Nuray Tamir

Özet: Türkçenin tarihî dönemleri art zamanlı olarak incelendiğinde bazı
kelimelerin zamanla ekleşebildiği ve farklı işlevlerde kullanılabildiği
görülmektedir. Gramerleşme olarak adlandırılan bu süreçte kelime,
anlamsızlaşma (desemanticization), kategori/ulam değiştirme
(decategorialization), ses aşınması (phonetic erosion) aşamalarından
geçmektedir. Bahsedilen her bir süreç metinlerle tespit edilebilmektedir.
Güney-Doğu ve Kuzey-Batı Türk lehçelerinin birçok özelliği Çağatay
yazı diline dayanmaktadır. Bu makalede günümüzde Çağataycanın devamı
sayılan Güney-Doğu grubu Türk Lehçelerinden Özbekçe ile Çağataycanın
gramerleşme açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Gramerleşme süreci
tur- ve yat- yardımcı fiillerindeki değişmelerle sınırlandırılmıştır. Bu fiiller
incelenirken bir yandan tarihî-karşılaştırmalı gramer yöntemi uygulanarak
art zamanlı bir yaklaşımla söz konusu gramerleşme süreçleri tespit edilmeye
çalışılmış, bir yandan da C. Lehmann, P. J. Hopper - E. C. Traugott, B. Heine
- T. Kuteva gibi gramerleşme kuramcılarının görüşleri çerçevesinde bu
süreçler değerlendirilmiştir. Konu, Çağatayca ve Özbekçe ile sınırlandırılmış
olmakla birlikte, gerekli yerlerde daha önceki dönemlere veya diğer Türk
yazı dillerine de başvurulmuştur.
Abstract: As the historical periods of Turkish language are analysed
diachronically, it is seen that some words might become suffix or might
be used for different functions in time. Words go through the phases
of desemanticization, decategorialization and phonetic erosion within
this process named grammaticalisation. Every phases mentioned can be
attested in the texts. Most of the features belonging to Southern-East and
Northern-West Turkish dialects are based on Chagatai literary language.
In this article, the aim is to make grammaticalisation comparison between
Chagatai and Uzbek language which is among Southern-East group of
Turkish dialects and is considered to be continuation of Chagatai in this
day and age. Grammaticalisation process is limited with changes in turand
yat- auxiliary verbs. While these auxiliary verbs were being analysed,