Toponomi

Nevşehir ve yöresindeki yer adları taranarak bunların Türk soy, boy ve oymak adları ile ilgileri tespit edilecektir. Buradan hareketle yer adlarının tarihi değişimi ve izleri bulunacaktır. Her biri ait olduğu millet ve o milletin dilinin tarihinden, kültüründen ortaya çıkan yer adları, aynı zamanda bizlere içinde bulunulan coğrafya hakkında da bilgiler vermektedir. Biz çalışma sahamızda yerleşen Türk boy, soy ve oymak adlarından hareketle oluşturulan yer adlarını tespit ederek incelemeye çalışacağız.
Çalışmanın hem bölgenin yerleşim durumunu hem de adlardan hareketle bölgenin yapısını ortaya çıkaracağını düşünmekteyiz.

By scanning the toponomy in Nevşehir region, their relation with Turkish ancestry, tribe and trop names will be determined.Thus, the change of tponomy in history and it’s signs will be identified. The toponomy each of which emerges from the nation they belong to and the history of its Language, also, informs us about the geography in which it is.We will try to analyse the toponomy with reference to Turkish ancestry, tribe and trop names that settled in our working site.

Diyarbekir bölgesi Osmanlı Devleti‟nin idaresine alındıktan sonra Diyarbekir Vilayeti (Eyaleti) adı
altında teşkilatlandırılmıştır. Vilayetin merkezi olan Amid sancak itibar edilerek paşa sancağı hâline
getirilmiştir. Yani beylerbeyinin ikamet ettiği ve eyaleti yönettiği merkez olmuştur. Bu durum Osmanlı
Devleti‟nde eyalet sisteminin devam ettiği ana kadar da devam etmiştir. Bundan dolayı Osmanlı arşiv
belgelerinde Amid adına sık sık rastlanılmaktadır. Amid adının Osmanlı arşiv belgelerinde genellikle
“medine-i Amid”, “mahmiye-i Amid”, “Amid livası”, “Amid sancağı”, “Amid kal‟ası” “Amid nahiyesi” gibi
ifadelerle birlikte araştırmacıların karşısına çıktığı müşahede edilmektedir. Bu adın arşiv kayıtlarında XVI.
yüzyıldan XVII. yüzyıla kadar neredeyse kesintisiz bir şekilde kullanıldığına şahit olunmaktadır.
Tespitlerimize göre; Osmanlı arşiv belgelerinde XVII. yüzyıldan itibaren Amid yerine Diyarbekir
adının yavaş yavaş kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Bu kullanım Amid adının tamamen terk edilerek
yerine Diyarbekir adının kullanılması şeklinde olmamıştır. Bazı kâtiplerin kimi belgelerde Ģehir için Amid
adını, kimi belgelerde ise Diyarbekir adını tercih ettikleri görülmektedir. Osmanlı arşiv belgelerinde
günümüz Diyarbakır Ģehri için Amid adı yerine, XVII. yüzyıldan başayarak Diyarbekir adının “ şehr-i
Diyarbekir”, “Diyarbekir mahallatından…”, “Diyarbekir‟de vâki„ Câmi„-i Kebir …”, “nefs-i Diyarbekir”,
“Diyarbekir kal'ası” gibi şehrin bir özelliğiyle beraber kullanılmaya başlandığı tespit edilmektedir.
Böylece Amid adının Diyarbekir‟e tahvil edilmesinde bir gün ansızın yayımlanan bir ferman, çıkarılan
bir kanun ya da herhangi bir siyasi mülahaza sonucu olarak değil, hayatın tabiî akışı içinde gerçekleşen tarihî
bir hadise olduğu anlaşılmaktadır. Tanzimat ve sonrası dönemde de Amid adı yerine Diyarbekir adının daha
yaygın hâlde kullanıldığı müşahede edilmektedir. Bu tarihî gelişmenin arşiv belgelerine yansıyan
numunelerinden misaller verilerek konu açıklığa kavuşturulacaktır.
Anahtar kelimeler: Amid, Diyarbekir, Sancak, şehir, Medine.
HISTORICAL PROCESS OF USĠNG DĠYARBEKIR INSTEAD OF AMID IN
OTTOMAN ARCHIVAL DOCUMENT
ABSTRACT
The Diyarbekir region was organized under the name of Diyarbekir Province (Eyalet) after being taken
over by the Ottoman State. As thecenter of theprovince Amid had organized as pashasanjak. So, it was the
center where Grand seigneur resides and governs the province. This continued in the Ottoman Empire until
the continuation of the state system. This continued in the Ottoman Empire until the continuation of the state
system. For this reason, the name of Amis is frequently found in the Ottoman archive documents. It has been
observed that in the Ottoman archives documents, the name of Amid come up against there searchers to get


