Wybory

Kodeks wyborczy z 2011 r. wprowadził istotne zmiany w systemie wyborczym do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego. Po raz pierwszy zostaną przetestowane w przyszłorocznych wyborach samorządowych. Dyskusja na temat optymalnych metod wyboru ciał przedstawicielskich, głównie na szczeblu lokalnym (rady gmin, rady powiatów) nie powinna jednak zostać zamknięta. Artykuł stanowi przegląd najbardziej oryginalnych i nieznanych polskiemu prawu wyborczemu systemów stosowanych w wyborach lokalnych w wybranych państwach europejskich. Celem artykułu jest także ocena możliwości wprowadzenia przedstawionych modeli w Polsce, biorąc pod uwagę ich zalety i ograniczenia.

Bez polityków nie może się obyć państwo. Ale polityka daje władzę, która dla wielu osób jest celem samym w sobie. Obserwuje się w związku z tym zatracanie elementarnych wartości, które powinny przyświecać politykom w ich pracy. Paweł Rogaliński, na przykładzie marketingu stosowanego w krajach anglojęzycznych, który staje się wzorcem dla polityków polskich, pokazuje, z jakiego arsenału zakazanych technik, zwłaszcza tych dotyczących języka oddziałującego na podświadomość, mogą oni korzystać; dzięki jakim sztuczkom - żonglerce słowem i politycznemu populizmowi - udaje im się niekiedy wybić na szczyty władzy. Świadomość natury zabiegów stosowanych przez polityków pomoże uodpornić się na manipulacje i podejmowane przez polityków próby zbiorowej hipnozy z użyciem języka wpływającego na podświadomość. Stowarzyszenie Demokratyczne, patron wydania książki: "jest przekonane, że uświadomienie społeczeństwa na temat nadchodzących i, do pewnego stopnia, już stosowanych w Polsce politycznych technik manipulacji, pomoże w poprawie jakości demokracji w kraju". ISBN 978-83-272-3732-3

Publikacja prezentuje krytyczne spojrzenie na różne instytucje prawa wyborczego i praktykę ich funkcjonowania zarówno w kontekście doświadczeń wyborczych lat 2018-2020 i towarzyszących im zmian prawa, jak i sytuacji związanej ze stanem pandemii i problemów wynikających z konieczności organizacji wolnych wyborów w warunkach nadzwyczajnych. Analizie poddawane są w tym kontekście klasyczne zagadnienia z zakresu prawa wyborczego, takie jak zasady prawa wyborczego (w szczególności zasada wolnych wyborów), prawa wyborcze obywateli, organy wyborcze, proces wyborczy, kampania wyborcza, kontrola wyborów czy też cisza legislacyjna.

W wielu tekstach, których autorami są młodzi badacze prawa konstytucyjnego z różnych ośrodków akademickich, zamieszczono również ocenę obowiązujących w Polsce regulacji prawnych w świetle standardów międzynarodowych, w tym zwłaszcza standardów Rady Europy, a także postulaty de lege ferenda, ukierunkowane na usprawnienie istniejących już procedur wyborczych oraz zapewnienie wyborom do organów przedstawicielskich w najwyższym stopniu demokratycznego charakteru.

Książka adresowana jest nie tylko do studentów wydziałów prawa i administracji, ale również do wszystkich tych, którzy na co dzień zajmują się prawem wyborczym, zarówno w ujęciu praktycznym, jak i teoretycznym. Z pewnością będzie też ciekawą lekturą dla wszystkich zainteresowanych prawem wyborczym i szeroko rozumianym prawem ustrojowym.

[ABSTRACT EN}

The Current Challenges of Electoral Law

The publication presents a critical view on various institutions of electoral law and their functioning in the context of the 2018-2020 elections and the accompanying changes to the law, as well as the situation caused by the pandemic and the problems resulting from the organization of the free elections in extraordinary conditions. The authors analyse classic electoral law issues such as the principles of electoral law (the principle of free elections in particular), citizens’ electoral rights, electoral bodies, the election process, the election campaign, election control, or legislative silence.

