Eski Türk Edebiyatı

Bu çalışma Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki 7890/4 numaralı mesnevi mecmuası eserin 75b ve 145b varakları arasındaki bölümün transkripsiyonlu metni ve incelemesinden oluşmaktadır.
Bu varaklar arasında dokuz adet mesnevi bulunmaktadır. Bunlar; Destan-ı Yetim Resul, Anaya Asi Oğlan, Kesik Baş Destanı, ismini tespit edemediğimiz mevlidin faziletini anlatan iki adet mesnevi, Vefâtü’n-Nebî, yine ismini tespit edemediğimiz Mûsâ (a.s.)’ın kıssasının anlatıldığı bir mesnevi, Destan-ı İsmail ve ismi çalıştığımız eserde bulunmayan fakat araştırmalarımız neticesinde isminin Kız ve Cehûd Hikâyesi olduğunu öğrendiğimiz bir mesnevidir. Bu mesneviler genellikle dini-didaktik mahiyetli mûcizat-ı Nebî türünde eserlerdir.
Tezimiz giriş ve inceleme kısmı içerisindeki bölüm başlıklarıyla beraber beş ana kısımdan oluşmaktadır. Giriş bölümünde mecmuanın tanıtımı yapılmıştır. Birinci bölümde mesnevilerin ait oldukları dönemin tarihi incelenmiş, bu dönem içerisindeki edebiyatın önemine değinilmiş ve dönemin sosyal şartları göz önünde bulundurularak mesneviler tasnif edilmiştir. Yine tezimizde çalıştığımız mesnevilerin bu tasnifteki yerlerine bu bölümde işaret edilmiştir. Ayrıca çalıştığımız eser bir mecmua niteliği taşıdığı için mecmualar içerisindeki yerine de değinilmiştir. Tezimizin ikinci bölümünde mesnevilerin müelliflerine dair ulaşabildiğimiz kadarıyla bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde eserin tanıtımı yapılmış, muhteva ve şekil özellikleri üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde ise çalıştığımız eserin transkripsiyonlu metni, sonuç ve kaynakça bölümleri, özel isimler dizini ve tıpkıbasım örnekleri verilmiştir.

Klasik edebiyat bünyesindeki şiirler içerisinde kültürel ve sosyal hayata dair pek çok unsur bulunmaktadır. Bu unsurlardan bir tanesi de edebiyatımız içerisindeki davranış şekilleridir. Toplumların etkilendiği pek çok olayda gerek şahsi gerekse kültürel düzeyde davranışların temelini teşkil eden kalıplar vardır. Osmanlı toplumunun etkilendiği birçok olay da davranışlara yansımış ve şiirler yoluyla da edebiyata etki etmiştir. Disiplinler arası çalışmaların klasik edebiyat özelinde yaygınlaşmasıyla beraber davranışlar ile ilgili yapılan araştırmalar son yıllarda önem kazanmış, klasik şiirdeki davranış kalıpları da psikolojik ve sosyal yönüyle analiz edilmeye başlanmıştır. Bu makalede de 15. yüzyıl şairi Sâfî'nin Dîvân'ında bulunan davranış şekilleri Ahmet Sevgi ve Hakan Sevindik'in çalışmalarından yola çıkılarak tespit edilmiş, şairin bu davranış şekillerini ele alış biçimi incelenmiştir. Çalışmada bazı davranış şekillerinin günümüzle mukayesesi yapılmış, dönemin şartları göz önünde bulundurularak davranışlar değerlendirilmiş ve bu davranışlar neticesinde de bir sonuca ulaşılmıştır.

