John Vorster

Balthazar Johannes Vorster
4de Staatspresident van Suid-Afrika
Ampstermyn 10 Oktober 1978 – 4 Junie 1979
Eerste minister	P.W. Botha
Voorafgegaan deur	Marais Viljoen (wnd.)
Opgevolg deur	Marais Viljoen
7de Eerste Minister van Suid-Afrika
Ampstermyn 13 September 1966 – 2 Oktober 1978
President	Charles Robberts Swart Tom Naudé (wnd.) Jim Fouché Nico Diederichs Marais Viljoen (wnd.)
Voorafgegaan deur	Eben Dönges (wnd.)
Opgevolg deur	P.W. Botha
Persoonlike besonderhede
Gebore	13 Desember 1915 Jamestown, Kaapprovinsie, Unie van Suid-Afrika
Sterf	10 September 1983 (op 67) Wildernis, Suid-Afrika
Politieke party	Nasionale Party
Eggenoot/-note	Tini Vorster
Alma mater	Universiteit Stellenbosch
Religie	Nederduitse Gereformeerde Kerk

Balthazar Johannes (John) Vorster (13 Desember 1915 – 10 September 1983) het dr. Hendrik Frensch Verwoerd met laasgenoemde se sluipmoord op 6 September 1966 opgevolg as Eerste Minister van Suid-Afrika en so die sewende Eerste Minister sedert Uniewording geword. Hy was ook 'n kort tydperk van 1978 tot 1979 die Staatspresident van Suid-Afrika.

Vroeë loopbaan

Balthazar Johannes (John) Vorster is op 13 Desember 1915 in Jamestown in die huidige Oos-Kaap gebore. Hy was die dertiende van die 14 kinders van Willem Carel Vorster en Elizabeth Wagenaar, wat op die plaas Spitskop gewoon het.

Hy het sy hoërskoolloopbaan op Sterkstroom voltooi, en in 1936 die BA-graad in die regte en in 1938 die graad LLB aan die Universiteit van Stellenbosch behaal. Op Stellenbosch was hy primarius van John Murray-huis (Dagbreek), lid van die studenteraad en voorsitter van die Junior Nasionale Party. Na voltooiing van sy studie het Vorster griffier van die Regterpresident van die Kaapprovinsie geword.

Aan die einde van 1938 het hy as prokureur in Port Elizabeth begin praktiseer, waar Tini Malan, wat hy in sy studentejare reeds leer ken het, as maatskaplike werker werksaam was. Hulle is op 20 Desember 1941 op Worcester getroud.

Ossewa-Brandwag

Vroeg in 1940, toe die Tweede Wêreldoorlog 'n paar maande aan die gang was, is Vorster tot generaal in die Ossewa-Brandwag bevorder. Hoewel met die Nasionale Party van dr. D.F Malan ooreengekom is dat die Ossewa-Brandwag slegs as 'n kulturele organisasie sou bestaan, het die OB onder leiding van dr. Hans van Rensburg in die vroeë veertigerjare die politieke terrein betree.

Die organisasie was nie net gekant teen Suid-Afrika se deelname aan die oorlog nie, maar ook teen die gematigde houding van die NP (in daardie stadium die amptelike opposisie). Op 23 September 1942 is Vorster vanweë sy OB-verbintenis in hegtenis geneem en van 17 Desember af in die interneringskamp by Koffiefontein aangehou. In Junie 1943 is Vorster verkies tot kampleier en het hy as tussenganger tussen die geïnterneerdes en die kampkommandant opgetree.

Op 11 Februarie 1944 is hy vrygelaat, en in dieselfde jaar het hy hom as prokureur op Brakpan gevestig.

Volksraadslid

In die algemene verkiesing van 1948 is Vorster deur die Afrikanerparty van Klasie Havenga as kandidaat in die kiesafdeling Brakpan aangewys. Volgens die verkiesingsooreenkoms tussen Malan en Havenga kon geen voormalige OB-lid as kandidaat benoem word nie, en die NP het teen Vorster se benoeming beswaar gemaak. Vorster het daarop besluit om hom as 'n onafhanklike kandidaat verkiesbaar te stel.

