Erkan Salan

In publications about Old Anatolian Turkish, two different forms of a word are encountered: taŋrı (/tan͡grı) and teŋri (/ten͡gri). In fact, it is sometimes seen that the same work includes binary readings in the form of both taŋrı (/tan͡grı) and teŋri (/ten͡gri). While different readings and acceptances create inconsistency, it allows to think that the same word had two different phonetic variants in the mentioned period. This existing view has necessitated some determinations and evaluations about why it should be read as taŋrı or teŋri. Reading a word in two different ways in the same historical period without any reason creates a problem in terms of language studies and language characteristics of the period. With this study, which aims to determine whether the teŋri form or the taŋrı form was used in Old Anatolian Turkish; It has been concluded that the teŋri form did not exist in the mentioned period and that the Oghuzs pronounced the word as taŋrı with a back vowel since their first written sources.

The phonetic features of Old Anatolian Turkish are among the subjects included in the language studies on various works. It can be said that the sound characteristics of the period are generally compared with the previous historical Turkish dialects and revealed through certain features. However, the simultaneous handling of the phonetic features of the old Oghuz dialect with a holistic point of view based on many published texts is important for the studies of Old Anatolian Turkish and its continuation, today's Turkey Turkish.
The drop of the /-sI-/ syllable is an important phonetic event that can be described as new knowledge for Old Anatolian Turkish. Especially after the adjective-verbs formed with {-AsI} participle suffix, the syllable /-sI-/ in the {+sIn} singular 3rd person possessive suffix is usually dropped. In the language studies on Old Anatolian Turkish, no determination was made about this syllable drop. However, the detection and evaluation of this event is important in terms of both the sound characteristics of the period and the ability to correctly analyze and interpret words. In this respect, it has become a necessity to deal with the mentioned sound event. This descriptive study; it reveals that the fall in the /-sI-/ syllable in Old Anatolian Turkish is usually seen after the adjective-verbs formed with the {-AsI} suffix and that it is systematic, and that the syllable repetition that occurs as a result of the same syllable coming together and thus the pronunciation difficulty is eliminated by the syllable drop.

Eldeki verilere göre bugünkü Türkiye Türkçesinin dayandığı ve Oğuz lehçesinin yazı dili hâline geldiği ilk tarihî dönem Eski Anadolu Türkçesidir. Eski Anadolu Türkçesi sahip olduğu dil zenginliğiyle hem Türkiye Türkçesi ağızlarının hem de standart Türkiye Türkçesinin oluşup gelişmesinde son derece önemli bir yere sahiptir. Bu bakımdan söz konusu dönem, geçmişten bugüne pek çok dil incelemesinin konusu olmuş ve olmaya da devam etmektedir. Buna karşılık gerek söz dizimi ve söz varlığı gerek ses ve biçim bilgisi gerekse yazım özellikleri bakımından çözüme muhtaç pek çok sorunun hâlâ güncelliğini koruyor olması yeni bilimsel çalışmaları da gerekli kılmaktadır. Eski Anadolu Türkçesi üzerine yapılan bilimsel çalışmalarda, "sıcak" anlamıyla kullanılmış olan issi ve ıssı şeklinde iki sözcük göze çarpmaktadır. Tarama Sözlüğü'ne ve pek çok bilimsel çalışmaya göre sadece ıssı; bazı bilimsel çalışmalara göreyse sadece issi vardır. Hatta sözcüğün ıssı olduğu yönündeki yaygın kabul, bazı metin yayımlarında sözcük ince ünlülü ek (+lik) almasına rağmen dönemin diline aykırı olarak ıssılık / ıssılik şeklinde okumaların da ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ancak bahsedilen dönemde yazılan eserlerin geneli dikkate alındığında aynı kökten gelen issi ve ıssı şeklinde iki farklı biçimin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu duruma bağlı olarak hazırlanmış olan çalışmada, issi ve ıssı biçimlerinin varlığı ortaya konulmuş; burada asli ve yaygın biçimin issi olduğuna ve ıssı biçiminin ise sonradan sınırlı çevreye özgü birtakım ağızlarda farklı söyleyiş biçimi olarak ortaya çıkmış olabileceğine dikkat çekilmiştir. Bu sayede issi ve ıssı sözcükleri hem yapılacak olan metin okumalarında hem de söz varlığı incelemelerinde daha sağlıklı değerlendirilmiş olacaktır.