8
her with such expressions as "medine-i Amid", "mahmiye-i Amid", "Amid livasi", "Amid sanjak", "Amid
kal'asi" and "Amid nahiyesi". In the archive records, it is witnes sed that Amid is to be used from sixteenth
century to seventeenth century almost uninter rupted.
According to our findings; in theOttoman archive documents, it is seen that the name of Diyarbekir is
gradually beingusedin stead of Amid from the beginning of the seventeenth century. This use has not been a
kind of replacement Amid completely wity Diyarbekir. This use has not been a kind of replacement Amid
completely wity Diyarbekir. It is seen that some clerks prefer the name of Amid forthecity in some document
sand the name of Diyarbekir in some documents. In stead of the name Amid fortoday's city of Diyarbakır in
Ottoman archive documents, beginning from the seventeenth century, forthe city of Diyarbakir is used with a
special feature of thecity such as “ Ģehr-i Diyarbekir”, “Diyarbeki rmahallatından…”, “Diyarbekir‟de vâki„
Câmi„-i Kebir …”, “nefs-i Diyarbekir”, “Diyarbekir Kal„ası”.
Thus, it is under stood that the shift from Amid to Diyarbekir was not an edict which was published
suddenly in a dayor was not a result of a decreed law orany political distinction, but it was a historical event
taking place in the natural flow of life. It is observed that the name of Diyarbekir was used morewidely in the
Tanzimat era and later periods than the name of Amid. This historical development will be clarified by giving
examples from the samples reflected in the archive documents.
KeyWords: Amid, Diyarbekir, Sanjak, City, Medina

Akdenizde yer alan Kıbrıs adasının kuzey bölümünde kalan saha Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olarak adlan- dırılmaktadır. Araştırma sahasını kuzey, güney ve batı tarafından Akdeniz, güney tarafından ise Kıbrıs Rum Yö- netimi çevreler. KKTC’nin yüz ölçümü 3242 km2’dir. Kıbrıs Barış Harekâtı (1974) sonrası kurulan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 1974 yılı itibariyle egemenliğin bir göstergesi olarak ‘‘Coğrafi Sistemlerin Standartlaşması Sürekli Komitesi’’ tarafından Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti topraklarına Türkçe isimler verilmiştir. Tarihte birçok göç olayına tanık olan KKTC topraklarına yerleşen kavimlerin kendi kimliklerini vatan edindikleri yerlere aktarması ile sürdürülmüştür. Her medeniyet kendi kültürel özelliklerini yer isimlerinde yansıtmaktadır. Yerleşme isimleri milletlerin kültür havuzlarıdır. Yerleşme adlarının incelenmesi, milletlerin geçmişleri hakkında önemli ipuçları veren değerli kaynaklardır. Fiziki ve Beşeri coğrafya faktörlerinden etkilenilerek verilen yerleşme isim- leri, toplumların yerleştikleri mekân ile arasındaki karşılıklı ilişkisinden doğan yapıyı ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Ülkenin (Lefkoşa, Gazimağusa, Girne, Güzelyurt, İskele ve Lefke ilçeleri) Fiziki ve Beşeri coğrafya unsurlarından etkilenilerek verilen yerleşme adlarının incelenmesi, geçmişine ışık tutacak ve Kuzey Kıbrıs da yaşayan Türk halkının yurtlarına anmak istedikleri yerleşme adlarının önemi tespit edilecektir. Bu bağlamda yerleşme adlarının incelenmesiyle Türk kültürüne katkı sağlaması amaçlanmıştır.