NP-leiers, onder wie dr. H.F. Verwoerd, in daardie stadium redakteur van Die Transvaler, het Nasionaliste egter aangeraai om nie vir hom te stem nie, maar hy het met slegs 2 stemme teen die Verenigde Party-kandidaat, A.E. Trollip, verloor. Ironies genoeg het Trollip later in Vorster se kabinet gedien. In die verkiesing van April 1953 is Vorster as NP-kandidaat in die kiesafdeling Nigel tot Volksraadslid verkies.

Minister van Justisie

In Oktober 1958 het die pasverkose Premier, dr. H.F. Verwoerd, Vorster as Adjunk-minister van Onderwys, Kuns en Wetenskap en van Volkswelsyn en Pensioene aangestel. Dit was onder meer sy taak om die Wet op Uitbreiding van Universiteitsopleiding in 1959 voor te berei.

Die wet het voorsiening gemaak vir stigting van universiteitskolleges vir anderskleuriges en het Blanke universiteite verbied om nie- Blanke studente te aanvaar. In Augustus 1961 is Vorster aangestel as Minister van Justisie, Polisie en Gevangenisse. Die portefeulje het Vorster voortdurend in die kollig geplaas, aangesien daar in die jare na Sharpeville (1960) verskeie revolusionêre organisasies in Suid-Afrika bedrywig was.

Vorster het die heersende toestande in Suid-Afrika as buitengewoon bestempel en gevra dat buitengewone magte aan hom toegestaan word om die situasie op te klaar. Na die verbanning van die African National Congress en die Pan African Congress in 1960 is 'n nuwe revolusionêre beweging, uMkonto we Sizwe ("Die spies van die nasie"), in November 1961 deur lede van die ANC en die verbode Kommunistiese Party gestig.

Een van die leiers van die beweging was Nelson Mandela. Die dade van terreur wat deur die organisasie gepleeg is, het gelei tot die sogenaamde sabotasiewet, die 1962-wysiging van die destydse Wet op die Onderdrukking van Kommunisme, No. 44 van 1950, ingevolge waarvan sabotasie gelykgestel is met hoogverraad. In die wet is afgesien van die demokratiese gebruik dat 'n beskuldigde onskuldig is totdat hy skuldig bewys is, en die onus is op die beskuldigde geplaas om sy onskuld te bewys.

Die doodstraf kon vir sabotasie opgelê word. Nadat die Poqo-beweging in 1962 vir opstande in die Paarl verantwoordelik was, het Vorster in Junie 1963 die sogenaamde 90-daebepaling deurgevoer. Die wysiging van Wet 44 van 1950 het onder meer daarvoor voorsiening gemaak dat polisie-offisiere enige persoon wat van sabotasie verdink word of daarvan verdink word dat hy van sabotasie kennis dra, vir 'n tydperk van 90 dae sonder verhoor kon aanhou. Intussen het Vorster genl. Hendrik van den Bergh in 1962 as hoof van die Veiligheidstak van die Suid-Afrikaanse Polisie aangestel.

11 Julie 1963 het die polisie op die hoofkwartier van uMkonto we Sizwe in Rivonia toegeslaan. In die daaropvolgende verhoor is 8 van die leiers, onder wie Mandela, skuldig bevind en tot lewenslange gevangenisstraf gevonnis. Die advokaat wat vir die verdediging opgetree het, Bram Fischer, is in Mei 1964 weens Kommunistiese bedrywighede dieselfde vonnis opgelê. John Harris van die African Resistance Movement het in Julie 1964 'n bom op die Johannesburgse stasie laat ontplof.

Een persoon is in die ontploffing dood en sowat 20 beseer, en Harris is die doodstraf opgelê. In 1965 het Vorster 'n wysiging van die Wet op die Onderdrukking van die Kommunisme (die sogenaamde 180-dae-bepaling) deurgevoer. Die wet het die tydperk van aanhouding tot 180 dae uitgebrei en van sy voorganger verskil in die opsig dat handelingsbevoegdheid aan die prokureur-generaal verleen is en nie aan die polisie nie.

Premier

Op 13 September 1966, 3 dae na die begrafnis van Verwoerd, is Vorster deur die NP-koukus eenparig as die nuwe Premier van Suid-Afrika aangewys. Hy het uit die staanspoor 'n meer pragmatiese benadering ten opsigte van beleidvoering ingeneem en by meer as een geleentheid verklaar dat die vinnig veranderende omstandighede in Afrika en Suid-Afrika 'n beleidsaanpassing vereis.