It is seen that different terms such as zarf-fiil “gerund” (/gerundium/gerundiyum/gerundif, ulaç, fiil zarfı) or zarf-fiil eki “gerund suffix” (/zarf-eylem eki, gerundium eki, bağ fiil eki, ulaç eki, ulaç şekli, ulaç biçimbirimi, ulaçlık ardılları) are preferred in various language examinations for structures such as -A, -AlI, -ArAk, -IcAk, -IncA, -Ip, -IşIn, -ken, -mAdAn, -mAksIzIn … Zarf-fiil and zarf-fiil eki are terms used to refer to very different structures. In this regard, different term preferences related to the gerund suffix have become a problem that needs attention and solution. In the article, which aims to produce a solution to the mentioned problem, the concepts of “gerund” and “gerund suffix” are evaluated with various examples that these concepts express and it is concluded that the gerund suffix is not a gerund.

Gerund suffixes of {-AlIdAn (> -AldAn)} and {-AlIdAn berü (> -AldAn berü)} first appeared in the Old Anatolian Turkish period. It is generally thought that these forms were created when the {-AlI} Gerund suffix was extended using {+dAn} case suffix and {+dAn berü} postposition. However, it does not seem possible in terms of the language of the period that the gerund suffix of {-AlI} was extended using the forms {+dAn} and {+dAn berü}, with which it shares a common function of limiting the starting point of time past at a certain period of time in the meaning of “+dAn beri, -dIğIndAn beri”. For, it is not a frequent occasion that patterns having the same function do not overlap in Turkish unless they have taken a fixed form. In this respect, views concerning the origin of the said suffixes are not reflect the truth. In this study, how the forms of {-AlIdAn (> -AldAn)} and {-AlIdAn berü (> -AldAn berü)} came into being were dealt with based on examples taken from the Turkish of the period and a new view has been proposed regarding the origin of these forms, which emerged as a result of abbreviation, so as to remove the said problem.

Old Anatolian Turkish, which was founded and developed on the basis of Oghuz dialect and can be investigated only through written sources, has been a subject of study for countless researches due to the linguistic features it possesses. However, an increase in linguistic studies and in texts that have been published scientifically has brought about various new topics that need to be addressed. This phenomenon has made it necessary to investigate especially certain suffixes. The 1st person singular suffix {+vAnIn}, which was seldom used in the cited period, is one of the suffixes that need to be dealt with in this context, because the usage and origin of the suffix has not been investigated before. In this study, the usage and origin of the suffix {+vAnIn} was explored. It was stated through various examples that the said suffix was not used in prose, that it was unique only to poetry, and that it was highly likely that it was a non-standard suffix created by poets of the period (especially the 14th century) in the face of challenges posed by prosody and rhyme. However, it was also presented to attention via several examples that the suffix could be a morph that took a fixed form when the 1st person singular suffix {+vAn} combined with the instrumental suffix {+(I)n}, which had lost its function, or the 1st person singular suffix {+(y)In}.

Öz: Zarf-fiil ekleri, Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde oldukça sık kullanılan eklerindendir. Bu durum, Türkçeyi zarf-fiil ekleri bakımından zengin bir dil hâline getirmekle kalmamış aynı zamanda tekdüze cümle düzeninden kurtararak dilin esnek bir görünüme kavuşmasına da vesile olmuştur. Bu bakımdan adı geçen eklerin, Türkçe ve Türkçe araştırmaları için önemi göz ardı edilemez. Zarf-fiil ekleri üzerine çeşitli dil çalışmaları yapılmıştır. Ancak zengin kullanım özelliklerine sahip olan bu ekler, yeni araştırmaların yapılmasını zaruri kılmaktadır. Bu amaçla, özellikle Eski Anadolu Türkçesi döneminde oldukça işlek olan {-IcAk} zarf-fiil eki ile varyantları ele alınmıştır. Çalışmada, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait eserlerde sık kullanılmış olan {-IcAk} zarf-fiil eki ve buna göre oldukça seyrek rastlanan ses değişimine uğramış (-ıcaġ/-ıcaḫ/-IçAk/-UcAk/-üçek) biçimleri