Many texts, whose authors are young researchers in constitutional law from different academic centres, contain the assessment of legal regulations in force in Poland in accordance with international standards, especially those set by the Council of Europe, as well as the de lege ferenda demands, which aim at improving existing electoral procedures and ensuring that the elections to representative bodies are fully democratic.

Keywords: electoral law, elections, electoral code, democracy, Constitution, the rule of law.

Jedną z najważniejszych zasad ustrojowych Konstytucji RP jest zasada zwierzchnictwa Narodu, który posiada władzę w sposób niepodzielny i niezbywalny, zaś sprawuje ją bądź bezpośrednio, bądź przez swoich przedstawicieli. Prawo wybierania reprezentantów do organów przedstawicielskich (czynne prawo wyborcze) należy zaliczyć do kategorii podstawowych praw politycznych w państwie demokratycznym. Istota jego wiąże się z koniecznością zagwarantowania obywatelowi niezbędnego współudziału w sprawowaniu władzy publicznej. Toteż jest koniecznym elementem współcześnie rozumianej demokracji, w obydwu jej odmianach – bezpośredniej i przedstawicielskiej (art. 4 ust. 2 Konstytucji RP).
Normy Konstytucji RP, w szczególności wyprowadzone z jej art. 2 – zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasada ochrony interesów w toku oraz zasada odpowiedniej vacatio legis – mają szczególne zastosowanie do przepisów regulujących proces wyborczy. Potwierdza to Trybunał Konstytucyjny, który przyjął, że „okres sześciu miesięcy wyłączenia prawa wyborczego od dokonywania w nim istotnych zmian przed wyborami jest okresem minimalnym i ustawodawca każdorazowo powinien dążyć do jego maksymalizacji” (sygn. K 9/11). Konsekwencją naruszenia wymagań konstytucyjnych w odniesieniu do ukształtowania odpowiedniej vacatio legis jest niekonstytucyjność całej ustawy. Wadliwość reguł wprowadzenia w życie aktu normatywnego prowadzi do ustalenia, że akt normatywny nie mógł stać się w sposób skuteczny składnikiem obowiązującego systemu prawnego. Jak trafnie wskazuje Trybunał Konstytucyjny, nowe ukształtowanie prawa wyborczego „nie jest więc obojętne nie tylko z punktu widzenia głównych podmiotów politycznych uczestniczących w wyborach (partii politycznych), ale także z punktu widzenia realizacji praw podmiotowych obywateli, kształtuje więc w tej płaszczyźnie nową sytuację prawną obywateli. Nie mogą być oni „zaskakiwani” nagłymi i szybkimi zmianami nie tylko w sferze swych praw społecznych i ekonomicznych, ale mają prawo oczekiwać, że istotne reguły wyborcze nie zostaną w sposób nieoczekiwany poddane zasadniczym zmianom” (sygn. K 31/06). W opinii Trybunału Konstytucyjnego: „minimum minimorum w tym zakresie jest uchwalenie zmian w prawie wyborczym, na co najmniej sześć miesięcy przed kolejnymi wyborami, rozumianymi nie tylko jako sam akt głosowania, ale całość czynności określonych tzw. kalendarzem wyborczym. Ewentualne wyjątki od tak określonego standardu mogłyby wynikać jedynie z nadzwyczajnych okoliczności o charakterze obiektywnym” (sygn. K 31/06). Wobec tego niezbędna stała się w niniejszej publikacji analiza uchwalanych przez ustawodawcę regulacji w odniesieniu do ustalenia czy wystąpiły nadzwyczajne okoliczności o charakterze obiektywnym pozwalające na ingerencję w prawo wyborcze z pominięciem zasad przyzwoitej legislacji
Na szczególną uwagę zasługuje także fakt, że w czasie epidemii wprowadzone zostały bezprecedensowe ograniczenia praw i wolności obywatelskich zbliżone ograniczeniom dopuszczalnym w warunkach stanu klęski żywiołowej, a nawet przewyższające te ograniczenia. Zgodnie z treścią art. 228 ust. 6 Konstytucji RP wyklucza dokonywanie zmian Kodeksu wyborczego w czasie stanu nadzwyczajnego. Niewprowadzenie żadnego ze stanów nadzwyczajnych, lecz uchwalenie ograniczeń w formie ustawy ma służyć obejściu przepisów Konstytucji dotyczących stanu klęski żywiołowej. Uchwalenie ustaw mających na celu zapobieganie, przeciwdziałanie i zwalczaniem COVID-19 wskazuje, że zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające w sytuacji szczególnego zagrożenia. Ustawodawca podejmując się uchwalenia szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych z możliwością głosowania korespondencyjnego potwierdza, że podstawowe instrumenty konstytucyjne dla organizacji oraz przeprowadzenia wyborów nie są wystarczające.
