Osmanlı Edebiyatı

Divan Edebiyatı muhteviyatında toplumsal ve bireysel hayatın büyük bir
parçası olan küfür ve argo sözcüklerinden birçok iz bulunmaktadır. Bu izlerin bulunduğu edebî verimler incelendiğinde görülmektedir ki genel olarak hem birey hem de toplum, izahı olmayan şeyin mizahını yaparak, öfkesini, beğenisini ve eleştirilerini dil aracılığıyla dışa vurarak argoya başvurur. Gerek şehrengîz, gerek hezliyyât, gerek bahnâme, gerekse mesnevi gibi birçok türün içinde kendini gösteren argo, bazen sadece eğlence amacıyla kullanılırken bazen isyan etmek gayesiyle de kullanılmıştır. Gelgelelim sanatçıların amaçlarından bağımsız olarak değerlendirilmesi gereken şey tüm bu argo muhteviyatının onları bir çatı altında birleştirdiği, bu çatının da toplumsal ahlak ve toplum yaşantısı olduğu gerçeğidir.
Bu çalışmada genel bir değerlendirmeyle Türk edebiyatının başından itibaren mühim bulunan birtakım örneklerin de katkısıyla 17. yüzyıl ve 18. yüzyıl klasik edebiyat alanında karşılaşılan bazı metinlerindeki argo sözcükleri incelenmiş ve bu metinlerin içinden birtakım örnekler verilerek bunlar argonun işlevsel bağlamı açısından yorumlanmıştır. Farklı türlerdeki bu metinlerin ortak noktası ise toplumun değer yargılarını ve mahremini argo sözcüklere yansıtmış olmalarıdır.
Çalışmanın amacı mevzubahis metinlerde kullanılan argo sözcüklerle bu sözcüklerin hangi işlevlerle ve amaçlarla kullanıldıklarını gösterip bu kullanımlar üzerinden toplumsal değerlere ışık tutarak argonun modern Türk edebiyatına doğru evrilen klasik edebiyattaki yerini göstermeye çalışmaktır.

Sürûrî mahlası ile meşhûr olan Musluhiddîn Mustafa, Gelibolu’da Hoca Şabân ismiyle meşhûr bir tâcirin oğludur. Babasının desteği ile medreseye giren Sürûrî, Nihâlî Cafer Çelebi, Kara Davud Efendi, Taşköprülüzade Mustafa Efendi ve Abdülvâsî Efendi gibi devrin önemli müderrislerinden dersler almıştır. Naîblik ve tezkirecilik gibi çeşitli memuriyet hizmetlerini îfâ ettikten sonra Pîrî Paşa Medresesi müderrisliğine getirilmiştir. 1548 yılında Şehzâde Mustafâ’nın hocalığına davet edilmiş ve bu görevi kabul ederek şehzâdenin eğitimi için hayli çaba sarf etmiştir. Bu süreçte özellikle şehzâdenin eğitimi için muhtelif eserler kaleme almıştır. Türkçe, Farsça ve Arapça bilen Sürûrî, her üç dilde de şiir yazan; kendine ait dîvânı olan ve özellikle Şerh-i Mesnevî ve Bahru’l-Ma’ârif adlı eserleriyle şöhret kazanan bir kişidir. Çevresinde mutasavvıf kimliği ile bilinen ve ömrünü ilme adayan Musluhiddîn Sürûrî’nin önemli eserlerinden biri de Hâfız Dîvânı’na yazmış olduğu şerhtir. Bu eserin en önemli özelliği Türk Edebiyatı’nda Hâfız Dîvânı üzerine yazılan ilk şerh olmasıdır. Bu çalışmada Sürûrî’nin Hâfız Dîvânı Şerhi ve nüshaları üzerine bazı yeni değerlendirmeler yapılacaktır.

Türk edebiyatında hikâyenin önemli isimlerinden biri olan Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde mizahi unsurlar yoğun olup onun hikâyelerinde ahlaki bir değer olarak namus kavramı da geniş bir yer tutmaktadır. Ömer Seyfettin’in hikâyeleri bu anlamda eleştirel bir ton taşımaktadır. Ömer Seyfettin’in “Yüksek Ökçeler” ve “Nakarat” hikâyeleri mizahi unsurlar taşımaları ve bireyler özelinde sosyal eleştiri yapmaları bakımından öğretici olmakla birlikte iki hikâyenin ortak noktaları mizah ve namustur. “Yüksek Ökçeler”i mizahi bir hikâye yapan unsurlar, “Nakarat”ta kara mizah/trajikomedi biçiminde yer almaktadır. İki hikâyenin bu bağlamda karşılaştırılması, Ömer Seyfettin’in mizahi yönünü ve bu mizahi yönün ne amaçla kullanıldığını açıklamaya olanak sağlayacaktır. Bu hikâyelerdeki namus kavramı ve bu kavramın işleniş biçimi; Ömer Seyfettin’in, hikâyelerinde ahlaki eğitimi nasıl öne çıkardığını anlamaya yardımcı olacaktır. Bu çalışmanın amacı, Ömer Seyfettin’in “Yüksek Ökçeler” ve “Nakarat” hikâyelerinden yola çıkarak yazarın toplumu eğitme/eleştirme amacıyla yahut safi olarak işlediği mizahi unsurları ve ahlaki bir değer olarak namus kavramını tespit etmektir. Ömer Seyfettin’in hikâyeciliği böylece, hikâyeciliğini oluşturan bu en mühim noktalar üzerinden aydınlatılmış olacaktır.

