ÖZET Minyatürlü yazmalar, dönemlerinin önemli olaylarının betimlendiği görsel malzemeler olarak, belge niteliği taşırlar. Nakkaşlar, dönemlerinin cülus, cenaze, şehname, savaş, sünnet düğünü, gibi önemli olaylarının geleceğe en doğru...
moreÖZET
Minyatürlü yazmalar, dönemlerinin önemli olaylarının betimlendiği görsel malzemeler olarak, belge niteliği taşırlar.
Nakkaşlar, dönemlerinin cülus, cenaze, şehname, savaş, sünnet düğünü, gibi önemli olaylarının geleceğe en doğru şekilde
aktarılması için birçok eser üretmişlerdir. Minyatürlü yazmalar kalabalık grupların yer aldığı figürlü kompozisyonların yanı sıra,
her bir varakta tek bir figürün çalışıldığı örnekler de barındırırlar. XVI. yüzyıl sonuna kadar tek figürlü portrelere, Siyer-i Nebi,
silsilename ve şemailname gibi minyatürlü yazmalarda rastlanır.
XVI. yüzyılın sonu itibarıyla padişah ve din büyüklerinin yer aldığı tek figürlerlü albümlere, günlük yaşam içindeki
sıradan insanların betimlendiği, kıyafet albümü olarak tanımlanan minyatürlü yazmalar da eklenir. İ.Ü. Nadir Eserler
Kütüphanesi’nde T 5502 numara ile yer alan, H. 1208 tarihli, Hubanname ve Zenanname bu albümler arasında yer alır.
Enderunlu Fazıl’ın metnini yazdığı eserin, minyatür sanatçısının Halimzade Fethi Efendi olduğu düşünülmektedir. Eser
tezyinatı açısından, XVIII. yüzyıl minyatür ve tezhibinin iyi bir örneğidir. Metin olarak da basılmış olan eserin, Türkiye’deki
minyatürlü tek nüshası, dört kıtada yaşayan, otuz yedi adet erkek figürünün bulunduğu Hubanname ve otuz dokuz adet kadın
figürünün bulunduğu Zenanname adıyla iki ayrı bölümde çalışılmıştır. Eser tek bir cilt içinde toplanmıştır. Natüralist çiçeklerin
kullanıldığı unvan sayfalarının dışında,hem Hubanname, hem de Zenanname bölümlerinde figürlerin ellerinde, ayaklarında ve
kıyafetlerinde natüralist çiçeklerin kullanıldığı görülmektedir.
Türklerin çiçek sevgisinin yazma eserlerin tezyinatlarında da tezahür etmesi şaşırtıcı değildir. Bitkisel çiçeklerin
tasarımlarda yer almalarıyla başlayan süreç, yarı stilize ve natüralist çiçeklerin kullanımlarıyla zenginleşerek devam eder.
Özellikle Türk Rokokosu olarak adlandırılan dönemden günümüze kalan örneklerde, her biri tanımlanabilecek kadar ayrıntılı
şekilde nakşedilmiş her tür çiçeğin tezhipli ve minyatürlü yazmalarda yoğun şekilde kullanıldığı görülmektedir.
Bu çalışma kapsamında, XVIII. yüzyılın Türk Rokokosu örneklerinden Hubanname ve Zenanname minyatürlü
yazmasının kadın ve erkek figürlerinin bulunduğu varaklarındaki çiçek çeşitliliği ele alınacak; dönemin önemli iki sanatçısı,
Levni (TSM H 2164) ve Buhari’nin (İ.Ü. NEK T 9364) kıyafet albümlerindeki figürlü varaklarda kullanılan natüralist çiçekler ile
karşılaştırmalar yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hubanname ve Zenanname, Enderunlu Fazıl, Halimzade Fethi Efendi, XVIII. yüzyıl tezyinatı,
minyatür
ABSTRACT
Miniature manuscripts, as visual materials depicting the important events of their periods, have the qualification of
documents. Miniaturists had produced many artworks in order to convey the important events of their periods such as
enthronement, funeral, şehname, war, circumcision feast in the most accurate way to future. On miniaturized manuscripts,
there are also examples of a single figure on each leaf as well as figured compositions with crowded groups. Until end of XVIth
century, single-figure portraits can be seen in miniature manuscripts such as Siyer-i Nebi, silsilename and şemailname.
As from end of XVIth century, miniature manuscripts, which were described as clothing albums, depicting ordinary
people in daily life, were also added to the single-figure albums featuring the sultan and religious elders. Hubanname and
Zenanname with no.T 5502 and dated H. 1208 in the Rare Artworks Library of Istanbul University is included in such albums.
It is thought that Halimzade Fethi Efendi was the miniature craftsman of the artwork written by Enderunlu Fazıl. In terms of
the artwork decoration, it is a good example of XVIIIth century miniature and illumination. Miniature single copy in Turkey of
the artwork, which was printed as text, miniatures had been worked in two separate sections named Hubanname which on
thirty seven men figures and named Zenanname which on thirty nine women figures who were living in four continents. The
artwork was gathered within a single volume. Apart from the title pages where naturalist flowers were used, it was seen that
naturalist flowers were used on the hands, feet and clothes of the figures in both the Hubanname and Zenanname sections.
It is not surprising that flowers love of Turkish people is also seen on the decorations of the manuscripts. The process
that begins with the inclusion of herbal flowers in designs continues with the use of semi-stylized and naturalist flowers by getting rich. Especially, in the examples from the period called Turkish rococo, it is seen that all kinds of flowers, each of which
were engraved in such detail as to be described, were used extensively in illuminated and miniature manuscripts.
Within scope of this study, the variety of flowers on the leafs of the Hubanname and Zenanname miniature manuscript
with male and female figures which is one of examples of Turkish Rococo of XVIIIth century will be handled, comparisons will
be made with the naturalist flowers used in the figured leaves on the clothing albums of Levni (TSM H 2164) and Buhari (IU
NEK T 9364) who were two important craftsmen of the period.
Keywords: Hubanname and Zenanname, Enderunlu Fazıl, Halimzade Fethi Efendi, ornamentation of XVIIIth century,
miniature
