Oğuzlar

Türk halkları arasında kahir ekseriyetin aksine, İslam kültür çevresi dışında kalmaları, Oğuz boylarına mensup olmalarına rağmen
ise Oğuz Yabguluğu’nun dağılması sonrası güney göç yollarını değil de kuzeyi tercih ederek Doğu Avrupa’ya yerleşmeleri ile Gagauzlar, Türk milletinin müstesna bir parçasıdır. Türkler evvelden beri
birçok dinin etkisine girmiş, birçok topluluk ile belli başlı kültür alışverişinde bulunmuş olsalar da kendi kültürlerini başarıyla muhafaza
etmiş ve binlerce yıldan beri aktarılan tecrübeleri yaşamlarına yansıtmışlardır. Gagauzlar, Hristiyanlık dininin ortodoksluk şubesine
geçmiş ve uzun yıllar Slav-Ortodoks yahut Rum-Ortodoks kültür
çevresinin etkisinde kalmışlardır. Bu denli sosyal yaşamı temelden
etkileyecek değişimlere ve diğer Türk topluluklarından farklı bir yol
izlemelerine rağmen Gagauzlar uzunca yıllar kendi kültür ve dillerini muhafaza etmiş, XIX. yüzyıldan itibaren ise kendi içlerinden çıkardıkları millî liderler sayesinde kimliklerinin farkına varmışlardır.
İşte bu çalışma da hem yüzyıllar boyunca kültürlerini koruyan Gagauz Türklerinin hem de sonrasında Gagauzların kimliklerini geri
kazanmalarını sağlayan yüce insanların bir nebze de olsa haklarını
teslim etmek amacıyla yazılmıştır

This essay examines Nader Shah Afshar's attempts to legitimize his rule by dint of his Turkic background. Over the course of his rise to power and reign, Nader consistently argued that his Afshar and Turkman affiliations granted him the right to rule over Iranian territory as an equal to his Ottoman, Mughal, and Central Asian contemporaries. Aided by his chief secretary and court historian, Mīrzā Mahdī Astarābādī, Nader's assertions paralleled those found in popular narratives about the history of Oghuz Turks in Islamic lands. This element of Nader's political identity is often overlooked by historians because it did not outlive the brief Afsharid period, but it demonstrates how the Safavid collapse led to the circulation of dynamic new claims to Iranian and Islamic political power.

NOTE: the page number in footnote 81 should read 7416.

This study provides a semantic determination and comparison of lexis which
were mentioned in Divan-ü Lügati’t Türk written in the Period of Middle Turkic
Language by Mahmud al- Kashgari between the years of 1072 and 1074 and are still
in use in Giresun. This dictionary, the known oldest dictionary of Turkish, was written
with Turkish and Arabic script in Baghdad in aforementioned dates. The purpose of
the dictionary is to inform Arap geography about richness of Turkish language and
external factors on socio-culture of Turkish tribes. Therefore, this study has the aim
of determining lexis found in dictionary of Mahmud al- Kashgari and used in Giresun
where numerous Turkish tribes, live sedentarily from the earliest Turkish vocabulary
to today.

Рахно К.Ю. Восточноиранские элементы в каракалпакском сказании о возникновении кобыза // «Великие евразийские миграции».  Материалы Международной научной конференции 11-14 октября 2016 г. – Элиста: издательство Калмыцкого университета, 2016. – С. 95-101.

Kuruluş Devri Osmanlı tarihinin pek çok tartışmalı konusu ile doğrudan alâkalı olan, hânedânın kökeni ve sosyal statüsünü belirleyici bir nitelik taşıyan ve bugüne kadar aydınlatılamadığı için hâlâ gizemini koruyan ana problemleri arasında Osmanlılar’ın atalarının kimliği meselesi önemli bir yer tutmaktadır.