Mehdi, çok eski tarihlerden günümüze kadar birçok toplumda ve inanışta kıyametin yaklaştığını haber veren bir alamet olarak kabul edilmiştir. Mehdi inanışının temelini dünyanın son zamanlarında, her tarafa kötülüğün hâkim olduğu bir anda ortaya çıkarak kötülükle savaşıp onu yenecek ve dünyaya iyiliği egemen kılacak bir kurtarıcı hükümdar beklentisi oluşturur. Kaynaklarda belirtildiğine göre ilk olarak MÖ III. yüzyılda Sümerlerde görülen bu inanış, sonraki tarihlerde beşerî ya da İlahî pek çok dinde kendine yer bulmuştur. İslam inancı içerisinde de kıyamet alametleri arasında adı anılmıştır. Mehdi kavramından bahseden kaynaklar onu daima Deccâl ve Hz. İsa ile birlikte anmışlardır. Bu inanışa göre ahir zamanda önce mehdi çıkarak dünyayı zulümle doldurmuş olan küfrü yok edecektir. Sonrasında Deccâl ortaya çıkarak dünyaya hâkim olacak ve kötülüğü egemen kılacaktır. En son olarak da Hz. İsa gökten inerek Deccâl’in hâkimiyetine son verecektir. Bu süreçte Hz. İsa mehdiye yardım edecektir. Ancak ne Deccâl ne de mehdi ile ilgili Kur’ân-ı Kerim’de doğrudan bir atıf yoktur. Bunlar hakkında bilinenler Hz. Peygamber’in hadislerine dayanır. Deccâl ile ilgili rivayetler üzerinde muhaddislerin ve diğer İslâm âlimlerinin ittifakı söz konusu iken mehdi ile ilgili bazı ihtilaflar mevcuttur. Dinî eserlerin dışında edebî nitelikteki manzum ve mensur bazı eserlerde de Deccâl ve mehdiden bahsedildiği görülmektedir. Bunlar bazen doğrudan bilgi verme ve okuyucusunu uyarma amacı taşır. Bazı örneklerde de Osmanlı şiirinin mecaz dünyasının bir unsuru olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmanın temel amacı Osmanlı toplumunun zihniyet dünyasındaki mehdi tasavvurunun araştırılmasıdır. Bu çerçevede öncelikle konu ile ilgili güncel dinî kaynaklar taranarak mehdi hakkında geçmişten bugüne üretilmiş olan bilgi birikimi ve inanışlar tespit edilecektir. Sonrasında da edebî metinlerden hareketle bu inanışların toplum nezdinde nasıl karşılık bulduğu anlaşılmaya çalışılacaktır. Çalışmada inanışın gerçekliği ya da din içerisindeki yeri tartışılmayacaktır. Sadece mehdi inanışının Osmanlı edebî metinlerinde hangi yönleriyle ve ne şekilde ele alındığı araştırılarak durum tespiti yapılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Klasik Türk edebiyatı, İslâmiyet, kıyamet alametleri, mehdi inanışı

Abstract
The mahdi has been regarded as a sign that the apocalypse is approaching in many societies and beliefs from time immemorial to the present. The expectation of a savior ruler who will appear in the end of the world, at a time when evil is dominant all over and will fight the evil and defeat him and make the good sovereign the world, underlies the basis of mahdi belief. This belief, first mentioned in the Sumerians in the 3rd century according to the sources, have found its place in later periods in many religions, human or divine. And in Islamic faith, too, it is mentioned among the signs of doomsday. The sources that speak of the Mahdi have always remembered him with the Antichrist and the Prophet Jesus (pbuh). According to this belief, in the end of the world, the mahdi will first destroy the blasphemy that filled the world with cruelty. And then the Antichrist will appear and dominate the world and make the evil sovereign. And finally, Jesus Christ will descend from heaven and put an end to the rule of the Antichrist. In this process, Jesus Christ will help the mahdi. However, there is no direct reference neither to the Antichrist nor the mahdi in the Quran. What is known about them is based on the hadith of the Prophet. While there is an alliance of Islamic scholars and hadith narrators on Antichrist-related rumors there are some conflicts about the mahdi. Apart from religious works, it is seen that the Antichrist and the mahdi are mentioned in some literary poetic and prosaic works. These are sometimes intended to give direct information and to stimulate the reader. In some cases, it appears as an element of the metaphor of Ottoman poetry. The main purpose of this research is to study the mahdi concept in the world of mentality of the Ottoman society. In this context, firstly the updated religious sources related to the subject will be scanned and the knowledge and the beliefs about mahdi which have been produced from the past to the present will be determined. Then, based on the literary texts, it will be tried to understand how these beliefs are responded in the society. In the study, the reality of the belief or its place in religion will not be discussed.  The aim of this study is only to determine in what aspects and in what ways the mahdi belief is dealt with in Ottoman literary texts.

Keywords: Classical Turkish literature, Islam, signs of the doomsday, mahdi belief

Bu kitapta, 14. asrın sırlı ve tartışmalı şairlerinden biri olan Varka ve Gülşah müellifi Yûsuf-ı Meddâh’ın tek nüshasını Konya Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi’nde tespit ettiğimiz iki yeni mesnevisi bulunup gün yüzüne çıkarılmıştır. Şairin, 639 beyitlik Hikâyet-i Yemâme ve 402 beyitlik Sehâvet-i İmâm ‘Alî adlı mesnevileri, muhteva itibariyle birer manzum Hz. Ali cenk-nâmesidir. Yûsuf-ı Meddâh’ın daha evvel bilinmeyen, hakkında yapılan çalışmalara konu olmayan bu eserleri, tür literatürü açısından da oldukça kıymetlidir. Zira her iki cenk-nâme de konusu itibariyle sahasındaki diğer bütün eserlerden farklı ve orijinal metinlerdir. 
Üç bölümden meydana gelen çalışmamızda müellifi belli manzum Hz. Ali cenk-nâmeleri hakkında kısa bir değerlendirmenin ardından ilk bölümde, Yûsuf-ı Meddâh’ın kim olduğu, eserleri ve hakkındaki tartışmalara dair bilgiler verilmiş; akabinde yeni bulunan mesnevilerinin ona ait olup olamayacağı, çeşitli mukayeselerle irdelenmiştir. İkinci bölümde, söz konusu manzumelerin detaylı biçim ve muhteva incelemesiyle geniş özetlerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde metinler, Arap harflerinden Latin alfabesine transkripsiyon usulüyle aktarılmış ve ilgili yazma, tıpkıbasım olarak ilave edilmiştir.

