânlardaki müzisyen ve dinleyici profilini tespit etmek için oldukça önemlidir. Müziği üretenlerin hangi çevrelere mensup olduğu, müziğin nerede icra edildiği ve nasıl çeşitlendiği sorularına cevap olacağından hem mekân üzerinden hem kişiler üzerinden dönemin müzik dünyası aydınlatılmaya çalışılmıştır. Toplumsal verilerden dönemin müziğini anlamakla birlikte, dönemin müziğinden XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumu hakkında da bazı tespitler yapılmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Müzik, İstanbul Müziği, Osmanlı Müziği, III. Selim, Kültür Ortamları, Üst Kültür, Merkez Kültür-Çevre Kültürler, Mehter, Enderun.


In this study, during the reign of Sultan Selim III, the culture environment of Istanbul, the issue of music in this environment, which society groups are influenced by each other by how and how the music is diversified in this environment is discussed. By questioning what the music means for the citizens in Istanbul in the century of XVIII, it has been tried to perceive how effective it is in daily life. By considering the movement in the art world whose pioneer was Sultan Selim III who had great interest in the art, especially in the music, it has been researched how this movement had become a part of Nizâm-ı Cedîd thought and what was being done in this context. How the building hierarchy in the city is reflected in the music world, the contribution of cultural environment to the music of the city by considering the social structure in Istanbul, and various influences and adapter role of music both in daily life and in the world of thought is examined under the music-place frame. Understanding the form of musical perception of urban people is crucial for determining what kind of music is performed in religious, official and public spaces and the profiles of musicians and listeners in these spaces. The music world of this period has been tried to be illuminated in terms of both the space and the people to answer the questions which society groups the music producers belonged to, where the music was performed and how it was diversified. As well as to comprehend the music in this period with the help of social data, some detections were also made about the Ottoman society in the century of XVIII with the help of music in this period. Key Words: Music, Istanbul Music, Ottoman Music, III. Selim, Cultural Environments, High Culture, Central Culture-Environmental Cultures, Mehter, Enderun.

Osmanlı İmparatorluğu tarihin sayılı iz bırakmış medeniyetlerinden birisidir. Yaklaşık 600 yılı kapsayan tarihinde sadece askerî ve ekonomik bir güç olmakla kalmamış, büyümesi ve güçlenmesine paralel olarak biçim ve estetiğini de geliştirerek kültürel bir kimlik kazanmıştır. Tarih içinde kendi köklü geleneğini oluşturmuş, tarihsel ve kültürel yapısına uygun olarak her alanda olduğu gibi müzik alanında da arkasında zengin bir miras bırakmıştır. Osmanlı sarayı devletin sadece askerî, siyasi ve iktisadi hayatını değil, fikir ve sanat hayatını da yöneten bir merkez olmuştur. Saray aynı zamanda hanedan mensuplarının ve devlet adamlarının yetiştirildiği, askerî eğitimden güzel sanatlara pek çok alanda eğitim veren çok yönlü büyük bir okuldur. Burada, şiir ve hat sanatları gibi müzik de Osmanlı sultanlarının eğitimlerinin ayrılmaz bir parçası olmuştur. Osmanlı musikisi, Batılıların “ulvi bir güzellik” olarak tanımladıkları Osmanlı sanatının seste zuhur etmiş hâlidir. Osmanlı sultanları, Osmanlı’nın yüzlerce yıllık tarihi içerisinde müziğe karşı duyarsız kalmayan, sanatçı ve ilim adamlarını koruyup kollayan, müzik meclisleri ve müzik teorisi çalışmalarını himaye eden büyük insanlardır. Sadece birer dinleyici veya hami olarak değil, bizzat bestekâr olarak da müziğe katkıda bulunmuşlardır. Bu araştırmada, müzik ve müzik teorisi çalışmalarını himaye etmelerinin yanı sıra bestekâr olan Osmanlı sultanları ele alınarak Osmanlı musikisi ’ne olan etkileri ve katkıları açıklanmaya çalışılmıştır.

Ali Ufkî Bey (Wojciech Bobowski) is one of the most important figures of the Turco-Polish cultural relations, and a product of both worlds. He was born around 1610 in a village near Lviv, which belonged to the Polish-Lithuanian Commonwealth at the time. He was captured during a war and brought to Istanbul. He was then educated at the Ottoman court and served as interpreter and counselor for many years. He was a musician and could speak several languages. After his release, he chose not to leave Istanbul, where he probably died around 1675. Ali Ufkî Bey left behind various works on music, languages, religion and Ottoman court life. From a philological and musical point of view, this paper will discuss a hymn, which is found in both of his major works containing notes and texts. This hymn was released as a cassette sound recording in Turkey in the late 1980s. Gaining certain popularity since then, it is written and interpreted with a modern pronunciation, containing different musical features and notations by modern musicians. In this paper I will try to reconstruct the text and music, which is to be followed by a live oud performance and singing of the hymn adhering to its authenticity.