Türkmen adı, İslâmiyet'e giriş yapmış olan Oğuzları diğerlerinden ayırmak için kullanılsa da çalışmamız kapsamında Oğuzlar ile Türkmenler bağdaşık olarak ele alınacaktır. Esas itibariyle Oğuzların Kınık boyuna mensup olduğunu bildiğimiz Selçukluların 1040 yılında Dandanakan Savaşı neticesinde devletleşmesi, Oğuzlar adına önemli bir dönüm noktasıdır. Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluşuyla beraber İslâm dünyasının siyasî hakimiyeti de Oğuzların eline geçmiş oldu. Devlet olma süreci tamamlanmış olsa da, halk nezdinde oturmuş bir yapı ortaya çıkmamıştır. Selçuklu topraklarına büyük kitleler halinde gelmeye devam eden Türkmenler, devlet için önemli ölçüde sorun teşkil etmiştir. Bu sorunla baş edebilmek adına, Türkmenlerin özellikle fethedilen yeni bölgelere yerleştirildiklerini görüyoruz. Yoğun Türkmen akınlarının yaşandığı süreçte, ülke topraklarında kendilerine yer olmadığı ileri sürülerek yeni fetihlere dahi teşvik edilmişlerdir. Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılışına giden süreçte Sultan Sancar'ın esir edilmesinde dahi Türkmenler birincil rol üstlenmişlerdir. Çalışmamız kapsamında, Büyük Selçuklu Devleti hakimiyetinde bulunan Türkmenlerin konumlarının ne olduğu ve ne tür faaliyetlerde bulundukları konusu incelenmiştir.

Osmanlılar’ın Mâhân’daki son atası “Ḳızıl Boġa”nın gerçek târihî bir şahsiyet olduğunu gösteren araştırmamızdaki tespitler, ondan sonra Ahlat’a yerleşecek ilk ataları olan “Ḳaya Alp”, “Ḳayık Alp” yâhut “Ḳayır Ḫān”ın çağdaş kronikler ve arşiv belgeleriyle kanıtlanan yaşam öyküsü ışığında daha da sağlam ve esaslı bir zemine oturmuş olacaktır.

Bayâtî’nin “Ḳızıl Boġa”nın ölümünden sonra Ahlat’a yerleşen ilk ata olan “Ḳaya Alp”in hayatı hakkında muhtemelen XIII. yüzyıl ortalarında nihâyet bulan bir Oġuznāme’den naklettiği nâdir bilgiler; Osmanlı kroniklerinin başındaki Silsile listelerinde sadece adı anılan bu çok önemli atayı zaman, şahıs ve yer belirterek dönemin meşhur hükümdarları ve târihî olayları içinde belirgin bir konuma yerleştirmektedir.

Osmanlı Kuruluş Devri’nin çok karanlık ve karmaşık bir dönem olduğu yönündeki iddiâların temeline inildiğinde, aslında bu devrenin iddia edildiği gibi tarihî veri ve materyallerden büsbütün yoksun bir süreç olmadığı, mevcut kaynak ve materyaller üzerinde yapılacak dikkatli ve ayrıntılı tetkiler sonucunda kolaylıkla tespit edilebilmektedir.

Modern tarihçiliğin ortaya çıkışından beri sis perdesi altında olduğu öne sürülen Kuruluş Devri ile ilgili bu önyargılı yaklaşım ve bakış açısı, Osmanlıların Kuruluş öncesinde yaşamış olan atalarının kimliği ve meçhul biyografileri ile ilgili nâdir rivâyetleri de ‘karmaşık’ oldukları gerekçesiyle büsbütün literarürden dışlama ve kenara atma kolaycılığını berâberinde getirmiştir. Bu konuda en küçük bir araştırma zahmetine bile katlanmadan spekülasyonlar türetmeyi marifet zanneden kişi ve çevreler, nâdir de olsa günümüze ulaşmış bağımsız birkaç rivâyeti tenkit yoluna gitmekten âciz kaldıkları gibi, bunların basit bir kıyası sonucu ortaya çıkması muhtemel sâbit ve ortak bilgilerin çağdaş kaynaklar ve belirgin olaylarla sentezi noktasında da tam bir zaaf ve yetersizlik örneği sergilemişlerdir.