During the second half of the 19th century, while the Ottoman press, publishing and literary platforms were flourishing, a need for a more “practical” language of writing arose to convey ideas, and there was a great need to have a new, a more practical language while writing. A language that can convey an idea, a language that can produce information, and a writing style that can spread both. This need for a new language is emphasized by the prominent figures of “New Literature”, namely Namık Kemal, Ziya Paşa and Şemseddin Sâmi, in their writings. In this context, these writers use the word “literature” not only for fiction, or the forms of written art, but also a means of communication between people and the institutions. This new language is not only necessary to reach more readers in the times of new flourishing publishing market, it is also necessary for the language used in the state bureaucracy which is full of classical rhetoric and pompous imperial writing style. As a result, the language that is used in the edicts that was being issued during modernization period, became simpler and more “understandable”. Moreover, the authorities promised the permission for the publication of codes and regulations to make it possible for citizens to know about them. After all, fiction or nonfiction, almost all of the writers of literary works mentioned above were holding a high-ranking position in the state bureaucracy. Because of these reasons, during the second half of the 19th century literature seems to be an “umbrella” institution. This umbrella covers the texts of education, law, politics and state bureaucracy. It should be mentioned that, either fiction or nonfiction, almost all of the writers of literary works that was published during this period were members of ministries, constitutional
committees, or they were holding a high-ranking position in the state bureaucracy. Münif Paşa, Akif Paşa, Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Şemseddin Sami, Cevdet Paşa, Ahmet Mithat, Abdülhak Hâmit are some of the names of prominent figures of the period. These figures were writing novels, plays, poems as well as working on languages, dictionaries, and translations. They were writing articles on law, family and state affairs in newspapers, building the state bureaucracy. These writers/managers realized that the best way to create the language they needed for modernization was The Novel. However, this realization did not happen as the official literary history depicts it. According to the reductionist literary history, these writers took the old forms of narratives and positioned them, tales, meddah stories or classical mesnevi texts, against the new styles and turned them into the “New Literature”. In this work, this reductionist attitude is questioned, and we will be speculating and trying to make arguments on the writers of this period, readers, press. In short, it will focus on how literature community approached this new narrative form. In this context we will be looking for the answers to these questions:
How the novel genre, which is a new narrative style used to depict, show and narrate nature, people and the society, had been received by the Ottoman society? How is novel’s relationship with the classical historical narrative forms? How this relationship has been depicted by the Turkish literary history? And can we question the way it is depicted? Can we interpret the reaction shown to this new genre in context with the reflexes
shown to Ottoman-Turkish modernization? Can initial undertakings of adapting the novel to Ottoman-Turkish literature show us how and in which way the society, women, men, the writer and the state of the period were represented? Focusing on the naming of the new genre during the period is a necessity according to this article’s approach. In this context, Selin Erkul Yağcı’s work “Catalogue of Indigenous and Translated Novels Published Between 1840 and 1940”, which is a part of her PhD thesis “Turkey’s Reading (R)evolution: A Study on Books, Readers, and Translation: 1840 1940”, will be used to find out the popularity and the uses of the words “ahbar”, “hikâye–story” and “ sergüzeşt – adventure”. While writing about the novel genre in the Ottoman-Turkish literature it is necessary to mention “tahkiye tradition” and especially folk tales and meddah narratives. If we want to go deeper into examination of the adventure of the novel genre which started in the mid 19th century we should look into the traditional narrative forms in a broader context. We should use different texts and the narratives to get to that broader perspective. One of the most important text of these classical forms are “acaib and garaib–supernatural” stories. These stories take an important role since the Ancient Greeks, used in Arabic and Persian and Ottoman literature. We will be focusing on this kind of text to depict the situation. Especially, towards the end of the 19th century, western Orientalist scholars were focusing on the “Acaib – Supernatural – literature”. And these forms of narratives provide good insights into how the new genres were affected by the classical forms. Beside that we will be focusing on classical travel narratives and their function in the emergence of the new genre with the guidance of the works by scholars such us İ. Hakkı Aksoyak, Sadık Yazar, Yeliz Özay and Syrinx von Hees. The other focus of this article is to look at this new genre via reflexes of Ottoman–Turkish modernization. For the modernization of the state, and preventing the collapse of it, the education should reach the masses, so the light of the “sun”, meaning civilization, should be delivered to people. To reach this goal the novel genre is suitable since it is fun and educational at the same time. Because of that, wanting to write with “facts” instead of imagination lead the writers of this period to produce on different subjects and this forced the authors depicting daily life in their works. However, unique characteristics of this new genre will cause some “allergic” reactions. Novel is a “polyphonic” genre which allows the genre to be able to narrate and depict social problems, create a narrative which is elastic and suitable for different interpretations. This, in the end, caused a resistance in the literary world of Ottoman-Turkish modernity. In other words, the novel is a suitable means for social engineering while it can lead to produce a reader who is inclined to cross the red lines of the period. In this context, this article will try to demonstrate the reasons behind the tendency to write “ethical” and exemplary, “local” texts. Ahmet Mithat’s text will be used in demonstrating this issue. The last focus of this article will be on traditional narrative forms. We will be scrutinizing the effect of folk tales, meddah stories, and especially Tiflî stories, their content and their
language on the newly emerging novel.