Hy het hom dit ten doel gestel om Verwoerd se strewe na Blanke eenheid voort te sit, om 'n aktiewe bydrae tot die oplossing van die vraagstukke ten opsigte van Rhodesië (Zimbabwe) en Suidwes-Afrika (Namibië) te lewer, om binnelands met die leiers van ander bevolkingsgroepe oorleg te pleeg, en om met die leiers van Afrika-state kontak te maak.

Uitwaartse beleid

Vorster se siening was dat Suid-Afrika se toekoms tot groot hoogte van die orde en stabiliteit in die buurlande afhang. Een van die aspekte wat mettertyd 'n oorheersende kenmerk van sy premierskap geword het, was die verbetering van Suid-Afrika se betrekkinge met Afrika en die Weste. In 'n toespraak op 17 Februarie 1967 in Parow het Vorster beklemtoon dat Suid-Afrika deel van die internasionale gemeenskap moet wees. In 'n radiotoespraak op die sesde verjaardag van republiekwording (31 Mei 1967) het hy vir die eerste keer die woord uitwaarts gebruik.

Uitwaarts en détente (ontspanning) het die kenwoorde van sy beleid geword. Dit was in skrille kontras met die "laermentaliteit" waarmee die Afrikaners en die NP tradisioneel geassosieer is. Vorster het sy vredesoffensief op 10 Januarie 1967 begin toe hy met hoofman Leabua Jonathan van Lesotho in Kaapstad samesprekings gevoer het. In Maart 1967 het 3 ministers van Malawi Suid-Afrika besoek om 'n handelsooreenkoms te sluit, en aan die einde van 1967 het Suid-Afrika en Malawi diplomatieke verteenwoordigers op ambassadeursvlak uitgeruil.

In Mei 1970 het Vorster 'n ampsbesoek aan pres. H. Kamuzu Banda van Malawi gebring. Tussen 1970 en 1974 het die toenaderingsbeleid grootliks tot stilstand gekom, deels vanweë die afsplintering van die regse Herstigte Nasionale Party. Teen die einde van 1974 het die beleid weer momentum begin kry, hoofsaaklik vanweë die staatsgreep in Portugal in April 1974 en die daaropvolgende onafhanklikwording van Angola en Mosambiek.

Sonder dat Suid-Afrika en die buitewêreld bewus was van sy geheime besoek aan die Ivoorkus op 21 en 22 September 1974, het Vorster op 23 Oktober 1974 een van die belangwekkendste toesprake van sy loopbaan in die Senaat gelewer. Hy het klem gelê op vrede, vooruitgang en ontwikkeling in Afrika, en pres. Kenneth Kaunda van Zambië het die toespraak verwelkom as "die stem van rede waarop Afrika gewag het".

In Februarie 1975 het The Times van Londen berig dat samesprekings tussen Vorster en pres. William Tolbert van Liberië in die vorige week gevoer is, en in Mei 1975 is bevestig dat Vorster in September 1974 'n besoek gebring het aan pres. Felix Houphouet-Boigny van die Ivoorkus. Tot aan die einde van Vorster se premierskap het Suid-Afrika en die Ivoorkus redelik vriendskaplike betrekkinge gehandhaaf. Teen die einde van 1975 was dit bekend dat Vorster in 5 maande 11 Afrika-leiers ontmoet het.

Hy het al hoe meer aandag bestee aan Suider-Afrika se twee groot probleme: Namibië (Suidwes-Afrika) en Zimbabwe (Rhodesië). Die oplossing van die vraagstukke was noodsaaklik vir die normalisering van betrekkinge met die res van Afrika.

Namibië

Vorster se strategie ten opsigte van Namibië (destyds Suidwes-Afrika) was tweeledig: hy wou dit by die inwoners van die gebied tuisbring dat hulle self die inisiatief moet neem in die oplossing van die vraagstuk, en hy wou tyd wen om die proses te voltooi. Op 7 Maart 1972 het die Sekretarisgeneraal van die VVO, dr. Kurt Waldheim, in Kaapstad samesprekings met Vorster gevoer. In Oktober dieselfde jaar het Waldheim se spesiale gesant vir Namibië, dr. Alfred Escher, in Suid-Afrika 'n ooreenkoms met die regering bereik ingevolge waarvan 'n adviesraad vir Namibië ingestel sou word. Op 1 September 1975 het die sogenaamde Turnhalle-beraad van die binnelandse partye van Namibië begin, waaruit die Demokratiese Turnhalle-Alliansie (DTA) ontstaan het, met Dirk Mudge aan die spits. Die politieke chaos wat op die onafhanklikwording van Angola in 1975 gevolg het, het daartoe gelei dat die Marxistiese MPLA die hulp van Kubaanse troepe teen die FNLA ingeroep het. Ten einde stabiliteit in Namibië te verseker, het Suid-Afrikaanse troepe in Angola ingegryp. Die inval was 'n groot terugslag vir Vorster se detente-beleid en met sy uittrede in 1978 was die vraagstuk oor Namibië nog nie opgelos nie.

