den store nordiske krigen

Krigen braut ut i 1700, då danskekongen, den russiske tsaren og den polsk-litauiske riksstyraren gjekk til angrep på Sverige samtidig. Håpet var å svekke det svensk riket under den unge kong Karl 12., men svenskekongen viste seg å vere ein svært dyktig strateg. Danmark-Noreg vart straks nedkjempa og måtte slutte freden i Traventhal med Sverige same året. Russland og Polen vart slått tilbake.

Den svenske hæren si overmakt kom til syne då ein fire gonger så stor russisk hær vart slått tilbake i slaget ved Narva i november 1700. I staden kom Karl 12. på offensiven og leidde eit felttog austover, djupt inn i Russland. Her møtte han derimot ein uovervinneleg fiende, den russiske vinteren.

Karl 12. hadde håpt å utradere den russiske hæren, men to tredjedelar av hans eigen armé døydde av frost og svolt. I 1709 kringsette svenskane likevel Poltava i Ukraina. No greidde dei derimot ikkje å stå imot ein overlegen og meir moderne russisk hær. Store delar av dei svenske styrkane vart tekne til fange, og Karl 12. flykta til Det ottomanske riket, der han prøvde å få i stand ein ny allianse. Der var han i fem år, medan russarane erobra svenske område ved Austersjøen. Danmark-Noreg gjekk samtidig inn i krigen igjen, i 1709.

Stemninga for fred var no sterk i Sverige, men Karl 12. prøvde å halde fast på ein sterk internasjonal posisjon. I staden gjekk han difor til åtak på Noreg i 1716 og inntok Kristiania, men greidde ikkje å halde på stillinga. Ført an av Peter Wessel Tordenskjold kutta den dansk-norske flåten forsyningslinjene under felttoget.

• Les meir om Karl 12.s første (1716) og andre (1718) felttog i Noreg, og om Carl Gustaf Armfeldts felttog i Trøndelag.

Til gjengjeld slutta svenskane våpenkvile med russarane og våga difor ein ny invasjon i Noreg i 1718. Men Karl 12. vart skoten ved Fredsrikshald festning, og svenskane trekte seg på ny tilbake. Sverige stod sterkt svekt tilbake etter fredsslutninga med Danmark-Noreg i 1720. Nordmennene hadde lidd mykje, i omfattande soldatutskrivingar, høge skattar og uhorvelege dødstal. No vart det derimot nordisk fred i lang tid.

• Sveriges historie
• norsk forsvarshistorie
• Noreg under dansk styre (1537-1814)

• Nasjonalbiblioteket: «Kart fra Karl XIIs felttog i Norge»

• Generalstaben (1900–1934): Bidrag til den store nordiske krigs historie, i 10 band. København: Gyldendalske Boghandel.
• Bjørgo, Narve, Rian, Øystein og Kaartvedt, Alf (1995): Selvstendighet og union. Fra middelalderen til 1905, bd. 1 av Norsk utenrikspolitikks historie. Oslo: Universitetsforlaget. Les hos Nasjonalbiblioteket
• Dyrvik, Ståle (1998): Truede tvillingriker 1648–1720, bd. III av Danmark-Norge 1380–1814. Oslo: Universitetsforlaget. Les hos Nasjonalbiblioteket
• Ersland, Geir Atle og Holm, Terje H. (2000): Krigsmakt og kongemakt 900–1814, bd. 1 av Norsk forsvarshistorie. Bergen: Eide Forlag. Les hos Nasjonalbiblioteket
• Schiøtz, Johannes (1936-1955), Elleveårskrigens militære historie, b. 1-3. Oslo