Ivoorkus

Republiek Ivoorkus
République de Côte d'Ivoire (Frans)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Union – Discipline – Travail (Frans vir: "Eenheid – Dissipline – Arbeid")
Volkslied: L'Abidjanaise (Frans vir: "Lied van Abidjan")
Hoofstad	Yamoussoukro (polities) Abidjan (ekonomies) 6°51′N 5°18′W
Grootste stad	Abidjan 5°19′N 4°2′W
Amptelike tale	Frans
Regering • President • Adjunkpresident • Eerste minister	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek onder 'n parlementêre stelsel Alassane Ouattara Tiémoko Meyliet Koné Robert Beugré Mambé
Onafhanklikheid • van Frankryk • Huidige grondwet	7 Augustus 1960 8 November 2016
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	322 463 km2  (68ste) 124 504 myl2 1,4
Bevolking  - 2023-skatting  - 2015-sensus  - Digtheid	29 344 847 (52ste) 24 905 843 91,1 / km2 (139ste) 235,9 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2023-skatting $202,647 miljard (78ste) $6 960 (138ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2023-skatting $79,430 miljard (84ste) $2 728 (141ste)
MOI (2021)	0,550 (159ste)  –  laag
Gini (2018)	37,2 –  medium
Geldeenheid	CFA-frank (XOF)
Tydsone  - Somertyd	GMT (UTC±0) nie toegepas nie (UTC±0)
Internet-TLD	.ci
Skakelkode	+225

Ivoorkus of Côte d'Ivoire (Frans: [kot divwaʁ], ), amptelik die Republiek Ivoorkus of Republiek Côte d'Ivoire (République de Côte d'Ivoire), is 'n land in Wes-Afrika. Dit grens aan Liberië, Guinee, Mali, Burkina Faso, en Ghana in die weste, noorde en ooste, en grens aan die Golf van Guinee in die suide. Ivoorkus is een van die mees welvarende lande van die tropiese Wes-Afrikaanse lande. Die land se ekonomiese ontwikkeling is deur politiese onrus veroorsaak deur amptelike korrupsie en weiering om noodsaaklike hervormings te implementeer, ondergrawe.

Etimologie

Geskiedenis

Afrikamasker uit Côte d'Ivoire

Die land het aanvanklik in Engels as Ivory Coast, bekend gestaan met ooreenstemmende vertalings in ander tale: Elfenbeinküste in Duits, Costa de Marfil in Spaans, Costa do Marfim in Portugees, Ivoorkust in Nederlands, Ivoorkus in Afrikaans en so aan. In Oktober 1985 versoek die regering dat die land as Côte d'Ivoire moet bekendstaan in alle tale. Om die waarheid te sê, volgens nasionale wetgewing kan die naam van die land nie uit Frans vertaal word nie. Die wet kan natuurlik net in die land self toegepas word.

Gebruik

Ondanks die Ivoorse regeringsbepaling is Ivoorkus en die Engelse "Ivory Coast" (soms "the Ivory Coast") steeds die mees algemene naam wat onderskeidelik in Engels en Afrikaans gebruik word. Regerings gebruik egter "Côte d'Ivoire" vir diplomatieke redes. Journalistieke stylriglyne beveel gewoonlik (maar nie altyd nie) Ivoorkus of die Engelse ekwivalent Ivory Coast" aan:

• The Guardian koerant se Stylriglyne sê: "Ivory Coast, not "the Ivory Coast" or "Côte D'Ivoire"; its nationals are Ivorians".
• Die BBC gebruik gewoonlik "Ivory Coast" beide in nuusverslae en op hulle webwerf oor die land [1].
• The Economist nuustydskrif se Stylriglyne sê "Côte d'Ivoire not Ivory Coast".
• Die United States Department of State gebruik "Côte d'Ivoire" in formele dokumente, maar gebruik "Ivory Coast" in baie algemene verwysings, toesprake en voorligtingstukke [2].
• Encyclopædia Britannica gebruik "Côte d'Ivoire".
• ABC News, The Times of London, die New York Times en die SAUK gebruik almal "Ivory Coast" óf eksklusief óf oorwegend.