Osmanlı rivâyetlerine ‘belirsiz hikâyeler yığını’ nazarıyla bakıp ‘uydurma’ damgası vuran yaklaşım sâhipleri, Kuruluş Devri’nden önceki süreci temsil eden “Osmanlı Atalar Târihi”nin içeriği şöyle dursun, dönemsel bir
isimlendirme olarak bile ne olduğunu anlamakta güçlük çekerek, yaşanmış gerçek bir tarih evresi olan bu ara dönemi tamâmen çözülmesi imkânsız bir muammâ gibi göstermeye çalışsalar da konu üzerinde yapılacak nitelikli ve kapsamlı çalışmalar, târihin daha eski dönemleri için geçerli olan pek çok ayrıntıyı bu dönem için de tespit edebilmenin pekâlâ mümkün olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu araştırmamızda; yukarıda işaret ettiğimiz Osmanlı Ataları arasında kurucu hükümdar Osman Gâzî’ye en yakın isimler olmalarına rağmen, haklarında kronolojik ve toponimik hiçbir ayrıntı tespit edilemeyen Emîr Gündüz Alp ve oğlu Er-Tuğrul Gâzî’nin biyografilerinin önemli aşamaları hakkında, varlığı şimdiye dek bilinmeyen ya da ihmâl edilen eski kroniklerle çağdaş kaynaklardaki veriler karşılaştırılmak sûretiyle, ilk kez arşiv kayıtları ve toponimik izleğe dayalı bir kronolojik çizelge oluşturulmaya çalışılacaktır.

“Göç yolları, yaşadığı bölgeler, gazâları ve yaşam hikâyesinin farklı aşamalarına işâret eden rivâyetler dışında, Şah-Melik Kaya Alp’in Kayır Hân’dan başka biri olmadığını çok net ve kesin bir şekilde ortaya koyan en belirgin târihî veriler, her iki şahsın sıradışı bir yolla gerçekleşen ölüm sebebi ve şekli hakkında, çağdaş İslâm ve Süryânî kaynakları ile Osmanlı kroniklerine aynı doğrultuda yansıyan bilgilerdir.”

“Osmanlılar’ın Anadolu’ya ayak basan ilk atası Kaya Alp/Kayır Hân’ın yalnız Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikleri değil, umum Türk ataları arasındaki eşsiz ve müstesnâ mevkii, ümit ediyoruz ki bu araştırmada ortaya koyduğumuz bilimsel tespit ve çözümlemelerden sonra tüm ihtişâmıyla ortaya çıkacak; böylece şimdiye dek çağdaş kaynaklar ve Osmanlı kroniklerinde belirsiz bir isimden ibâret kalan bu büyük Hân ve oğullarının Türk târihinin son sekiz asrına nasıl bir damga vurmuş oldukları daha iyi anlaşılacaktır.”

Kulu / Karacadağ - Halil İnalcık’la Birlikte Osmanlı’nın (Ertuğrul Gazi’nin) İzinde
                                                             
Bendeniz aslen Ankara’nın merkeze yakın şirin ilçelerinden birisi olan Gölbaşı nüfusuna kayıtlı bir köylü çocuğuyum. Köyümüz Emirler, Ankara-Konya Karayolu üzerinde, şehir merkezine 70 km. Kulu ilçesi merkezine ise 40 km.mesafede yer almaktadır. Daha önce Bala ilçesine bağlı bir köy idi. Osmanlı Kayı Boyu’nun ilk yerleşim yeri olan Karacadağ, kuş uçuşu ile 10-15 km. uzaklıktadır. Karacadağ; Köyümüzün güney tarafında bulunmaktadır. Bu tarihi dağ çocukluğumdan beri geniş ova ve yaylaların bir başında bağdaş kurmuş, çevreye hükmeden edasıyla ve kısık gözleriyle etrafı seyreden bir aşiret beyini hatırlatır bana. Çok yüksek olmamakla birlikte, epey heybetli bir duruşu vardır. Ankara’nın iki eski ilçesi olan Bala ve Haymana, bizim arazilerimizin doğu ve batısında yer almaktadır. Yüksek iki tepe üzerine kurulmuş bu iki ilçenin, açık ve bulutsuz havalarda birbirini görebilecek mesafede olduğunu bir kaç kez müşahede etme şansım olmuştur. Özellikle beyaz ve parlak yapılar adeta bir ayna gibi parlamaktadır. Şeyh Edebalı’nın kızı Bala Hatun (Malhun Hatun)’un Osman Bey’in hanımı, Hayme Ana’nın da annesi olduğu göz önüne alınırsa yöredeki Osmanlı izleri daha da belirgin hale gelir.