Co więcej, wprowadzane ograniczenia praw wyborcy nie czynią zadość wymaganiom proporcjonalności. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego ustanowiony w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wymóg respektowania w państwie demokratycznym zasady proporcjonalności obejmuje m.in. nakaz doboru środków skutecznych, a więc rzeczywiście służących realizacji zamierzonych celów. Organy władzy publicznej powinny ponadto wybierać środki niezbędne, w tym sensie, że będą one chronić określone wartości w stopniu, który nie mógłby zostać osiągnięty przy zastosowaniu innych środków. Spośród możliwych środków należy wybierać najmniej uciążliwe dla jednostki. Ograniczenie danego prawa musi ponadto pozostać w odpowiedniej proporcji do celów, których ochrona uzasadnia ustanowienie tego ograniczenia.
Kluczowym zagadnieniem uchwalanych w czasie epidemii aktów normatywnych jest wprowadzenie głosowania korespondencyjnego jako powszechnego sposobu głosowania w wyborach. Uchwalone w czasie epidemii ustawy powinny gwarantować – jako część prawa wyborczego, że „wynik wyborów będzie w możliwie największym stopniu urzeczywistniał wolę Narodu” (K 9/11). Jednakże w kontekście głosowania korespondencyjnego ma miejsce istotne obniżenie standardów tajności, które mają być stosowane w wyborach w porównaniu ze standardami, jakie przewiduje Kodeks wyborczy. Wskazać należy, że władze publiczne nie są w stanie zagwarantować, że pakiet wyborczy dotrze do tych osób, dla których jest rzeczywiście przeznaczony, że nastąpi to w czasie umożliwiającym udział w głosowaniu, że głosowanie będzie tajne, karta do głosowania będzie rzeczywiście wypełniona przez uprawnionego wyborcę.
Wątpliwości wzbudza również fakt, że uchwalane ustawy nie wdrażają rozwiązań umożliwiających przeprowadzenie wyborów zgodnie z wytycznymi Państwowej Komisji Wyborczej, a zatem „z uwzględnieniem zarówno zdrowia i życia wyborców, jak i dobra Rzeczypospolitej Polskiej”. Ustawodawca wprowadzając głosowanie korespondencyjne z jednej strony minimalizuje ryzyko, a to oznacza, że nie zostaje ono wyeliminowane, a z drugiej maksymalizuje je, skoro wybory tradycyjne mogą być przeprowadzone dopiero po uzyskaniu szczepionki przeciwko wirusowi. W świetle stanowiska Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych ryzyko to jest poważne, gdyż w obecnej sytuacji epidemiologicznej wprowadzenie głosowania korespondencyjnego „nie zapewnia ochrony przed zakażeniem SARS-CoV-2 zarówno członkom obwodowych komisji wyborczych, osobom głosującym, jak i zapewniającym obsługę techniczną wyborów”. Nie ulega wątpliwości, że organizacja wyborów mimo istniejącego zagrożenia dla zdrowia i życia obywateli, stanowi naruszenie tych regulacji Konstytucji, które chronią bezpieczeństwo i zdrowie człowieka (art. 5 Konstytucji RP, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska zapewnia bezpieczeństwo obywateli, art. 38, zapewniający konstytucyjną ochronę życia oraz art. 68 ust. 1, gwarantujący prawo do ochrony zdrowia).
Celem niniejszej publikacji jest przeprowadzenie analizy aktów prawnych dotyczących zasadach organizacji i przeprowadzania wyborów powszechnych w czasie epidemii COVID-19 (Wirus SARS-CoV-2). Autor dokonuje charakterystyki kluczowych zagadnień odnoszących się do prawa wyborczego w demokratycznym państwie prawnym. Przedmiotem rozważań jest także dokonanie kompleksowej analizy zasad prawidłowej legislacji, które powinny być przestrzegane podczas tworzenia aktów powszechnie obowiązujących, w tym prawa wyborczego. Weryfikacja założeń nastąpiła poprzez szczegółową – prowadzoną z uwzględnieniem orzecznictwa i doktryny – analizę dogmatyczną zasad konstytucyjnych: praworządności, demokratycznego państwa prawa, rzetelności i sprawności działania instytucji publicznych, zaufania obywateli do państwa czy prawidłowej legislacji. Ponadto przeanalizowany został proces legislacyjny uchwalania poszczególnych regulacji związanych z organizacją i przeprowadzaniem wyborów w czasie epidemii.
W badaniach zastosowane zostały dwa podejścia metodologiczne: formalno-dogmatyczne oraz instytucjonalnoprawne. Metoda formalno-dogmatyczna została wykorzystana do analizy obowiązujących przepisów prawa, w tym Konstytucji, Kodeksu wyborczego oraz ustaw wyborczych uchwalanych w okresie epidemii. Przedmiotową metodę wykorzystano także do zbadania orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz poglądów przedstawicieli doktryny dotyczących problemów omawianych w opracowaniu. Z kolei badania instytucjonalne skupiły się na statusie prawnym i kompetencjach podmiotów odpowiedzialnych za zorganizowanie oraz przeprowadzenie wyborów.