Geskiedenis

Pre-Europese koninkryke

Louis-Gustave Binger van Frans-Wes-Afrika het in 1892 'n verdrag onderteken met Famienkro-leiers, in hedendaagse N'zi-Comoé-streek, Ivoorkus

Aankoms van die nuwe Frans-Wes-Afrikaanse goewerneur Louis-Gustave Binger in Kong, 1892

Samori Touré – stigter en leier van die Wassoulou-ryk, 'n djihadistiese land in Wes-Afrika wat die Franse regering weerstaan het

Nie veel is bekend oor Côte d'Ivoire voor die aankoms van die Europese skepe in die 1460's nie. Die hoof-etniese groepe arriveer redelik laat uit naburige gebiede: die Kru-bevolking migreer uit Liberië in omtrent 1600; die Senoufo en Lobi beweeg suidwaarts vanuit Burkina Faso en Mali. Eers in die 18de en 19de eeue migreer die Akan-bevolkingsgroepe, insluitende die Baoulé, van Ghana na die oostelike gebied van dié land en die Mandinka vanuit Guinee na die noordweste.

In vergelyking met die naburige Ghana het Côte d'Ivoire minder gelei onder die slawehandel. Europese slaaf- en handelsskepe het ander gebiede langs die kus met beter hawens verkies. Frankryk raak in die 1840's in die gebied geïnteresseerd en haal lokale hoofmanne oor om Franse kommersiële handelaars 'n monopolie langs die kus toe te staan. Daarna bou die Franse vlootbasisse om nie-Franse handelaars uit te hou en begin 'n stelselmatige verowering van die binneland. Hulle verrig dit slegs na 'n lang oorlog in die 1890's teen Mandinka-magte, meestal vanuit Gambië. Guerillaoorlogvoering deur die Baoulé en ander oostelike groepe duur voort tot 1917.

Die Franse het een oorheersende doelwit gehad: om die produksie van uitvoere te stimuleer. Koffie, kakao en palmolie-gewasse is spoedig aan die kus aangeplant. Côte d'Ivoire het opgeval as die enigste Wes-Afrikaanse land met 'n beduidende bevolking 'setlaars'; elders in Wes- en Midde-Afrika was die Franse en Engelse meestal burokrate. Gevolglik het 'n derde van die kakao-, koffie- en piesang-plantasies aan Franse burgers behoort en 'n gehate dwangarbeid die ruggraat van die ekonomie geword.

Die seun van 'n Baoulé-hoofman, Félix Houphouët-Boigny, sou Côte d'Ivoire se vader van onafhanklikheid word. In 1944 vorm hy die land se eerste lanbouhandelsvereniging vir Afrika-kakaoboere soos hy. Gegrief met die koloniale beleid wat Franse plantasie eienaars bevoordeel, verenig hulle om trekarbeiders te werf vir hulle eie plase. Houphouët-Boigny kom spoedig op die voorgrond en binne 'n jaar word hy verkies tot die Franse parlement in Parys. 'n Jaar later skaf die Franse dwangarbeid af. Soos Houphouët-Boigny liewer vir geld en mag word en meer bemin raak met die Franse, laat hy geleidelik die meer radikale standpunte uit sy jeug vaar. Frankryk vergoed hom deur hom die eerste persoon uit Afrika te maak wat 'n minister in 'n Europese regering word.

Ten tye van Côte d'Ivoire se onafhanklikheid in 1960 was die land gemaklik Frans-Wes-Afrika se mees welgestelde land en dra meer as 40% van die gebied se totale uitvoere by. Toe Houphouët-Boigny die land se eerste president word gee sy regering die boere goeie pryse om produksie verder te stimuleer. Koffieproduksie styg dan ook heelwat, wat Côte d'Ivoire na die derde plek in totale uitset, na Brasilië en Colombia, laat skiet. Met kakao gebeur dieselfde; teen 1979 is die land die wêreld se nommer een produsent. Dit word ook Afrika se voorste uitvoerder van pynappels en palmolie. Agter die skerms was Franse tegnici die brein agter die program, waarna gereeld as die 'Ivoorse wonderwerk' bestempel is. In die res van Afrika is Europeërs na onafhanklikheid uitgedryf; in Côte d'Ivoire het hulle ingestroom. Die Franse gemeenskap groei van 10 000 tot 50 000, meestal onderwysers en raadgewers. Vir 20 jaar handhaaf die ekonomie 'n jaarlikse groeitempo van byna 10% – die hoogste van Afrika se nie-olie uitvoer lande.

