Stadsontwikkeling

Naar aanleiding van het jubileum "950 jaar stadskeure" verschenen al een aantal bijdragen rond de stichting van de stad Geraardsbergen. Wat kunnen we daar nog aan toevoegen? Toch een en ander, zo stelden we vast naarma-te ons onderzoek vorderde. De bronnen die het ontstaan van Geraardsbergen behandelen, blijken vatbaar te zijn voor verschillende interpretaties. Ons doel is niet om een "status quaestionis" (stand van het onderzoek) te geven met een overzicht van alle hypotheses. Wel zullen we bronnen uit verschillende disciplines herlezen en opnieuw interpreteren. We schenken ook ruim aandacht aan de context waarin de gebeurtenissen zich afspeelden. In onze eerste bijdrage behandelen we de directe aanleiding tot de stichting van Geraardsbergen: de annexatie van het gebied tussen Schelde en Dender door de graven van Vlaanderen.

Hoe kan de relatief dunbevolkte binnenstad van Rotterdam op een duurzame manier verdicht worden? Hoewel in andere grote Nederlandse steden 10% van de bevolking in de binnenstad woont, is dat in Rotterdam slechts 5%. onderzoek laat echter zien dat verdichting vele voordelen heeft. Is het mogelijk het aantal inwoners van de binnenstad van 30.000 naar 60.000 te verdubbelen in een periode van 30 jaar? en onder welke voorwaarden? Is verdichting realistisch in een tijd waarin de levensvatbaarheid van grootschalige bouwprojecten onzeker is? deze thema's zijn onderzocht door een team bestaande uit de gemeente Rotterdam, Interreg IVB project mUSIC, tNo, doepel Strijkers, Sander Lap en drift. dit team heeft een aantal strategieën geïnventariseerd die zijn toegepast door architecten, ontwikkelaars en de gemeente en heeft hieruit succesvolle vormen van verdichting en vergroening geselecteerd: in totaal zeven van beide. deze zijn afgezet tegen het duurzaamheidsprofiel van de stad. deze rijk geïllustreerde publicatie vormt, samen met de tentoonstelling in het Nai, de deelname van de gemeente Rotterdam aan de Internationale architectuur Biënnale Rotterdam 2012. Het onderzoekt de hypothese Verdichten + Vergroenen = duurzame Stad en presenteert de uitkomsten ondersteund met bijdragen van inwoners, ondernemers en specialisten.

In onze derde en laatste bijdrage onderzoeken we de relatie tussen het landschap en de stad. Ontstonden de middeleeuwse steden op organische wijze op die plaatsen die het meest geschikt waren voor handel en nijverheid? En welke invloed oefende de stad vervolgens uit op het omliggende landschap? Tot slot bekijken we ook hoe de jonge stad zich ontwikkelde tijdens de 12 de eeuw. We merken op dat in veel Vlaamse steden oude visies over stadsontwikkeling fors bijgestuurd worden onder impuls van de toegenomen stroom aan archeologische verslagen. In Geraardsbergen is dit proces nog maar gestart...

Hoewel een stad doorgaans beschouwd wordt als een fysieke ruimte, toont deze benadering slechts één zijde van de medaille. Een stad is immers niet slechts de optelsom van zijn fysieke gebouwen, straten en braakliggende terreinen, maar is een constant veranderend weefsel waarvan het uitzicht mee wordt bepaald door de ideeën en handelingen van de mensen die in die stad wonen. Daarnaast mogen we een middeleeuwse stad niet langer zien als een geïsoleerd eiland, aangezien de stedelijke ruimte onlosmakelijk verbonden is met haar rurale voorgeschiedenis en één ecosysteem vormt met het omliggende platteland. Vanuit dit perspectief schetst Jelle Lisson een gevarieerd beeld van het ontstaan van een stad in de regio Zoutleeuw, op basis van de meest recente internationale inzichten over stadsontwikkeling, stadsmorfologie, nederzettingsgeschiedenis en Border Studies, en met behulp van andere disciplines zoals de cartografie, archeologie, geografie en toponymie. Zo staat de auteur stil bij de eerste sporen van bebouwing en bewoning in de regio vóór het ontstaan van de eigenlijke stad, bij de ontwikkeling van verschillende, kleinschalige bewoningskernen waarvan er uiteindelijk één zou uitgroeien tot een toonaangevend economisch, politiek en religieus centrum, en bij de relatief vroege achteruitgang van de stad Zoutleeuw in vergelijking met andere Brabantse steden. Het resultaat is een diepgaand chronologisch overzicht van de geschiedenis van de regio Zoutleeuw, vanaf de Romeinse periode tot de veertiende eeuw.