Edebi sanatlar, klâsik Türk şiirinin gizemli ve cazibeli dünyasını muhafaza eden muhkem ve kadim kalesinin kapılarından birinin anahtarıdır. Bu anahtar sayesinde okur, şairin kurguladığı olağanüstü güzellikte bir ülkeye giriş yapar; birçok şairin ayak izlerini bıraktığı vadide yolunu aydınlatacak bir fener bulur. Eskiler, şiiri sihir ve mucize ile bir tutmuşlar, şairliği de velilik mertebelerinden biri kabul etmişlerdir. İşte bu duyarlılıkla yazılan şiirleri anlayabilmek, çok yönlü bir bakış açısı ve geniş bir ufuk gerektirir. Şiiri oluşturan parçalar, tek başlarına değerlendirildiklerinde ya da oluşan terkibin doğasındaki bütünlük bozulduğunda; geriye cümleler, kelimeler,edebi sanatlar, kafiye ve vezinden başka bir şey kalmaz. Bu sayılanların her biri şiirin bir parçası olabilir; ancak onların hiçbiri tek başına şiir değildir. Şiir, büyüsü de dâhil olmak üzere, kendisini meydana getiren her parça ile birlikte düşünüldüğünde anlam kazanır. Manalar, kendilerini zuhura getirecek kalıpları kendileri seçerler. Şair, sadece çabasıyla bu dönüşüme yardımcı olur. Bu aşamada kalıpların pek fazla önemi yoktur. Böylesine çileli bir uğraşın ilk adımı sayılabilecek elinizdeki eser; eski şiiri anlama yolunda bir merhale ve bir kılavuz niteliğindedir.

Özet

Klasik Türk şiirinde kendine has edasıyla dikkat çeken Nef‘î; medhiye, hiciv ve fahriye tarzı şiirleriyle öne çıkmış olsa da onun şiirinde derin bir aşk ve hayat anlayışının yansımaları da müşahede edilir. Büyük bir kaside ustası olan Nef‘î’nin gazelleri, divanı içinde nicelik açısından hacimli bir yer tutmasa da ahengi, söyleyişi ve mana boyutu açısından fevkalade özgün nitelikler taşır. Kasidelerinde övme ve övünmedeki ustalığını; Siham-ı Kazâ’sında heccavlığını gördüğümüz Nef‘î, âşıkane edasını daha ziyade gazellerinde ortaya koyar. Bu çalışmada Nef‘î’nin “aşkız” redifli iki gazeli etrafında şairin aşk anlayışı ve aşka bakışı incelenmektedir. Bu şiirlerde Nef‘î’nin sevgili karşısında acziyet arz eden düşkün bir âşık olmak şöyle dursun, sevgilinin gamzesini bile umursamayan, hatta gamzeyi bile kendisine naz ettirecek derecede mağrur ve azade bir anlayışı temsil ederek divan şiirinin alışılagelmiş âşık imajının dışına çıkan bir tavrı söz konusudur. Niyaz makamında olması beklenen aşığın naz makamında ve onun da ötesinde azade tavırlarıyla öne çıktığı bu şiirlerde divan şairinin istediği zaman aşkı bambaşka boyutlarda görebileceği ve sıra dışı pencerelerde seyredebileceği müşahede edilmektedir. Bu da Nef‘î’nin şahsiyet ve üslubundaki özgün tavrın bir yansımasıdır. Nef‘î’nin bu iki gazeldeki “aşk”ı; cesaret, azadelik, mestanelik ve tatlı bir gamla hemdem oluş etrafında yükselir. Bu hâl, şairin kendine has eda ve hissedişinin yansımasıdır.

Anahtar Kelimeler: Nef‘î, Aşk, Gazel, Aşk Anlayışı, Şiir.

- - -

Abstract

Although Nefi is best known for his unique style in classical Turkish poetry, including praise, satire, and self-praise poems, a deep concept of love and life is observed in his poems. Although the ghazals of Nefi, a great elogist, are few in number in his diwan, they are exceptionally unique in terms of harmony, utterance, and meaning. Nefi’s ability to praise and self-praise in his odes (qasidas), as well as his lampoonry in his Siham-ı Kaza, reveals his amorous manner most prominently in his ghazals. This study analyzes Nefi’s concept of and perspective on love within the scope of his two ghazals with the redif (word/voice after the rhyme) of “aşkız”. In these poems, Nefî presents an attitude beyond the typical minstrel image of divan poetry, exhibiting a sense of pride and freedom unconcerned with the beloved's “gamze” (leer; killer look), so far from being a lover who shows weakness before his beloved. In these poems, the minstrel, who is expected to be in the “niyaz” (suppliance) maqam/position, stands out in the “naz” (coquetry) maqam/position and, beyond that, with his free attitude, it is observed that the divan poet can perceive love in different dimensions and witness it through unusual windows whenever he wishes. This is a reflection of Nefî’s unique character and manner. In these two ghazals, Nefî’s “love” centers around courage, freedom, ecstasy, and having in a pleasant sorrow. This state is a reflection of the poet’s distinct tone and passion.

Keywords: Nefi, Love, Ghazal, Concept of Love, Poetry.

Belirli bir donanıma, tecrübe ve bilgi birikimine ulaşmadan bilimsel bir yayın yapmaya kalkmak, ortaya yanlışlar ve eksiklerle dolu bir ürünün çıkmasına sebep olacak; yeni bir şey, bulgu ve yorum, tahlil ortaya koymak şöyle dursun, sahibinin adına ve itibarına leke getirebilecek davranıştır. Akademisyen olmaya, lisansüstü eğitim görmeye namzet kişilerin, daha lisans yıllarından başlayarak bilimsel etik değerlerini benimsemesi gerekir. Bir akademisyen ilmî yönden kendisini bir alanda yetiştirirken, yapılan yeni çalışmaları, dergileri, bilimsel toplantıları mutlaka takip etmelidir. Bir konu hakkında makale yazacakken iyi bir literatür taraması yapmalıdır. Bir başkasının çalışmasını, konusunu, verilerini kaynak göstermeden almanın, akademik hırsızlık manasına geleceğini unutmamalıdır.