Polities het Houphouët-Boigny met 'n ysterhand regeer. Die pers was nie vry nie en slegs een party is verdra. Houphouët-Boigny was ook Afrika se nommer een skepper van 'skou' projekte. Soveel miljoene dollars is gespandeer op die transformasie van sy tuisdorp, Yamoussoukro, na die nuwe hoofstad dat dit die onderwerp van grappe geword het. Niemand lag egter teen die begin van die 1980's toe wêreld resessie en 'n lokale droogte skokgolwe deur die Ivoorse ekonomie stuur. Danksy die oor afkap van hout en suikerpryse wat ineenstort vermeerder die land se buitelandse skuld drievoudig. Stygende misdaad in Abidjan haal die nuus in Europa. Die wonderwerk was verby.

In 1990 staak honderde staatsamptenare waarby studente wat teen institusionele korrupsie betoog aansluit. Die onrus dwing die regering om veelparty demokrasie te ondersteun. Houphouët-Boigny word al hoe swakker en sterf in 1993. Sy keuropvolger is Henri Konan Bédié.

In Oktober 1995 wen Bédié oorweldigend in 'n herverkiesing teen 'n gefragmenteerde en swak georganiseerde opposisie. Hy verstewig sy houvas op die politieke lewe en stuur verskeie opposisie leiers tronk toe. In kontras hiermee verbeter ekonomiese vooruitsigte, ten minste oppervlakkig beskou, met dalende inflasie en 'n poging om van buitelandse skuld ontslae te raak.

Anders as Houphouët-Boigny, wat baie versigtig was en enige etniese konflik probeer vermy het en toegang tot Ivoorse nasionaliteit wyd oop gelos het vir immigrante van naburige lande, beklemtoon Bedié die konsep van Ivoirité om sy mededinger Alassane Ouattara, wat slegs een ouer het van Ivoorkus nasionaliteit, uit te sluit uit toekomstige presidensiële verkiesings. Omdat mense met hulle oorsprong in Burkina Faso 'n groot deel van die Ivoorse bevolking uitmaak lei die beleid tot uitsluiting van baie mense met Ivoorse nasionaliteit en raak verhoudings tussen verskeie etniese groepe gespanne.

Terselfdertyd sluit Bédié baie politieke opponente uit die weermag uit. In laat 1999 voer 'n groep ontevrede offisiere 'n militêre staatsgreep uit en plaas Generaal Robert Guéi aan bewind. Bédié vlug in ballingskap na Frankryk. Die staatsgreep het die gevolg dat misdaad en korrupsie daal, en die generaals oefen druk uit vir spaarsamigheid en voer 'n openlike veldtog in die strate van die land vir 'n minder verkwistende samelewing.

'n Verkiesing word in Oktober 2000 gehou waarin Laurent Gbagbo met Robert Guéi meeding vir die presidentskap, maar dit was nóg vreedsaam nóg demokraties. Die aanloop tot die verkiesing is gekenmerk deur militêre en burgerlike onrus. Guéi se pogings om die verkiesing te dokter lei tot publieke opstand wat 180 sterftes en sy vinnige vervanging met die gunsteling om te wen, Gbagbo, tot gevolg het. Alassane Ouattara is deur die land se hooggeregshof gediskwalifiseer gegrond op sy ongeskiktheid spruitende uit sy Burkinabé-nasionaliteit. Die diskwalifikasie veroorsaak gewelddadige betogings waarin sy ondersteuners, hoofsaaklik van die land se Islamitiese noorde, met die onluste polisie in die hoofstad, Yamoussoukro, veg.

Op 19 September 2002 muit troepe en wen beheer van die land se noorde. In Abidjan is die gendarmerie in beslag geneem deur die rebelle en voormalige president Guéi met 15 ander in sy huis vermoor. Alassane Ouattara neem skuiling in die Franse ambassade. Dit is nie heeltemal duidelik presies wat die nag van 19 September gebeur het nie; sommige verslae berig die gebeure as 'n militêre staatsgreeppoging, maar ander bronne berig dat die opponente deur pro-Gbagbo moordbendes aangeval is en dat die rebellie 'n onbeplande reaksie daarop was.

