Türk Efsaneleri

Kültür, çok geniş kapsamlı bir kavramdır. Kültürün farklı açılardan pek çok tanımı yapılmıştır. Sosyal miras ve gelenekler birliği olarak kültür; varlığımızın yapısını belirleyen, sosyal bir süreçle öğrendiğimiz uygulama ve inançların, maddi ve manevi öğelerin birliğidir. Yaşam biçimi olarak kültür; bir toplumun tüm hayat biçimidir veya bir gurubun yaşama biçimidir. Değerler, idealler ve davranışlar olarak kültür; sosyal-kültürel çevredeki eylemlerin ve araçların ortaya koyduğu ve nesnelleştirdiği anlamlar, değerler ve kurallar, bunların etkileşim ve ilişkilerinin oluşturduğu guruplardır. Ancak kültür için kapsayıcı bir tanım belki de "insanoğlunun ürettiği her şeydir" şeklindeki tanımdır. Genel olarak bir toplumun ya da bir milletin ürettiği maddi ve manevi değerlerin bütünü olarak tanımlanan "kültür" terimi, somut ve somut olmayan kültür olarak ayrılır. Somut ve somut olmayan kültürel varlıkların birbirleriyle etkileşim içinde oldukları ve aynı derecede önem taşıdıkları burada vurgulanmalıdır. Kültür bir toplumun ortak değerleridir. Kültür saklanan, öğrenilen ve öğretilen; eğitimle yeni kuşaklara aktarılan, aşılanan bir içeriğe sahiptir. Bu bağlamda kazandığı alışkanlıkları, sahip olduğu yeni bilgi ve değerleri yavrusuna öğretebilen tek varlığın insan olduğuna vurgu yapmak yerinde olacaktır. Bu da kültürün ve kültürel değerlerin eğitim yoluyla yeni kuşaklara aktarılması ile mümkün olmaktadır. Kültürün bütünleştirici bir yönü de vardır. Geçmişi olmayanın geleceği de olmaz. Her toplumun bir dünü, önceki günü, kısacası bir tarihi vardır. Bir topluma ait kültür bu tarihi süreçte var olagelmiştir. Çoğu zaman yazılı bir tarihi olmamakla birlikte, kültürel kaynaklarımızın, gelenek ve göreneklerimizin de bir tarihi vardır.

Being one of the oral narrative based types of folk literature, legends are short narratives told about a specific place, person, or event by the people who believed in them, consisted of extraordinary characteristics generally, and lacked artistic style. Legends are public products giving information about the belief, history, value judgements, traditions, emotions, hopes, in short, all the cultural elements of the society in which they are born. The most important feature of legends is that they develop within a belief system and then become its product. The negative effect of the rapidly developing technology in today’s world on oral culture products, the possibility of these products’ being forgotten as summarised in the proverb of words fly away, writings remain, and the changing sociological elements have made it compulsory to write down these products in order to be handed down to next generations. It is very important to conduct classification studies which are the first stage of scientific researches in order to write down and interpret the texts obtained through compilation study. These studies help to express the definition and characteristics of legends better and to see its place within other types and its differences in the type clearly. Moreover, classification of legends according to their subjects, places, patterns, and characteristics of their heroes is also highly important in terms of identifying the independent position of legend type, and putting forward its aspects which are different from and similar to other types. In this study, Aksaray’s significance specifically in legend type and generally in oral products of folk literature is expressed by highlighting the geographical, historical, and cultural importance of Aksaray province. Classification of 150 legend texts obtained from written sources and compiled in Aksaray in the light of these academic studies takes place in this study by mentioning definitions of legend in general and the definitions of legend by foreign and native folk literature researchers. Overall evaluation of the Aksaray legends, whose classifications take place in this study, was conducted, some inferences were made, and in the last section sample legend texts selected from groups were presented.

Makale, mit kavramının içeriğinin açıklanmasıyla başlayıp efsane türünün özelliklerinin, mitlerle karşılaştırılmasıyla devam etmekte; Bilge Seyidoğlu’nun Erzurum Efsaneleri adlı kitabındaki efsanelerin mitolojik bağlantılarının, mitolojinin teogoni, kozmogoni, antropogoni, eskatoloji başlıkları altında açıklanmasıyla sonlanmaktadır.
Teogoni başlığı altında, Türk mitolojisinde görülen tanrı ve kutsal ruhlar sıralanıp, Erzurum efsanelerinde özellikle ata kültüyle bağlantılı, ev iyeleriyle ilgili unsurlar, mitolojik bağlantıları çerçevesinde ele alınmaktadır. Kozmogoni başlığı altında efsanelerdeki dünya tasarımıyla ilgili örnekler üzerinde durulmaktadır. Antropogoni bölümünde ise taşlaşan insanlarla, doğa üstü ruha sahip erenlerle ilgili efsaneler konu edilmiştir. Eskatolojik unsurlara bu kitapta rastlanmadığı belirtilerek makale sonlandırılmıştır.

Ulrich Haarmann’ın 1974 yılında Der Islam’da yayınlanan Almanca makalesinin Türkçe çevirisidir.

Türkçe çevirinin künyesi:

Ulrich Haarmann, "Mısır Memlûkleri’nde Altun Hân ve Cengiz Hân", Çev. Çiğdem Dumanlı, Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 2019/1, 99-128.

Almanca orijinal metnin künyesi:
Ulrich Haarmann, “Alṭun Ḫān und Čingiz Ḫān bei den ägyptischen Mamluken”, Der Islam, Volume 51, Issue 1 (1974), s. 1-36.

Özet İnsanın yaşamasını sağlayan en önemli öge gıdadır ve insanlık gıdaya ulaşmak, onu yenilebilir hale getirmek adına sürekli olarak çaba sarf etmiştir. Bu yüzden ateşin bulunuşu ve bu vesileyle gıdayı yenilebilir kılma insanlık tarihinin en önemli olaylarından biridir. Yaratılışı (kozmogoni) ve insanlığın ortaya çıkışını (antropogoni) konu edinen çoğu efsanede de gıdanın topluluklara nasıl ulaştığı anlatılır. Bu ulaşma durumu genellikle üç motif etrafında kümelenir. Çalma, acıma ve görevlendirme. Biz bu makalede Altay ve Göktürk efsanelerinden yola çıkarak Türk topluluklarının gıdayı ve dolayısıyla yaşamı elde edişinin efsanelerine hangi motif yoluyla ulaştığını tespit etmeye çalışacağız. Bunu yaparken onların yaşayış biçimlerinden, üretim yollarından ve ekonomik-coğrafi şartlarından yardım alacağız.

Abdulmecid Hoca, Aksaray’ın Gülağaç ilçesine bağlı Camiliören köyünde yaşamış, döneminin ünlü âlimlerinden Molla Cemaleddin Efendi’nin talebesidir. Efsaneye göre; bir gün Camiliören köyünde bir ailenin koyun sürüsü kaybolur. Kurtların sürüyü telef etmesinden korkan köylüler, Abdulmecid Hoca’dan yardım ister. Hoca, medrese kitaplarını karıştırdıktan sonra kitapları kapatarak dua etmeye başlar. Duasını ettikten sonra kaybolan sürünün sahibine, koyunların yerini ve onlara yaklaşmak isteyen kurtların ağzını bağladığını söyler. Ne koyunların ne de kurtların bir adım atabilir bir hâlde beklediklerini belirtir.