Konuya yeterince vâkıf olunmadan yazılmış âfâki, çelişkili ibareler ve intihaller üzerine kurulu, ibretlik bir makaledeki çarpıtılmış, çelişkili ve yanlış yorumlamalarla “mevcut yazı”nın başında mutasavvıf olan Yunus Emre’nin makalenin sonunda nasıl bir

mitraiste dönüştüğüne şahitlik edeceğiz. Makale yayınlama işinin ne kadar ciddi
bir donanım gerektirdiğini göstermek maksadıyla hazırladığımız bu tenkit yazısıyla genç araştırmacılara bir nebze de olsa yol göstermek, tavsiyelerde bulunmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Yunus Emre, divan, halk edebiyatı, intihal, bilimsel etik.

İletişimin yeni yöntemlerle giderek hızlanması ve gelişen teknoloji, her iş alanında
ciddi yeniliklere ve değişikliklere yol açtığı gibi akademik çalışmalar sırasında da araştırmacılara büyük kolaylıklar sağlamıştır. Bilgi kaynaklarının basılı ortamdan elektronik ortama taşınması ile birlikte e-kütüphaneler, e-dergiler, e-tezler ve diğer veritabanları gibi oluşumlar yapılan araştırmalar sırasında temel başvuru alanları haline gelmiştir.
Bu bildiride elektronik veri kaynaklarının Klâsik Türk Edebiyatı çalışmalarındaki katkıları
üzerinde durulmuş, bu saha ile ilgili e-kaynakların listesi hazırlanarak araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.

Prof. Dr. Gönül Tekin'e armağan olarak hazırlanan bu kitap; Anılarla Gönül Tekin, Dil ve Edebiyat Yazıları, Tarih Yazıları, Sanat Tarihi Yazıları, Gönül Tekin Bibliyografyası ve Fotoğraf Albümü  olmak üzere toplam altı bölümden oluşmaktadır. Zikredilen ilk dört bölüm içerisinde toplamda 40 yazara ait 39 yazı yer almaktadır.

Qısas al-anbıya is a kind of history of prophets. In the stories of the prophets, the Quran, hadith, interpretation and Israeli reference are taken as a source. Creation in the stories of the Prophet and Hz. The last prophet from Adam, Hz. The lives of the prophets up to Muhammad, their exemplary stories and their struggles with unbelievers are told. Warnings and advice are given to individuals and the society through exemplary stories told. The principles of Islam are explained. XIII. The prophet stories, examples of which we have come across in Turkish literature since the 19th century, are generally prose, while the ones that are poetry have been written in mesnevi. The peygember parable, which is the subject of our study, is in the form of poetry and has been poetry on the same rhyme. In this respect, it mostly carries the characteristics of the poetry form of ode. The poem, consisting of twenty one leaf, registered in the Süleymaniye Library Hacı Mahmud Efendi Collection, consists of 587 couplets. In the manuscript where the manuscript is, there is no information about the author, printer, date of writing or writing. The language used in the work suggests that the poem was written in the last period of Old Anatolian Turkish. The transcribed text of the prophet story in the form of a poem was established in the study. The work was examined in terms of language, form and content features. Examples from the facsimile of the poem were added to the end of the study.

Osmanlı tarihinin önemli şahsiyetlerinden biri olan Kemal Paşa-zâde, aynı zamanda Dîvân’ı, Yusuf u Züleyhâ mesnevisi ve Tevârîh-i Âl-i Osmân gibi meşhur Türkçe eserleriyle de Türk Edebiyatı’nın önemli bir şairidir. Kendisinin şairlik yönü hakkında maalesef ciddi araştırmalar yapılmış değildir. Konuyla ilgili olarak hazırladığımız doktora tezimizde, kendisinin şiirlerini nazım şekilleri, belagat, muhteva, dil ve üslup özellikleri gibi farklı yönlerden ele alarak şairlik yönüne ışık tutmaya çalışmıştık. Bu çalışmamızda ise, doktora tezimizden de yararlanarak Kemal Paşa-zâde’nin şiirinin aruz, kafiye ve üslup özellikleri bakımından sahip olduğu özellikleri daha belirgin bir şekilde ortaya koymaya çalıştık. Çalışmamızda öncelikle, tarihî ve modern kaynaklarda Kemal Paşa-zâde’nin şairlik yönü hakkında söylenenlere işaret edilecektir. Ardında da şairin şiirlerinin aruz ve kafiye hususiyetleri maddeler halinde izah edilip örneklendirildikten sonra şiirinin diğer şairlere göre öne çıkan üslup özellikleri hakkında bilgi verilecektir. Çalışmamızın sonunda, kaynaklarda Kemal Paşa-zâde’nin şairliği hakkında verilen hükümlerle kendi tespitlerimizin karşılaştırılmasına da yer verilecektir.

"…yetişmiş Hırvat kızları biri bir elimden biri bir elimden alub halvethânelerine götürüb bize ziyâde iltifât gösterüb bir iki sâ‘at tenhâ yerde musâhabet edüb, «Bize Müselmânca ve Boşnakça ırla!» deyü teklîf ederlerdi.“

"…cümle halk hâbda iken kadınımızın kaftancı kızı Margot ismiyle müsemmâ on beş yaşında bir mahbûbe, kara gözlü, memeleri iki dâne turunca benzer, gāyet latîf sıfatlı kız idi, gelüb yatağımıza binüb yanımızda yatub beni iki kollarıyla kuçub bûs eylemeğe başlayınca gözümü açub… «‘Acabâ bu şey düş müdür, hayâl midir?» tefekkür ederdim.“

"…kızları ba‘zı kimesnelerin elinden alub bir dahî vermemekle ara yerde bürûdet ve gavgâ hâsıl oldu. Bir iki kimesnenin başına şarâb hokkalarını bırağub odadan taşra sürmek vâki‘ oldu.“