Atalarım çok net olmayan tarihlerde Türkmenistan’ın Aşkabad şehrinden; önce İran üzerinden Suriye taraflarına, sonra da Adana üzerinden Ankara havalisine göç etmişlerdir. Arşiv kayıtlarında; Bozulus Tabanlı Türkmenleri cemaatine mensub bir aileden olduğumu, araştırmalarım sonucunda çok şükür tesbit edebildim.Hayatımın her safhasında; İslama ve insanlığa hizmetkar olmuş, şanlı atalarımla hemen her fırsatta iftihar etmiş, müsbet manada bir milliyetçi olarak yaşadım. “Ya devlet başa, ya kuzgun leşe!” inancıyla yoğruldum. Vatanın birlik ve bütünlüğü söz konusu olduğunda gerisinin teferruat olduğu bilinciyle bu günlere kadar geldim hamdolsun. Yıllardan beridir, öğrendiğim bu kutsal değerleri; bilimsel araştırmaların ışığında; öğrencilerime de aktarmayı gaye edinmiş bir öğretim üyesiyim.

Osmanlı arşiv kayıtlarına göre: Köyümüzün sahip olduğu geniş araziler uzun yıllar Osmanlı hanedanına “ocaklık” olarak tahsis edilmiş, -kan değer- münbit topraklardır. Günümüzde Ankara-Konya transit yolu arazilerimizi tam ortadan ikiye bölüyor. TRT nin yurtdışı vercilerinin yer aldığı geniş telsiz arazisi köyümüzün toprakları üzerinde bulunuyor. Arşiv vesikalarında: “Karye-i Emirler, nam-ı diğer Seydili” olarak kaydedilmiş. Rahmetli amcam emekli albay Hasan Gök’ün yayınladığı kitaba göre; Bir zamanlar bizim köyümüzde; Peygamber soyu olan: “Seyyidler” de yaşamış, medrese kurmuşlar, ilm ü irfanla meşgul oluyorlarmış. Bu konudaki araştırmalarım halen devam etmektedir.