Öz: Eski Anadolu Türkçesi, Oğuz lehçesine ait ilk edebî ürünlerin şekillendirdiği ve günümüz Türkiye Türkçesinin temellerinin atıldığı dönemdir. Bu dönem, yazılı kaynaklar bakımından Türkçenin en zengin dönemi olarak ifade edilebilir. Adı geçen dönemde kaleme alınmış pek çok yazılı kaynak, bugün dil araştırma(cı)larının beslendiği önemli kaynaklardandır. Bu eserlerin ayrıntılı incelemelere tabi tutularak dil özellikleri bakımından işlenmesi, gerek dönem Türkçesi gerekse günümüz Türkiye Türkçesi bakımından hayati öneme sahiptir. Eski Anadolu Türkçesi, durum eklerinin zengin kullanımlarla işlerlik kazandığı tarihî dönemlerden biridir. Bu dönemde kullanılan durum eklerinden biri {+rA} ekidir. Bu ek, adı geçen dönemde kalıplaşmış ve kalıplaşmamış olmak üzere iki şekilde kullanılmıştır. Özellikle ṣoñra, ıṣra, içre, üzre, ṭaşra gibi örnekler ekin kalıplaştığı örneklerdir ve bu sözcüklerde {+rA}, durum eki olarak işlev görmez. Ekin kalıplaşmadığı yani durum eki olarak yer verildiği örneklerde ise yönelme durumu işlevindedir. Bu çalışmada; {+rA} ekinin dönem Türkçesindeki konumu, yönelme durumu işlevindeki kullanımları ve dil çalışmalarına yansımasının ne şekilde olması gerektiği tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Eski Anadolu Türkçesi, {+rA} eki, yönelme durumu. Abstract: Old Anatolian Turkish is a period when the first literary works belonging to the Oghuz dialect were formed and the foundations of today's Turkish of Turkey were laid. This period can be stated to be the richest period of Turkish in terms of written sources. Numerous written sources penned in the said period are among the important sources from which today's language studies and language researchers derive their information. Subjecting these works to detailed analyses to find out their linguistic properties is of vital significance for both the Turkish of the period and contemporary Turkish of Turkey. Old Anatolian Turkish is one of the historical periods when case suffixes acquired functionality through rich uses. One of the case suffixes used in that period is {+rA}. This suffix was used in two forms in that period, namely stereotyped and non-stereotyped. Especially, examples such as ṣoñra, ıṣra, içre, üzre and ṭaşra are those where the suffix was stereotyped and {+rA} does not serve as a case suffix in these words. In examples where the suffix was not stereotyped, in other words it was used as a case suffix, on the other hand, it functions as a dative suffix. In this study, the position of the {+rA} suffix in the Turkish of the period, its uses as a dative suffix and in what way its reflection on language studies should be were discussed.