'n Vroeë skietstilstand met die rebelle wat die volle ondersteuning van die noordelike bevolking het (meestal met Burkinabé oorsprong), blyk kortstondig te wees en gevegte oor die hoof kakao gebied word hervat. Frankryk stuur troepe om die skietstilstandgrense te handhaaf. Burgermagte, met inbegrip van warlords en vegters van Liberië en Sierra Leone, buit die krisis uit om dele van die weste oor te neem.

In Januarie 2003 teken President Gbagbo en rebelleleiers verdrae om 'n 'regering van nasionale eenheid te skep'. Aandklokreëls word opgehef en Franse troepe ruim die wettelose westelike grens van die land op. Maar die sentrale vraagstukke bly onopgelos en nie een van die kante bereik hulle doelwitte nie.

Sedertdien het die nasionale eenheidsregering uiters onstabiel blyk te wees. In Maart 2004 is 120 mense in 'n opposisie-optog dood. 'n Verslag wat later gepubliseer word kom tot die gevolgtrekking dat die sterftes beplan is. Alhoewel die Verenigde Nasies vredebewaarders ontplooi het, het verhoudings tussen Gbagbo en die opposisie aanhou versleg.

Politiek

Die huidige president Alassane Ouattara

Sedert 1983 is Yamoussoukro die amptelike hoofstad; Abidjan bly egter die administratiewe sentrum. Meeste lande hou hulle ambassades in Abidjan. Die bevolking lei steeds onder die voortgesette burgeroorlog. Internasionale menseregteorganisasies wys op probleme met die behandeling van gevangene nie-stryders aan beide kante en die herverskyning van kinderslawerny onder werkers in kakaoproduksie.

Sedert die voorval op 19 September 2002 het 'n burgeroorlog uitgebreek, en is die noorde van die land deur rebelle, die New Forces (FN) in besit geneem. 'n Nuwe presidensiële verkiesing sou in Oktober 2005 gehou word. Die nuwe verkiesing kon egter nie op skedule gehou word nie as gevolg van vertragings in voorbereidings.

Administratiewe afdelings

Distrikte van Côte d'Ivoire

Nasa-Satellietbeeld van Côte d'Ivoire

Kaart van Ivoorkus

Côte d'Ivoire is sedert 2011 opgedeel in 12 distrikte wat verder verdeel word in 31 regions.

Kaart no.	Distrik	Hoofstad	Regions	Region setel	Bevolking
1	Abidjan (District Autonome d'Abidjan)				4 707 404
2	Bas-Sassandra (District du Bas-Sassandra)	San-Pédro	Gbôklé	Sassandra	400 798
			Nawa	Soubré	1 053 084
			San-Pédro	San-Pédro	826 666
3	Comoé (District du Comoé)	Abengourou	Indénié-Djuablin	Abengourou	560 432
			Sud-Comoé	Aboisso	642 620
4	Denguélé (District du Denguélé)	Odienné	Folon	Minignan	96 415
			Kabadougou	Odienné	193 364
5	Gôh-Djiboua (District du Gôh-Djiboua)	Gagnoa	Gôh	Gagnoa	876 117
			Lôh-Djiboua	Divo	729 169
6	Lacs (District des Lacs)	Dimbokro	Bélier Region	Yamoussoukro	346 768
			Iffou	Daoukro	311 642
			Moronou	Bongouanou	352 616
			N'Zi	Dimbokro	247 578
7	Lagunes (District des Lagunes)	Dabou	Agnéby-Tiassa	Agboville	606 852
			Grands-Ponts	Dabou	356 495
			La Mé	Adzopé	514 700
8	Montagnes (District des Montagnes)	Man	Cavally	Guiglo	459 964
			Guémon	Duékoué	919 392
			Tonkpi	Man	992 564
9	Sassandra-Marahoué (District du Sassandra-Marahoué)	Daloa	Haut-Sassandra	Daloa	1 430 960
			Marahoué	Bouaflé	862 344
10	Savanes (District des Savanes)	Korhogo	Bagoué	Boundiali	375 687
			Poro	Korhogo	763 852
			Tchologo	Ferkessédougou	467 958
11	Vallée du Bandama (District de la Vallée du Bandama)	Bouaké	Gbêkê	Bouaké	1 010 849
			Hambol	Katiola	429 977
12	Woroba (District du Woroba)	Séguéla	Béré	Mankono	389 758
			Bafing	Touba	183 047
			Worodougou	Séguéla	272 334
13	Yamoussoukro (District Autonome du Yamoussoukro)				355 573
14	Zanzan (District du Zanzan)	Bondoukou	Bounkani	Bouna	267 167
			Gontougo	Bondoukou	667 185

Geografie

Abidjan, grootste stad en voormalige hoofstad van Ivoorkus

Côte d'Ivoire is 'n land in westelike Afrika suid van die Sahara. Dit grens aan Liberië en Guinee in die weste, Mali en Burkina Faso in die noorde, Ghana in die ooste, en die Golf van Guinee (Atlantiese Oseaan) in die suide.