"…bir mikdâr yiyüb şürb edüb şarâbın humârı başa çıkub keyfler kemâlde olmağla kalkub kızlar ile raks edüb ara yerde âşinâlık hâsıl olmağla ahşâm vakitleri mürûrundan sonra gecenin bir vaktine değin mestâne ol mahalde kızlar ile oynar iken çûkadârımız biriyle kız içün gavgâ edüb şîşler meydâna gelüb muhârebe olunurken…“

Temeşvarlı Osman Ağa’nın (d. 1670 – ö. 1732’den sonra) Lâle Devri’nde kaleme almış olduğu mâcera dolu hayat ve esirlik hikâyesi ilk defa orijinal metne dayanan ve sâdeleştirilmemiş hâliyle okuyucularıyla buluşuyor!
1688 yılında Avusturyalılara esir düşen bir serhatli askerinin fevkalâde canlı ve sempatik uslûbuyla anlattığı, ana vatanı Temeşvar’dan Budin, Graz, Kapfenberg, Viyana, Linz, Milano ve Belgrad gibi Avrupa şehirlerine uzanan ve yer yer nefes kesen bu kurtuluş mücâdelesine mutlaka siz de şâhit olun…

Buy book / Kitabı satın al: https://www.amazon.de/dp/3754910787/ref=olp-opf-redir?aod=1&ie=UTF8&f_freeShipping=true&f_new=true

Fahri Kaplan, "Klasik Türk Edebiyatı Eleştiri Terimleri Sözlüğü -Latifi Tezkiresi Örneği-", DBY Yayınları, İstanbul, 2021.

Önsöz

Şair tezkireleri, şairlerin hayatları hakkında bilgi veren, şiirlerinden örnekler sunan birer edebiyat tarihi kaynağı olmalarının yanında -özellikle edebî değerlendirmeler ihtiva eden bir kısım tezkireler itibarıyla- edebiyat eleştirisi açısından da önemli metinlerdir. Klasik Türk şiirinin edebî estetiğini ve zevkini anlama ve duyma hususunda klasik dönemde kaleme alınmış bu tür metinlerdeki beğeni, zevk ve tercihlerin bilinmesi son derece önem taşıyan bir husustur. Bu açıdan, bu eserlerdeki edebî eleştirinin tespiti, incelikli bir analizle ortaya konması ve değerlendirilmesinin yanında, tezkirelerde kullanılan şiir ve şair vasfındaki tenkit terim ve ifadelerinin örnekler ekseninde izahı gibi hususların faydası ve hatta gereği aşikârdır. Bu çalışma, Latîfî Tezkiresi özelinde klasik Türk edebiyatı eleştiri terimleri çalışmalarına bir katkı sunmak gayesindedir. Esasen bu kitap, Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi başlıklı, 2018 yılında tamamlanmış doktora tezimin son bölümünü oluşturan ansiklopedik sözlük kısmının yeniden tasnif edilerek düzenlenmiş hâlidir. Tez çalışmamda olmayan “ÂTEŞ-ZEBÂN [şair]” ve “MÜMÂRESET [şiir]” maddeleri de ilk defa bu kitapta yer alıyor.
Latîfî’nin 1546 yılında tamamladığı Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ adlı eseri, devrin şairleri hakkında önemli bilgiler ve şiir örnekleri ihtiva ettiği gibi edebî eleştiri açısından da türünün en özgün ve doyurucu metinlerindendir. Şiir, şair, nesir ve nâsir (nesir müellifi) değerlendirmelerinde kullanılan terimler, bir metnin veya müellifinin niteliğine yönelik değerlendirme ifadeleri açısından dikkat çekici bir zenginliğe ve derinliğe sahiptir. Bu çalışmada Latîfî Tezkiresindeki edebî tenkit terimleri örneklerle izah edilmiştir.
Şu ana dek Latîfî Tezkiresi’nde edebiyat eleştirisini inceleyen kitap veya tez mahiyetinde bazı çalışmalar yapılmıştır (Bkz. Andrews 1970; Gür 2009; Tolasa 2002). Şu ana kadar yapılan bu tür çalışmalar, tezkiredeki eleştirinin mahiyetine dair tespit ve değerlendirmelerle Latîfî’deki edebî tenkidin anlaşılmasına katkı sağlamışlardır. Tolasa’nın çalışmasında 16. yüzyıl tezkirelerindeki edebiyat eleştirisinin yanında bu eserlerde kullanılan bazı terimlere dair bilgi ve örnekler de sunulmaktadır. Bu yönüyle bu eserler ve bu türden çalışmalar, Latîfî’deki eleştirinin ve eleştiri terimlerinin geniş bir şekilde ele alınacağı bu çalışmaya zemin hazırladıkları için teşekkürü hak etmektedir.