Özet Eski Anadolu Türkçesi, yazılı kaynaklar bakımından Türkçenin en zengin tarihî dönemlerinden biridir. Bu dönemde manzum, mensur ve manzum-mensur karışık olmak üzere pek çok eser yazılmıştır. Bu değerli eserler, dönemin dili açısından oldukça önemlidir. Bunlar içerisinde manzum eserler dikkate değer bir konuma sahiptir. Aruz vezni ve uyak, manzum eserlerin vazgeçilmez unsurlarıdır. Bunlar, şairin ve şiirin değerini belirleyen önemli unsurlar olarak görülmüştür. Bu yüzden vezin ve uyak bakımından kusursuz şiirler, şairler için mükemmelliğin göstergelerinden biridir. Dolayısıyla dizeleri çeşitli vezin kalıplarına uydurma ve dizeler arasında uyak oluşturma arzusu ve çabası, Türkçenin ek kullanımını çeşitli yönlerden etkilemiştir. Zarf-fiil ekleri, bu etkilenmenin somut örneklerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Öz: Eski Anadolu Türkçesi dönemi için çeşitli konuların incelenmeye muhtaç olduğu ifade edilebilir. Fiillerin anlam özellikleri, dikkat çekici konulardan biridir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde bir anlamın pek çok fiille karşılanabildiği kullanımlara rastlanmaktadır. Bu fiillerin bazıları sık kullanılırken bazılarının da ya bir eserde ya da birkaç eserde seyrek kullanıldığı görülür. Bu durum, herhangi bir anlam için farklı dönemlerde farklı fiillerin yaygın veya seyrek kullanılabildiğini gösterir. Bu kullanımlara ait fiil zenginliğinin tespiti, hem çalışmamıza konu alan Eski Anadolu Türkçesi hem de Türkçenin diğer dönemleri için gereklidir. Çalışmada; Eski Anadolu Türkçesi döneminde sür-/ sürt-, ṭut-/ dut-, yaḳ-, ur-/ vur-, ḳo-/ ḳoy-, ṣıġa-/ ṣıva-, vir-, çek-, dart-ve bıraḳ-fiillerinin dürt-fiiliyle " (yağ, merhem ...) sürmek " anlamında eş değer kullanılabilen fiiller olduğu örneklerle ifade edilmiş ve fiillerin bu anlamı nasıl kazandığı konusunda çeşitli görüşler öne sürülmüştür. Abstract: It can be said that several issues need to be investigated with regard to the Old Anatolian Turkish period. The semantic features of verbs constitute one of the interesting topics in this regard. One can encounter uses where one meaning could be expressed through various verbs in the Old Anatolian Turkish period. It is observed that while some of these verbs were used frequently, others were used less frequently either in one book or only a few books. This indicates that different verbs could be used commonly or rarely in different periods for a given sense. Identification of wealth of verbs concerning these uses is necessary for both the Old Anatolian Turkish, which is the subject matter of our study, and the other periods of Turkish. In this study; that in the Old Anatolian Turkish period, the verbs sür-/ sürt-, ṭut-/ dut-, yaḳ-, ur-/ vur-, ḳo-/ ḳoy-, ṣıġa-/ ṣıva-, vir-, çek-, dart-and bıraḳ-could be used synonymously with the verb dürt-in the sense of " applying (oil, ointment…) " were demonstrated with examples and several views were proposed with respect to how these verbs assumed this meaning.

Yunus Emre and his works have an important place in the establishment of Old Anatolian Turkish, in other words, the Oghuz dialect. Two of Yunus Emre's works are known, “Divan” and “Risaletü'n-Nushiyye”. Yunus Emre's Divan, of which various copies have been identified, has been one of the most widely read works from past to present. As the information and documents of the poet and his works are revealed and read, it is obvious that scientific studies on his language, art, philosophy and works will increase more. In this paper, some phonetic criteria that can be used in the dating of manuscripts (Berlin, Fatih, Karaman, Bursa) in which Yunus Emre's Divan is located and different views on the dates of copying are presented are included. Some unrounding (/U > I/) in words and affixes due to the labial harmony, rarely the rounding in the 3rd person singular possessive suffix (+(s)I > +(s)U) and the /l/ elision in pronoun or adjective “ol” can be used as a criterion for dating of manuscripts.

The Old Anatolian Turkish, which constitutes the foundation of today’s Turkish, is one of the important historical periods of Turkish. Following the scientific publication of the various textes written in this period, numerous significant studies shedding light on the language of the period have been conducted. It is seen that many language patterns that needed to be investigated found use in works belonging to this period, when Turkish appears as a well-processed language.
While linguistic studies conducted on works belonging to the Old Anatolian Turkish Period predominantly deal with issues related to morphology, numerous language patterns belonging to this field await exploration by researchers. One of these patterns is the {…+dAn …-IncA} construct, which is rarely encountered in textes belonging to the said period. This structure, which is not included in grammar works dealing with the aforementioned period, was chosen to the subject matter of this study for the first time as an independent research. This form limits the beginning and end points of a distance or a duration that has passed within a certain period of time. The case suffix {+dAn} fulfils the limitation at the starting point whereas the converb suffix {-IncA} fulfils the limitation at the end point. The phrase that emerges as a result of this pattern usually functions as an adverb (complement). {…+dAn …-IncA}, which limits only one element, is a single structure that forms a whole that is connected with one another and composed of two suffixes that cannot be utilized independently of each other.
It is necessary to handle and evaluate the {…+dAn …-IncA} form in terms of Old Anatolian Turkish studies because this structure concerns both morphology and syntax and therefore its determination and clarification is crucial for lexical and syntactic analyses.