Zimbabwe

Die Zimbabwiese vraagstuk het ontstaan deurdat Zimbabwe (destyds Rhodesië) onder leiding van Ian Smith hom op 11 November 1965 eensydig onafhanklik verklaar het. Vorster het uiteindelik as bemiddelaar tussen die strydende partye in Zimbabwe opgetree, en om Suid-Afrika se saak as onpartydige bemiddelaar te versterk, is die lede van die Suid-Afrikaanse Polisie wat in 1967 na Zimbabwe gestuur is om die land teen terroriste-aanvalle te help verdedig, in 1975 onttrek.

'n Dramatiese hoogtepunt van Vorster se Afrika-beleid was die beraad wat op 25 Augustus 1975 op die brug oor die Zambezirivier by die Victoria-waterval plaasgevind het. Ian Smith en lede van die Zimbabwiese ANC het by die geleentheid met mekaar oor 'n skikkingsplan vir Zimbabwe onderhandel nadat die ontmoeting deur Vorster en Kaunda moontlik gemaak is. Die beraad het misluk, maar nogtans die fondament gelê vir verdere onderhandelings en die uiteindelike oplossing in 1980, toe die ou Rhodesië 'n internasionaal erkende staat (Zimbabwe) met 'n Swart meerderheidsregering geword het.

Betrekkinge met die VSA

Suid-Afrika se betrekkinge met die VSA was nou verbonde aan die Zimbabwiese en die Namibiese vraagstuk, en Vorster het betrokke geraak by die skakeldiplomasie van die Amerikaanse minister van buitelandse sake, dr. Henry Kissinger. Hy het Kissinger in Junie 1976 in die Bondsrepubliek Duitsland ontmoet en ook met die Wes-Duitse kanselier, Helmut Schmidt, beraadslaag.

'n Tweede ontmoeting tussen Vorster en Kissinger het in September 1976 in Zürich, Switserland, plaasgevind, en kort daarna het Kissinger Pretoria besoek, waar hy Ian Smith oorreed het om 'n skikkingsplan vir Zimbabwe te aanvaar. Die plan is egter deur die ANC-leiers in Zimbabwe verwerp. Tydens pres. Jimmy Carter se bewind in die VSA (van Januarie 1977 af) het Vorster in Mei 1977 die Amerikaanse vise-president, Walter Mondale, in Wene ontmoet.

Mondale het aangedring op 'n beleid van een-mens-een-stem in Suid-Afrika, maar dit is deur Vorster by die ontmoeting verwerp. Net soos sy voorgangers het Vorster geen inmenging in Suid-Afrika se binnelandse aangeleenthede geduld nie. In 1977 het die samesprekinge tussen Vorster en die 5 Westerse lede van die Veiligheidsraad van die VVO oor die toekoms van Namibië momentum gekry. Met hierdie samesprekinge het Vorster in die laaste jaar van sy premierskap heelwat internasionale aansien herwin wat hy ingeboet het as gevolg van die inval in Angola, die onluste in Soweto (1976) en die beperking van Swart politieke aktiwiteit in 1977.

Betrekkinge met ander nie-Kommunistiese lande het ook Vorster se aandag geniet. In 1970 het hy ampsbesoeke in Lissabon, Madrid en Parys afgelê. In April 1974 het pres. Alfredo Stroessner van Paraguay Suid-Afrika besoek, en in die daaropvolgende jaar het Vorster besoek gebring aan Paraguay en Uruguay. In April 1976 het hy Israel besoek en ekonomiese, wetenskaplike en nywerheidsverdrae is met die land gesluit.