Karacadağ ve köyümüzle ilgili bu bilgileri zaman zaman doktora hocam Halil İnalcık’a da anlatırdım.Yıllar sonra bir bahar gününde Karacadağ civarına bir araştırma gezisi yapmak istediğini söyledi.Bir kaç gün sonra da ilk ziyaretimizi Halit Bilici adında bir rehber arkadaş ve iki asistanımızla birlikte Karacadağ eteklerindeki köylere yaptık. Özellikle son yıllarında Osmanlı’nın kuruluş meselesi üzerinde yoğunlaşan İnalcık; ilerlemiş yaşına bakmaksızın Osmanlı Arkeolojisi fikrinin bir devamı olarak, Osmanlının kuruluş mekan ve şehirleri olan Karacadağ’ın yanında; Söğüt, Bilecik, Yalova vb. yerlerde bir dizi topografik çalışmalar yapmıştır. Osmanlı Devletinin Kuruluş dönemini anlatan kaynakların yetersizliğini eleştiren, Osmanlı kroniklerinin sıhhati konusunu sorgulayan Colin Imber vs. bazı batılı tarihçiler tarafından ileri sürülen “black hole” (Kara Delik) vb.bir çok olumsuz ve yanlış iddiayı da bilimsel metodlarla çürütmüştür. Bendeniz de, yukarda temas ettiğim gibi, Mart-Nisan 2003 tarihlerinde Karacadağ ve çevresinde yapılan bazı araştırmalara doktora tez danışmanım Prof.Halil İnalcık ile bizzat katıldım. Bu topografik çalışmaların en yakın şahitlerinden birisi oldum. Kulu merkezine 15-20 km. uzaklıktaki Karacadağ ve onun eteklerindeki Yaraşlı (Gülşehri) Köyü halkını ziyaretimiz, dönemin kaymakamı Sayın Ahmet Cengiz ve Halit Bilici’nin yardımları ve rehberlikleriyle Yaraşlı, Seyitahmetli, Dipdede, Karacadere vs. civar köy kahvelerinde köylülerle yapılan oral tarih araştırmaları, yapılan çekimlerin hepsi bu topografik çalışmaların bir parçasıydı. Halil İnalcık hocamız, bu araştırmaların sonucunu hem seminer derslerinde anlatmış hem de bir makale halinde Belleten’de yayınlamış ve belgesellerde de kullanmıştır.( H.İnalcık, "Osmanlı Beyliği'nin Kurucusu Osman Beg". Belleten (Ağustos 2007), s.261) İnalcık, 2003 yılı Temmuz ayında Aksiyon dergisine verdiği bir röportaşında Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu ve Karacadağ’ın önemi ile alakalı bu çalışmalarada işaret ediyordu.
Ancak Cumhuriyet ilk yıllarında patlak veren Şeyh Sait ayaklanması ve onu takip eden siyasi gelişme ve tedbirlerin bir sonucu olarak; sonraki tarihlerde dağ eteklerine ciddi bir Kürt nüfusunun iskan olunduğu, yeni köy ve kasabalar oluşturulduğu da yine bu çalışmalar sırasında, İnalcık’la birlikte tesbit ettiğimiz hususlardı.
Daha sonraki yıllarda; bölge ile ilgili araştırmalarımı devam ettirme şansım oldu. Necmettin Erbakan Üniversitesi Tarih Bölümü Kurucu Başkanı olarak;  yaptığım yeni araştırmalar bugün de devam etmektedir. Bunların bir kısmını; uluslararası  bazı sempozyumlarda tebliğ olarak sundum ve yayınlattım. Ekteki makale bu çalışmalarla ilgili olarak;  bir gazetede yayınlamış olan bir yazıdan oluşmaktadır. Yine aynı konuyla ilgili Konya merkezli çeşitli televizyon kanallarında da programlara katıldım. Bunların da kayıtlarına internet üzerinden ulaşmak mümkündür.

*****

Kulu / Karacadağ - On the Trail of the Ottoman (Ertuğrul Gazi) with Halil İnalcık ...