Epidemia koronawirusa  sprowadziła nie tylko problemy zdrowotne i gospodarcze, lecz spowodowała nieoczekiwane zawirowania polityczne. W tle walki z epidemią toczy się jawna i zakulisowa rozgrywka opozycji mająca na celu przesunięcie przewidzianych przez konstytucję na maj wyborów prezydenckich. W felietonie – pisanym 26 kwietnia 2020  wyróżnia się sześć projektów zmiany terminu wyborów. Żadna z wyróżnionych opcji – z punktu widzenia stabilnej demokracji zdolnej wyłonić skutecznie działający rząd – nie jest idealna. W artykule analizuje się mocne i słabe strony proponowanych rozwiązań oraz porównuje się wybory z 2020 r. do wyborów przeprowadzonych 4 czerwca 1989 r.

Odpowiedź na pytanie, dlaczego nie wprowadzono stanu wyjątkowego w związku z pandemią wywołaną przez tzw. koronawirusa, jest bardzo prosta. Powodem wcale nie jest usilna chęć przeprowadzenia wyborów na urząd Prezydenta RP. Prawdziwą motywacją jest perspektywa bezprecedensowej odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, gdyby stan wyjątkowy został jednak wprowadzony.

To many observers Swiss democracy seems to be a complicated and difficult to understand labyrinth of political institutions, that directly involve citizens in the political decision making process. Swiss electoral law enables voters to participate in elections and referendums using one of three instruments: traditional voting (in polling stations), postal voting or electronic voting. The main thesis of this paper is the predication of how alternative methods of voting, postal voting and e-voting, change the way of functioning of Switzerland’s direct democracy. Analysis of Switzerland’s experiences in the use of alternative voting methods in decision-making at federal, cantonal and local levels of the state,
seems to be a very interesting project and one worthy of scientific exploration.

An article about international relations as an element of political dispute during electoral campaigns in Poland in 2015. There is analysis of influence of growing imigration/refugees crisis in the EU on political dispute and final efect of the presidential and parliamentary ellections in Poland in 2015.

Wybory do Parlamentu Europejskiego. Prawne, polityczne i społeczne aspekty wyborów, 2010 This article deals with the presence of women in the European Parliament after the 2009 elections. Discussion is related to the idea of the EU policy of equality between women and men on the political level.