Regse afsplintering

Die uitvoering van die beleid van détente is ten nouste geraak deur politieke roeringe binne die Afrikanergeledere wat uiteindelik tot die stigting van die Herstigte Nasionale Party in 1969 gelei het. Die regse verset teen die uitwaartse beleid was 'n voortsetting van geskille wat reeds aan die einde van Verwoerd se bewind voorgekom het. Met Vorster se bewindsaanvaarding het 2 duidelik onderskeibare gedagterigtings in die NP reeds na vore getree.

Aan die een kant was daar 'n groep wat ʼn meer verdraagsame Afrikanernasionalisme verteenwoordig het en waarvan Vorster deel was, en aan die ander kant was 'n groep wat ʼn enger vorm van nasionalisme voorgestaan en gevrees het dat die Afrikanervolk sy karakter sou verloor deur kontak met vreemde elemente. Die twee groepe is as onderskeidelik die "verligtes" en die "verkramptes" bestempel. Die verkramptes, onder leiding van die Minister van Gesondheid en van Pos- en Telegraafwese, dr. Albert Hertzog, mnr. Jaap Marais en dr. A.P. Treurnicht, het Vorster se verligte beleid veroordeel.

Nadat interne pogings om die breuk in die party te heel, misluk het, het Vorster sy kabinet in Augustus 1968 ontbind en Hertzog uit die nuut saamgestelde kabinet gelaat. 'n Paar dae later het hy op Heilbron in sy sogenaamde politieke manifes omstrede aspekte van sy beleid verdedig, onder meer samewerking tussen Afrikaans- en Engelssprekendes, diplomatieke betrekkinge met Swart state en sportbande met die buitewêreld.

Hy het aangevoer dat rekening gehou moes word met veranderde omstandighede. Op die NP-kongres van Transvaal in September 1969 is sake op die spits gedryf en op 24 Oktober 1969 het die regse groep van die NP weggebreek en onder leiding van Albert Hertzog die Herstigte Nasionale Party gestig. Treurnicht het besluit om binne die NP te bly.

Voor die vervroegde algemene verkiesing van April 1970 het Vorster soveel aandag aan die HNP en die konsolidasie van die gesag van die NP gewy dat die NP vir die eerste keer sedert 1943 ten opsigte van die VP veld verloor het.

Van die 78 kandidate wat die HNP in die veld gestoot het, het slegs 3 nie hulle deposito's verloor nie, en die party kon ook geen setel verower nie. Die regsgesinde element onder die Afrikaners het egter vir die duur van Vorster se bewind 'n belangrike faktor gebly.

Sportbeleid

Vorster se pragmatiese benadering tot sportbetrekkinge was een van die hoofredes vir die ontevredenheid onder regsgesindes. Na Verwoerd se Loskopdamtoespraak in September 1965, waarin enige vorm van veelrassige sport afgekeur is, is Suid-Afrika op sportgebied toenemend geïsoleer. In April 1967 het Vorster aangekondig dat Suid-Afrika nie aan die buiteland kon voorskryf oor die samestelling van spanne nie.

Anderskleuriges kon dus voortaan in buitelandse spanne ingesluit word. Die weiering van 'n visum aan die Kleurling-krieketspeler Basil D'Oliveira in 1968 (Vorster het geglo dat D'Oliveira om politieke redes in die MCC-krieketspan opgeneem is) het die nuwe sportbeleid egter ernstig benadeel.

Nadat die HNP by die stembus verslaan is, het Vorster voortgegaan met die normalisering van Suid-Afrika se sportbetrekkinge. In November 1976 is aangekondig dat gemengde proewe voortaan vir Springbokspanne gehou sou word en dat alle Suid-Afrikaanse spanne voortaan op meriete gekies sou word. In Januarie 1978 het Matthews Batswadi die eerste Swart atleet geword wat Springbokkleure ontvang het.

Binnelands

Vorster het Verwoerd se strewe na Blanke eenheid verder gevoer, en in November 1977 het die NP sy grootste verkiesingsoorwinning behaal deurdat baie Engelssprekendes vir die Party gestem het. Van die 165 setels in die Volksraad het die NP 135 verower, 'n wins van 17 setels. Ten spyte van toenemende vyandigheid in die buiteland het Vorster voortgegaan met die ontplooiing van die beleid van afsonderlike ontwikkeling.