Over Vreeland (provincie Utrecht) in de middeleeuwen is maar weinig bekend.
Er zijn nauwelijks geschreven bronnen uit die tijd bewaard
gebleven en in het oude stadscentrum heeft (op de kerk na)
nooit archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Toch vallen
er wel een paar zaken op te merken die een indruk geven
uit die tijd, die zo ver in het verleden ligt. In dit artikel schrijf
ik eerst iets over de stichting van de stad en bouw van het
kasteel en vervolgens iets over een aantal andere zaken,
waaronder de stadsrechten en het stadswapen.

Geraardsbergen is een van de weinige steden waarvan het ontstaan gedocumenteerd is in archivalische bron-nen. Paradoxaal genoeg circuleren er verschillende hypotheses over de precieze omstandigheden van de stichting van de stad. Was er één groot Boelare, dat werd opgesplitst door de komst van de stad? Wat was de geografische omschrijving van het allodium dat de graaf kocht? Was Gerald de heer van Hunnegem, of is hij veeleer een mythologische figuur? Welk deel van het allodium werd in leen gegeven aan de heer van Boelare? Bestond er al een nederzetting, Geraardsbergen genaamd, vóór de stichting van de stad? In deze bijdrage formuleren we antwoorden op deze historische vragen. We onderzoeken de 11 de eeuwse neder-zettingsstructuren in onze regio en we proberen ze geografisch te reconstrueren.

De voorbije 85 jaar was het beschermingsinstrumentarium sterk onderhevig aan veranderingen van het wetgevende kader, de beleidscontext, de administratieve structuren, het erfgoedbegrip of de waarderingspraktijk. Aangezien de effectiviteit van de beschermingspraktijk tot nader orde echter nog niet systematisch onderzocht werd, drong een grondige analyse zich op. In dit rapport zoeken we een antwoord op de volgende vragen:
- Hoe werden ‘bouwkundige gehelen’ in de voorbije honderdvijftig jaar gevat door de regelgeving in België en Vlaanderen?
- Welke impact had de evolutie van de regelgeving op de samenstelling, afbakening en rechtsgevolgen van beschermde bouwkundige gehelen?
- Wat betekent deze evolutie voor het hedendaags beheer van onroerend erfgoed?
- Hoe kunnen bouwkundige gehelen het best beschermd worden?

De voornaamste conclusie van het onderzoek is dat soortgelijk of zelfs identiek erfgoed niet altijd beschermd is volgens hetzelfde statuut. Het gevolg is dat de selectiecriteria, procedures en rechtsgevolgen sterk van elkaar kunnen afwijken, zonder dat die juridische verschillen per se overeenkomen met de wérkelijke verschillen tussen erfgoedrelicten. De keuze voor een bepaald statuut heeft nochtans een enorme impact op de rechten en plichten van de eigenaars en gebruikers van onroerend erfgoed (denk bijvoorbeeld maar aan de toelatingsplichten, de voorwaarden voor erfgoedpremies of de vraag welke overheid verantwoordelijkheid is, het Vlaamse of het gemeentelijke niveau). De willekeur heeft bovendien een enorme impact op de kwaliteit van de dienstverlening.

De oplossing? Een grondige update van het beschermingsbestand, met als centrale doelstelling de ontwikkeling van een staalkaart van het onroerend erfgoed in Vlaanderen: op juridisch vlak de invoer van een eenheidsstatuut, op inhoudelijk-wetenschappelijk vlak een screening en gerichte herevaluatie van het beschermingsbestand. Gedurende 85 jaar lag de klemtoon van het beschermingsbeleid op de bescherming van nieuw onroerend erfgoed. Die keuze is niet onbegrijpelijk, want het is natuurlijk minder sexy voor politici om onderhoudswerken uit te voeren dan om uit te pakken met nieuwe beschermingen van erfgoed dat daardoor van de ondergang wordt gered. Toch situeert de fundamentele verandering zich net bij dat onderhoud van het beschermingsbestand. De minister die oog heeft voor het belang van deze beschermingen voor de erfgoedzorg als geheel, de minister die beslist om het beschermingsbestand up-to-date te brengen en een uniform wetenschappelijk en juridisch kader te creëren, die kan zijn stempel drukken op de komende decennia, voorbij het niveau van individuele erfgoedrelicten. En wanneer de efficiëntie, transparantie en rechtszekerheid toeneemt, dan kan het draagvlak voor erfgoed alleen maar groeien.

