Smiech

P.P.Grzybowski, S.Iwasiów: Wspólnota śmiechu. [w:] „Refleksje - Zachodniopomorski Dwumiesięcznik Oświatowy” nr 4/2020, Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli, ISSN 2450-8748, s.31-37.
Wywiad poświęcony zagadnieniu śmiechu jako czynnikowi poprawiania jakości życia i budowania wspólnoty - nie tylko w kontekście szkolnym. Autorzy rozmawiają o korzeniach zainteresowania śmiechem jako kategorią badawczą oraz elementem działalności społecznej, a także o współczesnych okolicznościach śmiechu w życiu indywidualnym i sferze publicznej.

P.P.Grzybowski: Śmiech życia i śmierci. Od osobistych historii po edukację do pamięci o okupacji, gettach i obozach koncentracyjnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2019. 290 s., ISBN 978-83-8018-265-3.
W książce zostały opisane okoliczności występowania zjawiska śmiechu w czasach kryzysu społecznego związanego z wojną i okupacją. Dzięki relacjom, wspomnieniom i świadectwom uczestników dramatycznych wydarzeń w okupowanej Polsce, gettach i obozach koncentracyjnych, oraz wyborowi utworów komicznych z czasów wojny i okupacji, czytelnik zorientuje się, jak istotną funkcję pełnił śmiech jako czynnik m.in. oporu, poprawiania jakości życia i kształtowania wspólnoty.
Autor przedstawia przykłady aktywności „ludzi śmiechu” podczas drugiej wojny światowej, w ramach twórczości kulturalnej, działalności konspiracyjnej, w folklorze ulicy oraz fragmenty historii osób zarówno znanych z kultury masowej (Adam Grzymała-Siedlecki, Marian Hemar, Anna Jachnina, Jerzy Jurandot, Aleksander Kamiński, Szymon Kobyliński, Janusz Korczak, Bożena Krzywobłocka, Eryk Lipiński, Antoni Marianowicz, Marian Walentynowicz, Władysław Szpilman i in.), mało znanych, jak i anonimowych, które rozśmieszając i śmiejąc się z innymi poprawiały jakość życia doświadczających wojennej traumy.
Książka ta może zainteresować osoby pasjonujące się historią drugiej wojny światowej i Holokaustu w ujęciu międzykulturowym, zajmujące się edukacją historyczną związaną z miejscami pamięci narodowej, a także terapią śmiechem realizowaną z ofiarami kryzysów społecznych.

Celem refleksji będącej podstawą niniejszego artykułu jest przedstawienie okoliczności budowania wspólnoty śmiechu w klasie szkolnej. Autor zakłada, że jednym z czynników rozwiązywania konfliktów, poszukiwania płaszczyzn dialogu i osiągania kompromisu w klasie szkolnej postrzeganej jako pogranicze kulturowe jest świadome budowanie wspólnoty śmiechu. Jej liderem może być zarówno nauczyciel (mistrz), jak i jeden z uczniów pełniący wśród rówieśników funkcję błazna klasowego.
Klasa szkolna rozpatrywana jest tu jako jeden z najbardziej rozpowszechnionych typów kulturowego pogranicza. Dochodzi w niej do spotkania osób funkcjonujących na co dzień w różnych grupach wiekowych, charakteryzujących się odmiennym statusem w środowisku szkoły. W odniesieniu do niej można mówić także o kontaktach z Innością/Obcością zachodzących na zasadzie przenikania określonych wzorów kulturowych i wartości ze sfery publicznej, co następuje w czasie lekcji z przedmiotów, w których program jest wpisane zróżnicowanie kulturowe. Naturalne jest więc stykanie się w klasie (niekiedy także starcie) wzorów kulturowych wyniesionych z domu przez uczniów i/lub obecnych w kulturze masowej. Wiąże się to z konfliktami w społeczności szkolnej, przybierającymi rozmaite formy i wymagającymi od wychowawców przedsięwzięcia środków zaradczych. Wspólnotowy śmiech w klasie szkolnej – szczególnie śmiech z kimś, a nie przeciw komuś – świadczy o integracji środowiska, wzajemnym zrozumieniu i możliwości zaistnienia dialogu ponad granicami wieku i statusu. Zarówno nauczyciel-mistrz, jak i klasowy błazen mogą więc odgrywać w klasowej społeczności rolę nie do przecenienia, ponieważ budowanie – także dzięki ich działaniom – międzykulturowej wspólnoty w klasie pomaga uczniom aktywnie poznawać jej wartość, którą mogą wykorzystać w życiu pozaszkolnym.