Binnelandse gesprekvoering is verder gevoer deur die hou van spitsberade met leiers van nasionale state en Bruin- en Indiërleiers wat bereid was om binne die raamwerk van afsonderlike ontwikkeling op te tree. In 1968, 5 jaar nadat Transkei selfregering gekry het, het Vorster in ooreenstemming met een van die aanbevelings van die Tomlinsonkommissie (1956), wat deur Verwoerd verwerp is, Blanke nyweraars toegelaat om hulle op 'n agentskapgrondslag in die nasionale state te vestig.

Hy het gehoop om sodoende die ekonomiese lewensvatbaarheid van die nasionale state te stimuleer. In Maart 1970 het hy verklaar dat dit enige nasionale staat vry staan om volkome onafhanklikheid te vra. Wetgewing in 1971 het voorsiening gemaak vir die ontwikkeling tot gedeeltelike selfregering in 2 fases: die instelling van 'n wetgewende vergadering, en 'n kabinet met 'n hoofminister as voorsitter.

Met uitsondering van KwaZulu en die nasionale state van die Swazi's en die Ndebele het al die nasionale state tussen 1972 en 1974 die voorbeeld van Transkei gevolg en selfregering ontvang. Op 26 Oktober 1976 het Transkei die eerste volkome onafhanklike nasionale staat geword, terwyl Bophuthatswana op 6 Desember 1977 die tweede onafhanklike staat geword het. Die state is egter net deur Suid-Afrika erken. Vorster het, net soos sy voorgangers, met sterk weerstand van Swart binnelandse groepe te kampe gehad.

In Soweto het ontevredenheid oor Afrikaans as onderrigmedium op skool (dit is as die taal van die onderdrukker bestempel) 'n vrugbare teelaarde gevorm vir politieke agitators wat die Swart bevolking se gevoelens van politieke magteloosheid, ekonomiese agterstand en maatskaplike onsekerheid gebruik het om hulle teen die Blanke regering op te sweep. Grootskaalse onluste het op 16 Junie 1976 in Soweto uitgebreek en binne 'n paar dae 'n hoë dodetal gehad.

Die onluste het ook na die ander groot sentra in die land uitgebrei. Plunderende jeugdiges het miljoene rande se skade aan geboue aangerig en die polisie het telkens op vandale gevuur. Die uiteindelike dodetal was meer as 600, en die toestand het eers in 1977 na normaal teruggekeer. Die belangrikste gevolg van die Soweto-onluste was die verlening van groter selfbestuur aan die stad se sowat 1,25 miljoen inwoners. In 1977 is 'n wet deurgevoer ingevolge waarvan gemeenskapsrade vir stedelike Swartes ingevoer is.

Hoewel die rade minder gesag as Blanke stadsrade besit het, het dit nogtans meer mag en verantwoordelikhede as die ou stedelike Bantoerade uitgeoefen. Nuwe veiligheidswette is ook deurgevoer om die onrus van die laat sewentigerjare die hoof te bied. Kragtens die Wet op Binnelandse Veiligheid, soos Wet 44 van 1950 sedert 1976 bekendgestaan het, kon die Minister van Justisie enige persoon sonder verhoor laat aanhou indien vermoed is dat die persoon die veiligheid van die staat of die openbare orde bedreig.

Die wet het onder meer die Wet op Terrorisme van 1967 vervang. In Oktober 1977 is verskeie persone ingevolge hierdie wetgewing ingeperk. Dit het tot verdere isolasie van en sterk bewoorde resolusies teen Suid-Afrika in die VVO gelei. Vorster het die idee van 'n nasionale staat vir die Bruin mense verwerp. Sy siening was dat die Bruines en die Blankes in afsonderlike residensiële gebiede, elk met sy eie politieke instellings, naas mekaar moes ontwikkel.

'n Gekose komitee onder leiding van S.L. Muller is aangestel om wetgewing in die verband te ondersoek, en die komitee se aanbevelings is in Mei 1968 in 'n aantal wette vervat. Die Verteenwoordigende Kleurlingraad wat in 1964 ingestel is, is vergroot en met groter wetgewende en uitvoerende magte beklee. Die Bruin bevolking was egter nie tevrede met die beperkte magte van die Raad nie, aangesien daar in samehang met die groter bevoegdhede wat aan die Raad toegeken is, 'n einde gemaak is aan die Bruinmense se Blanke verteenwoordiging in die Parlement.