Öz Nasreddin Hoca, Türk halkının mizah kabiliyetini ortaya koyan, somut olmayan kültürel mirasımız içerisinde yer alan en önemli fıkra tiplerindendir. Anadolu halkının zekâsını, hazırcevaplığını ve aklını temsil eden Hoca halk tarafından çok sevilmiş ve sahiplenilmiştir. Bu sayede bilge Hoca tipi yüzyıllar boyunca Anadolu halkının dimağında yaşamış ve onun kimliği fıkraları vasıtasıyla nesilden nesile aktarılmıştır. Bunda halkın Hoca'yı bilge bir tip olarak kabul etmesi, onun hikmetli sözlerinden faydalanmak istemeleri etkili olmuştur. Halkın bu kadar sahiplendiği Nasreddin Hoca'nın esasında doğum ve ölüm tarihi, yaşadığı dönem, yer gibi bilgiler tam olarak bilinmemektedir. Bu konuda bazı bilgiler olsa da bunların hiçbiri net değildir. Yalnızca onun hakkındaki birtakım rivayetler ve akrabalarından kalanlar onun yaşamış olduğu dönem hakkında bizlere birtakım bilgiler sunmaktadır. Fıkralarda Hoca'nın yanı sıra eşinin, eşeğinin, mahalle çocuklarının, cami cemaatinin, şehir esnafının ve bunun gibi birçok kişi ile zümrenin yer aldığı Nasreddin Hoca nükteleri kimi zaman eğlendirici, kimi zaman öğüt verici, kimi zaman da iğneleyicidir. Halk arasında bu kadar yayılmış, gerek yurt dışında gerekse de yurt içinde pek çok araştırmaya konu edilmiş olan fıkralar hakkında çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar arasında şerhler de yer almaktadır. Şair Burhâneddin de bahsi geçen bu türde bir eser kaleme almış, eserini tasavvufî bir bakış açısıyla oluşturmuştur. Şârihin şerh çalışmasının bu niteliğinden dolayı eserde dinî ve tasavvufî birtakım söyleyişler mevcuttur ve bunlar bazı kaynaklara dayanmaktadır. Çalışmamızda da bu konu irdelenerek Şair Burhâneddin'in Nasreddin Hoca'nın fıkralarını şerh ettiği eserindeki dinî ve tasavvufî söyleyişler üzerinde durulacak, bunların kaynakları açıklanacak ve kaynak noktasında bir tasnif çalışmasına gidilecektir. Yanı sıra bir lügatçe ile eserdeki tasavvufî terimler üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Nasreddin Hoca, tasavvuf, somut olmayan kültürel miras, şerh, terim Abstract Nasreddin Hoca is one of the most important people who reveal the humour talent of Turks and takes part our intangible cultural heritage. Hodja who represents Anatolian people's intelligence, repartee and wisdom was loved and embraced by people. Because of this the type of wise Hodja live in the mind of Anatolian people and his identity was transfered from one generation to another via his jokes. In this, people's accepting Hodja as a wise type, and desiring utilise his erudite words. Actually it isn't known Nasreddin Hodja's dates of birth and death, period and place. Although there is knowledge in this subject none of these are clear. Only some rumors about him and rests from his relatives give some information us about Nasreddin Hodja's life. Nasreddin Hodja's jokes which include Hodja, his wife, donkey, children of the neighborhood, community of mosque, artisans and the other groups sometimes are entertaining, sometimes didatical and sometimes acrimonious. The jokes of Hodja became popular among people and there are many searchs about them. "Serh"s (explanations about jokes) take part among them. Şair Burhaneddin had written a work in this mentioned genre. He created his work with mystical perspective, too. Thereby the serh of commentator's this feature there are religious and mystical usages in work and these are based on some sources. Being examined this subject, in our study it will be urged upon religious and sufistic usages in Şair Burhaneddin's work which he expounded Nasreddin Hodja's jokes. Their sources will be explained, and made a classification. Besides Islamic mystical terms which take part in Şair Burhaneddin's work will be given with a glossary list.

Öz Klasik Türk edebiyatında ölen kişinin ardından yas tutmak, onun güzel hasletlerini anmak, kendisiyle alakalı dua ve temennide bulunmak maksadıyla mersiye adı verilen şiirler kaleme alınmıştır. Mersiyeler yüzyıllar içerisinde farklı isimler tarafından çeşitli vesileler ve üslup biçimleriyle yazılmıştır. Toplumun en üst seviyesindeki kişiden kendi aile bireylerine kadar geniş bir yelpazede mersiye söyleyen şairler, bu türden şiirlerinde kendi duygu ve düşüncelerini şiirsel bir dil ve içtenlikle ifade etmişlerdir. Şairler bu içten duygularını dile getirirken edebiyatın ve klasik kültürümüzün çeşitli öğelerinden yararlanmıştır. Gelenekler, âdetler, toplumsal hayata dair uygulamalar, inançlar, sosyal yapılanma unsurları, tabiat ve kozmik âlem bunlar içerisinde yer alır. Kozmik âlem, klasik kültürümüzün en temel kaynakları arasında yer alır. Edebiyattan mimariye, tıptan güzel sanatlara kadar çok geniş bir yelpazede bunun etkisini görmek mümkündür. Mersiyelerde kullanılan kozmik âlem unsurlarına gelindiğinde burada felek kavramının ön plana çıktığı görülmektedir. Bu şiirlerde şairler ölümü felek üzerinden anlatmışlar, ona sitem etmişler, onun zalimliğinden ve gaddarlığından bahsetmişlerdir. Bu yönüyle felek de diğer kozmik unsurlardan ayrılarak insanların kadere dair birtakım vasıflar yükledikleri bir nesne haline gelmiştir. Amasyalı Münîrî'nin kaleme aldığı mersiyesinde de bu özellik yer almaktadır. Şair, çocuklarının ölümü üzerine yazdığı mersiyesinin ilk kısmında feleği suçlamış ve bunu yaparken ona çeşitli vasıflar yüklemiştir. Son kısmında ise bu tavırdan vazgeçerek durumu kabullenen, kadere rıza gösteren bir kul hüviyetine bürünmüştür. Şiirin bu özelliğinden dolayı bahsi geçen bu mersiyede felek kavramını ve feleğe dair söylem biçimlerini tespit etmek mümkündür. Çalışmamızda Amasyalı Münîrî'nin mersiyesindeki muhteva yapısı çözümlenmeye çalışılarak felek kavramı ve felek için geliştirilen söylem biçimleri ortaya konulmuştur. Abstract In Classical Turkish Literature were written the poems which include mourning behind a dead person's back, remembering his/her good characteristics, and praying. These are called mersiyes (elegies). They had been engrossed for centuries by many people with several occasions and modes. The poets who wrote elegies for the people from higher part of the society to own their family members, expressed their feelings and ideas with lyrical language. While the poets were uttering their openhearted emotions they had benefited from several items from literature and our classical culture. Traditions, customs, the practices about social life, beliefs, social structuring factors, nature, and cosmology are among them. Cosmography is one of the main sources of our classical culture. It is possible to see its influence in large spectrum from literature to architecture, medicine, and fine arts. When it is mentioned to cosmographical items in elegies it is seen that the concept of "felek" (destiny) is at the forefront. They were reproched, and mentioned its cruelty and also brutality. Therefore the concept of "felek" was aparted from other cosmographical items. It growed into a thing which people layed some qualifications about destiny. This feature takes part in the elegy of Müniri from Amasya, too. The poet had blamed the destiny in the first part of his elegy he written after his children died. And he had layed some qualification to it. In the last part of elegy, Müniri had given up this attitude, and accepted the situation. After he assumed a person who consented the destiny. Because of this speciality of the poem it's possible to make firm the concept of destiny and the styles of discourse about it. In our study the content of the elegy of Müniri from Amasya will be tried to solve, and revealed the concept of destiny.