In deze chronologische verkenning bespreekt Gijsbert de Jong de Amsterdamse vastgoed-sector. Door fusies en overnames zijn er nog een paar spelers actief in deze markt. Samen bepalen zij het gezicht van Amsterdam. Gijsbert de Jong heeft een PhD in Beleid, Communicatie en Organisatie. Hij werkt meer dan tien jaar als bestuursadviseur samen met Amsterdamse coöperaties en middenstandsor-ganisatie

'Stadskern of stadsrand?' gaat dieper in op de sociale stratificatie binnen de ruimtelijke ordening van het vijftiende-eeuwse Kortrijk. Concreet wordt nagegaan hoe de sociale structuren (klassen) verbonden waren met de ruimtelijke ordening van de stad. De belangrijkste vraag hierbij is of er sprake was van segregatie of een gemengd gebruik van de stedelijke ruimte door de verschillende sociale klassen.

In de literatuur over het Bossche stadhuis aan de Markt is sprake van het 'oude raadhuis', dat gestaan heeft aan de achterkant van het stadhuis, dus langs de straat die nu Achter het Stadhuis heet en vroeger Achter het Oud-Raadhuis genoemd werd. De benaming 'oud raadhuis' kwam al aan het eind van de veertiende eeuw voor. Volgens de zeventiende-eeuwse geschiedschrijver Jacob van Oudenhoven werd er op deze plek eerst een raadhuis gebouwd, dat in zijn tijd nog het oude Raedthuis werd genoemd, en daarna aan de zuidkant van de Markt 's Heerenhuys, het stadhuis. Op grond van deze mededeling heeft men verondersteld dat in het eerstgenoemde gebouw de raden en in het andere de schepenen en de gezworenen vergaderden. Zoals uit archeologisch onderzoek bekend is, volgde de oudste stadsmuur het tracé van Achter het Stadhuis. De muur bevond zich ongeveer vijftien meter ten noorden van de noordelijke rooilijn van Achter het Stadhuis. In 1980 werd de fundering ervan aangetroffen in de achtervleugel van het stadhuis. Aan de buitenzijde liep en loopt nog steeds, geheel overkluisd, een tak van de Dieze, die daar vervolgens naar het zuidoosten afbuigt. Voor wat betreft het gedeelte langs Achter het Stadhuis gaat het hierbij om de oudste stadsgracht. Dat hier, bij de vroegste ommuring van de stad, ook het oudste raadhuis zou hebben gestaan, lijkt niet erg waarschijnlijk. Het is daarom de moeite waard om de oudste geschreven bronnen die er over het Bossche raadhuis of stadhuis bewaard gebleven zijn eens aan een nader onderzoek te onderwerpen.

In dit artikel  probeert de schrijver aan de hand van recent archeologisch onderzoek aan te tonen dat  de vesting van Breda  vanaf 1531 aantoonbaar de kenmerken heeft van het Oud-Italiaanse vestingstelsel en daarmee de oudste stad in de Nederlanden was waar dit als stadsverdediging werd toegepast. Enige nuancering is wel op z'n plaats omdat na 1547  de ontwikkeling stil komt te liggen waarbij de oorspronkelijke plannen maar gedeeltelijk zijn uitgevoerd.

Gepubliceerd op Erfgoedweb Breda

In het Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, kortweg Bulletin KNOB, jaargang 113 (2014) 113-131, is een artikel verschenen van de stadshistorici Reinoud Rutte en Bram Vannieuwenhuyze onder de titel 'Stadswording in de Lage Landen van de tiende tot de vijftiende eeuw. Een overzicht aan de hand van vijfhonderd jaar ruimtelijke inrichting.' Dit artikel beoogt niet alleen een globaal overzicht te geven van wat er pakweg de afgelopen honderd jaar over de stadswording in dit gebied is verschenen, maar ook wordt de ontwikkeling van een aantal steden kort behandeld. Zo wordt er op pagina 119 ook aandacht besteed aan de stadswording van Utrecht. Dit gebeurt op een wijze die op vele punten de toets van de wetenschappelijke kritiek niet kan doorstaan.

Publieksboekje vervaardigd door T. Slijkerman naar aanleiding van de AWN-opgraving in Nijkerk. Het full colour vormgegeven boekje is voor 5 Euro excl. verzendkosten te bestellen bij AWN-afdeling 14, Vallei en Eemland onder vermelding van het postadres. Voor bestelling: email naar: awn.afd14@gmail.com. Het boekje is tevens te koop in de museumwinkel van Museum Nijkerk.

"In dit boekje vindt u een stukje historie van Nijkerk en specifiek over de plek waar nu ‘Museum Nijkerk’ is gevestigd. Aanleiding is een uitgevoerd archeologisch onderzoek in de tuin van het museum. Over de auteur: Theo Slijkerman is weg- en waterbouwkundige en als vrijwillig museummedewerker verdiept hij zich onder andere in de geschiedenis en cultuurhistorie van Nijkerk."