My ancestors were not very clear from the city of Turkmenistan, Ashgabad;  They first migrated to Syria via Iran and then to Adana via Adana.  In the archive records;  Thanks to my researches, I was able to detect that I am from a family belonging to the Bozulus-Based Turkmen community. In every stage of my life;  I have been servant to Islam and humanity, boast of almost every opportunity with my glorious ancestors, I lived as a nationalist in a positive way.  "Either the state or the raven!"  I was kneaded with the belief.  When it comes to the unity and integrity of the country, I have come to this day with the awareness that the rest is detailed.  For years, these sacred values ​​I have learned;  in the light of scientific research;  I am a faculty member who also aims to transfer it to my student.
It was recorded as “Karye-i Emirler, nam-ı diğer Seydili” in archive documents.  According to the book published by my late uncle retired colonel Hasan Gök;  Once upon a time in our village;  The prophet of the Prophet: He lived in the “Sayyids”, founded the madrasah, and were engaged in scientific knowledge.  My research on this subject is still ongoing.  I would also tell my doctor Halil İnalcık about this information about Karacadağ and our village from time to time. After a few days, he said that he wanted to make a research trip around Karacadağ. We made it to the villages.  Inalcık, which focused on the establishment issue of the Ottoman Empire especially in the last years;  As a continuation of the idea of ​​Ottoman Archeology regardless of its advanced age, beside Karacadağ, which was the establishment places and cities of the Ottoman Empire;  Söğüt, Bilecik, Yalova etc.  He has conducted a number of topographic studies in places.  Colin Imber, who criticizes the insufficiency of the sources describing the foundation period of the Ottoman Empire, and questions the health of Ottoman chronicles.  “Black hole” etc., which was put forward by some western historians, also refuted many negative and false claims with scientific methods. 
As I have contacted above, I personally participated in some researches in Karacadağ and its surroundings between March and April 2003 with my PhD thesis advisor Prof. Halil İnalcık.  I became one of the closest witnesses of these topographic works.  15-20 km from Kulu center.  Visiting the locals of Karacadağ and the village of Yaraşlı (Gülşehri) on the outskirts of the city, with the help and guidance of the district governor of the time, Mr. Ahmet Cengiz and Halit Bilici.  Oral history research with the villagers in the surrounding village coffee houses, and all of the shots were part of these topographic studies.  Our teacher, Halil İnalcık, explained the results of these studies both in seminar lessons and published them in Belleten as an article and used them in documentaries as well (H. İnalcık, "Founder of the Ottoman Principality Osman Beg". Belleten (August 2007), p. 261)  In an interview he gave to a magazine in July 2003, İnalcık pointed out these works related to the establishment of the Ottoman Principality and the importance of Karacadağ.
However, as a result of the Sheikh Said rebellion that broke out in the first years of the Republic and the political developments and measures that followed;  During the studies, it was also the issues that we identified with İnalcık during the studies that a serious Kurdish population was occupied in the mountain skirts and new villages and towns were established in the following dates. 
In the following years;  I had the chance to continue my researches about the region.  As the Founding President of Necmettin Erbakan University Department of History;  my new research continues today.  Some of them;  I have presented and published them in some international symposiums.  The attached article regarding these studies;  It consists of an article published in a newspaper.  I also participated in programs on various television channels based in Konya.  It is also possible to access their records over the internet.

“Emîr Gündüz Alp’in Karadeniz sâhilindeki akın ve fetihlerine ışık tutan tespitlerimiz, Osmanlı kroniklerindeki bilgileri cağdaş kaynaklarla karşılaştırma zahmeti göstermeden kolaycı bir yaklaşımla ‘uydurma’ olmakla itham eden kişi ve çevrelerin spekülasyonlarına karşı Osmanlı rivâyetlerinin güvenilirliğini bir kez daha kanıtlamakta; zamanla karmaşık ve içinden çıkılmaz bir hâle gelen bu rivâyetlerin gerçek târihî veçhesini ve aslî kronolojik dizilimini aslına uygun bir ilmî çerçeve içine oturtmaktadır.”

“Osman Gâzî’nin istiklâl zamânı ve sonrasında bastırdığı üç sikkesinin arka yüzlerindeki ’Gündüz Alpī’ açık ismi, erken döneme âit Oġuz-nāme menşe’li iç kaynaklar ve onlarla yakın ilişki içindeki Bizans kaynaklarında yer alan ortak verilere göre; Osman Gâzî’nin dedesi ve Er-Tuğrul Gâzî’nin gerçek târihî bir şahsiyet olan babası, Kaya Alp/Kayır Hân’ın küçük oğlu ’Gündüz Alp’ ya da ’Gündüz Alpī'den başka biri değildir.”

Ömrünü tarih bilimine hasretmiş tarihçi hocalarımızın birikimlerinden, tecrübelerinden faydalanmayı ve onların bakış açılarını ortaya koymayı amaçlayan Tarih ve Tarihçilik Söyleşilerinin birincisi olan Ayhan Pala ile yapılan söyleşi. Türksoyla İpek Yolu Dergisi, Şubat/Mart 2020, İstanbul, s. 64-72.