Psikoloji Tarihi

Bu çalışmanın ilk kısmında psikolojinin disipliner ve kuramsal açmazlarını, bilim olma/olamama sorununu, yöntemsel zorunlulukların ve deneysel psikolojinin yarattığı meseleleri, psikolojinin araştırma nesnesinin asosyalleşmesi ve psikologların teknokratlaşmasını tartışılmaktadır. İkinci kısımda, psikolojinin sosyopolitik bağlamı ele alınırken, merkez-çevre ilişkileri, Batı merkezli psikolojinin çevre ülkelere ihracı ve son yıllarda izlediğimiz ‘psychoboom’a değiniliyor. Son olarak bu makalede yazarlar, eleştirel ve kurtuluşçu bir perspektiften psikolojinin temel problemlerini ve merkez-çevre ilişkisinde çevrede kalan Türkiye’de psikolojinin disipliner ve politik görünümünü tartışmaktalar.

In the first part of this paper, authors discuss disciplinary and theoretical issues of psychology, namely its scientific status, methodological and quantitative imperative, strains in experimental psychology, asocial nature of its subject matter and technocratic nature of academic psychologists. In the second part, authors discuss socio-political context of psychology, center-periphery relations, exportation of Western-centered psychology to the peripheral countries, and the cause and effects of psychoboom. At the end, authors briefly discuss from a critical and emancipatory perspective the fundamental problems of psychology in Turkey, and its disiplinary and political profile within its peripheral status.

The aim of this study is to find out 'interpretative repertoires' used as discursive resources for sex/gender explanations of psychologists working in various fields in Turkey. Within the scope hereof, in-depth interviews were conducted with fourteen psychologists. Interviews were recorded and then transcribed. Interview texts were analyzed through discourse analysis. As a result of the analysis, four different interpretative repertoires were identified; dichotomy, feelings, nurture and difference. As to dichotomy repertoire, sex/gender is constructed within biology-society and woman-man dichotomies while it is defined as an individual and inner phenomenon in the feelings repertoire. When it comes to nurture repertoire, sex/gender is described as an identity acquired by nurturing processes while sexual differentiation is constructed as the source of difference and variety among people in difference repertoire. The results of the study manifest that the participants conceptualize sex/gender and sexuality within a dichotomous and essentialist framework to a large extent. The discourses of psychologists in Turkey have undergone some shifts in parallel with the transformations in Western psychology, however it is still possible to argue that essentialist, dichotomous and heteronormative assumptions on sex and sexuality keep forming their discourses to a certain extent in explicit or implicit ways. This is connected with the limited relation of (mainstream) psychology to other disciplines, critical and social constructionist perspectives, qualitative methodologies and activism as well as the fact that psychology in Turkey has mostly been imported from the West. -------------------------------- [TR] Bu çalışmada, Türkiye’de farklı alanlarda çalışan psikologların cinsiyete/toplumsal cinsiyete ilişkin açıklamalarına kaynaklık eden ‘açıklayıcı repertuarların’ tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında, on dört psikologla derinlemesine bireysel görüşmeler yapılmıştır. Katılımcıların onayı dahiilinde görüşmelerin ses kaydı alınmış ve ardından yazıya dökülmüştür. Görüşme metinleri söylem analizi ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, cinsiyete/toplumsal cinsiyete ilişkin konuşmalara kaynaklık eden dört farklı açıklayıcı repertuara ulaşılmıştır; ikilik, hissiyat, yetiştirilme ve farklılık. İkilik repertuarında cinsiyet, biyoloji-toplum ve kadın-erkek ikilikleri içinde inşa edilmekteyken; hissiyat repertuarında içten gelen bireysel bir olgu olarak, yetiştirilme repertuarında ise yetiştirilme sonucu edinilen bir kimlik olarak tanımlanmaktadır. Farklılık repertuarında ise cinsiyet ayrımı insanlar arasındaki farklılık ve çeşitliliğin kaynağı olarak inşa edilmektedir. Çalışmanın sonuçları, katılımcı psikologların cinsiyeti ve ilişkili olguları, büyük ölçüde ikili ve özcü bir çerçevede kavramsallaştırdıklarını ortaya koymaktadır. Batı psikolojisinde cinsiyetin ele alınışında son otuz yılda gerçekleşen dönüşümlere paralel olarak Türkiye’deki psikologların söylemlerinde de birtakım dönüşümler olduğunu; ama özcü, ikili ve heteronormatif cinsiyet/cinsellik varsayımlarının -açık veya örtük biçimlerde- Türkiye’deki psikologların söylemlerini belirli ölçülerde şekillendirmeye devam ettiğini söylemek mümkündür. Bu durum, (anaakım) psikolojinin diğer disiplinlerle, eleştirel ve sosyal inşacı perspektiflerle, niteliksel yöntemlerle ve aktivizm alanıyla kurduğu sınırlı ilişkisellikle bağlantılı olduğu kadar, Türkiye’deki psikolojinin büyük ölçüde ithal edilmiş oluşuyla da bağlantılı görünmektedir.

Ekim devriminin yüzüncü yılını arkamızda bırakırken hem siyasal ve sosyolojik hem de kuramsal ve epistemolojik bir sıkışmanın eşiğindeyiz. Egemen güçlerin taraf olduğu dolaylı savaşlarla sürdürülen krizler ve muazzam nüfus hare- ketleriyle birlikte birçok ulus-devletin sınırları aşınmakta, birçok sınır ihlal edilmektedir. Buna karşın yükselmekte olan sağ popülizm ise ulusal sınırların fiziksel sınırlara dönüşmesine, yeni toplumsal yarılmalara ve kültürel bir karşı-devrime işaret ediyor (Inglehart, 2008; Inglehart ve Norris, 2016). Ancak günümüz ulus aşırı (transnational) toplumsallığı birçok açı- dan yenidir ve bu yeni duruma karşılık gelecek kavram repertuvarı oluşturmak, sosyal bilimler açısından olay ve olguları anlamamız için çözülmesi gereken birincil problemdir. Geçen yüzyıldan kalan kavramlarla günümüzü anlamaya çalışmak, o yüzyılda yaşanan olayların neden olduğu entelektüel birikimi evrenselleştirmek demektir. Zira yirminci yüzyılın ilk yarısın- daki paylaşım savaşlarıyla şekillenen modern toplum, siyasal veya coğrafi değişikliklerin yanında in- sana dair bilgilerimizde de değişliklere neden olmuştur.