Who composed the Psalms?: Western Music Elements in the Works of Ali Ufki Bey Music in the work called Mecmua-i Saz ü Söz that was dictated and noted by Ali Ufki Bey by using western staff notation, was performed in the Ottoman court, and it shed lights on the music and the social life of the Ottomans in the seventeenth century. Except edvar or güfte mecmuaları there are not many sources about the music from that century survived today. Therefore, Mecmua-i Saz ü Söz is an important source because of its accessible language and the usage of western staff notation that we can read easily today. Moreover, pieces, usûls, forms (genres), makams and even titles of the pieces in the Mecmua plays an important role to understand the functions and historical process of the music of that time. The Mecmua can be regarded as the most significant work written by Ali Ufki, his other works are also quite important historical documents for the Ottoman-Turkish music theory literature. Thus, in this article, not Mecmua-i Saz ü Söz, but the other two works by Ali Ufki will be examined, and analyzed. Firstly, we will examine a little lied, which was originally written by Heinrich Albert, on a journal (mecmua) titled Turc Chansonnier d'Ali Ufki found at Bibliothéque de France, and we will question the reason of the fact that Ali Ufki Bey had worked on Heinrich Albert's Ariens. The aforementioned Mecmua was studied by musicologist Cem Behar in his book called Saklı Mecmua, which was published by Yapı Kredi Yayınları in 2016. Secondly, we will question the possible connection among Louise Bourgeois, Claude Goudimel and the Mezmurs, which were ascribed to Ali Ufki Bey, by Cem Behar in his book called Ali Ufki ve Mezmurlar, published by Pan Yayınları in 1990. Furthermore, we will discuss whether or not those 14 mezmurs were composed by Ali Ufki Bey. Giriş
17. yüzyıl Osmanlı-Türk müziğini Batı notası ile kayıt edip, Mecmua-i Saz ü Söz adı ile bilinen kitapta toplayan Ali Ufki Bey'in bu eseri, dönemin müzik ve sosyal hayatına ışık tutan bir kandil vazifesi görmüştür denebilir. Çünkü elimizde o döneme ait bazı güfte mecmuaları ya da edvarlar dışında müziğe dair pek az kaynak bulunmaktadır. Mecmua hem kullanılan basit dili, hem de müziğin porte üzerinde yazılması ile dönemsel müzik analizi için önemli bir kaynaktır. İçindeki eserler, kullanılan usuller, formlar, makamlar hatta eserlerin başlıkları da bize müziğin işlevselliğini ve tarihi sürecini anlamamız için bir referans noktası olmaktadır. Mecmuanın müzik literatürümüzde Ali Ufki'nin yazdığı en önemli eser olmasının yanı sıra, müellifin diğer eserleri de tarihi belge, kaynak ve şehadet niteliğindedir.

Bu makalede Osmanlının son yüzyılında müstakil bir form olarak ortaya çıkan çocuk şarkılarının eğitim, icra ve yayınlar çerçevesinde izi sürülmüş; kurtuluş reçetesi olarak sunulan şarkıların güfteleri sosyo-politik ve pedagojik çerçevede tetkik edilmiştir.

Mabeyn Orkestrası, Birinci Dünya Savaşı'nın son dönemlerinde Bulgaristan, Almanya ve Avusturya-Macaristan Salib-i Ahmer [Kızılhaç] cemiyetleri yararına konserler vermek üzere 25 Aralık 1917 günü başlayan bir seyahat gerçekleştirmişti. Bu seyahat, daha önce Osmanlı topraklarına gelip Hilal-i Ahmer [Kızılay] Cemiyeti menfaatine konserler veren müttefik müzik topluluklarının etkinliklerine olumlu bir karşılık vermek amacına yönelikti. Fakat asıl amaç tanıtım ve propaganda faaliyetlerinde bulunmaktı. İlk defa yurt dışında konserler verecek olan Mabeyn Orkestrası'nın başlangıç durağı Bulgaristan'ın başkenti Sofya olmuştu. Daha sonra Almanya' da Berlin, Dresden ve Münih; Avusturya-Macaristan' da ise Viyana ve Peşte gibi şehirlerde konserler verilmişti. Bir aydan fazla süren konser programı hakkında bazı eleştiriler yapılmakla beraber, genel olarak başarılı bir kültürel diplomasi örneği sergilenmişti. Orkestra hem Osmanlı Devleti hem de Müttefik devletler nezdinde olumlu bir izlenim bırakmıştı. Seyahat ile konser programlarını müstakil ve ayrıntılı olarak incelemeyi amaçlayan bu çalışmada, yapılan hazırlıklar ve seyahatin gerçekleştirilmesi gibi gelişmeler görüşler, izlenimler ve sonuçlar çerçevesinde ele alınmıştır. Çalışmada arşiv belgeleri, süreli yayınlar, hatırat ve telif eserlerden faydalanılmıştır.