Arapça nush kelimesinden türemiş olan nasihat, bir kişiye iyiliği için doğru yolu göstermek anlamına gelmektedir. Nasihatname ise toplumun tamamına yahut belli bir zümreye öğüt vermek maksadıyla yazılan eserlerdir. İslami Türk edebiyatında nasihatname yazma geleneği yüzyıllar boyunca devam ettirilmiş, nasihatname türünden eserler her kesim şair tarafından kaleme alınmıştır. Fakat bunlar arasında mutasavvıf şairler ayrı bir yerde durmaktadır. Şiirlerini dinî-tasavvufi unsurlarla süsleyen bu isimler hitap ettikleri kesimlere bu doğrultuda nasihatnameler yazmışlardır. Bir mecmuada kendisinin adına kayıtlı nasihatname bulunan Beşiktaşlı Yahya Efendi de muhtemelen bu isimlerden biridir. Mevcut basılı Dîvân’ında bahsi geçen bu nasihatnamesi yer almayan Yahya Efendi’nin bilinen tek eseri, İstanbul Millet Kütüphanesi’nde 06 Mil Yz. FB.210 numarada kayıtlı bulunan ve içerisinde çeşitli türden şiirler yer alan Dîvân’ıdır. Şairin ayrıca mecmualarda da şiirleri bulunmaktadır. Ankara Millî Kütüp...

Sufism has been among the important issues that have shaped Turkish cultural life from past to present. In this sense, it has been one of the main sources of classical Turkish literature in every field of literature by influencing it. So much so that most of the authors, whether they are inclined towards Sufism or not, have included Sufi elements in their works as a cultural accumulation. At this point, the elements that make up the Sufi language and the forms of expression created with them are among the texts. The language that developed with the formation of Sufism as a branch of science and formed over centuries, which is woven with symbols and has a closed expression, has become widespread in the texts and has found a place for itself with termed expressions and concepts/terms, which are conceptual elements with a more limited usage area, and expressions derived from them. At this point, the concepts/terms and the elements they form have provided both the enrichment and the deepening of the literary texts in which they are used. This language, which is woven with the unique elements of Sufism, has taken more place in the texts written by mystics. For this reason, it is necessary to make an effort to understand the dominant elements in order to understand and evaluate such texts and to penetrate the semantic world of that period. When it comes to mysticism and Sufi language, it is important to identify and understand the Sufi concepts/terms and the elements they consist of. Here, too, idioms with religious-Sufi content, which are one of the leading ones in the language, come first. From this point of view, in our study, three poets who are important names of Turkish Sufi literature of the 15th, 16th and 17th centuries and have common characteristics in terms of their sects; Sufi idioms in the divans of Kemal Ümmi, Şemseddin-i Sivasi and Niyazi-i Mısri will be discussed. Here, first of all, the Sufi idioms in the texts will be classified in terms of the Sufi concepts/terms and themes from which they are formed, then the Sufi idioms in the divans will be listed together with their meanings and sample couplets.