Słowa kluczowe: śmiech, pogranicze kulturowe, edukacja międzykulturowa, nauczyciel, klasa szkolna

Abstract
The aim of these reflections is to verify the thesis concerning establishment of the community of laughter as one of the factors supporting and empowering teachers in the process of resolving conflicts, seeking dimensions of dialogue, and achieving compromise in the classroom (perceived as a cultural borderland). It is an area, people of different social statuses that function on daily basis in various age groups meet. Hence, with reference to the classroom, encountering the Other/Alien occurs on the ground permeated by given cultural patterns and values from the public sphere. Such process takes place when the class accomplishes objectives linked to the cultural diversity.
Presented arguments were formulated as a result of a profound inspection and analysis of the secondary data. Both the master-teacher and the class clown can play a key role, be of paramount importance to the class community. Establishing cross-cultural community in the classroom can help pupils to actively recognize and learn the value of such community – that could be utilized in their subsequent, after-school life.
Keywords: laughter, cultural borderland, cross-cultural education, teacher, classroom, intercultural education, multicultural education

Opracowanie zawiera zbiór wypowiedzi na temat śmiechu, uśmiechu, dowcipu, humoru i tym podobnych zjawisk, które najczęściej kojarzą się z czymś przyjemnym i radosnym. Autorami zgromadzonych cytatów są znane osoby za świata nauki, sztuki i kultury. Ich wypowiedzi wielokrotnie przedrukowywane, udostępniane i komentowane jako maksymy, sentencje, aforyzmy, mądrości życiowe itp., krążą w rozmaitych wersjach, niekiedy różniąc się jednym-dwoma wyrazami, stylem tłumaczenia, długością cytatu, przypisywanym autorstwem itp. Pojawiają się zarówno w opracowaniach popularnonaukowych i publicystycznych, tematycznych portalach internetowych, blogach, pamiętnikach. Antologia nie ma charakteru naukowego, a jest wyłącznie ciekawostką związaną z potocznym wizerunkiem śmiechu w sferze publicznej. Poszczególne wypowiedzi zostały przedstawione w porządku alfabetycznym biorąc pod uwagę nazwiska ich autorów.

Autor przedstawia założenia i formy terapii śmiechem oraz wykorzystania śmiechu do poprawiania jakości życia w przestrzeni publicznej. Zostały tu opisane m.in. właściwości śmiechu, przesłanki historyczne i ideologiczne terapii śmiechem, działalność międzynarodowych klubów śmiechu.

Śmiech i uśmiech są obecne w życiu społecznym w tak licznych i zróżnicowanych formach, że mogą stanowić źródło edukacyjnej inspiracji i pedagogicznego namysłu. Źródło przyjazne, a przede wszystkim na tyle pojemne treściowo i znaczeniowo, że możliwe do wykorzystania jako element koncepcji edukacji powstających w obszarze pedagogiki zdrowia, pedagogiki międzykulturowej, edukacji obywatelskiej... - praktycznie każdej pedagogii kształtowanej w ramach poszczególnych poddyscyplin pedagogicznych, których przedmiotem zainteresowania są interakcje edukacyjne. Propagowanie wykorzystania śmiechu i uśmiechu zwłaszcza w edukacji, może przyczynić się nie tylko do poprawy atmosfery i relacji międzyludzkich w placówkach edukacyjnych, poprawiać jakość życia osób mających wiele powodów do smutku i narzekania poza tymi placówkami, ale także inspirować do dyskusji nad istotnymi problemami społecznymi.

P.P.Grzybowski: Święta głupców i błaznów. Karnawałowy śmiech oporu w sferze publicznej i klasie szkolnej. [w:] M.Chutorański, J.Moroz, O.Szwabowski, (red.): Subsumcje edukacji. Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2017, s.295-325.