Eski Anadolu Türkçesinde genellikle tıp eserlerinde tanıklanabilen unutsaġulıḳ, unutsaġılıḳ, unutsaġlıḳ, unutsaḳlıḳ, unutsalıḳ, unutsılıḳ “unutkanlık” ve yapı özellikleri, ne köken bilgisi sözlüklerine girebilmiş ne de dönemin dil incelemelerinde farklı ses ve biçim özellikleriyle yer alabilmiştir. Bu çalışmada bir hastalık adı olarak unutsaġulıḳ ve varyantları, yapı ve anlam özellikleriyle ele alınmış; sözcüğün Eski Anadolu Türkçesinde unutsaġulıḳ > unutsaġılıḳ > unutsaġlıḳ > unutsaḳlıḳ > unutsalıḳ > unutsılıḳ şeklinde gösterilebilecek bir değişme ve gelişme süreciyle ses bakımından farklılaşmış biçimlerinin ortaya çıkmış olabileceğine dikkat çekilmiştir.

Eski Anadolu Türkçesinde miktar bildiren ve özellikle “çok” anlamında kullanılan sözcük veya ifadelerin zenginliği dikkat çekicidir. ʿaẓı̇̄m, bol, delim, çoḳ, ġāyet / be-ġāyet / ġāyetde, gey, ḫaylı̇̄, iŋen / iŋende, ḳatı, köp, üküş, yavlaḳ, ziyāde gibi çeşitli sözcüklerin “çok” anlamında miktar zarfı olarak kullanımlarına pek çok eserde rastlanmıştır. Bununla birlikte adı geçen dönemle ilgili dil incelemelerine ve metin neşirlerine bakıldığında hem iŋen (> iŋende/iŋen daḫı) hem de igen (> igende/igen daḫı) biçiminde iki (genişlemiş biçimleriyle altı) farklı yapı göze çarpar. Eski Anadolu Türkçesinde iŋen ve igen biçiminde iki farklı yapının bulunup bulunmadığı ve eğer iŋen ve igen şeklinde okunan sözcük tek bir biçimse hangisinin doğru olduğu çözüme muhtaç bir sorundur. Bu bakımdan iŋen sözcüğünü ele alan çalışmayla mezkûr dönemde iŋen biçiminin kullanıldığı, aynı sözcük için igen şeklinde yapılan okumaların sözcüğün kullanımı ve tarihî gelişimiyle bağdaşmadığı ve iŋen’in Karahanlı Türkçesinde de kullanımına rastlanan eŋ / iŋ “en, daha, pek” sözcüğünün pekiştirme işlevli {+en} ekiyle genişletilmiş biçimi olabileceği ortaya çıkan tespitlerdir. (The richness of words or expressions that can be used in the meaning of “very” in Old Anatolian Turkish is remarkable. Various words such as ʿaẓı̇̄m, bol, delim, çoḳ, ġāyet / be-ġāyet / ġāyetde, gey, ḫaylı̇̄, iŋen/iŋende, ḳatı, köp, üküş, yavlaḳ, ziyāde are used as quantity adverb in the meaning of “very” in many works. However, when looking at the language examinations and text publications related to the stated period, two (six in expanded forms) different structures in the form of iŋen (> iŋende / iŋen daḫı) and igen (> igende / igen daḫı) are visible. Whether there are two different structures in iŋen and igen form in Old Anatolian Turkish and if the word read as iŋen and igen is a single form, which one is right is a problem that needs a solution. In this regard, it is revealed in this study that the form of iŋen is used in stated period, the readings made in the form of igen for the same word are incompatible with the use and historical development of the word and the word studied can be expanded with the reinforcement function {+en} suffix of the word eŋ / iŋ "more, very, quite" which is also used in Karakhanid Turkish.)