Abstract

Problemem badawczym, który znajduje się w centrum rozważań niniejszego artykułu, jest przyszłość wyborów do Parlamentu Europejskiego (PE) w świetle istniejących propozycji reform. Artykuł stanowi krytyczną refleksję nad stanem dyskusji wokół reform związanych z wyborami do PE. Na gruncie jakościowej analizy obecnego stanu organizacji wyborów do PE oraz proponowanych zmian, autor stawia tezę, że odgórne próby reformy wyborów skazane są na niepowodzenie, nie tylko z powodu instytucjonalnego oporu państw członkowskich oraz wewnątrz PE, ale również ze względu na istotę proponowanych zmian. Rozpoznane wyzwania w sferze proceduralnej, przedstawicielskiej i partycypacyjnej wymagają uwzględnienia stanu rozwoju procesu integracji. Jeśli rzeczywistym celem reform ma być wzrost demokratycznej legitymizacji procesu integracji, to należy wyjść poza ramy istniejących obecnie propozycji reform. Jednym z możliwych wariantów jest sięgnięcie po mandat imperatywny. Słowa kluczowe: Parlament Europejski, wybory, reforma, mandat imperatywny

The future of the European Parliament elections

The main research problem of this article is the future of the elections to the European Parliament (EP) in the context of the ongoing debates and reform proposals. This article is a critical reflection on the content of the discussions about EP elections reform. Based on qualitative analysis of the EP elections status quo and the reform proposals, the author claims that the top-down efforts for election reforms are doomed to fail not only due to the existing institutional resistance from the Member States and inside the EU, but also due to the essence of the proposed changes. The identified procedural, representative and participative challenges underline the necessity of the integration process analysis. Should the genuine aim of the reforms be the growth of democratic legitimisation of the integration process, there is a need to go behind the framework of the existing reform proposals. One of the possible solutions can be the imperative mandate.

Bez polityków nie może się obyć państwo. Ale polityka daje władzę, która dla wielu osób jest celem samym w sobie. Obserwuje się w związku z tym zatracanie elementarnych wartości, które powinny przyświecać politykom w ich pracy. Paweł Rogaliński, na przykładzie marketingu stosowanego w krajach anglojęzycznych, który staje się wzorcem dla polityków polskich, pokazuje, z jakiego arsenału zakazanych technik, zwłaszcza tych dotyczących języka oddziałującego na podświadomość, mogą oni korzystać; dzięki jakim sztuczkom - żonglerce słowem i politycznemu populizmowi - udaje im się niekiedy wybić na szczyty władzy. Świadomość natury zabiegów stosowanych przez polityków pomoże uodpornić się na manipulacje i podejmowane przez polityków próby zbiorowej hipnozy z użyciem języka wpływającego na podświadomość. Stowarzyszenie Demokratyczne, patron wydania książki: "jest przekonane, że uświadomienie społeczeństwa na temat nadchodzących i, do pewnego stopnia, już stosowanych w Polsce politycznych technik manipulacji, pomoże w poprawie jakości demokracji w kraju". ISBN 978-83-272-3190-1

Problem badawczy podjęty w niniejszym artykule to specyfika wyborów na urząd prezydenta polskiej stolicy. Autor szuka odpowiedzi na pytanie badawcze jakimi unikatowymi cechami, na tle innych dużych polskich miast, odznaczała się specyfika wyborów na urząd prezydenta Warszawy w 2018 roku. W tym celu poddano weryfikacji następującą hipotezę: Specyfika wyborów prezydenta miasta stołecznego Warszawy w 2018 roku była zasadniczo różna od wyborów prezydentów innych dużych polskich miast: Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania. Została ona zweryfikowana na każdej z płaszczyzn analizy: uwarunkowania natury ustrojowej, czynniki socjoekonomiczne, strategie personalne, relacjonowaniu kampanii w środkach masowego przekazu oraz wynikach wyborów.