Ekonomie

Met nou bande aan Frankryk sedert onafhanklikheid sedert 1960, diversifikasie van landbou vir uitvoer, en aanmoediging van buitelandse belegging is Côte d'Ivoire een van die mees welgestelde van die tropiese Afrikastate.

Demografie

76% van die bevolking word as Ivoriane beskou. Hulle behoort tot baie verskillende groepe wat taalgewys opgesom kan word as die onder die Kwa, Kru, Mande en Gur-taalgroepe.

As gevolg van Cote d'Ivoire se vestiging is as een van die mees suksesvolle lande in Wes-Afrika, bestaan ongeveer 20% van die bevolking uit werkers uit die naburige Liberië, Burkina Faso en Guinee. Dit het in die afgelope paar jaar geleidelik gelei tot stygende spanning, veral aangesien die meeste van die werkers Moslems is terwyl die inheems gebore bevolking oorwegend Christen (hoofsaaklik Rooms-Katoliek) en animiste is. 4% van die bevolking is van nie-Afrika afkoms. Baie is Frans, Brits, en Spaanse burgers, sowel as Protestante sendelinge van die Verenigde State en Kanada. In November 2004 is omtrent 10 000 Franse en ander buitelanders na veiligheid uit Cote d'Ivoire gebring as gevolg van die aanvalle deur regeringsgesinde jeugdige militias.

Sport

Die Ivoriaanse nasionale rugbyspan in 2008

Die Ivoriaanse nasionale sokkerspan in 2010

Sokker is die gewildste sportsoort in Ivoorkus en dié land het die Afrikanasiesbeker in 1984 en 2023 gehuisves, asook die drie toernooie in 1992, 2015 en 2023 gewen. Die Ivoriaanse nasionale sokkerspan het tot dusver drie keer vir 'n FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi gekwalifiseer (in 2006, 2010 en 2014), maar kon die uitklopfase nog nie haal nie.

Rugby is ook 'n gewilde sportsoort en die Ivoriaanse nasionale rugbyspan het vir die Rugbywêreldbeker 1995 in Suid-Afrika gekwalifiseer, maar tydens die groepfase in die laaste plek geëindig. Die span word as een van die sterker Afrikaspanne na die Suid-Afrikaanse Springbokke en die Namibiese Welwitschias beskou en ding gereeld met ander opkomende rugbyspanne in die Afrikabeker mee. Hulle kon dié toernooi nog nie wen nie, hul beste prestasie tot dusver was die vierde plek in 2007.

In die Ivoriaanse stad Abidjan is die AfroBasket in 1985 en 2013 beslis en die Ivoriaanse nasionale basketbalspan het die AfroBasket in 1981 en 1985 beklink.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Côte d'Ivoire". Encyclopædia Britannica. Besoek op 18 Oktober 2023.
• (en) "Côte d'Ivoire". Central Intelligence Agency. Besoek op 18 Oktober 2023.

Eksterne skakels

Regering

• (fr) Amptelike webwerf

Nuus

• (en) allAfrica – Côte d'Ivoirenuushooftrekke skakels
• (fr) Abidjan.Net nuus forum skakels

Oorsigte

• (en) BBC News – Country Profile: Ivory Coast
• (en) Library of Congress Country Study – Ivory Coast data soos op November 1988

Gidse

• (en) Stanford University – Africa South of the Sahara: Cote d'Ivoire – Ivory Coast directory category
• (en) University of Pennsylvania – African Studies Center: Cote d'Ivoire directory category

Toerisme

• (en) Toerisme-inligting oor Ivoorkus op Wikivoyage

Ander

• (fr) Parti Ivoirien du Peuple
• (en) Lonely Planet – Cote d'Ivoire reisgids
• (en) Global Security – Ivory Coast Conflict
• (en) French Soldiers Machine-gun Civilians on 'Ivory Coast'. (video, November 2004)