Elinizdeki bu kitap Latîfî Tezkiresi’ndeki edebî eleştiri terimlerinin açıklamalı sözlüğünden oluşmaktadır. Kitapta, Latîfî’nin şiir, şair, nesir ve nâsir tenkidinde kullandığı terimler ve/veya değerlendirme ifadeleri, alfabetik olarak sıralanmış maddeler hâlinde izah edilmektedir. Söz konusu terimin şiir, şair, nesir ve nâsir eleştirilerinden hangisine ait olduğu madde başlığının hemen yanında köşeli parantez içinde (mesela ele alınan ifade bir şiir eleştirisi terimi ise “[şiir]” şeklinde) belirtilmiştir. Tezkirede bazı terimler (mesela “belâgat”) şiir, şair, nesir ve nâsir eleştiri terimi olarak ayrı ayrı değerlendirilebilecek tarzda kullanılmıştır. Bu durumda aynı kelimeden oluşan mad- deler arasındaki farklılığı yanındaki “[şiir]”, “[şair]”, “[nesir]” ve “[nâsir]” ifadeleri belirtmiş olmaktadır. Aynı kelimenin farklı alanlardaki kullanımından oluşan bu tür maddelerde sıralama önceliği “[şiir], [şair], [nesir], [nâsir]” şeklindedir. Madde başı olan terimlerin veya terim olma ihtimali bulunan kelime ve kavramların izahında öncelikle -çoğu kez lügatlerden yararlanarak- kelimenin/terimin söz- lük anlamı verilmiş, ardından tezkiredeki kullanımından örneklerle birlikte şiir/şair/nesir/nâsir değerlendirme ifadesi olarak hangi anlam ve/veya fonksiyonları taşıdığı tespit edilip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışma, bu yönleriyle Latîfî Tezkiresi’ndeki edebî eleştiri terimlerinin izahını içeren ansiklopedik bir sözlük mahiyetindedir. Bu çalışmanın; Latîfî’nin kullandığı edebî eleştiri terim ve ifadelerinin mahiyet ve işlevine yönelik yapılan izahlarla klasik Türk edebi- yatı edebî eleştirisi terimlerinin anlaşılmasında -Latîfî Tezkiresi özelinden örneklerle- bir kaynak eser olması da hedeflenmiştir. Klasik Türk şiirinin estetik anlayışını, devrin şiir anlayış ve zevkini görmek açısından o günün değerlendirme terim, kavram ve ifadelerinin anlaşılmasının ve devrin anlayışı içerisinde taşıdığı mana ve fonksiyonun ortaya konmasının önemi aşikârdır. Bu yönüyle bu çalışmanın hâlâ çalışılacak pek çok meselenin yer aldığı bu alandaki boşluğun doldurulmasına yardımcı olması ümit edilmektedir.
Berrak bir hüküm vermek için geniş kapsamlı bir araştırma gerekse de şunu söyleyebiliriz ki Latîfî Tezkiresi, şiir eleştirisindeki zenginliği yönüyle diğer tezkirelere bu hususta kaynaklık etmiş ve Latîfî’nin kullandığı eleştiri terminolojisi Türkçe şair tezkirelerin- deki edebî eleştiri terminolojisinin nüvesini oluşturmuştur. Bu yönleriyle Latîfî’nin Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratû’n-Nuzamâ adlı tezkiresi klasik Türk edebiyatının en temel edebî eleştiri kaynaklarından biri, belki de birincisidir.
Bu çalışmanın temel gayesi; Latîfî’deki edebî eleştiri terminolojisinin açıklamalı/ansiklopedik sözlüğünü oluşturmak ve böylece klasik Türk edebiyatında en temel tenkit metinlerinden biri özelinde klasik Türk şiirinde eleştirinin mahiyeti ve klasik Türk şiirinin estetiği hakkında doyurucu bilgi, değerlendirme ve neticelere ulaşılmasına katkı sağlamaktır. Böylece Latîfî Tezkiresi, tezkirelerde tenkit, Türk edebiyatında eleştiri vb. konulara yeni ve özgün bir bakış açısı getirilebilir, daha sonraki çalışmaların zenginleşerek ve derinleşerek devam etmesine katkı sağlanabilirse çalışma -az önce de zikredilen- gayesine ulaşmış olacaktır.
Bu çalışmanın tamamlanmasını ve bu kitabın ortaya çıkmasını nasip eden Cenâb-ı Mevlâ’ya şükürler ediyorum. İnşallah bu çalışma hayırlara ve güzelliklere vesile olur.
Doktora tez konumu tavsiyesi üzerine belirlediğim ve çalışma boyunca fikir, öneri ve her türlü ilgi ve destekleriyle yardımlarını gördüğüm tez danışmanım Prof. Dr. Namık AÇIKGÖZ’e teşekkürlerimi sunuyorum. Eğer kıymetli hocam, bu alandaki boşluğa ve Latîfî Tezkiresi’nin bu yöndeki zenginliğine dikkatimi çekmiş olmasaydı bu çalışmanın bu zamanda ve bu hâliyle ortaya çıkması da söz konusu olamazdı. Bu güzel kitaba vesile olduğu için hocama tekrar teşekkür ediyorum. Tez izleme komitemde yer alan ve sundukları değerli görüş ve tavsiyelerle çalışmanın bu mahiyeti almasında önemli katkıları olan Prof. Dr. Süleyman SOLMAZ ve Doç. Dr. Şerife YALÇINKAYA hocalarıma, tez savunma jürimde yer alarak katkılarını sunan Prof. Dr. Hüseyin Gazi TOPDEMİR ve Prof. Dr. Oktay YİVLİ hocalarıma, manevi desteklerini her zaman hissettiğim aileme, isimlerini tek tek sayamayacağım hocalarıma, çalışma arkadaşlarıma ve çalışmama ilgi ve katkısı olmuş herkese teşekkür ediyorum.