The author discusses a legal institution of the so-called legislative silence regarding electoral law, as developed in three judicial decisions of the Constitutional Tribunal issued between 2006 and 2011. Although the Tribunal was inspired by international standards set out in the Code of Good Practice in Electoral Matters, adopted by the European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), it developed an original restriction concerning introducing amendments to electoral law shortly before the day of vote. According to the Constitutional Tribunal, enacting significant amendments to electoral law is admissible not later than six months before the latest possible day or ordering elections, unless extraordinary and objective circumstances occur. The author is of the opinion that the principle of legislative silence is a useful invention of the Constitutional Tribunal, because it prevents adopting instrumental (politically motivated) modifications of electoral law that may distort the result of elections. However a detailed analysis of that principle results in raising significant doubts concerning its practical application, due to the fact the Tribunal expressed it with a considerable vagueness and that it, to some extent, contradicted itself. The final remarks of the paper include a suggestion to modify the principle of legislative silence in order to make it more unambiguous.

Between 2009 and 2015, three early parliamentary elections have been held in Israel, which have led Likud party with Binjamin Netanyahu as the leader to the power. The role of this article is to analyze the election campaigns in these years, paying particular attention to the context of relations with the European Union. The work aims to answer the research question, what were the main issues raised by public opinion during the elections in 2009, 2013 and in 2015, and whether European subjects were important for Israeli politicians and their voters. The work used a behavioral method combined with the descriptive and analytical method, which was conducted primarily through the use of press releases and the Internet’s most important Israeli newspapers.

W tekście omówiono niektóre mechanizmy rządzące aktywnością i biernością wyborczą. W głównej mierze wyjaśniona jest kategoria kompetencji obywatelskiej i jej dwa komponenty: poczucie kontroli praktycznej i poczucie kontroli poznawczej. Ilustracją podjętych rozważań są badania ośrodka CBOS. Zasygnalizowana jest też koncepcja pozornej sprawczości.

Od początku lat 90. Ukraińcy bezskutecznie starali się wprowadzić kilkunastu kandydatów do Sejmu i Senatu RP. Autor uważa, że przyczyna porażek leżała nie tylko w niekorzystnym (dla rozproszonej mniejszości) prawie wyborczym, ale także w skrajnie niskim poziomie mobilizacji politycznej społeczności ukraińskiej. Większy sukces odnotowano w wyborach samorządowych.

Without any doubt since 1989 one may observe increasing women’s role in Polish political life. One of proofs for it is higher number of women registered as candidates before parliamentary elections, as well as higher percentage
of women in Polish Sejm. In spite of this, Polish women are still less active in the political life than men, which results from existence of several barriers hindering their participation and involvement in politics. The main aim of this article is to analyze the opinion of Poles on the activity of women in political
life and on the introduction of additional mechanisms having the potential to increase women’s participation in political bodies.

Choć instytucja kampanii wyborczej jest wciąż bliższa nauce politologii niż nauce prawa, o czym świadczy m.in. fakt, że legalnej definicji nie zawierają normy prawa wyborczego, to pojęcie powyższe pojawia się w wielu aktach prawnych i wymaga zdefiniowania. Jest to możliwe w oparciu o wykładnię negatywną przepisów umiejscowionych w rozdziale 12 Kodeksu, zwłaszcza art. 107, a także art. 494-495, 497, 500-502 . W tym kodeksowym ujęciu, kampanię wyborczą, można traktować jako działalność organizacyjną, polegającą na zwoływaniu zgromadzeń, organizowaniu pochodów i manifestacji, wygłaszaniu przemówień oraz rozpowszechnianiu materiałów wyborczych, przez które rozumie się tylko te przekazy informacji, które mają związek z zarządzonymi wyborami, a pochodzą z danego komitetu wyborczego i są należycie oznaczone. Rozumienie takie byłoby jednak niepełne i pozbawiało pojęcie kampanii wyborczej pozostałych, konstytuujących ją elementów, takich jak: zasoby finansowe i założenia programowe kandydata. Moim zdaniem, kampania wyborcza jest ściśle wyodrębnionym przez normy prawa etapem procedury wyborczej, w którym następuje pozyskanie, mobilizacja i krystalizacja elektoratu w celu uzyskania określonego rezultatu wyborczego, za pomocą wyodrębnionych środków i metod działania przez podmioty prawa wyborczego .