'n Kommissie onder leiding van prof. Erika Theron is in 1973 aangestel om die sosio-ekonomiese ontwikkeling van die Kleurlinge en alternatiewe vorme van Kleurlingverteenwoordiging te ondersoek. Net 'n paar aanbevelings van die verslag, wat in 1976 gepubliseer is, is egter deur die regering aanvaar. In opvolging van 'n aanbeveling dat die Westminsterstelsel van regering gewysig moet word, het die regering in Augustus 1976 'n Kabinetskomitee onder leiding van P.W. Botha aangestel om die moontlikheid van 'n nuwe regeringstelsel te ondersoek.

Die Kabinetskomitee het aanbeveel dat die grondwet aangepas word sodat dit voorsiening maak vir groepsdifferensiasie en die kulturele pluralisme van Suid-Afrika. Daar is voorgestel dat die Blankes, Bruin mense en Asiërs elk 'n eie parlement moet hê in 'n verhouding van 4:2:1. Sake van gemeenskaplike belang moes deur 'n Kabinetsraad gehanteer word, bestaande uit die Staatspresident (voorsitter), 7 Blankes, 4 Bruin mense en 3 Asiërs.

Die Senaat moes vervang word deur 'n veelrassige kieskollege wat bestaan uit 88 lede wat deur die Staatspresident aangewys sou word, terwyl 'n veelrassige Presidentsadviesraad van 55 lede die Kabinetsraad van raad sou dien. Die planne vir 'n nuwe grondwetlike bedeling is in Augustus 1977 deur die NP-koukus goedgekeur, en kort daarna ook deur die 4 provinsiale NP-kongresse. In die algemene verkiesing van 1977 is die plan aan die kiesers voorgelê, en die grootste NP-oorwinning in die geskiedenis is geïnterpreteer as oorweldigende steun daarvoor.

Inligtingskandaal

Die oorsprong van die Inligtingskandaal kan teruggevoer word na 1972, toe dr. Connie Mulder en die destydse Departement van Inligting in beheer geplaas is van 'n onortodokse propagandaveldtog om die internasionale vyandigheid jeens Suid-Afrika te beveg. Die administratiewe hoof van die departement was dr. Eschel Rhoodie. Altesaam R64 miljoen is vir geheime projekte na die departement gekanaliseer.

Rhoodie het onder meer R12 miljoen aangewend om 'n Engelstalige dagblad, The Citizen, onder die naam van 'n bekende sakeman te publiseer. Die koerant was 'n spreekbuis vir die regering asook die Nasionale Party. Nadat verdere ongerymdhede in die aanwending van staatsfondse bekend geword het, het Vorster verklaar dat hy eers teen die einde van 1977 oor die Citizen-projek ingelig is.

Op 20 September 1978 het Vorster aangekondig dat hy weens swak gesondheid as Eerste Minister uittree, maar dat hy beskikbaar is vir die amp van Staatspresident, wat 'n maand tevore vakant geword het vanweë die dood van dr. Nico Diederichs. Hy is op 28 September 1978 deur mnr. P.W. Botha as Eerste Minister van Suid-Afrika opgevolg en is op 10 Oktober 1978 as Staatspresident ingehuldig. P.W. Botha het intussen 'n kommissie van ondersoek (onder voorsitterskap van regter R.P.B. Erasmus) na die bedrywighede van die Departement van Inligting aangestel.

Regter Erasmus se finale bevinding, wat op 4 Junie 1979 bekend gemaak is, was dat Vorster geen persoonlike voordeel uit die wanbesteding van staatsfondse geput het nie, maar dat hy weens sy stilswye nadat hy oor die Citizen-projek ingelig is, mede-verantwoordelik was vir die ongerymdhede in die Departement van Inligting. Dieselfde middag het Vorster as Staatspresident bedank en uit die openbare lewe getree. Hy is deur P.W. Botha opgevolg.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 2, bl. 19 - 22
• Terblanche, H.O.: John Vorster - OB-generaal en Afrikanervegter. Roodepoort: CUM-boeke, 1983. ISBN 0-86984-413-X

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie John Vorster.

Voorafgegaan deur Eben Dönges (wnd.)	Eerste Minister van Suid-Afrika 1966–1978	Opgevolg deur P.W. Botha
Voorafgegaan deur Marais Viljoen (wnd.)	Staatspresident van Suid-Afrika 1978–1979	Opgevolg deur Marais Viljoen