Streszczenie: Śmiech rozpatrywany jako zjawisko kulturowe jest jednym z najistotniejszych czynników integracji społecznej. Konsekwencją tej jego funkcji jest powstawanie wspólnot o rozmaitych celach i zasięgu. W przypadku zaawansowanej integracji oraz wysokiego poziomu świadomości społecznej uczestników tego procesu, wspólny śmiech może stać się środkiem kontestacji, czy wręcz narzędziem walki wymierzonym przeciwko decydentom reprezentującym system i/lub uosabiającym władzę w danym środowisku, a wspólnota śmiechu we wszelakich odmianach staje się wówczas ośrodkiem oporu przed podporządkowaniem poszczególnych jednostek, jak i grup. Zasada ta dotyczyła zarówno średniowiecznych imprez masowych, jak i relacji we współczesnym systemie oświaty. W niniejszym artykule zostały ukazanie okoliczności tych zjawisk na tle przykładów z różnych epok, a koncepcja karnawałowego śmiechu Michaiła Bachtina wskazana jako podstawa teoretyczna możliwa do analizowania przypadków śmiechu w szkole.
Zdaniem Autora, karnawałowy śmiech, którego sprawcami i uczestnikami bywają zarówno nauczyciele, jak i uczniowie, pełni w systemie oświaty funkcję katartyczną (oczyszczającą), pozwala w krótkiej lub dłuższej perspektywie (m.in. dzięki wspomnieniom jego okoliczności funkcjonującym w kronikach szkolnych, legendach, na formach internetowych itp.), odmitologizować system i uosabiających jego władzę urzędników, sprowadzających ich do rangi choćby przez chwilę wyśmianych „wielkich tego świata”. Współcześni uczniowie, jak niegdyś uczestnicy świąt głupców, przejawiają w ten sposób swój opór wobec sztywnych ram systemu, udręki w postaci nudy i zawłaszczania ich czasu wolnego przy pomocy związanych z nauką obowiązków.

Słowa kluczowe: Śmiech, opór, karnawalizacja, kontestacja, integracja, wspólnota

P.P.Grzybowski: Pasja leczenia (u)śmiechem. Doktorzy klauni w działaniu. [w:] D.Bis, K.Braun, M.Jeziorański (red.): Opowiem wam o swojej pasji: słowem, obrazem, dźwiękiem... XIX Zeszyt Naukowy Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN. Polska Akademia Nauk - Komitet Nauk Pedagogicznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydawnictwo Academicon, Lublin 2015, s.363-378.

Artykuł zawiera fragmenty pamiętnika wolontariusza - doktora klauna, będące relacją z jego pracy w szpitalu, mającej na celu poprawę jakości życia pacjentów i personelu medycznego.

Niniejszy esej, oprócz przeglądu funkcji i rodzajów śmiechu, zawiera analizę okolicz-ności wyśmiewania w sferze edukacji w kontekście historycznym i porównawczym. Ilustrują ją opinie specjalistów i przykłady ze sfery praktyki. Wyśmiewanie zostało tu ukazane jako zjawisko, które na równi z innymi może być kluczowym elementem opisu oraz analizy relacji społecznych w sferze publicznej - zwłaszcza w odniesieniu do szkolnych wspólnot śmiechu, co czyni zeń istotną kategorię pedagogiczną. Autor wskazuje ambiwalencję idei wyśmiewania w edukacji i stara się poszukiwać odpowiedzi na pytania: Gdzie leży granica wyśmiewania w edukacji? Co decyduje o jej przekroczeniu?

Śmiech ma wiele właściwości istotnych dla zdrowia człowieka, jednak zwłaszcza wspólny śmiech pełni ważne funkcje w życiu społecznym, które można rozpatrywać w kontekście terapeutycznym, także w terapii przez sztukę oraz w edukacji. Działania w tym obszarze zmierzają do: obniżania poziom lęku, rozładowywania nadmiernej pobudliwości emocjonalnej, wsparcia w radzeniu sobie z uciążliwością wymuszonych i kłopotliwych interakcji, redukowania agresywności, zmniejszania lękliwości społecznej, pobudzania zdolności twórczych i kreatywności, łagodzenia sztywnych norm społecznych.

Laughter as a therapy and ąuality of life improvementfactor. Art in educationand therapy
Laughter has many properties relevant to human health, but shared laughter in particular has important functions in society, which can be seen in a the-rapeutic context, also in art therapy and education. Activities in this area are intended to reduce the level of anxiety, relieve excessive emotional excitability, offer support in dealing with the nuisance of forced and awkward interactions, reduce aggression, reduce social shyness, stimulate creative abilities and cre-ativity, mitigating rigid social norms.

Praca profesjonalistów i amatorów wolontariuszy z pacjentami placówek medycznych i opiekuńczych przeplata się z aktywnością socjalną - przede wszystkim w środowiskach nędzy materialnej i edukacyjnej. Dotyczy osób w różnym wieku i jest realizowana na zasadzie umowy społecznej nie tylko celem poprawiania jakości życia, ale również intensyfikowania rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Od wielu lat w tym nurcie aktywności powstają nieformalne zespoły, organizacje i instytucje doktorów klaunów. Autor przedstawia założenia i elementy projektu wolontaryjnego realizowanego pod auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia w peruwiańskim Iquitos. W projekcie biorą udział m.in. doktorzy klauni Patcha Adamsa.