Fahri Kaplan

CLASSFICATION OF İBB ATATÜRK LIBRARY JOURNAL NUMBERED “K403” ACCORDING TO MESTAP (MECMUALARIN SİSTEMATİK TASNİFİ PROJESİ)

ÖZET: Mecmualar, Osmanlı toplumunu anlamaya yönelik önemli kaynaklardandır. Mecmuaların içeriği başta edebiyat olmak üzere dil, tarih, müzik, sosyoloji, biyografi, hukuk, tıp, eczacılık, ilahiyat, astronomi, astroloji gibi günümüzde farklı disiplinler olarak kabul edilmiş alanlara ait kişisel kayıtlardan ya da genel geçer bilgilerden oluşur. İçerdikleri kayıtlar/bilgiler/metinler üzerinden Osmanlı okuryazarlarının birikimleri, estetik zevkleri, okuma alışkanlıkları, şair-şiir tercihleri ve gündelik yaşamlarında ihtiyaç duydukları bilgiler hakkında somut veriler sunarlar. Mecmuaların sayısı ve içerdikleri metinlerin çeşitliliği konu üzerine çalışmayı zorlaştırmaktadır. Konu üzerinde genele şamil çalışmalar kolaylaştırmak için mecmuaların içerik dökümlerinin yapılması ve bu içeriğin farklı bağlamlarda sınıflandırılmasına imkân verecek veritabanlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Edebiyat tarihi açısından ehemmiyet taşıyan bu eserlerin okunmaları ve tasnif edilmeleri, belirli bir süreden beri, edebiyat tarihi çalışanları MESTAP ismiyle anılan proje etrafında toplamış bulunmaktadır. Bu çerçevede birçok mecmua gerek tez olarak çalışılmakta gerekse de çeşitli çalışmalara konu olmaktadır. Bu çalışmada da İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda bulunan Bel_Yz_K_0403 numaraya kayıtlı olan mecmua MESTAP çerçevesinde tasnif edilmiştir. Yazmada mecmuanın derleyicisine, derlenme tarihine vb. ilişkin herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak içeriği üzerinde yapmış olduğumuz incelemelerden mecmuanın Aydın, Tire, Ödemiş civarında yaşamış ve muhtemelen Bektaşî şeyhi olan ismini bilemediğimiz bir kişi tarafından 19. yüzyılda derlendiğini söyleyebiliriz.
ANAHTAR KELİMELER: Mecmua, fevâyid ve şiir mecmuası, İBB Atatürk Kitaplığı Bel_Yz_K_0403, 19. yüzyıl, MESTAP.

ABSTRACT: Journals are among the important sources for understanding the Ottoman society. The contents of the journals mainly consist of personal records or general knowledge on areas such as literature, language, history, music, sociology, biography, law, medicine, pharmacy, theology, astronomy, and astrology, which are accepted as separate disciplines today. Through the records/information/texts they contain, they provide concrete data about the Ottoman literates' knowledge, aesthetic tastes, reading habits, poet-poetry preferences and the information they need in their daily lives. The number of journals and the variety of texts they contain make it difficult to work on the subject. In order to facilitate generalized studies on the subject, it is necessary to break down the contents of the journals and to develop databases that will allow the content to be classified in different contexts. The reading and classification of these works that are important in terms of the literary history has gathered scholars who work on literary history around the project which is known as MESTAP (Systematic Classification of Journals Project) for a certain period of time. In this context, many journals are both the subjects of thesis and of various studies. In this study, the journal which is registered to the Metropolitan Municipality Atatürk Library with number Bel_Yz_K_0403 will be classified within the framework of MESTAP. In the manuscript, there is no record regarding the compiler, the date of compilation, etc. However, we can say that from the examinations we have made on the contents of the journal, it was compiled in the 19th century by a person who lived in Ödemiş, Tire, Aydın and probably was a Bektashi sheikh whose name we do not know.
KEYWORDS: Journal, fevâyid and poetry journal, IBB Atatürk Library Bel_Yz_K_0403, 19th Century, MESTAP.

"May You Be Bestowed with Good Health": Zayl (Supplement) to the Sıhhatnama Literature Abstract Written during the period of illness and recovery of statesmen, especially that of sultans and intimate friends, sıhhatnamas are understood to have an important place in Ottoman poetry tradition. These texts were generally produced to wish good health to the ill and/or recently recovered and to present them as a gift for this reason. Thus poets had a chance to indicate their loyalty and to utter their expectations from their patrons. In studies so far, a considerable number of sıhhatnamas have been ascertained and researchers have made detailed evaluations about sıhhatnama genre. It is a fact that the scope, the features, and the development of the genre throughout centuries as well as the exceptions within the genre itself can be explained in more extensive details as the number of available texts increases. Based on this, this article examines newly ascertained sıhhatnama texts in their contexts, with close comparison to previously determined sıhhatnamas, and also with ıyadetnamas, letters which were written with the same rationale. Thus we learn not only the literary tradition shaped around the practice of wishing good health, but also religious, social, cultural and political aspects of Ottoman life. It is certainly possible that this knowledge would be enriched with newly ascertained sıhhatnamas.

THE USE OF TABLE AS THE POWER SYMBOL IN THE OTTOMAN SOCIETY

Nutrition is one of the fundamental needs of humankind. In the beginning/primitive period, humans lived on all kinds of edible nutrients that they could find with an aim to live and to maintain their strength/health. As they gained the ability to live in social groups based on role sharing in the next process, they diversified their nutritional resources by controlling production and storage processes. In this process, nutrition went beyond being a physical obligation and turned into a social indicator. In addition, the ingredients used in the preparation of the food, environment it was presented in, presentation tools and styles also gained importance as well as the dish itself. In this context, the issues related to eating became an indicator of power. The symbolic use of food for these purposes - among the people who attributed the same meaning to the same situations - had an impact on determining social relations and played an important role in building bureaucratic roles and political rituals.
This situation, which can be summarized as status building through the types and presentation styles of foods, manifested itself in various ways since ancient times in Turks as also in other societies. In this context, it is seen that the timing of the banquet, types of the foods served at the banquet, ingredients used in the preparation of foods, seating order of guests, quality of the tools to be used during the banquet such as fork, spoon, knife, plate, cloth, napkin, presentation style and arrangement of foods carry symbolic meanings in terms of power beyond only meeting nutritional requirement and feeling repleted. For example; on holy days, after the victories won, and in important periods such as birth, death and marriage, it became a tradition to prepare banquets where special foods were presented. Although the seating order of the guests in these banquets was initially shaped depending on the division of labor within the social group, it was reorganized based on the emphasis of those who were considered important for personal relationships or superior in terms of their social roles by turning into a status indicator in later periods. Similarly, presentation of various gifts to the person in power and/or his relatives as an indicator of obedience to the power giving the banquet is a situation that needs to be evaluated within this framework.
The main focus of this study is the use of table -especially the banquets given by the Ottoman sultans- as an indicator of power and in the context of the acceptance and legitimization of power by everyone. In this context, our study will make an evaluation in terms of seating order, foods served and food offerings to the public. While making these determinations, the frame of the subject will be drawn based on the studies conducted on the oldest texts forming the history of Turkish culture and then the rituals applied in banquets during the Ottoman period will be interpreted on the axis of power.